TEK GEN KALITIM ŞEKİLLERİ

Transkript

1 TEK GEN KALITIM ŞEKİLLERİ

2 Klasik Mendeliyen Kalıtım Gösteren Genetik Bozukluklar Tek gen kalıtımının 4 şekli bulunur Dominant Resesif Otozomal Otozomal dominant Otozomal resesif X e bağlı X e bağlı dominant X e bağlı resesif

3 Otozomal Dominant Kalıtım Hastalıkları Ailesel Hiperkolesterolemi Akondroplazi Brakidaktili Ehlers-Danlos Sendromu Huntington Hastalığı Marfan Sendromu Nörofibromatozis Porfiria Non-sendromik işitme kaybı

4 AKONDROPLAZİ Yeni mutasyon sonucu oluşur Kemik gelişimini etkileyen ağır orantısız boy kısalığı Mikrosefali (baş çevresi küçük) Alın belirgin Burun kökü basık Rizomelik (kalça ve omuzlara ait) kısalık ve trident hand Normal zeka Vertabralarda eğrilik (Lumbal Lordoz)

5 AİLESEL HİPERKOLESTEROLEMİ Erken yaşta yüksek kolesterol seviyesi ve eklem yerlerinde ksantomlar, göz kapağında yağ bezeleri Erken yaşta damar sertliği ve kalp krizine bağlı erken yaşta ölümler. Her iki cinsiyette de eşit görülür

6 BRAKİDAKTİLİ El ve ayak parmaklarının anormal kısalığı

7 EHLERS-DANLOS SENDROMU Deri, eklem, kas, kemik ve bunları birbirine bağlayan yapılardaki kollojen eksikliğiyle ortaya çıkar

8 HUNTINGTON HASTALIĞI Hareket bozukluğu Mental gerilik Beyin ve sinir sistemini etkiler Heterozigot bireyler hastadır Kol, gövde, bacak ve yüz kasları istemsiz kasılır Çabuk sinirlenme, depresyon Yutmada zorlanma

9 MARFAN SENDROMU Anormal bağ dokusu Fibrilinin ve başlıca bağ doku bileşenlerinden biri olan elastik liflerin yapısını kodlayan gendeki bir bozulmadan kaynaklanır.

10 NÖROFİBROMATOZİS Sinir sisteminin çeşitli kısımlarında veya vücudun herhangi bir yerinde tümör gelişmesine zemin hazırlar kemik ve cilt gibi dokuları etkiler. NF1 ve NF2 genleri sorumludur.

11 PORFİRİA Hem biyosentezinde yer alan enzimlerin bozukluğudur. Hastalar ışığa duyarlıdır. Akut ve Kutanöz profiria olarak 2 e ayrılır: Akut porfiria, sinir sistemi etikilenir Kutanöz porfiria, deri etkilenir

12 Otozomal Dominant Kalıtımda Genetik Danışmanlık Genetik danışma, doğacak yeni bireylerin hastalık için risklerini anlatmak, doğan bireylerin takip ve tedavisinde yapılması gerekenleri belli bir sistematik plan çerçevesinde düzenleyip takip etmeyi gerektirir. Genetik danışmada esas olan hastalık hakkında danışmayı alan kişiye net, doğru ve tarafsız bilgi aktarmaktır. Sağlıklı bir genetik danışmanlık hizmeti için yazılı ve anlaşılır bir metin hazırlanması gerekir

13 OTOZOMAL RESESİF KALITIM Sadece 2 mutant alleli bulunan ve hiç normal alleli bulunmayan homozigotlarda görülür. Etkilenmiş kişinin her iki ebeveyni de heterozigottur.

14 OTOZOMAL RESESİF KALITIM

15

16 OTOZOMAL RESESİF KALITIM Hasta çocuğun kardeşleri, cinsiyet farkı olmaksızın ¼ olasılıkla hasta ve ¾ olasılıkla sağlam olur. Hasta çocuğun anne ve babası genellikle normal olur Akraba evlilikleri hastalık riskini artırır Hasta kişi normal bir kişi ile evlenirse çocuklarının hepsi normal fakat taşıyıcı olur Hasta kişi heterozigot bir bireyle evlendiği zaman çocukların yarısı heterozigot normal yarısı hasta olur

17 OTOZOMAL RESESİF KALITIM

18 ORAK HÜCRELİ ANEMİ (Cycle Cell Anemia) Akdeniz toplumunda akraba evliliği sonucu sıklığı artan bir hastalıktır Orak hücreli anemide genetik heterojenite (farklı genlerin ve alellerin etkisi sonucu aynı ya da benzer fenotip görülmesi) görülür. Klinik bulguların şiddeti bireyler arasında farklılık gösterir. Otozomal resesif bir hastalıkta klinik olarak etkilenmemiş bireyler zorunlu taşıyıcıdır ve genellikle tesadüfen aile bireylerinden birine tanı konulması ile ortaya çıkar.

19 ORAK HÜCRELİ ANEMİ (Cycle Cell Anemia) Orak hücreli anemi hastası bir bireyin taşıyıcı bir bireyle evlenmesi durumunda çocukları %50 taşıyıcı, %50 hasta olacaktır. Otozomal resesif kalıtım genellikle ailevi ve doğumsal olarak nadir görülen durumlardır ve akraba evliliğiyle sıklığı büyük oranda artar.

20 Alyuvarların orak şeklini alması Hemoglobin geni sorumludur Hemoglobin proteinin yapısı bozulur Alyuvarlar yeterli oksijen taşıyamaz

21

22 OTOZOMAL RESESİF KALITIM Beta talassemi Orak Hücreli Anemi Ailevi Akdeniz Ateşi-FMF Albinizm Kistik Fibrozis (CF) Fenilketanuri Hemofili

23 BETA TALASEMİ (Akdeniz Anemisi) Hemoglobin zincirlerinden birinin veya birkaçının hasarlı sentezi sonucu gelişen bir hastalıktır. Sessiz taşıyıcı: Hematolojik olarak normal Talasemi minör (taşıyıcı, heterozigot): Hafif hipokrom mikrositer anemi (eritrositlerin hemoglobin içeriğinin azalması) Talasemi intermedia (hasta, homozigot): Transfüzyon ihtiyacı fazla olmayan, Talasemi major (hasta, homozigot): Transfüzyon bağımlı

24 BETA TALASEMİ PRENATAL TANI Fetal kan örneklerinden; Fetal kanda globin zincir sentezi haftalardadır. Amniyosentez; İkinci trimester, 15. haftadan sonra Koryon villus örnekleri; haftalarda fetal DNA analizi yapılır.

25 Tekrarlayan ateş, karın ağrısı, göğüs ağrısı ve eklem ağrısı nöbetleri yapan bir hastalıktır. Nöbetler genellikle saat sürer. Hastalarda nöbetler dışında hiçbir belirti yoktur. Ailesel geçiş: Hastalığın ortaya çıkması için anne ve babanın taşıyıcı ya da hasta olması gerekir.

26 Taşıyıcı anne ve baba %25 olasılıkla FMF çocuk sahibi olur

27 Albino ya da albinizm bir metabolizma hastalığıdır. Renklenmeyi sağlayan melanin pigmeti yokluğu veya azlığıdır Her iki cinsiyette de görülür Deri açık renkli ve incedir. Görme azdır, göz hareketleri düzensiz ve kayma vardır (nistagmus) Albinizmden çeşitli genler sorumludur ve bu genlerdeki mutasyonlar değişik tipte albinizme neden olur

28 Metabolik bir hastalıktır Hasta kişiler fenilalanin amino asitini tirozin amino asitine çeviremezler Fenilalanini tirozine çevirmek için gerekli olan reaksiyonu katalizleyen enzime fenilalanin hidroksilaz (PAH) enzimi adı verilir ve fenilketonüri hastalarında karaciğerde işlev gören bu enzim aktif değildir. Dolayısıyla vücutta birikmiş olan fenilalanin ve türevleri beyin omurilik sıvısına geçer, burada bileşiklerin düzeyi yükselir ve hasta bireyde zeka ve nörolojik gelişim geriliğine neden olur Yeni doğan bebeklerden topuktan alınan birkaç damla kan ile yapılan Guthrie testi ile tanı koyulur

29 Genetik danışman ailede görülen kalıtsal hastalık için ailede kimlerin hasta veya taşıyıcı, yani risk altında olduklarını belirler ve doğum öncesinde tanı için neler yapılabileceği konusunda aileyi bilgilendirir. Akraba evliliklerinde otozomal resesif hastalığı olan çocuklara sık rastlanır. Örnek olarak toplumda her beşyüz kişiden birinin belli bir hastalığın taşıyıcısı olduğunu düşünelim. Bu hastalığın akraba evliliğinde görülme sıklığı kat daha fazladır.

30 X KROMOZOMAL DOMİNANT KALITIM Hasta erkeğin kız çocukları hasta erkek çocukları ise normal olur Hasta kadının kız ve erkek çocuklarının yarısı hasta olur. Hastalık erkekten erkeğe geçmez. Hasta erkek çocuğun annesi mutlak hastadır

31

32 X KROMOZOMAL DOMİNANT KALITIM Hastalık hem erkek hem kız çocuklarda gözlenir ve kalıtım biçimi otozomal dominant kalıtıma benzer. Ancak otozomal dominant kalıtımdan farklı olarak X e bağlı resesif hastalıklarda olduğu gibi hasta erkeklerin Y kromozomunu vermeleri ve hastalığın X kromozomu üzerinde kalıtılması nedeniyle erkek çocuklarında hastalığın görülme riski yoktur. Hasta kadınlar da ise her gebelikte hastalığın kız ve erkek çocuklarda görülme riski eşit ve %50 dir.

33 X E BAĞLI OTOZOMAL DOMİNANT HASTALIKLAR Rett sendromu Fragile-X

34 X E BAĞLI OTOZOMAL DOMİNANT HASTALIKLAR Bu grup içerisinde yer alan hastalıklar için; ailelerde genellikle tek bir çocukta ortaya çıkması (sporadik) ve erkeklerde ölümcül, kadınlarda ise ağır seyretmesi nedeniyle preimplantasyon genetik tanı uygulaması yapılmasına ihtiyaç duyulmaz.

35 X E BAĞLI OTOZOMAL DOMİNANT HASTALIKLAR X e bağlı dominant hastalıklar için sağlıklı erkek veya kadında germline mozaisizm (sadece üreme hücrelerinde mutasyonun bulunması) gözlenebilir ve ailede birden fazla aynı hastalığa sahip çocuk öyküsü bulunması durumunda indirekt olarak bu durum tanımlanabilir. Bu tür ailelerde hastalığa neden olan mutasyonun bilinmesi halinde preimplantasyon genetik tanı önerilebilmektedir.

36 X E BAĞLI OTOZOMAL DOMİNANT HASTALIKLAR

37 X KROMOZOMAL RESESİF KALITIM Hastalık çoğunlukla erkeklerde görülür ve bunların anneleri normal fakat ilgili gen için taşıyıcıdır. Hastalık babadan oğula geçmez Hasta erkek sağlam kadınla evlenirse, kız çocuklarının tümü taşıyıcı, erkek çocuklarının ise tümü sağlam olur. Taşıyıcı kadın sağlam erkekle evlendiği zaman, kız çocuklarının yarısı normal yarısı taşıyıcı, erkek çocuklarının ise yarısı sağlam yarısı hasta olacaktır. Hasta erkek taşıyıcı kadınla evlenecek olursa, kızlarının yarısı hasta yarısı taşıyıcı, erkeklerin ise yarısı hasta yarısı sağlam olur. Hasta kız çocuğunun babası mutlak hastadır

38 X KROMOZOMAL RESESİF KALITIM

39

40 X KROMOZOMAL RESESİF KALITIM Hastalık, cinsiyet kromozomları (X kromozomu) ile kalıtılması nedeniyle nadir durumlar dışında sadece erkeklerde saptanır. Erkeklerde tek bir X kromozomu bulunması nedeniyle X'e bağlı hastalıklar için taşıyıcılık söz konusu değildir. Hasta erkek bireylerin erkek çocuklarında hastalık veya taşıyıcılık riski yok iken kız çocuklarının tümü taşıyıcı olmaktadır.

41 X KROMOZOMAL RESESİF KALITIM Kadınlarda çift X kromozomu bulunduğu için tek bir mutant gen nedeniyle hastalık ortaya çıkmaz ve kadınlar taşıyıcıdırlar. Taşıyıcı kadınların erkek çocuklarının hasta olma riski her gebelik için %50 iken kız çocuklarının %50 sinde taşıyıcı olma riski mevcuttur.

42 X KROMOZOMAL RESESİF KALITIM