İstanbul TÜRKİYE. Foto Muhabiri Petek ARICI

Transkript

1

2 İÇİNDEKİLER 4 BAŞYAZI / Arda ZENTÜRK Kovboy Barıda Kavga 6 SAVUNMA HABER ASELSAN da Dolu Dolu Geçe Bir Ömür CMMI Belgesi Alma Sırası ASELSAN SST de BİTES Büyümesii, Yei Ofiside Sürdürecek IDEF 2013 İçi Geri Sayım Başladı 2011 Yılı Ar-Ge Harcamalarıı Yüzde 10 u Savuma Saayiside Lockheed Marti, Türk Üiversitelerii Bilimsel ve Tekolojik Birikimide Yararlaacak OSSA, KOBİ ler İçi Köprüyü Kuruyor TEKTRONİK, E Hızlı Büyüye 2 ci Tekoloji Şirketi Oldu Kara Sistemleri Semieri Siftah Yaptı Airbus Military de C212 ye Yei Hayat X-47B, Katapult Yardımı ile İlk Kalkışıı Gerçekleştirdi Navatia ı Cezayir Mesaisi Başladı 22 ÖZEL HABER / Ümit BAYRAKTAR, K. Burak CODUR Düya, Otokar ı İlk Süvarileriyle Taıştı 30 ÖZEL HABER / Ümit BAYRAKTAR, K. Burak CODUR Uzaya GÖKTÜRK İmzası 38 ÖZEL HABER / Tasel TOKUROĞLU PARS, Orta Doğu da Bir Kez Daha Kedii İspat Etti 42 ÖZEL HABER / Ümit BAYRAKTAR, K. Burak CODUR ASELSAN, SSM i Tekolojik Üstülük Hedefie Üiversitelerle Yürüyor 46 ÖZEL HABER / Savaş BİÇER Dassault Systemes Geleceği Şekilledire Araçları Sağlamaya Devam Ediyor 48 ANALİZ / ASELSAN SST Grup Başkalığı FIRTINA Mühimmat Aracı Mühimmat Trasfer Sistemi 54 ÖZEL HABER / Şebem ASİL Savuma Saayisi Girişimcilikte de Liderlik Ediyor 60 ANALİZ / Ca EREL Türkiye'de, Edüstrii Gelişimide İz Bırakalar: Mühürdarzade Mehmet Nuri Demirağ 70 GELECEĞE DAİR / Dr. K. Burak CODUR İHA Operatörlerii İlgisii Ara Sıra Dağılması İyi Olabilir ARL, Süspasiyo Tekolojileride Devrim Yapmak İstiyor DARPA, Çok Batlı Tek Er Kızılötesi Kamerasıı Peşide Kompozit Malzemeler, İçlerideki Çatlakları UV Işığa Söyleyecek X-47B i Güverte Operasyoları Deedi NASA da Karmaşık Parçalar İçi Yei Üretim Tekolojisi NRL, Brayto Termodiamik Dögüsüü Souu Getirmeye Hazırlaıyor Kimyasal Silahları İzi Bitkilerle Sürülecek 74 SİBER GÜNLÜK / Aydı ASLANTAŞ Siber Güvelikte Amerika da So Durum NATO Kriz Yöetimi Tatbikatı ve Siber Koalisyo Lockheed Marti ve Siber Düya Şirket Evlilikleri 76 STRATEJİ HABER / Arda ZENTÜRK Irak ta Kürt-Arap Gergiliği Suriye de So Çılgılığa Doğru İsrail i Tarihi Yalızlığı Afrika da Zayıf Ordu, Kaos Demek Avrupa da Fakirliği Korkuç Yükselişi Military Sciece & Itelligece / MSI Yerel Süreli Yayı Aralık 2012 / Sayı: YAYIN Geel Yayı Yöetmei Ümit BAYRAKTAR ubayraktar@savumahaber.com Geel Yayı Koordiatörü Arda ZENTÜRK a.zeturk@savumahaber.com Geel Koordiatör Naile BAYRAKTAR.bayraktar@savumahaber.com Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Ferda BAYRAKTAR editor@savumahaber.com Ethem Efedi Cad. Fırı Sok. Servet Apt. No: 26/2 Ereköy Kadıköy İstabul TÜRKİYE Saat Yöetmei Şebem AKGÖL KARA s.kara@savumahaber.com YAYIN KURULU Prof. Dr. Süleyma TOLUN Prof. Dr. Adil YÜKSELEN Prof. Dr. Oka ADDEMİR Prof. Dr. Zahit MECİTOĞLU Prof. Dr. Mikdat KADIOĞLU Prof. Dr. Yaşar GÜRBÜZ Prof. Dr. Mesut Hakkı CAŞIN Prof. Dr. Goca COŞKUN Yrd. Doç. Dr. Ş. Haka ATAPEK Dr. Mehmet ATAY Kapak Fotoğrafı: MSI Dergisi Geel Koordiatör / ANKARA Tuğgeeral (E) Hüsametti ESEN hese@savumahaber.com Uluslararası İlişkiler Koordiatörü Savaş BİÇER s.bicer@savumahaber.com İş Geliştirme Sorumlusu Şebem ASİL s.asil@savumahaber.com HABER MERKEZİ ews@savumahaber.com Editörler Yrd. Doç. Dr. Burak ÇINAR Dr. K. Burak CODUR Sami ATALAN Koray KOŞAR Foto Muhabiri Petek ARICI Hukuk Daışmaı Yrd. Doç. Dr. Haka KIZILARSLAN Av. Ilgı Şaziye BİÇER Lodra Temsilcisi Hasa Ş. TAŞLICA 441 Edgwave Road, Lodo W2 1TH Tel: Faks: UMSA Ltd. Şti. Adıa Sahibi ÜMİT BAYRAKTAR Ethem Efedi Cad. Fırı Sok. Servet Apt. No: 26/2 Ereköy Kadıköy İstabul TÜRKİYE Ad Sales Italy Edicosult Iterazioale Srl Piazza Fotae Marose Geova Italy Tel: Fax: difesa@edicosult.com Ad Sales Russia & CIS Yuri LASKIN Krasokholmskaya Nab.11, Stroeie 1, App. 132 Moscow , Russia Federatio Tel: Fax: ylaski@mail.ru

3 Türkiye de, Edüstrii Gelişimide İz Bırakalar: Mühürdarzade Mehmet Nuri Demirağ Bu makalede, Türkiye de ilk özel uçak fabrikası, girişimcisi Mühürdarzade Mehmet Nuri (Demirağ) Bey ve ou bayıdırlık, ulaşım, eerji, eğitim alalarıı da kapsaya edüstriyel faaliyetleri ile ulusal havacılık saayimizde gerçekleştirdikleri ve etkisiyle düşüülelere ve öerilelere yer verilmektedir. Ca EREL* / ca.erel@caerel.com.tr *Uçak Mühedisi 60 Tüm Fotoğraflar: Edüstri Gelişimide İz Bırakalar temalı çalışmamı içeriğii (edüstriyel faaliyetleri, bu faaliyetleri ulusal gelişimimizde yeri ve katkısı, bugü Türkiye de içi çıkarılacak dersler gibi) sıırlayarak yeide ele almaya karar verdim. Bu kapsamda, Türkiye de, Edüstrii Gelişimide İz Bırakalar: Şakir Zümre başlıklı makalem MSI Dergisi i Ekim sayısıda (Sayı 85), Türkiye de, Edüstrii Gelişimide İz Bırakalar: Tayyareci Vecihi Hürkuş başlıklı makalem MSI Dergisi i Kasım sayısıda (Sayı 86), yayıladı. Sırada, ilk özel uçak fabrikasıı girişimcisi Mühürdarzade Mehmet Nuri (Demirağ) Bey ve havacılık alaıda gerçekleştirdiği edüstriyel faaliyetleri vardı Türk havacılık tarihide, Tayyareci Vecihi (Hürkuş) Bey i, l İzmir Seydiköy Hava Meydaı (Gaziemir) ve Halkapıar Deiz Havacılığı Okulu da, yılları arasıdaki VECİHİ K-VI tayyaresi işası, l l İstabul, Kadıköy çarşısıda, Osmaağa Cami karşısıdaki sokaktaki bir keresteci dükkâıda, yılları arasıdaki ilk Türk sivil tayyaresi ola VECİHİ XIV tayyaresi işası, İlk Türk sivil havacılık okulu Vecihi Sivil Tayyare Mektebi (V.S.T.M.) paralelide, 23 Şubat 1932 güü sorası Vecihi Faham Tayyare İşa Tesisleri olarak da aıla İstabul, Kalamış taki (Dereağzı) atölye / hagar / uçuş alaıda, 1935 yılıa kadar sürdürdüğü ilk Türk eğitim ve spor tayyaresi VECİHİ XV ve ilk Türk kapalı kabi tayyaresi işası, Türk e ecdadıda miras ve düyaya umue-i imtisal olmuş ola sipahiliği, süvariliği, serdegeçtiliği bugükü şekli tayyareciliktir. Nuri Demirağ ile başlaya; acak saayileşme boyutua ulaş(tırıla)maya kişisel uçak işası girişimleride, Türkiye Cumhuriyeti i, Jukers Flugzeugwerke GmbH şirketi ile ortak girişimi ola Tayyare Otomobil ve Motor Türk Aoim Şirketi (TOMTAŞ) ce 1926 yılıda kurula, Kayseri deki Tayyare Fabrikası ve Eskişehir deki Tayyare Tamirhaesi de, edüstriyel sistematiği, özel girişime dayalı yapısı ve ürülerii aldığı ö siparişler yöüde ayrı bir kouma sahip; uçak, plaör ve paraşüt ürete özel fabrika(lar)ı girişimcisi Mühürdarzade Mehmet Nuri (Demirağ) Bey i, havacılık alaıda gerçekleştirdiği edüstriyel faaliyetleri Ve aralarıdaki farklara rağme diğerleri ile paylaştıkları ortak kader Nuri Bey, Sivas Divriği de 1886 yılıda doğmuş, babasıı kaybettikte sora, ailede baş göstere ekoomik sıkıtılar edei ile çocuk yaşta itibare çalışmaya başlamış ve 17 yaşıda kazadığı giriş sıavı ile Ziraat Bakası Kagal Şubesi de memur olmuştur. Bu görevide, çiftçi ve esaf ile kurduğu olumlu ve yapıcı ilişkiler edei ile adıı duyura Nuri Bey, İkici Meşrutiyet i 24 Temmuz 1908 güü ila edilmesi so-

4 rası, diğer Ziraat Bakası çalışaları gibi, ıslahat hareketleride görevledirilmiştir. Bu kapsamda, İstabul Hasköy Mal Müdürlüğüde görevledirilmeside sora, memuriyet hayatıda hızla yüksele Nuri Bey, işgal altıdaki İstabul da daha fazla devlet memurluğu yapmak istememiş ve 1920 yılıda, İstabul Vilayeti Tahakkuk Müfettişi ike istifa ederek Milli Mücadele i ilk örgütsel çekirdeğii oluştura bir sivil kuruluş ola Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti i Maçka Şubesi de görev almıştır. Osmalı da İkici Meşrutiyet ile başlaya, ticari hayatta yabacı tekelii kırılması içi, başta İttihat ve Terakki Partisi yöeticileri olmak üzere, döemi yetkili kişilerii, vatadaşları da ticari hayata girmesii teşvik edilmesi ve desteklemesi yaklaşımı, Cumhuriyet döemide de sürmektedir. Memuriyet sorası, satış peşi... fiyat maktu... pazarlık yok alayışı ile girdiği ticari faaliyetlerde ilk işi yabacıları tekelide bulua sigara kağıdı imalatı ola Nuri Bey, Türk Zaferi Sigara kağıdı işgal altıda bulua İstabul da, Türk Zaferi Sigara Kağıdı adı ile üretim yapmış; bu işi Tütü İhisarı İdaresi (Tekel) e devredilmesi soucuda ise bu alada çekilmiştir. Kurtuluş Mücadelesi sorası içide buluula olumsuz şartları düzeltilmesi, Türkiye sıırları içide ulaşımı geliştirilmesii öceliğii arttırmıştır. Bu kouda çıkarıla pek çok kauda biri ola; 449 sayılı Samsu-Sivas ve Akara-Musaköy demiryollarıı Hükümet tarafıda işasıa dair kau kapsamıda, Frasız bir firmaya ihale edile; acak bu firmaı işi bırakması edei ile eksik kala Samsu-Sivas demiryoluu 7 kilometrelik kısmı ile taahhüt faaliyetlerie başlaya Nuri Bey; Toplamı 1012 km uzuluğuda, tüel ve köprüleriyle demiryolu hatları (Fevzipaşa-Diyarbakır, Afyo-Atalya, Sivas-Erzurum, Irmak-Filyos), Şoseler (Eceabat-Havza), Edüstriyel ve ticari tesisler (Karabük Demir-Çelik Fabrikası, Bursa Sümerbak Merios Fabrikası, İzmit Selüloz Fabrikası, Sivas Çimeto Fabrikası, İstabul Hal Biası), işaatı işlerii de kapsaya taahhüt, hayrat işası ve tarihi hayratları oarım ve tadilatı faaliyetleride bulumuştur. Türkiye Cumhuriyeti i kuruluşu sorası girile hızlı kalkıma döemide, Birici Düya Savaşı ve ardıda yaşaa Kurtuluş Savaşı ve hatta iç isyalar sırasıda öemli katkısı görüle; acak dışa bağlı olmaı etkileri acı ve ka ile öğreile havacılık alaı, yüce öder Atatürk ü Türk göklerii Türk imali tayyarelerle Türk geçliği tarafıda koruması İstikbal göklerdedir!.. bekletisi ile ifade edilebilecek, öcelikli kalkıma alalarda biri olarak belirlemiştir. Bu yöde girişim ola Türk Tayyare Cemiyeti (T.Ta.C.) tarafıda İstabul, Yeşilköy de, 23 Nisa 1926 güü açıla Tayyare Makiist Mektebi gibi havacılık okulları kurulmaya başlamış ve (27 Nisa 1926 güü yapıla T.Ta.C. toplatısıda alıa kararla seçile 5 öğreci; Tayyare Makiist Mektebii 5 Temmuz 1927 güü mezu ola e başarılı 10 öğreci gibi) öğreciler seçilerek Frasa ve Almaya ya uçak mühedisi olmak üzere göderilmiştir. Bu öğreciler, Atatürk ü kıvılcım olarak göderip, alevler olarak geri dömelerii beklediği öğrecilerdedir. Diğer tarafta, ayı yıllarda, tüm gelişmiş düya ülkeleri de yoğu ve sistematik bir şekilde havacılık ile uğraşmakta; uçuş, güç ve yardımcı sistemlerde öemli gelişmeler sağlamaktadır. Pilot Charles Lidbergh i, Mayıs 1927 tarihleride, The Spirit of St. Louis isimli uçağı ile Log Islad Roosevelt Havaalaı da Paris Le Bourget Havaalaı arasıdaki 5800 km yi 33,5 saatte tek başıa uçarak Atlas Okyausu u ilk defa geçmesi, düya kamuoyuda havacılık ilgisii daha da yükseltmiştir. T.Ta.C. tarafıda uçak mühedisliği tahsili içi Avrupa ülkelerie göderile öğrecileri, mezuiyetleri sorası döerek görevlerie başlamalarıda sora, T.Ta.C.i havacılık faaliyetlerie geçişi yöüde bazı çalışmalar başlamıştır. Bu çalışmalar soucu, 3 Mayıs 1935 güü, T.Ta.C.i adı Türk Hava Kurumu (THK) olarak değişmiş, sportif havacılık faaliyetleri içi Türkkuşu oluşturulmuştur. Gerçekleştirdiği bayıdırlık ve edüstriyel tesis taahhüdü işleri yaparak öemli bir servete sahip ola; havacılık ilgisii, Tayyareci Vecihi Bey i, tecrübe uçuşuu 6 Ekim 1933 güü yapa VECİHİ XVI isimli tayyaresii üzerie Nuri Bey yazması karşılığıda 5000 lira maddi sposorluk yaparak göstere ve demiryolları ile ilgili başarısı edei Atatürk ü Demirağ soyadıı verdiği Nuri Bey, Yei kurula Türkiye Cumhuriyeti i zayıf düşmemesi içi milleti zegilerie daha çok görev düştüğüe, Kazadığı parayı, Türk milletii bir vediası olarak muhafazaya mecbur olduğua, Para kazamakla, kazaıla paraı doğru sahalarda harcamasıı çok farklı olduğua, Göklerie hâkim olamaya milletleri akıbetii felaket olacağıa, Hava harp saayiide tayyareleri dışarıda satı almak ve dışarıı bağımlısı olmak yerie, Türk tasarımı / işası tayyareleri Türk semalarıa hakim olması gerektiğie, yöelik iacıa ve uzgörüye sahip bir girişimci olarak, 1930 ları ortalarıa geliirke, düyaı yei bir gergiliğe doğru ilerlediğie ve Avrupa ülkelerii hava harp saayii alaıda hızlı bir yarışı içie girdiklerie de şahit olarak, zor ve pahalı bir iş olarak itelediği Türk tipi tayyare işası işie, ulusal kayakları kullaarak girmeye karar vermiştir. Mademki bir millet tayyaresiz yaşayamaz, öyleyse bu yaşama vasıtasıı başkalarıı lütfuda beklememeliyiz. Be bu tayyareleri fabrikasıı yapmaya talibim Nuri Demirağ 61

5 62 Nuri Demirağ, Uçak Mühedisi Selahatti Reşit Ala ile 1935 yılıda iş ortaklığı yaparak girişimii başlatır. Oluşturula iş ortaklığıda görev alacak tekik ekipte, T.Ta.C. tarafıda yurt dışıa uçak mühedisliği öğreimi içi göderile mühedis ve tekisyeler yer almıştır. Oluşturula ekibi, Nuri Demirağ ile beraber Avrupa (Almaya, Çekoslovakya ve İgiltere) ve Amerika daki tesislerde yapmaya başladıkları iceleme ve değerledirmeler soucuda, Avrupa ve Amerika ı so sistem tayyarelerie mukabil, yepyei bir Türk tipi vücuda getirilmelidir tespiti yapılarak hazırlaa 10 yıllık eylem plaıda, Sivas Divriği de bir tayyare fabrikası, İstabul da bir tayyare etüt (tasarım) atölyesi, açılması kouları da kapsamıştır. Yapıla iceleme ziyaretleri sırasıda, Alma Sivil Hava Federasyou aracılığı ile bazı Alma mühedislerii de ekibe dahil edildiğie dair bazı tespitler mevcuttur. Nuri Demirağ, tayyare işası faaliyetie başlama girişimi fikrii, mektupla döemi Geelkurmay Başkaı Mareşal Fevzi Çakmak a sumuştur. Mareşal Çakmak, bu mektuba karşılık, 6 Temmuz 1936 güü, Nuri Demirağ a; Memleketimizdeki hava saayie yardım hususuda gösterdiğiiz vatadaşlık duygusu, şayaı takdirdir. Bu iş, büyük mali fedakârlıklara ihtiyaç gösterdiğide, bu uğurdaki maddi ve maevi azmiizde de sizi tebrik ederim. İstabul da ki etüt atölyesiyle Divrik teki tayyare fabrikasıı açılarak faaliyete geçmesii dilerim, saygılarımla bildiririm. Geelkurmay Başkaı Fevzi Çakmak Milli Müdafa Vekaletie ve İktisad Vekaletie; 1 - İşaat müteahhidi Bay Nuri Demirağ da alıa bir mektupta, kedi sermayesiyle Divrik te bir tayyare fabrikası ve İstabul da bir etüt atelyesi açmak arzusuda olduğu bildirilmekte ve bu işaat içi müsaade isteilmektedir. 2 - Memleketimiz içi havacılığa karşı güde güe artmakta ola ihtiyacı göz öüe alarak, kedi sermayesiyle böyle yüksek bir gayeye girişe mumaileyhi bu fedakârlığı şayaı takdir görülerek kedisii bu husustaki dileğie muvafık cevap verilmiştir. 3 - Bilgi içi M.M. ve İktisad Vekaletlerie arzedilmiştir. Geelkurmay Başkaı Fevzi Çakmak 1938 yılıda basıla NuDTA Dahili Talimamesi, Fasıl 1 Maksat ve Kuruluş Fasıl 2 İşe Girme Fasıl 3 Çalışma Fasıl 4 Emiyet ve İzibat Fasıl 5 Nakil veya Terfiler, ücretlere zam veya teziller Fasıl 6 Mezuiyet ve işte ayrılma Fasıl 7 Cezalar Fasıl 8 Müteferrik Hükümler isimli bölümleri (91 madde) ile yayılamıştır. Uçak Mühedisi Selahatti Reşit Ala Selahatti Reşit Ala, T.Ta.C.i uçak mühedisliği öğreimi içi Frasa ya göderdiği öğrecilerdedir. Eğitimi sorası, 1930 yılıda yurda döüşüde, Eskişehir Tayyare Tamirhaesi de görevledirilmiş ola Selahatti Reşit Bey, 1931 yılıda tasarladığı Selahatti-1 tayyaresii, motor ve pervaesi dışıdaki tüm parçalarıı üreterek, Milli Müdafaa Vekâleti 1 (M.M.V.1) tayyaresi adlı prototipii (ulusal tipteki ikici askeri tayyare olarak) 1932 yılıda gerçekleştirmiştir. cevaplarıı vererek bu girişimi desteklemiş ve belirtile alada çalışmasıa müsaade edilmiştir. Nuri Demirağ, hazırlaa eylem plaı kapsamıda, Atatürk ü Türk havaları Türk pazusu kadar kuvvetli olmalıdır. sözüe hizmet etmiş olmak içi, Türk yurduu ve Ulusuu refah ve emiyeti maksadile Yurda gereke her türlü hava vasıtalarıı ve yedek parçalarıı kedi topraklarımızda, kedi eerjimiz ile temi etmek ve Türk İşçisii sarsılmaz kudretii tezahürüe vesile olmak... amacı ile ilk tayyare etüt atölyesii temelii, İstabul, Beşiktaş Hayretti İskelesi de, 17 Eylül 1936 güü atarak kou ile ilgili girişimii fiile başlatmıştır. Nuri Demirağ Tayyare Atelyesi (NuDTA) etüt (Ar-Ge) atölyesii de kapsayacak şekilde, 1 Şubat 1937 güü kurulmuştur. İlk etapta, 300 mektep (eğitim) tayyaresi veya 150 atrema (spor) tayyaresi veya 50 avcı tayyaresi kapasiteside olduğu belirtile NuDTA tesislerii faaliyete geçmesi sorası, THK ı TürkKuşu oluşumu ile gelişe sportif havacılık faaliyetleride arta tayyare ve plaör ihtiyacı edei ile açıla 24 adet eğitim tayyaresi ve 65 adet plaör temii ihalesi kazaılmıştır. NuDTA tesislerii Milli Müdafaa Vekaleti Hava Müsteşarı Z. Doğa tarafıda ziyaret edilmesi soucu göderile 4 Ağustos 1938 tarihli mektuptaki; İstabul da müesseseizi so ziyaretim esasıda gördüğüm faaliyet ve çok mutazam mesaide dolayı göğsüm iftiharla doldu... Memleketi bugü içi e büyük ihtiyaçlarıda birii karşılaya bu yurt sever ve temiz faaliyetiizi soua kadar Türk işçisii ve eserii bütü düyaya taıtacak gibi, ikişafıı e temiz duygularımla dilde, sizi cada kutlarım. M.M.V. Hava Müsteşarı Z. Doğa mesajı ile bu girişime üst seviyede devlet desteği almıştır. NuDTA tesisleride, Çekoslovak Walter şirketi ile motor kousuda alaşma yapılmış; Selahatti Reşit Ala tekik liderliğideki ekip tarafıda Nu.D.36 ve Nu.D.38 tayyareleri Ar-Ge ye dayalı olarak tasarlamış; ayrıca yıllarıda 65 adet plaör işa edilerek THK ya teslim edilmiştir. Nuri Demirağ, 1936 yılıda, Divriği de, Gök Okulu u (ortaokul seviyeside) temelii atarak açmıştır. Sivas ı ilçeleride heüz ortaokul yokke açılmış bu okulda, öğrecileri tüm masrafları karşılamış ve havacılığa özemeleri içi İstabul a getirile öğrecilere, uçuş dersleri verilmiştir. Nuri Demirağ, Gök Okulu daki çalışma ilkelerii de; İşrette, oyuda, iffetsizlikte, eğrilikte, tembellikte, zulüm karlıkta sakııız ifadesi ile açıklamıştır.

6 NuD Gök Okulu Nu.D.36 Tayyaresi Geel özellikler Mürettebat : 2 Uzuluk : 7,3 m Kaat Açıklığı : 9,74 m Yükseklik : 2,44 m Kaat Alaı : 21,8 m 2 Boş Ağırlık : 650 kg Brüt Ağırlık : 1000 kg Motor : 1 Walter Gemma I radyal 9 silidirli, 150 hp Performas Azami Hız : 182 km/s Mezil : 500 km Dayaıklılık : 3 saat 30 dakika Uçuş Tavaı : 3350 m Çift kaatlı, çift kumadalı Gövde, kuyruk ve kaatları bez kaplama Motor çalıştırma sistemli İiş takımları sabit / amortisörlü 1936 yılıda tasarlamış; acak 24 adetlik THK siparişii iptal edilmesi edei ile 12 adet üretilmiştir. Selahatti Reşit Ala baş mühedisliğide, Türk ve Alma mühedislerce tasarlaa Nu.D.36 tayyareleri imali sorası, uçuş testleri içi gereke uçuş sahası ihtiyacı kapsamıda, İstabul, Yeşilköy de Atatürk Havaalaıı buluduğu bölgedeki 1559 döümlük Elmas Paşa Çiftliği, Gök Stadyumu adıda ilk sivil hava meydaıı faaliyete geçirmek amacı ile Nuri Demirağ tarafıda satı alıarak 1000x1300 metre ölçüleride bir uçuş sahası düzelemiştir. İşa edile ilk Nu.D.36 tayyaresii üretim sorası uçuş testleri, Sabri Alev ve Selahatti Reşit Ala tarafıda yapılmıştır. Yolcu ve yük taşımacılığı yaıda savaş halide bombardıma amacı ile kullaılabilecek metal gövdeli ve kapalı kabili bir tayyare NuDTA tesislerideki ikici tayyare projesidir ve Nu.D.38 adı ile 1938 yılıda başlatılmıştır. Nu.D.36 tayyaresii Eskişehir de yapılması istee kabul testleri içi gidiş uçuşuu yapa başmühedis Selahatti Reşit Ala, İöü pistie iiş sırasıda, piste hayvaları girmemesi içi kazıla hedeğe takılıp düşerek kırıma uğraya Nu.D.36 tayyareside hayatıı kaybetmiştir (13 Temmuz 1938). Bu olay üzerie, THK, tayyarei istee şartlara uygu olmadığıı belirterek siparişlerii iptal etmiştir. Bütü çabalarıa rağme, THK yetkililerii olumsuz kararıı değiştirilmesi girişimleride souç alamaya Nuri Demirağ, THK ı Nu.D.36 tayyareleri siparişii iptali kousu ile mücadelesii mahkemeye taşımış; zamaı Cumhurbaşkaıa, 29 Kasım 1939 güü ilk ve bu mektup sorası aldığı davet soucu yaptığı ziyareti ardıda da 26 Ağustos 1940 güü, ikici mektubuu gödermiştir. Nuri Demirağ, tesisleride 1939 yılıda itibare yerli paraşütleri imalii başlatmış, bu amaca yöelik ipek üretme girişimide de bulumuştur. İşa edile Nu.D.36 tayyarelerii THK tarafıda reddedilmesi edei ile elde kala bu tayyarelerii de devreye alıarak kullaılabileceği pilotları yetiştirilmesi içi Nuri Demirağ Gök Okulu güdeme gelmiştir. Arta tayyare sayısı edei ile pilotları yaı sıra ihtiyaç olabilecek tekik elemaı da yetiştirilebilmesi amacı ile Gök Stadyumu (eski Elmas Paşa Çiftliği) arazisie, NuD Gök Okulu Nuri Demirağ, Bursa da getirile ipek ile Türkiye de ilk paraşüt üretim merkezii kurmuş; Üsküdar daki Hüseyi Avi Paşa korusuu, dut ağacı ve ipek böceği yetiştirmek amacı ile satı almıştır. Gök Okulu adı ile bir okul, Bir öğreci yurdu (150 yatak kapasiteli), Hagar, Atölyeler, Deiz tayyareleri içi sahilde bir kızak, işa edilerek, 17 Ağustos 1941 güü açılmış ve bugüü Havacılık Bayramı olarak kutlamasıa başlamıştır. Üiversitede okuya veya mezu olmuş öğrecileri alıdığı Gök Okulu da;

7 64 Biri pilotları, Diğeri tayyareleri bakımıı ve tekik desteğii sağlayacak persoeli, presip sahibi bir esil olarak yetiştirilmesie yöelik iki farklı öğretim programı uygulamıştır. Nuri Demirağ, Gök Ortaokulu daki çalışma ilkelerii, stadart bir uygulama olarak, Gök Okulu, Nu.D. Hagar ve Atelyeleri içi de geçerli kılarak çalışmalarıı, İsa gücüü yarattığı her şeyi Türk de yaratabilir, zafer artık sügüü ucuda değil, tayyarei kaatlarıdadır slogaıyla yürütmüştür. Gök Okulu da mezu olalar içi düzelee diploma töreide; Bu altı kaatta yazılı altı evi fealığı havada, karada ve deizde yapmayacağıma, yapaları gücümü yettiği, dilimi dödüğü kadar uğraşarak yaptırmamaya çalışacağıma amusum, vicdaım, şerefim, varlığım, beliğim hulasa, vataım ve öz Türklüğüm amıa ad içiyorum. Ömrüm oldukça bu sayılı fealıklarda herhagi birii işlersem ve başkalarıı fealıklarıı da usamada, asla fütur getirmede telki ve tatlılıkla me e çalışmazsam gökler başıma yıkılsı, dağlar bei ezsi, ırmaklar ve deizler bei boğsu. Hasılı her türlü felaket bei yok etsi. meti yemi olarak okumaya başlamıştır. Nuri Demirağ ı yoğu ısrar ve gayreti soucuda, 1939 yılıda, Yüksek Mühedis Mektebi Makie Bölümü de, bir Tayyare Şubesi kurulması çalışmalarıa başlamıştır. Nuri Demirağ, kedi oğullarıı buraya kayıt ettirmiş, kızlarıı da burada mezu mühedislerle evlemelerii istemiştir. Türk Uçak Mühedisi yetiştirilmesie ola ihtiyaç, 1941 yılıda da THK tarafıda Başbakalığa teklif edilmiştir. Nu.D.38 tayyaresii 1938 yılıda başlaya tasarım çalışmaları paralelide, metal tayyare gövdesii imalatı içi Avrupa da özel tezgahlar getirile ve tasarım çalışmaları süre Nu.D.38 projeside, Selahatti Reşit Ala ı Nu.D.36 tayyaresi ile düşerek vefat etmesi, Almaya ı 1 Eylül 1939 güü Poloya yı işgal etmesi ile başlaya İkici Düya Savaşı ve bu savaşı NuDTA tesisleride görev yapa Alma mühedisleri ülkelerie dömek zoruda bırakması, gibi karma edelerle oluşa aksama, 1940 yılıda New York Üiversitesi de mezu ola Ragıp Göe i de buluduğu mühedislerce tasarımı tamamlaması ve 1941 yılıda durma oktasıa gele üretime Kudret Mavita idaresideki NuDTA tesisleride 1943 yılıda yeide başlaması ile giderilmiş ve ilk tayyare, 1944 yılıı başıda hazır olmuştur. Nuri Demirağ ile Bir Röportaj İlk Havacılık Bayramı - Tasvir-i Efkar Gazetesi Kademir: Bu fabrikayı asıl kurduuz? Demirağ: İstikbalimizi, istiklalimizi, şerefimizi göklerde olduğua ima ettikte sora, 5-6 see bilfasıla yaıma mütehassıs geçleri de alarak Moskova da tut, ta Lodra ya kadar uğrayıp uzu uzadıya tetkikler yapmadığımız yer kalmadı. Avrupa ı bütü tayyare fabrikalarıı, havacılık müesseselerii geceli güdüzlü dolaştık. Neticede her yerde gördüklerimizi içide e mükemmellerii seçerek burayı kurduk. Kademir: Gelecekteki tasavvurlarıız elerdir? Demirağ: Evvela bu müesseseyi fevkalade geişletmek, bir milyo iki yüz bi liraya mal olacak büyük Yeşilköy Gök Lisesii kurmak... Divriği de bilerce geci siesie alacak; telsizciliği, motorculuğu, pilotluğu, mühedisliği, paraşütçülüğü vesaire 12 şubeyi ihtiva edecek şekilde Gök Üiversitesi tesis etmek. Sora... Şu çayırı bir kearıda, muradıa ermiş isaları huzur ve saadetiyle oturup kahvemi içerke, bir işaretle yüzlerce tayyarei birde havaladığıı görmek....

8 66 Nu.D.38 tayyaresii ilk uçuşuu, 11 Şubat 1944 güü, Hasa Basri Alev ve Mehmet Altubay isimli pilotlar gerçekleştirilmiştir. Nu.D.38 tayyaresi, ilk taıtım seferii, 26 Mayıs 1944 güü, İstabul-Akara arasıda yapmıştır. Bu uçuşa, pilotlar Basri Alev ve Mehmet Altubay ı yaı sıra Tasviri Efkar Gazetesi i sahibi Ziyat Ebuziyya ve Vata Gazetesi muhabiri Faruk Feik ile Nuri Demirağ da katılmıştır. Nu.D.38 tayyaresii Akara da karşılayalar arasıda, Devlet Hava Yolları Umum Müdürü Ferruh Bey de bulumuştur. Milli Müdafaa Vekaletie bağlı olarak 1933 yılıda kurula Havayolları Devlet İşletme İdaresi [Türk Hava Yollarıı kuruluş hali], 1935 yılıda çıkarıla kau ile Nafıa [Bayıdırlık] vekilliğie bağlamış ve 1938 yılıda çıka kau ile adı Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü şeklide değiştirilmişti. Nu.D.38 tayyaresi; Bursa, İzmir, Atia, Selaik, Sakarya, Eskişehir, Kayseri, Sivas ve Divriği ye, uçurulmuş; ardıda, 20 Ağustos 1944 tarihide, İzmir Milli Fuarı a getirilerek, NuDTA i diğer modelleri ile birlikte sergilemiştir. Tüm çabalara rağme, başta Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü olmak üzere, müşteri olması ümit edile kurumlarda Nu.D.38 tayyaresie sipariş alıamamış ve bir başka tayyare üretilememiş, NuDTA tesislerideki faaliyetler ekoomik sıkıtı ile karşılaşmıştır. Bu soruu aşılması amacı ile Milli Müdafaa Vekaletii 16 Hazira 1942 tarihide yazdığı yazıyla Hava Müfettişliğie ait tayyare, motor ve kara akil vasıtalarıı tamir ve bazı yedek parçalarıı temiii Demirağ a ait tesislerde yapılması teklifi, Bakalar Kuruluca, 1 Ağustos 1942 güü kabul etmiştir. Bu gelişme üzerie, Gök Stadyumu araziside bir de tak tamirhaesi işa edilmiştir. Nuri Demirağ, demokrasi içi muhalefet partilerii gerekliliğie ola iacı ile seçimlere gire ilk muhalefet partisii kurma cesareti göstererek Milli Kalkıma Partisi i 18 Temmuz 1945 güü kurmuş, 1946 seçimleri ile başlaya süreçte başarı kazaamasa da Türkiye i çok partili siyasi hayata geçiş döemi başlamıştır. Nu.D.38 Tayyaresi Geel özellikler Mürettebat : 2 Yolcu Kapasitesi : 4 Uzuluk : 8,30 m Kaat Açıklığı : 13,56 m Yükseklik : 2,20 m Kaat Alaı : 22,34 m 2 Boş ağırlık : 1108 kg Brüt ağırlık : 1850 kg Motor : 2 Siemes-Halske (Bramo) Sh 14-A4 radyal 7 silidirli, her biri 160 hp Pervaeleri : 2 kaatlı Performas Azami H : 271 km/s (deiz seviyeside) Seyir Hızı : 250 km/s Uçuş Tavaı : 6650 m Tırmaış Hızı : 4000 m ye 3,40 m/s Gövde alümiyum kaplama Hareketli kumada yüzeyleri bez kaplama Mezili 1000 km (3,5 saat) Kofigürasyo değişikliği ile bombardıma uçağı olabile bir yolcu uçağı İgiltere de yayımlaa ve düyaı o döemdeki tek havacılık katoloğu ola Jae s 1949 yılı baskısıda yer almıştır. NuDTA ı Hava Müfettişliğie ait tayyare, motor ve kara akil vasıtalarıı tamir ve bazı yedek parçalarıı temii faaliyetleri de Milli Müdafaa Vekaletii teklifi ve Bakalar Kurulu kararı ile NuDTA ı harp saayii statüsüü, 11 Hazira 1949 tarihide kaldırılması ile soa ermiştir. So olarak, Gök Stadyumu adıdaki havacılık tesislerii kurulduğu 1559 döümlük Elmas Paşa Çiftliği i havaalaı yapılmak üzere kamulaştırılması, Nuri Demirağ ı havacılık ve harp saayii faaliyetlerii hüzülü sou olmuştur. Nuri Demirağ ı girişimleri ile üretile tayyarelere öce İspayollar, sora da İra ve Irak talip olmuş; acak satışa müsaade edilmemiş; uçaklar, uzu yıllar, Yeşilköy de hagarda bekletilmiştir. Nuri Demirağ, bir süre de akliyecilik alaıda faaliyetlerde bulumuş; 1954 seçimleride Demokrat Parti de Sivas müstakil adayı gösterilerek, TBMM ye Sivas Mebusu olarak girmiş; milletvekili ike şeker hastalığı edei ile İstabul da, 13 Kasım 1957 güü ebediyete göç etmiştir. Kurduğu parti de geel kurul toplatısıı yapmamış olması sebebiyle 22 Mayıs 1958 tarihide feshedilmiş (müfesih) kabul edilerek kapatılmıştır.

9 68 Nuri Demirağ, yoğu yaşam ve zorlu çalışma mücadelesi sırasıda; Asya yı Avrupa ya, İstabul Ahırkapı-Salacak arasıda bağlayacak (701 m si asma, 1600 m si deiz üzeride) 2560 m uzuluğuda, 20,73 m geişliğide ve deiz seviyeside 53,34 m yükseklikte köprü (1931), Aadolu daki köyleri yerie (yaygı mesleki özelliklerie göre; çiftçi ve amele, saayi ve made, ziraat) imarlı köy (1941), Köy sobaları, proje ve plalarıı hazırlamasıı ve Keba Barajı ihtiyacıı 1933 yılıda dile getirilmiş olmasıı da sağlamıştır. Ardıda; Hesaplı hareket ettiğii zaede ve oula iftihar eyliye dar kafalar; kurtulmağa, yükselmeğe elverişli hiç bir eser vücüda getirmezler. Kurtuluş ve yükselişi, acak varlığıa dayaa ve mülkü milleti gizli kapalı hazielerii verimli hale getirmesii bile, şahsi mefaatii millet mefaati uğrua feda ede, ruhu idealist, dimağı realist şahsiyetlerde aramalıdır. söylemii yadigar bıraka Nuri Demirağ ı adıı; Sivas ı Divriği ilçesideki bir edüstri meslek lisesie, Ulusal hava trafiğie sahip Sivas Havaalaı a (Ulaştırma, Deizcilik ve Haberleşme Bakalığıı tarih ve 718 sayılı yazısı üzerie, tarihli Bakalar Kurulu Kararı ile), Güümüz Türkiye sii, l savuma ve havacılık saayileride küresel markalarıı çıkarma gayretlerie liderlik ede Savuma Saayii Müsteşarlığı (SSM) ı bir koferas saloua, l sivil havacılık otoritesi ola Sivil Havacılık Geel Müdürlüğü (SHGM) ü bir koferas saloua, verilmesi ve so olarak 22 Kasım 2012 güü düzelee 1. Üiversite-Saayi İşbirliği Zirvesi sırasıda, Bilim, Saayi ve Tekoloji Bakaı Nihat Ergü ü Nuri Demirağ ı aısıa bir our ödülü suulması alamlı olmuştur; acak, bu ölçüde katkı ve değerli hatıraı daha fazla vefayı hak ettiği düşüülmektedir. Mühürdarzade Mehmet Nuri Demirağ ve Selahatti Reşit Ala, ruhlarıız şad olsu; tüm değerli arkadaşlarıız ve öğrecileriizle beraber ışıklar içide uyuyu. Nuri Demirağ ı sorgulaya, değerledire ve paylaşımcı kişiliği, sürdürülebilir ve tamamlayıcı iş birliğie dayalı sistematik ve yeileşimci faaliyetleride aldığım esi ile; İstabul da 150 milyo yolcu ihai kapasitesi ile Yeiköy ile Akpıar köyleri arasıdaki 90 milyo metrekarelik alaa 5-6 pistli olacak şekilde 2016 yılıda hizmete girmesi plalaa acak heüz adı komamış üçücü uluslararası havalimaıa kurtarıcımız ve yüce öderimizi adıı verilerek Atatürk Havalimaı olarak isimledirilmesii, İstabul a üçücü havalimaı süreci kapsamıda tavsiye edilmesii plaladığı duyumları alıa Yeşilköy deki havalimaıa; l Havacılık ve ilişkili (algılama, mekatroik, gelişmiş malzeme ve yazılım gibi) gelişmiş tekolojileri kousuda eğitim ve temel araştırmalarıı yapılacağı bir Gök Üiversitesi, l İş uçağı ve helikopteri, sportif hava araçları ile ilgili edüstriyel araştırmalar, tasarım, imalat ve BOY faaliyetlerii yapılacağı Yei NuDTA tesisleri, l Havacılık tekoloji ve ürüleri ile bu alaı düşüsel faaliyetlerie yöelik Selahatti Reşit Ala Havacılık Estitüsü ve Müzesi, de ilave edilerek ve bu arazii, öcede Nuri Demirağ a ait Gök Stadyumu (Elmas Paşa Çiftliği) olduğu dikkate alıarak, Nuri Demirağ Havacılık Parkı ve Havalimaı adı ile devam edebilmesii, ve bu düzelemeler ile göüllerde vefa ve dimağlarda girişimi e temel girdileride ola kedie güve olgusuu daha da gelişeceği güleri umut ederek KAYNAKÇA 1. C. EREL; Türkiye de, Edüstrii Gelişimide İz Bırakalar: Şakir Zümre ; MSI Dergisi Makalesi; İstabul, Ekim C. EREL; Türkiye de, Edüstrii Gelişimide İz Bırakalar: Tayyareci Vecihi Hürkuş ; MSI Dergisi Makalesi; İstabul, Kasım Kadir ŞEKER; Tek Parti Döemi Ekoomik Politikaları ve Özel Teşebbüs Yatırımlarıa Bir Örek: Nuri Demirağ Tayyare Atölyesi ; SDÜ Fe Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi; Isparta, Mayıs M. N. DELİORMAN; Nuri Demirağ ı Hayat ve Mücadeleleri ; Nu.D. Matbaası; İstabul, N. DEMİRAĞ, Tayyare Atelyesi Dahili Talimamesi ; İstabul, O. YALÇIN; Mühürdarzade Nuri Bey i (Demirağ) Hayatı ve Çalışmaları ( ) ; Akara Üiversitesi Türk İkılâp Tarihi Estitüsü Atatürk Yolu Dergisi; Akara, TBMM Oturum Tutaakları. 9. TMMOB; Mühedislik Mimarlık Öyküleri I ; TMMOB Yayıları; Akara, TMMOB; Mühedislik Mimarlık Öyküleri - III ; TMMOB Yayıları; Akara, TMMOB; Mühedislik Mimarlık Öyküleri - V ; TMMOB Yayıları; Akara, Z. ŞAKİR; Nuri Demirağ Kimdir?, Kaaat Matbaası, İstabul,