Türkiye de Radyoaktif Maddelerin Taşınma Pratiği ve Karşılaşılan Durumlar

Transkript

1

2 Türkiye de Radyoaktif Maddelerin Taşınma Pratiği ve Karşılaşılan Durumlar Hazırlayan: Aydın KARADENİZ Satış & Servis Müdürü Radyasyondan Korunma Sorumlusu Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı

3 ULUSAL VE ULUSLARARASI MEVZUAT

4 Uluslararası Mevzuat 1959 Yılında Birleşmiş Milletler Ekonomi ve Sosyal Konseyi radyoaktif maddelerin güvenli taşınması için bir mevzuat gereği hissetmiş ve IAEA tarafından «Regulations for the Safe Transport of Radioactive Material» hazırlanmıştır.

5 Uluslararası Mevzuat Temel olarak bu düzenleme şu iki hususu şart koşmuştur; Gönderici; radyoaktif maddenin tehlikesine göre yeterli paketlemeyi sağlamakla mükelleftir. Taşıyıcı; tüm radyolojik tehlikelerin minimize edildiğinden emin olacak tüm gerekli önlemleri almakla mükelleftir.

6 Uluslararası Mevzuat IAEA Güvenlik Standartları Serisinin uzun vadeli yapısında da, «Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması» ayrı bir temel güvenlik standardı olarak değerlendirilmiştir.

7 Uluslararası Mevzuat IATA DGR Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği, Tehlikeli Maddeler Yönetmeliği, IMDGR Uluslararası Denizcilik Örgütü, Tehlikeli Maddeler Yönetmeliği, OTIF RID Uluslararası Demiryolu Taşımacılığı Örgütü, Tehlikeli Maddelerin Demiryolu ile Taşınması Yönetmeliği ADR Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması

8 Ulusal Mevzuat TAŞIMA YÖNETMELİĞİ Türkiye de yapılan karayolu ile radyoaktif madde taşımaları da uzun yıllar boyunca Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği kapsamında başta TAEK olmak üzere ilgili devlet kurumları kontrolünde yapılmış olup, 2005 yılında yürürlüğe giren «Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönetmeliği» ile gerekli yasal düzenleme yapılmıştır.

9 Ulusal Mevzuat YÖNETMELİK DAYANAĞI «Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönetmeliği» de, diğer uluslararası düzenlemeler gibi IAEA nın «Regulations for the Safe Transport of Radioactive Material» düzenlemesini dayanak alır.

10 Ulusal Mevzuat LİSANSLAMA Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi akabinde, özellikle endüstri ve tıp alanında radyoaktif maddelerin kullanımının artması taşıma operasyonunun hacmini de genişletmiş ve radyoaktif maddelerin taşınması için firmalar TAEK tarafından firmalar lisanslanmaya başlanmıştır. Mevcutta yaklaşık 80 adet TAEK taşıma lisansına sahip firma bulunmaktadır.

11 Ulusal Mevzuat UBAK MEVZUATI TAEK mevzuatına ilave olarak, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından «Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik» 2013 yılında yürürlüğe girmiştir. yayımlanmış ve

12 Ulusal Mevzuat UBAK MEVZUATI Söz konusu düzenlemeyi Avrupa Birliği uyum sürecinin getirisi olarak düşünebiliriz. Yönetmeliğin dayanağı ADR mevzuatı olup, yönetmelik ve ADR içerisinde Sınıf 7 maddeler ile ilgili olan yaptırımlar TAEK in yönetmeliğine benzerdir. Eğitim ve denetim konusunda bir takım yenilikler uygulanmış olup, radyoaktif madde taşımalarında denetleyici Kurum sınıfına UBAK ta eklenmiştir.

13 Ulusal Mevzuat Yürürlükteki TAEK ve UBAK mevzuatı ile IAEA nın ve ADR nin radyoaktif madde taşıma ile ilgili yaptırımları ülkemizde de uygulanmakta olup, radyoaktif madde taşımacılığındaki mevzuatımız Avrupa normları ile aynı seviyededir.

14 RADYOAKTİF MADDE TAŞIMA PRATİĞİ

15 Atomtek in Yasal Statüsü

16 Atomtek in Faaliyet Kapsamı Endüstriyel alanda kullanılan kapalı radyoaktif kaynaklar ve cihazlarla ilgili; Radyoaktif Madde İthalatı/İhracatı, Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması, Endüstriyel Cihazların Mekanik Montaj ve Demontaj Operasyonları, Endüstriyel/Referans Radyoaktif Kaynak Tedariki, PGNAA Sistemleri için Teknik Servis ve Radyoaktif Kaynak (Cf-252) Tedariki,

17 Radyoaktif Maddenin Taşınma Pratiği Radyoaktif Maddenin Taşınmasına Hangi Durumlarda İhtiyaç Duyulmaktadır? İTHALAT İHRACAT BERTARAF TRANSİT GEÇİŞ TESİSTEN TESİSE

18 Taşımaya Konu Olan Radyoaktif Maddeler, Paket Tipleri ve Kategorileri Kapalı Radyoaktif Kaynak (Sealed Source): Katı halde bulunan, normal kullanım ve olası kaza koşullarında dağılma, saçılma ve sızıntıya karşı bir kapsül içerisine kapatılmış ya da kaplama malzemesi ile kaplanmış radyoaktif maddeyi ifade eder. (TAEK Yüksek Aktiviteli Kapalı Radyoaktif Kaynakların Ve Sahipsiz Kaynakların Kontrolü Yönetmeliği ).

19 Taşımaya Konu Olan Radyoaktif Maddeler, Paket Tipleri ve Kategorileri Yüzeyi Bulaşmış Cisim (Surface Contaminated Object-SCO): Kendisi radyoaktif olmayan, fakat yüzeyi radyoaktif madde ile bulaşmış her türlü katı cisimdir. Bulaşmanın Bq/cm 2 oranına göre SCO-1 ve SCO-II olarak ayrılmaktadır. (TAEK Radyoaktif Maddenin Güvenli Taşınması Yönetmeliği).

20 Radyoaktif Maddenin Taşınma Pratiği İthalat Kapsamı Büyük oranda havalimanı-tesis taşımasını kapsar, Taşıma operasyonlarının yaklaşık %75 ini oluşturur, Gönderici ve IATA zorunluluklarından ötürü daha güvenli bir operasyon, Nadiren liman-tesis nakliyesi içerir, TAEK izinleri AHL, ESB ve ADB için verilir. TAEK ithal izni aşamasında lisanslı firma şartı arar,

21 Taşımaya Konu Olan Radyoaktif Maddeler, Paket Tipleri ve Kategorileri A Tipi Paket (Overpack) UN 3332 Co-60 / Cs MBq 111 GBq Seviye Yoğunluk Ölçümü Kategori 3-4

22 Taşımaya Konu Olan Radyoaktif Maddeler, Paket Tipleri ve Kategorileri B(U) Tip Paket UN 2916 Co Ci Gamma-Knife Teleterapi Kategori 1 A Tipi Paket UN 3332 Cf MBq 780 MBq Kimyasal Analiz Kategori 2 veya 3

23 Taşımaya Konu Olan Radyoaktif Maddeler, Paket Tipleri ve Kategorileri Adi Paket UN 2910 UN 2911 Am-241 5,5 GBq Kalınlık Ölçüm Kategori 4 A Tipi Paket UN 2915 Kr-85 7,4GBq - 48 GBq Kalınlık Ölçüm Kategori 4

24 Radyoaktif Maddenin Taşınma Pratiği İhracat Kapsamı Büyük oranda tesis havalimanı nakliyesini kapsar, TAEK izinleri AHL, ESB ve ADB için verilir. Taşıma operasyonlarının küçük bir bölümünü oluşturur, Kapsamı, TAEK in talep ettiği taahhüt meydana getirir. TAEK ihraç izni aşamasında lisanslı firma şartı arar,

25 Taşımaya Konu Olan Radyoaktif Maddeler, Paket Tipleri ve Kategorileri A Tipi Paket UN 3332 Cf MBq 780 MBq Kimyasal Analiz Kategori 2 veya 3 A Tipi Paket UN 3332 Am241/Be & Cs GBq 92,50 GBq Kuyu Log Kategori 3

26 Radyoaktif Maddenin Taşınma Pratiği Bertaraf Kapsamı EN İHTİYATLI YAKLAŞILMASI GEREKİLEN KAPSAMDIR, Tesis-ÇNAEM RAY Birimi taşımasını kapsar, İthalat kapsamından sonraki en fazla harekete sahip kapsamdır, Atık kabulü esnasında gerekli kontroller ÇNAEM RAY birimi tarafından yapılmaktadır,

27 Taşımaya Konu Olan Radyoaktif Maddeler, Paket Tipleri ve Kategorileri IP-2 Paket UN 2913 YKO-1/2

28 Radyoaktif Maddenin Taşınma Pratiği Transit Geçiş Kapsamı İki gümrük noktası arasındaki taşımayı kapsar, Ülkemizde genellikle Dredger gemilerinde kullanılan yoğunluk ölçüm cihazlarının operasyonuna dahil olan bir süreçtir, Uluslararası karayolu taşımacılığında ülkemiz karayolunun kullanılması söz konusu ise bu kapsam dahiline girmektedir, TAEK iznine tabi bir süreçtir,

29 Radyoaktif Maddenin Taşınma Pratiği Tesisten Tesise Taşıma Kapsamı Bu kapsamı en yoğun iş hacmi petrol log firmalarının depo-kuyu arası taşımaları oluşturur, Grup firmalarının kendi aralarında yaptığı transferlerde de ortaya çıkabilmektedir, Troxler tipi nem/yoğunluk ölçüm cihazları yine bu kapsamda taşınabilmektedir, Kuruma yapılan lisans başvurusuyla TAEK bilgilendirilmektedir.

30 Amaç AMAÇ: Taşımada Radyasyon Güvenliğinin Sağlanması

31 Muhtemel Etki Muhtemel Etki/Risk: Stokastik Radyasyon Etkileri

32 Etkiye Yönelik Hedef Etkiye Yönelik Hedef Şoför mahallinde doğal radyasyon seviyesi (EKİP), Araç etrafında doğal radyasyon seviyesi (TOPLUM), Max. Korunma - Min. Maruziyet, Zorunlu Kılınmayan Hususların Kendi İçimizde Zorunlu Hale Getirilmesi

33 Prensip A.L.A.R.A. As Low As Reasonably Achievable (OPTİMİZASYON) Gerekliliği onaylanmış uygulamalarda ekonomik ve sosyal faktörler göz önünde bulundurularak bütün radyasyon ışınlamalarında mümkün olan en düşük dozun alınması sağlanmalıdır.

34 Prensip Zırhlama Mesafe - Zaman

35 Prensip

36 Radyoaktif Madde Taşıma Pratiği RADYOAKTİF MADDENİN GÜVENLİ TAŞINMASI

37 Radyoaktif Madde Taşıma Pratiği PERSONEL EĞİTİMLERİ ve FARKINDALIK o RKS/Ekip Lideri Eğitimleri TAEK EURK Eğitimi Uygulamaya Yönelik Şirket İçi Eğitimler Radyasyondan Korunma Planı ve Tehlike/Acil Durumlar İş Başı Eğitimi Personel Farkındalığı Kontrollü Operasyon

38 Radyoaktif Madde Taşıma Pratiği PERSONEL EĞİTİMLERİ ve FARKINDALIK o Araç Sürücüsü Eğitimleri TAEK RMGT Eğitimi SRC 5 Sınıf 7 Eğitimi (UBAK/ADR Gerekliliği) İleri Sürüş Teknikleri Eğitimi Karayolu Mevzuatı Radyasyondan Korunma Planı ve Tehlike/Acil Durumlar İş Başı Eğitimi Personel Farkındalığı Kontrollü Operasyon (Ekip Lideri)

39 Radyoaktif Madde Taşıma Pratiği ARAÇ İÇERİSİNDE BULUNAN DOKÜMAN ve EKİPMANLAR Araç kontrol listesi, Ekipman kontrol listesi, Araç içerisinde gerekli talimatlar (TAEK, Karayolu mevzuatına göre) ve Radyasyondan Korunma Planı, Acil durumlarda kullanılacak ekipmanlar (kurşun kap, ıraksak maşa, kurşun bilye, kurşun plakalar, kurşun önlük, kurşun eldiven, vs.), Faaliyete uygun ölçüm cihazı ve personel dozimetreleri (TLD/OSL ve Elektronik)

40 Radyoaktif Madde Taşıma Pratiği FAALİYET TAKİBİ o Operatörün ekiple olan iletişimi o Araç Takip Sistemleri Güzergah kontrolü (güzergah dışına çıktığında bildirim) Hız kontrolü (hız sınırı aşıldığında bildirim), Olası kaza raporu bildirimi (G Sensörü ile) Kaza raporu bildirimi (Acil durumu bildirimleri telefon ile yapılır)

41 Radyoaktif Madde Taşıma Pratiği Taşıma Faaliyet Planı; o o Cihaz/taşıma kabı, izotop, aktivite, gerektiğinde teknik doküman, teknik çizim ve mutlak doz hızı bilgisi istenir. Elde edilen bilgiler doğrultusunda o Araç tayini, o İlave zırhlama ekipmanları ve bunların türleri (beta, gama veya nötron), o Kullanılacak ölçüm cihazı (alfa, beta, gamma, nötron), o KKD seçilir, o Muhtemel maruziyet hesaplanır ve buna göre ekip seçimi yapılır (Rotasyonla gereği?). o Taşıma sonunda beklenen maruziyetin üzerinde doz alındı ise nedenleri araştırılır, gerekli iyileştirmeler yapılır, eğitim ihtiyacı varsa eğitim düzenlenir.

42 Radyoaktif Madde Taşıma Pratiği Faaliyet planında hedeflenen doz alınsa bile elektronik dozimetre raporu kontrol edilerek iyileştirmeler yapılabilir. Her bir dozimetre raporu kaydedilerek arşivlenmektedir.

43 Operasyon PAKET BÜTÜNLÜK KONTROLÜ

44 Operasyon PAKET RADYASYON DOZ HIZLARININ ÖLÇÜLMESİ o Doz hızı yüzeyde < 2mSv/h, o TI < 10

45 Operasyon GÖNDERİCİ/ALICI ve PAKET ETİKETLEME KONTROLÜ

46 Operasyon YÜKLEME ve SABİTLEME

47 Operasyon ARAÇ ve ŞOFÖR MAHALLİ DOZ HIZI ÖLÇÜMLERİ o o Doz hızı yüzeyde < 2mSv/h, 2 metre mesafede < 0,1 msv/h

48 Operasyon ARAÇ ETİKETLEME

49 Operasyon TESLİMAT Özellikle ithalat kapsamı taşımalarda son kullanıcı RKS si teslimat öncesinde bilgilendirilir Radyoaktif kaynağın karakteristik özellikleri, Geçici depolama bölgesi (insan popülasyonu olmayan ve tamamen RKS kontrolünde olan bir bölge)

50 Operasyon TESLİMAT Teslimat akabinde gerekli emniyet tedbirleri alınır;

51 Operasyonla İlgili Örnekleme Son Kullanıcı Talep Kapsam : Hurda Geri Dönüşüm Tesisi : İki adet kontamine hurdanın ÇNAEM RAY Biriminde bertarafı : Bertaraf kapsamı Hazırlık : Faaliyete konu hurdalarla ilgili görseller ve doz hızları müşteriden talep edilmiş, depolama durumu hakkında bilgi alınmış ve bu bilgiler doğrultusunda faaliyet planı oluşturulmuştur.

52 Operasyonla İlgili Örnekleme Radyasyonlu Hurdaların Bilgileri Bilgi Parça 1 Parça 2 Boy ~120 cm ~80 cm Çap ~10 cm ~3 cm Ağırlık ~35 kg ~5 kg Yüzeydeki Doz Hızı 2 µsv/saat 837 µsv/saat Diğer Üzerinde herhangi bir yazı, işaret vb. bulunmamaktadır.

53 Operasyonla İlgili Örnekleme Yüzeyde 3,6 msv/h 1 m de 30 usv/h Şoför Mahalli ~ 20 usv/h Taşıma Süresi ~ 5 saat Maruziyet ~100 usv

54 Operasyonla İlgili Örnekleme Yüzeyde 1,47 msv/h 1 m de 10 usv/h Şoför Mahalli ~ 3 usv/h Taşıma Süresi ~ 5 saat Taşıma ~15 usv + Operasyon 6 usv, Toplam Maruziyet: 21 usv FARK= 79 usv

55 SONUÇ Taşıma operasyonu tek başına değerlendirilmemelidir, özellikle bertaraf kapsamında ilave gereklilik ve uzmanlık gerektiren durumlar ortaya çıkmaktadır. Radyoaktif madde taşımacılığı kesinlikle normal bir nakliye hizmeti gibi değerlendirilmemelidir. Ülkemizde bu operasyon ile ilgili Kurumlar çalışmalarına rağmen kontrol ve denetim mekanizmalarında iyileştirmeler yapılabilir. Taşıma süreleri, son kullanıcının cihazlara müdahale sürelerinden uzun olduğu için maruziyet süreleri daha yüksektir.

56 TEŞEKKÜRLE R