ULUSLARARASI SİSTEMDE KRONİK BİR SORUN: KEŞMİR. Yazar: Bengü TÜRK * Giriş

Transkript

1 Uluslararası Sistemde Kronik Bir Sorun: Keşmir ULUSLARARASI SİSTEMDE KRONİK BİR SORUN: KEŞMİR Yazar: Bengü TÜRK * Giriş Ülkelerin hassasiyeti bir ülkenin, diğer ülkede olan değişikliklerden alacağı zarar ile bu zararın etki hızı arasında oluşan oran üzerine kuruludur. Uluslararası sistemin karşılıklı bağlılığı; toplumsal, ekonomik, siyasal ve ideolojik nitelikte olabilmektedir. Morton A. Kaplan a göre, uluslararası sistemde tekrarlanan ve belli bir karakteri yansıtan davranış örnekleri bulunmaktadır. 1 Uluslararası sistem, ulusal ve uluslararası gereksinimleri yerine getirebilmek için devletsel davranışların ortaya konulmasını gerekli kılar. Uluslararası davranış örnekleri; askeri, ekonomik, teknolojik, demografik ve diğer unsurlara bağlıdır. Bütün bunlarla ilintili olarak ise beş temel değişkenden bahsedilebilir. Bunlar; esas kurallar, değişim kuralları, aktörleri sınırlandırıcı değişkenler, yapılabilirlik değişkenleri ve haberleşme değişkenleridir. Esas kurallar sistemde dengenin devamı için gerekli davranışları ifade eder. Değişim kuralları ise, hızla değişen süreçlerde girdi olarak ifade edilen değişkenleri göstermektedir. Sistemdeki aktörleri sınırlandırıcı değişkenlere bakıldığında, aktörlerin davranış kalıplarının farklılaşmasına sebep olan değişkenlerin varlığı görülecektir. Bunlar; yapılabilirlik değişkenleri, silahlanma düzeyi, teknolojik gelişme ve aktörlerin kullanabileceği öteki güçler olarak ifade edilmektedir. Haberleşme düzeyi ise, sistem içerisindeki devletlerin birbirleriyle olan iletişim düzeyi ve araçlarını belirten bir olgudur. * Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, Araştırmacı, turkbengu@gmail.com. 1 Kaplan,M.. A.(1968, ss ). New Approaches International Relations. New York, St.Martin Press. 103

2 Asya da Güvenlik Sorunları ve Yansımaları 104 Günümüzde uluslararası sistem, Morton A. Kaplan ın söylemlerine paralel olarak birbiriyle iç içe ilişkiler seti, siyasal değişkenler arasındaki ilişkiler seti ve birbiriyle ilişkide olan değişkenler seti olarak üç tanımlamada kendini gösterir. Makalede ana temayı oluşturan Keşmir Sorunu için, tarafların bu değişkenler seti üzerinden nasıl bir politika izlemiş olduğu detaylandırılacaktır. Morton A. Kaplan ın açıklamaları paralelinde olan Anatol Rapoport a göre sistem, Öğeleri arasında bağımlı ilişkiler bulunan bir bütündür. 2 Genel sistem kurucusu sayılan Bertalanffy e göre ise; evren, sistemlerden oluşan hiyerarşik bir düzen içerisindedir. 3 Bu sistem; atom çekirdeğinden atoma, atomdan moleküllere, moleküllerden organizmalara, organizmalardan insanüstü örgütlere doğru belli bir sırada ilerleyen bütünsel bir varlıktır. Sistem, gevşek veya sıkı olarak nitelendirilebileceği gibi istikrarlı ya da istikrarsız olarak da değerlendirilebilinir. Bu sistemin bozulmasına ise; ancak güçlü bir kuvvetin ortaya çıkması veya girdinin sistemi etkilemesi gibi sebepler neden olabilir. Yeni girdilerin alınmasına rağmen normal fonksiyonuna devam eden sistem, istikrarlı bir sitem olarak adlandırılabilir. Sistemler kendi alt sistemleri içerisinde farklı özelliklere sahip olabilmekle birlikte, bağımlılık ve etkileşim artıkça sistemin karmaşıklığının da arttığı gözlemlenmektedir. Etkileşim sadece devlet dışı veya küresel aktörlerin etkilerinden kaynaklı olmamakla birlikte; karşılıklı ticaret, ekonomik yatırımlar, teknoloji transferi gibi hamlelerle de kendisini gösterebilmektedir. Küreselleşme ile birlikte, ekonomi-savunma ile ekonomi-güvenlik 2 Rapoport, A.(1968,s. 17). In Modern System Research for the Behavional Scientists. Chicago, Aldina. 3 Bertalanffy, L. (1968, s. 27). General System Theory: Foundations, Development, Applications, New York: George Braziller

3 Uluslararası Sistemde Kronik Bir Sorun: Keşmir bağları yeniden tanımlanmıştır. 4 Bu duruma ek olarak üç tip stratejinin de değişim sürecine girdiğini görmekteyiz. Değişim sürecine göre devletlerin güvenlik anlayışı yaşamaya devam etse bile, askeri stratejiler sınırlı bir alanda kalmakta ve devletler arasında bire bir gerçekleştirilen savaşlar daha az görülmektedir. Askeri stratejiler ise yerini; askeri olmayan müdahaleler, organizasyonlar, koalisyonlar ve güvenlik çalışmalarına bırakmıştır. Artık savaştan ziyade barış ortamı sağlanmaya çalışılmaktadır. Gerçekleşen ikinci gelişme ise, stratejinin öz varlığıyla ilişkilidir. Stratejiler artık devlet politikalarının tanımlanması, tehdidi oluşturan aktörlerin algılanması ve tehdide verilen cevabın şekliyle sıkı bir etkileşimi içermektedir. Devletler arası savaşların görecede azalması sebebiyle, devletlerin birbirleriyle etnik çatışma ve kimlik çatışması gibi alt sistem çatışmalarına girdiği de gözlemlenmektedir. Karşıt stratejilerin; terörizm, yaptırımlar, gücün korunması, değerlerin ve hakların korunması gibi formlarla ortaya çıktığı söylenebilmekle beraber; strateji, artık savaşa girmeden bir politik zafer kazanma amacına ve aracına dönüşmüştür. Üçüncü tip stratejinin çıkış noktası, gücün kullanımı ve gücün kullanılmasında kullanılan araçlarla yakından ilişkilidir. Askeri araçlar, teknolojik gelişmelere paralel şekilde değişim sürecine girerek gücün kullanımını etkileyen birinci sıradaki unsurları meydana getirmektedir. İkinci sıradaki öğeleri ise, silaha ulaşımın hızlanması ve tüm devletlerin kontrolüne, müdahalesine ve hizmetine açık bir dünya silah pazarının yaratılması oluşturmaktadır. Son olarak üçüncü tip stratejinin kendini demokratikleşme ve özelleştirme gibi eylemler içinde ortaya koyduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Devletler artık devlet dışı aktörlerin etkilemesine açık hale gelmek- 4 David,C.,P.(2006,s. 44). La Guerre et La Paix: Approaches Contemporaines de la Securité et de la Stratégie, 2emeEdition.Paris, Sciences Po Manuels. 105

4 Asya da Güvenlik Sorunları ve Yansımaları tedir; buna karşılık devlet dışı aktörler ise güç kullanımında devletlerle yarışabilecek güce sahip unsurlar olarak ortaya çıkmaktadır. Güvenlik, diplomasi ve barış enstrümanlarıyla gerçekleşen bir olgudur. Bu durum, güvenliğin hedefleri ve en uygun araçları arasında oluşan bir seçim ve taktik olarak nitelendirilebilir. 5 Güvenlik bazen; tehditlerini, küresel, bölgesel veya ulusal planlarını askeri ya da askeri olmayan yollarla hayata geçiren aktörleri ve araştırılan nesneleri de ortaya koyar. Örneğin terörizm bu araştırmalar içerisinde en önemlisidir. İşleyiş özellikleri yukarıda anlatıldığı gibi ifade edilen uluslararası sistemdeki birçok sorun günümüzde de çözümlenememiş, taraflar arasında uzlaşı sağlanamamıştır. Keşmir Sorunu da Pakistan ve Hindistan arasında 64 yıldır çözümlenemeyen ve bir sonuca bağlanamamış en uzun süren mesele olarak sistemdeki yerini almıştır. Sorun, Avrupa Birliği Güvenlik Strateji Belgesi nin ana tehditler bölümünde de bölgesel çatışmalarda en önde gelen sorun olarak belirtilmiştir (European Security Strategy, 23 Aralık 2003, A Secure Europe in A Better World, Brüksel 15 Mayıs 2011 tarihinde adresinden alındı). Pakistan ve Hindistan hükümetlerinin çelişen politikaları ile uluslararası sistemi kendi tarafına çekme yarışı sorunsalını oluşturan Keşmir Sorunu, reel politikanın benimsendiği ulusal sistemde bir istikrarsızlık unsuru olarak değerlendirilmektedir. Meydana getirilen bu değerlendirme üzerinden çalışmanın sınırlılığı, uluslararası sistem teorisyenlerinden Morton A. Kaplan ın ortaya koyduğu değişkenler üzerinden bir analizin yapılıyor olmasıdır. Birinci bölümü, sorunsalın çözümlenmesi çerçevesinde Keşmir Sorunu nun tarihsel arka planı ve Keşmir in önemi oluşturmaktadır. 5 David, a.g.e., ss

5 Uluslararası Sistemde Kronik Bir Sorun: Keşmir Hindistan ve Pakistan devletlerinin uluslararası sistemde kullandıkları araçlar, çalışmanın başında M. A. Kaplan dan yapılan alıntıda belirtildiği gibi farklı değişkenlere bürünmüştür. Bu değişkenlerin Keşmir Sorunu na etkileri ve tarafların tezleri ikinci bölümde incelenecektir. Üçüncü bölüme gelindiğinde sorunun sistemdeki yeri, modelleme yapılarak verilecektir. Sonuç bölümünde ise, sorunsala yönelik değerlendirmeler sunulacaktır. Tarihsel Arka Plan İkinci Dünya Savaşı ndan sonra, uluslararası barış ve güvenliği tehdit edecek bölgesel sorunlar yaşanmıştır ve Keşmir sorunu da bunlardan biridir. Bu sorun, bölgede şiddetin artması ve tansiyonun yükselmesine sebep olmuştur. Özellikle Hindistan ve Pakistan gibi iki büyük nükleer devlet arasında yaşanan bu sorun, Keşmir Cennet Vadisi nin ölüm vadisi haline gelmesine ve dünya için en tehlikeli meselelerden biri olarak ortaya çıkmasına sebep olmuştur. 6 Pakistan ın kuzeyinde bulunan Cemmu-Keşmir; yüzölçümü 138 bin km 2 olan bir ülkedir. Kuzeyde Afganistan a ve Çin e, güney ve batısında Pakistan a, doğu ve güneyinde ise Hindistan a komşudur. Başkenti Srinagar dır. Bu bağlamda; Hindistan, Pakistan, Afganistan ve Çin ile sınırlarını paylaşan bir bölge olduğu görülmektedir yılında Hindu Mihrace Cemmu Hari Singh, Keşmir Hindistan Devleti Prensliği ne geçmiştir ve 1935 yılında Hindistan Hükümet Sözleşmesi, Britanya Parlamentosu tarafından kanunlaştırılmıştır Mayıs 1946 da ise Britanya Kabinesi Hint devletleri üzerindeki egemenliğinin yeni bir hükümete devredilmeyeceğini ya da kaybedilemeyeceğini ilan etmiştir. 18 Temmuz 1947 e gelindiğinde ise, 6 Akhtar, R. (2010, Mart). India Pakistan Peace Progress : A Case Study of Kashmir. Research Journal of International Studies-Issue 13, ss Literatürde The Princely Indian State of Jammu and Kashmir olarak geçmektedir. 107

6 Asya da Güvenlik Sorunları ve Yansımaları Britanya Parlamentosu, Hindistan Bağımsızlık Sözleşmesi ni kabul etmiş, Hint devletleri üzerindeki Britanya hükümdarlığının 15 Ağustos 1947 itibariyle bittiğini açıklamıştır. 8 Britanya 1947 de Güney Asya dan çekildiğinde, yönettiği topraklar iki devlete bölünmüştür. (Hindu nüfusun ağırlıkta olduğu bölgeler Hindistan; Müslüman nüfusun ağırlıkta olduğu bölgeler ise Pakistan olacaktı). 9 Bölünme ölçütlerinin tam bir açıklık taşımaması; başta (dağlık bir bölgede prenslik olan) Keşmir olmak üzere bazı toprak anlaşmazlıklarını da beraberinde getirmiştir. 10 Birinci Dünya Savaşı nın iki büyük galibi olan İngiltere ve Fransa, Avrupa daki boşluğu ve dengeyi kendi çıkarları ekseninde şekillendirmiş; bu duruma bağlı olarak ise; yeni devletlerin sınırları etnik kökenlere göre değil, İngiltere ve Fransa nın çıkarlarına göre çizilmiştir. Balkanlar, Orta ve Doğu Avrupa da, bugün de devam eden sınır anlaşmazlıklarının ve etnik kökenli savaşların temelini işte bu İngiliz ve Fransız politikaları oluşturmuştur. Özellikle İngilizler; Avrupa, Orta Doğu, Asya ve Afrika da sorunlu ülke sınırları çizerek emperyalist politikalarını sürdürmeye devam etmiştir. Günümüzde Irak, Afganistan ve Balkanlar da ortaya çıkan sorunların başlangıç noktasını İngilizlerin çizmiş olduğu bu ülke sınırları oluşturmuştur Coğrafi olarak Pakistan sınırında bulunan Keşmir, Pakistan 8 Hingorani, A. (2007). The Kashmir Issue: Differing Perceptions, Swiss Federal Institute of Technology Zurich. ss Ganj Nehri Deltası ndaki bölgede bulunan Doğu Pakistan, batıda Afganistan ve İran, doğuda Hindistan ile çevrelenmiş olan Indus Nehri nin akaçlama havzasında yer alan bölüm Batı Pakistan olarak nitelendirilir. 10 Nye, J.S. ve Welch, D.A.(2010, s. 326). Küresel Çatışmayı ve İş Birliğini Anlamak (Çev: Renan Akman). İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 11 Çakmak, H. (2003, s. 56). Avrupa Güvenliği.(1.baskı).Ankara, Akçağ Basım Yayım.

7 Uluslararası Sistemde Kronik Bir Sorun: Keşmir ile Hindistan arasında bir tampon bölge konumundadır. İngiltere bölgeden ayrıldığında suların kontrolü, azınlıkların durumu ve Pakistan la farklı dilleri konuşan bin millik Hindistan ın Pakistan la ikiye ayrılmış olması aradaki meseleye temel teşkil eden başlangıç sebepleri olarak sayılabilir. Daha önce yarı özerk olan Keşmir, birleşmeyi kabul etmemiş ve iki ülkeyle de uluslararası alanda bağımsızlığını garanti eden bir antlaşma imzalamıştır. 12 Hindistan, bağımsızlığını kazandığı tarihten itibaren günümüze kadar Keşmir Sorunu nedeniyle Pakistan ile üç kez savaşmıştır. Keşmir yüzünden iki ülke 1947 yılında, Pakistan ın Cemmu- Keşmir e girmesi ve bölgenin Hindu mihracesinin davetinden dolayı Hindistan ın müdahale etmesi ile ilk kez karşı karşıya gelmişlerdir deki savaş sonunda Cemmu-Keşmir in 1/3 ü Pakistan a geçmiş, geri kalanı ise Hindistan yönetiminde kalmıştır yılında Pakistan ın tartışmalı bölge olan Kutch a girmesi ile Hindistan- Pakistan arasında ikinci savaş yaşanmıştır. Üçüncü çatışma ise 1971 yılında Doğu Pakistan da yaşanan kitlesel Hindu göçü ile başlamıştır. Bunun sonunda Doğu Pakistan ayrılarak Bangladeş kurulmuştur. İki ülke 1999 yılındaki Kargil Krizi nde olduğu gibi daha sonra da Keşmir Sorunu yüzünden defalarca savaşın eşiğinden dönmüşlerdir (Ahmad, I.,(2004) Towards a Kashmiri Settlement Beyond Jihad 5 Nisan 2011 tarihinde adresinden alındı). 1 Ocak 1948 de Keşmir Sorunu, Hindistan tarafından BM Güvenlik Konseyi ne götürülmüş ve sorun uluslararası bir hal almıştır. Hindistan, BM görüşmelerinde Pakistan ı işgalci olarak suçlarken Pakistan da Hindistan ı, Keşmir deki Müslüman halka karşı soykırıma girişmekle itham etmiş ve Keşmir de Hindistan yanlısı bir hükümet bulunduğu için, sorunun BM gözetiminde bir halk oyla- 12 Wolpert, S. (1982). Roots of Confrontation in South Asia. New York, Oxford University Press. 109

8 Asya da Güvenlik Sorunları ve Yansımaları ması yapılarak çözümlenmesi talep etmiştir.1 Ocak 1949 da taraflar arasında ateşkes sağlanarak çatışmalar sona ermiştir. Buna göre; 1. Taraflar arasında ateşkes ilanı ve ateşkes hattının korunması, 2. Bölgeden her iki tarafın da askerlerini çekmesi, 3. BM tarafından serbest ve tarafsız bir halk oylamasının yapılması, Keşmir halkının isteği doğrultusunda Keşmir in Pakistan a veya Hindistan a bağlanması şeklinde kararlar alınmıştır. Hindistan ın 1948 BM Konseyi ne verdiği öneriden çıkan kendi kaderini tayin hakkı (self-determinasyon) kararı, 1980 lerin sonunda halk hareketine meşruluk yolu açmıştır. Özellikle 1989 yılında Afganlı mücahitler tarafından özgürlükçü hareket desteklenmiştir. 13 İki devletin de birinci gruptaki liderlerine bakıldığında -Mahatma Gandhi, Sardar Patel, Mohammed Ali Jinnah ve Jawaharlal Nehruülkelerini bağımsızlığa kavuşturmak, yeni bir devlet ve yeni bir ulus inşa etmek için uğraş verdikleri görülmüştür. Gandhi dışında hiçbirisi, Hindistan ve Pakistan arasındaki ayrımın bir çatışmaya sebep olacağına inanmamışlardır ve iki ülke arasında iyi ilişkilerin gelişeceğini düşünmüştür. Jinnah, Hindu Müslüman olarak iki ulus düşüncesini dile getirmiştir; bu durum iki laik devlet arasında temelde özel olan din olgusunun farklı boyutlara girmesine sebep olmuştur Mart ında Hindistan ve Çin arasında çıkan Tibet Sorunu ve sonrasında 1962 yılında yaşanan savaş, ilişkileri gergin hale getirmiştir. Ayrıca bu savaş, sonraki dönemlerde Keşmir Sorunu nun merkezi devletlerin etkisi altına girmesine sebep olmuştur. Çin in Pakistan ın tarafında yer alması, buna cevaben ABD nin de 13 Ahmad, a.g.m. s Cohen, S.P., (2003, ss ). India, Pakistan and Kashmir.Karachi. New York, Oxford University Press. 110

9 Uluslararası Sistemde Kronik Bir Sorun: Keşmir Hindistan a destek vermesi Keşmir in Büyük Oyun un bir aracı olmasına neden olmuştur. 2 Haziran 1972 de Hindistan ve Pakistan arasındaki çatışmanın sona ermesi ve kıta içerisinde dostluk ilişkilerinin kurulması ile iki ülke arasında Simla Antlaşması imzalanmıştır. İki ülke, birbirlerinin farklılıklarını barışçıl yollarla çözeceklerini, ilişkilerin bozulmasına sebep verecek herhangi bir antlaşma, organizasyona girmeyeceklerini ve/veya bu tarz oluşumları desteklemeyeceklerini vaat etmişlerdir. 15 BM nin Keşmir le ilgili bugüne kadar aldığı kararlar şu şekilde sıralanmaktadır: BM Güvenlik Konseyi [BMGK] 21 Nisan 1948, 13 Ağustos 1948, 5 Nisan 1949, 14 Mart 1950, 30 Mart 1951, 23 Aralık 1952, 24 Ocak 1957 Hindistan ve Pakistan Sorunu kapsamında düzenlenen Güvenlik Konseyi Kararları ve 20 Nisan 1965, 6 Haziran 1998 kararlarıdır. Kararların içeriğini ise; Karşılıklı Güven İnşasına Dayanan Araçlar [CBMs] kullanımı olarak ifade edebileceğimiz karşılıklı diyaloğun sağlanması, Kontrol Hattı nın her iki tarafın hizmetine açılması ile buna ek olarak dağılmayla beraber parçalanmış ailelerin birbirini görebilme hakkına sahip olabilmesi oluşturmaktadır ( Ul Naq, N., (2010) Whither Kashmir (Part 1, Part 2) 11 Nisan 2011 tarihinde Brief.htm adresinden alındı). BMGK nın 6 Haziran 1998 tarihli 1172 sayılı kararı, çözümün halk oylamasını değil karşılıklı diyaloğu esas almasını kabul etmektedir (Resolution 1172, 1998, Unanimously Adopted; Pakistan Says It Had Been Left with No Choice but to Exercise Its Nuclear Option, Cenevre. 9 Haziran 2011 tarihinde /sc6528.doc.htm adresinden alındı). 21 Şubat 1999 tarihli Lahore Bildirisi, Simla Antlaşması ndan 15 Hingorani, A. (2007). The Kashmir Issue: Differing Perceptions, Swiss Federal Institute of Technology Zurich.s

10 Asya da Güvenlik Sorunları ve Yansımaları sonra, tarafların sorunu barışçıl yollarla çözümüne yönelik olması bakımından önemli bir belgedir. Bu bildiride, tarafların başta BM Sözleşmesi olmak üzere Cemmu ve Keşmir Sorunu nda barışın sağlanmasına çaba sarf edip, iç müdahale ve saldırıdan kaçınacakları kararı alınmıştır. Nükleer silah kullanmayarak, nükleer ve diğer alanlarda karşılıklı güvenin yapılandırılması için uğraş verecekleri şeklinde kararlar da alınmıştır (The Lahore Declaration, 21 February 1999, 27 Mayıs 2011 tarihinde Lahore_Declaration.htm adresinden alındı). Son dönemde Hindistan, Keşmir in tamamı üzerindeki egemenlik haklarına ilişkin iddialarını devam ettirmektedir. Pakistan, statükonun çözüm olarak değerlendirilemeyeceğini ileri sürmektedir; ayrıca BM denetiminde icra edilecek bir halk oylaması konusunda da ısrar etmektedir. Ayrıca Pakistan yönetimi, gayri resmi olarak Azad Keşmir in Keşmir vadisindeki egemenliğinin kabul edilmesi koşuluyla askerden arındırılmış bir Keşmir alternatifine veya Keşmir in Çenab Nehri sınır kabul edilerek bölünmesini öngören Çenab formülüne açık olduğunu belirtmektedir. Ancak Cammu Keşmir deki Hindistan yanlısı gruplar Çenab formülünü, bu tarz bir bölünmede Keşmir Vadisi nin Hindistan tarafında kalan kesiminin etnik ve kültürel açıdan Hindistan Keşmiri nden büyük oranda farklı olacağını ileri sürerek bu formülü kabul etmemektedirler. Bazı politik analistler Pakistan devlet politikasının saldırgan bir hal almasının nedeni olarak Kargil Savaşı ve sonrasında meydana gelen 11 Eylül saldırılarını öne sürmüştür. Bütün bu olayların ise Pakistan ı, terörizm konusundaki konumunu değiştirmeye zorladığı görülmüştür. Tartışmayla ilgili çoğu tarafsız grup, Keşmir deki BM çözümünün uzun vadede işe yaramayacağını belirtmiştir. Buna ilave olarak Avrupa Birliği de yapılacak olan halk oylamasını, Keşmir- 112

11 Uluslararası Sistemde Kronik Bir Sorun: Keşmir lilerin ilgisi dahilinde olmayacağı şeklinde değerlendirmiştir. Tarihsel süreci genel olarak değerlendirdiğimizde iki ülkenin de yanlış anlamalar ve yanlış hükümlerle ilgili bir geçmişe sahip olduğunu görmekteyiz. Bu yüzden bölgenin sınırları ve bölüşümünün net bir şekilde ortaya konamamasından ortaya çıkan sorun tehlikeli boyutlara taşınmıştır. Durumun tehlikeli bir hal almasının nedenlerinden bir diğeri ise Hindistan ve Pakistan ın nükleer silaha sahip iki güç olmasıdır. Tarihsel süreç özet olarak verildikten sonra, ikinci bölümde Keşmir Sorunu nda Hindistan ve Pakistan taraflarının tezleri ve sorunun uluslararası sistemdeki yeri ortaya konacaktır. Keşmir Sorununda Tarafların Tezleri Cemmu ve Keşmir halkı 64 yıldır güvensiz, adaletsiz, şiddet ve terör olaylarının hakim olduğu bir coğrafyada geleceklerini öngöremeden yaşamaktadır. Sorun kronikleşmiş, çözümsüzlüğün çözüm olarak sunulduğu bir hal almıştır. Edward A. Azar a göre; Cemmu ve Keşmir Sorunu sürüncemede kalan sosyal bir çatışma sınıfı içerisinde değerlendirilmelidir. Çünkü bölge ekonomik ve teknolojik gelişmenin çok gerisinde, sosyal ve politik sistemin bütünleşmediği bir yapıdadır. 16 Bu çatışma; farklı kimliklerin varlığı, ortak değerlerinin olmayışı, içinde bulunulan güvensizlik ortamı ile etkin siyasal bölüşümün oluşturulamaması gibi durumlarda ortaya çıkmaktadır. Buna göre Keşmir Sorunu da kimlik, güvenlik ve siyasal paylaşım eksikliğinin yaşandığı sürüncemede kalan bir sosyal çatışma örneğidir. Hindistan İçin Keşmir Hindistan ın Keşmir deki varlığı temelde, laik ve demokratik 16 Ahmar, a.g.e.s.5, Azar, a.g.e. ss

12 Asya da Güvenlik Sorunları ve Yansımaları yapısını muhafaza edilebilmek için burayı gerekli bir bölge olarak görmesinden ileri gelmektedir. Keşmir, Hindistan ve Pakistan arasında süregelen mücadelenin bir sembolü haline gelerek bu iki ülkenin bölge hakkında kendi çözümlerini kabul ettirmeye çalıştığı, rekabet ortamının yaratmış olduğu gerginlikle nükleer silahlanmaya kadar varan güç mücadelesinin yaşandığı bir bölgeye dönüşmüştür. Hindistan %20 oranında Hindu nun yaşadığı bölge üzerinde denetimini kaybetmek istemediği gibi, Pakistan ın bölgeyi egemenliği altına alarak avantajlı bir konum elde etmesine de izin vermek istememektedir. Hindistan, Keşmir i kendi ayrılmaz parçası olarak değerlendirip sorunu bu şekilde çözümlenmiş görerek Pakistan ı buradaki ayrılıkçıları desteklemekle suçlamaktadır. Hindistan için ABD ye Keşmir deki ayrılıkçıların terör faaliyeti içerisinde olduklarını kabul ettirmek, Hindistan ın buradaki eylemlerini meşrulaştırmak ve Pakistan ı uluslararası sistemde terörü besleyen, onların kaynaklarını güçlendiren bir devlet olarak sunmak önemlidir. 17 Bu paralelde Hindistan, Keşmir de kendi aleyhine meydana gelen terör olaylarının uluslararası ortamda algılanmasını sağlamak amacındadır. Buna ek olarak ise Keşmir ile ilgili her türlü uluslararası arabuluculuk teklifini geri çevirmekte, askeri gücünü de ön plana çıkararak Pakistan ile görüşmelerde meselenin uluslararası nitelik kazanmasını engellemektedir. Hindistan, dünyaya kendi ulusal güvenlik meselesi olarak yansıttığı Keşmir Sorunu nu (uluslararası müdahaleyi engelleyerek) Pakistan üzerinde bir baskı aracı olarak kullanmaktadır. Keşmir konusunda Hindistan ın sergilediği bu uzlaşmaz tavır, Pakistan ın manevra alanını azaltmakta ve Onu Hint talepleri karşısında çaresiz bırakmaktadır. Hindistan ın Keşmir üzerinde egemenliğini tam anlamıyla meş- 17 Tavares, R. (2008). Resolving the Kashmir Conflict: Pakistan, India, Kashmiris and Religious Militants. Asian Journal of Political Science (3), ss

13 Uluslararası Sistemde Kronik Bir Sorun: Keşmir rulaştıramaması sonucu bölgede iç savaş devam etmekte, Pakistan ın ayrılıkçı gruplara sağladığı desteğin yanı sıra Hindistan ın da bölgede aldığı sert tedbirler sorunun çözümünü daha da zorlaştırmaktadır. BM nin bölgede halk oylaması yapılmasına ilişkin önerisi ise Hindistan tarafından sürekli olarak reddedilmektedir. Hindistan, çok sayıda etnik grubu bünyesinde barındıran bir ülkedir. Bu nedenle ülkenin bütünlüğünün korunması maksadıyla bağımsızlık yönündeki talepler karşısında kesinlikle taviz verilmemektedir. Hindistan, Pakistan tarafından öne sürülen İki Ulus Teorisi ni kabul etmemekte ve Keşmir in Müslüman çoğunluğa sahip bir devlet olmakla birlikte, Hindistan ın ayrılmaz bir parçası olduğunu iddia etmektedir. Yine buna bağlı gayri resmi görüş ve iddialar, Pakistan ın Hindistan aleyhine radyo ve televizyonlarda kin ve nefreti körükleyici kara propaganda uygulandığını belirtmektedir. Hindistan, Keşmir de kontrolü sağlamak adına otoriter bir yönetim sergilemekte, bu yönetime karşı yerel halk da özgürlük mücadelesi veren bir direniş yürütmektedir. Keşmir i yönetmek; Hindistan ın güçlü bir devlet olduğunu, şiddetle mücadele edebildiğini ve bunda başarı sağladığını dünyaya gösterebilmesi açısından önemlidir. Bunun yanında Keşmir in kontrol edilmesi, Hindistan için bölünmez toprak bütünlüğünün ve ulus devlet olmanın bir sembolü gibidir. Ancak bölgenin bu kontrol edilişi, Keşmir in taleplerinin Hindistan ın bütünlüğüne tehdit oluşturduğu şeklinde bir tanımlamayı da beraberinde getirmektedir. Bu doğrultuda Hindistan ın dünya kamuoyuna sunduğu düşman, Keşmir deki Müslümanlardır. Tüm bu girişimlerin arkasında Hindistan ın, Keşmir deki Pakistan kaynaklı terörün kurbanı olduğunu göstererek ABD ile aynı mağduriyeti yaşayan bir ülke oluşuna dikkat çekme çabası yatmaktadır Djalili, M:R. ve Kellner, T. (2009). Yeni Orta Asya Jeopolitiği (Çev: Reşat Tüzmen). İstanbul, Bige Kültür Sanat 115

14 Asya da Güvenlik Sorunları ve Yansımaları ABD ye Keşmir deki ayrılıkçıların terörist faaliyet içinde olduklarını kabul ettirmek Hindistan ın buradaki her eylemini meşrulaştıracak ve Pakistan ı zor durumda bırakacaktır. Hindistan, dünyaya kendi ulusal güvenlik sorunu olarak yansıttığı Keşmir Sorunu nu, uluslararası müdahaleyi engelleyerek Pakistan üzerinde bir baskı aracı olarak kullanmaktadır. Keşmir konusunda Hindistan ın sergilediği uzlaşmaz tavır, Pakistan ın manevra alanını azaltmakta ve Onu Hint talepleri karşısında çaresiz bırakmaktadır. Pakistan İçin Keşmir Pakistan, Keşmir i bütünleştirilememiş bir parça olarak değerlendirmektedir. Pakistan BM Güvenlik Konseyi nin öne sürdüğü kararları uygulama taraftarıdır. Ayrıca Pakistan, nüfusunun %60 ı Müslüman olan Cemmu-Keşmir in tartışmalı bölge olduğunu ve nihai statüsünün tespit edilmediğini ileri sürerek halkın kendi kaderini tayini için halk oylaması yapması gerektiğini savunmaktadır. Keşmir iki sebepten ötürü Pakistan için önem taşımaktadır. Bunlardan birincisi, halkın %60 ının Müslüman olması iken ikincisi ekonomiktir. İndus suları, Keşmir in dağlık bölgesinden geçmektedir ve Pakistan, nehrin üst kesimlerini denetim altında tutmak istemektedir. Buna paralel olarak da hidroelektrik tesislerinden enerji ihtiyacını karşılamak istemektedir. Pakistan, Cemmu-Keşmir de iki ulusun bulunduğunu savunur ve halkın kendi kaderini tayin hakkının olması gerektiğinden yanadır; Hindistan ise, Pakistan ın İki Millet Teorisi nin cihad anlayışı ve terörizmi tetiklediğini savunmaktadır yılında Pakistan eski Cumhurbaşkanı Pervez Müşerref, meselenin çözümü için dört aşamalı bir formül önermiştir: Akhter, S. (2007, Kış). Role of Leadership in India-Pakistan Peace Process. Regional Studies, Vol.16/1 s

15 Uluslararası Sistemde Kronik Bir Sorun: Keşmir 1. Keşmir in tanınması, sorunun çözümü için olmazsa olmaz bir şarttır, 2. Hindistan, Pakistan ve Keşmir arasında sınırların açılması gereklidir, 3. Diyalogların öncelikle mutabakata varılamayan konularda dış temsilcilerin de katıldığı cumhurbaşkanları başkanlığında başlatılması lazımdır, 4. İki devlet içinde kazan-kazan anlayışı çerçevesinde hakların güven altına alınması ve/veya temin edilmesi, silahsızlanmanın gerçekleştirilmesi esastır. Pervez Müşerref in dört aşamalı bu planı, problemin tüm tarafları açısından pragmatik çözümler getirmesi yönünden önemlidir. Müşerref in planı, Pakistan ın bölgenin güvenliği açısından Keşmir üzerindeki iddialarından büyük bir oranda taviz verdiğini göstermektedir. Buna karşılık Hindistan ın, Pakistan ın önerdiği formülün çözüm için uygun olmadığını düşünmesi ve isteksiz tavrı, Pakistan ve Hindistan arasında 2004 yılında başlayan ikili siyasi görüşmelerin etkinliğini azaltıcı sonuçlar doğurmuştur. 20 Keşmir in tanınması için etnik ve coğrafi sınırlarının belirlenmesi, askeri birliklerden arındırılması (demilitarization), yasal ve kamusal statüsünün tanınması ön koşullar olarak öne sürülmüştür. Bunlara ek olarak Keşmir, insanların özgürce giriş-çıkış yapabileceği, sınırları belli olan bir bölge olacaktır. Ülkeye öz yönetim olarak kaynakların kullanımında otonomi hakkı verilecek; fakat tam bağımsızlık verilmeyecektir. Askeri birlikler açıklanan maddeler uyarınca bölgede konumlandırılacaktır. Hindistan, Pakistan ve Keşmir i temsil eden ortak bir gözlemci mekanizma kurulacaktır. Pakistan ın sadece Keşmir in özgürleştirilmesi değil Hindis- 20 Chandiramani,S., Finaud, M ve Koser, K. (2010). Pakistan and South Asia s Security Nexus, Scenarios for the Future. Geneva Center for Security Policy- Issue (11), - ss

16 Asya da Güvenlik Sorunları ve Yansımaları tan daki Müslümanların özgürleştirilmesi adına da cihad anlayışını benimsediği, Pakistan gizli servisinin Taliban ı desteklediği, medreselerde çocukların özgürlük savaşçısı olarak yetiştirildiği gibi tespitler, Batı kaynaklarında altı çizilen noktalardır. 21 Yine Pakistan ın, 1971 de Doğu Pakistan ı kaybetmesinin ardından yaşadığı travmanın benzerini yaşamamak ve ulusal birliğini korumak adına Hindistan tehdidini ulusal bir tutkal olarak kullandığı da görülmektedir. Hindistan bu çözüm önerileri için lehte ya da aleyhte bir geri bildirimde bulunmamıştır. Hindistan bu 3 aşamalı çözüm için herhangi bir yorumda bulunmazken, otonomiyi reddetmiştir. Mihrace Hari Singh, Keşmir in iki tarafı da ilgilendiren bir mesele olduğunu ve karşılıklı çözümlenmesi gerektiğini savunmuştur. Ayrıca iki taraf da ortak bir gözlemci mekanizmayla ortak çalışmalar yürütülmesinin, bölgenin sosyal ve ekonomik sorunlarının çözülmesi açısından faydalı olacağını belirtmişlerdir. Son toplamda, 2005 yılından sonra Keşmir Sorunu ile ilgili olarak tarafların sergiledikleri müzakereye açık tutum, sorunun yumuşadığı gibi bir izlenim verse de Hindistan ın Orta Asya ya yönelik enerji merkezli girişimleri ve buna Pakistan tabanlı terörün engel olduğunu ifade etmesi ilişkileri gerginleştirmiştir. İki ülkenin ilişkilerinin normalleşmesiyle bölgedeki ekonomik büyüme imkânlarının artacağı, ticari anlaşmaların yapılacağı ve enerji nakil hatlarının gerçekleşeceği düşünülmektedir. Ancak Keşmir Sorunu ile ilgili olarak iki tarafın da diğerine üstünlük sağlamaya yönelik talepleri çözümsüzlüğü kalıcı hale getirmektedir. Sorunun Uluslararası Sistemdeki Yeri Sorunla ilgili olarak üç temel faktörden bahsedilebilir. Önceli- 21 Godement, F. (2011). The United States and Asia in 2010, Asian Survey, Vol.51, No.1 (January/February 2011). ss.5-17.paris. Stern, J., (2000 Kasım-Aralık). Pakistan s Jihad Culture. Foreign Affairs, Vol.79, No.6, ss USA. 118

17 Uluslararası Sistemde Kronik Bir Sorun: Keşmir ği, sorunda devletlerin oynadığı rol almaktadır. Burada merkezkaç kuvvette olan devletler ve merkezcil kuvvette olan devletler olarak ikili bir sınıflamaya gidilebilir. İkinciyi, bölgedeki güvenlik ve güvenlik(siz)leşme sorunları, üçüncüyü de dini ve etnik sınır sorunu oluşturmaktadır. Devletler noktasında bakıldığında; soruna taraf olan, yani sorundan doğrudan etkilenen devletlerin yanı sıra, ulusal çıkarları sebebiyle sorundan dolaylı olarak etkilenen devletlerin de söz konusu olduğu görülür. Fizikte olduğu gibi uluslararası sistemde de merkezkaç kuvveti yaratan devletlerin var olduğu çıkarımı yapılabilmektedir. Bu devletlerin dışarıya doğru yayılımı, sistemin dışına bir kuvvetin etki etmesini sağlamaktadır. Bu kuvvet, merkezcil devletler tarafından merkezkaç devletleri belirli bir yörüngede tutmak için, içeri doğru kuvvet uygulama şeklinde tepki vermektedir. Buradan yapılacak çıkarım doğrultusunda merkezcil devletlerin; uluslararası sistemin karar alma havzasında kendi lehine çıkış açıları yapan merkezkaç devletlerin hareketlerini etkileyebilen devletler olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Keşmir Sorunu nun sistemdeki coğrafi varlığına bakıldığında bölge; Pakistan, Hindistan, Bangladeş, Nepal, Butan ve Sri Lanka yı kapsamaktadır. Çin, etkin bir çevre ülkesi olarak bu bölge içerisine dâhil edilmektedir. Başka bir ifadeyle Çin, Güneybatı ve Güneydoğu Asya politikaları içinde de dikkate alınan bir devlet konumundadır. 22 Buna rağmen küresel sistemde; karşılıklı bağımlılık ilkesi, iç içe giren ilişkiler, siyasal değişkenler arasındaki ilişkilerin varlığı sorunun, merkezkaç ile merkezcil devletlerin ilişki seviyeleri ve tiplerine göre bölünmesine sebep olmuştur. Özellikle bağımlılık hususunda belirli ölçülerde devletlerin özerk davranması kısıtlanıldığından ilişkilerden elde edilecek yararın katlanılan zararı geçeceği 22 Arı, T. (2000, s. 2). Global Politika ve Güney Asya, Keşmir Sorunu ve Nükleer Yarış.(2.baskı). İstanbul, Alfa Yayınları 119

18 Asya da Güvenlik Sorunları ve Yansımaları konusunda bir teminat yoktur. Böyle bir teminatın yoksunluğu, devletlerin küresel sistemde kendilerinden çok uzak bir coğrafyadaki çatışmaların tarafı olmasını zorunlu kılmıştır. Çıkar çatışmalarının olduğu bu sistem Morton A. Kaplan ın ifade ettiği biçimde; askeri, ekonomik, teknolojik ve demografik unsurlara bağlı davranış değişikliklerinin yaşanmasına sebep olmuştur. Sorunun temelinde İngiltere nin, Keşmir Sorunu yla ilgili Wilson Churchill in demir perde söylemiyle birlikte Soğuk Savaş döneminde, Güney Asya alt sistemlerinde İslam devletlerinden uydu devletler yaratarak oldukça korkulan Sovyet ilerlemesine karşı bir savunma hattı kurma amacının yattığı düşünülmektedir. 23 Bu paralelde İngiliz kuvvetlerinin, Sovyet yayılmasına karşı bir güvenlik alanı oluşturma ve Orta Doğu petrol alanlarını koruyabilme düşüncesine sahip olduğunu söyleyebiliriz. Diğer bir sav ise İngiltere nin; bölgenin barışçıl bir şekilde yönetilebileceği; bölgeyi Hindu, Şii ve Müslüman grupların siyasal olarak da kabul görebileceği bir bölüşüm içerisine sokamamasından ileri gelir. İki tarafın ulusal kimliği için Keşmir in önemi, özellikle bu devlet liderlerinin Keşmir tutkusu- Jawaharlal Nehru ve Mohammed Ali Jinnah-, sorunun çözülememesine sebeptir. 24 Bölge içerisinde bulunan devletler, uluslararası sistemin birer parçasına sahip, birbirlerine bağımlı ilişkileri olan ve ortak örgütlere taraf olmuş devletlerdir. Buna mukabil, bu devletlerin kendi arasında eşit bir güç dağılımı olmadığından güç boşluğu, Batı dünyasına göre; psedo-messianik 25 devletler tarafından doldurulup var 23 Schofield, V., (2008, Mart). Kashmiri Separatism and Pakistan in the Current Global Environment. Contemporary South Asia.16 (1) UK 24 Cohen, a.g.e. s Etimolojik Türkçe karşılığı: Sahte Mesihyen Hareketler. Pseudo (südo) Antik Yunanca bir önek. Anlamı: sahte, uydurma. Bu hareketlerden ilki; Sıddık Hüseyin in 120

19 Uluslararası Sistemde Kronik Bir Sorun: Keşmir olan denge korunmaya çalışılmaktadır. Ülkede bölge devletleri arasında ekonomik, siyasal, güvenlik ve diğer alanlarda yerel iş birliğini öngören ve devamlılık arz eden ortak mekanizmaların oluşturulamamış olması ise güvenliksizleşmeyi tetiklemektedir. Hindistan ın Bağlantısızlar Hareketi nin lideri olması nedeniyle bölge içi veya dışındaki örgütlere katılmadığını görmekteyiz. Başka bir ifadeyle bu durum bölgedeki devletlerden birini güvenlik araçlarını artırması yönünde etkilerken diğer devletin ise güvenliğini azaltıcı bir unsur olarak kendini göstermektedir. 26 Hindistan ın güncel ekonomik gelişimi, özellikle ABD ve diğer G8 devletleri üzerinde gittikçe artan etkisi, soruna diğer devletlerin de dolaylı yoldan katılmasına sebep olmuştur. ABD nin Afganistan ve Pakistan temsilcisi olan Richard Holbrooke, ABD nin Keşmir Sorunu na müdahale etmeyeceğini belirtmiştir (The Express Tribune, 2010 ve Top News, 2009). İslamabad ve Yeni Delhi tarafından önemli bir otorite olarak görülen ABD nin arabulucu devlet statüsünde meseleye yaklaşmasının, devlet dışı aktörlerin barış kurmayı engelleyen eylemlere girişmesinin önünü keseceği söylenmektedir. 27 ABD, Afganistan ve Pakistan savaşında Pakistan a yardım etmiş; özellikle medreselerde dini eğitim alıp mücahit olarak yetiştirilen çocukların laik eğitim alarak ülkenin ekonomik gelişiminin sağlanabilmesi yönünde Pakistan hükümetine destek vermiştir. 28 kurduğu Dindar Encümen; ikincisi, Şia Hareketi olan Atbai Melek Buhra Cemaati (Atba-i-Malak Bohra Jamaat) dir. 3.sü ise, bir örgüt değil; fakat Riyaz Ahmet Goharşani ile bağlantısı bulunan hareketlerdir. Bir örnek olarak Uluslararası Mehdi Vakfı [The Mehdi Foundation International(MFI)] verilebilir. 26 Arı, a.g.e. s Chandiramani, Finaud ve Koser, a.g.m.s Stern, a.g.e, s

20 Asya da Güvenlik Sorunları ve Yansımaları Powell a göre; Amerika, Hindistan ve Pakistan arasındaki çatışmanın çözümünde kendisini bir arabulucu olarak görmemiştir. 29 Avrupa ve Asya ile birlikte çalışarak Bush yönetimi altında rekabet alanlarını fırsat alanlarına çevirmek istemiştir. Özellikle 11 Eylül den sonra değişen ABD politikaları, İslam ülkelerine bakış açısı ve Keşmir in iki nükleer güç arasında kalan bir bölge olması Amerikan ın krizi sonlandırmaya yönelik yoğun çabalara girmesini sağlamıştır. ABD, Rusya nın ve Çin in bölge üzerinde olası etkilerini bertaraf etmeye yönelik eylemlere girişmeye her an hazır durumdadır. Rusya nın Keşmir Sorunu na bakış açısı, Sovyet zamanından beri değişmemiştir. Rusya, Keşmir i Hindistan ın bir parçası olarak görmektedir. Rusya her iki tarafın da bir şey kaybetmeden bölgenin statükosunu sağlayabileceklerini belirtmekte; Hindistan da bu düşünceyi desteklemektedir. 30 Rusya nın soruna bakışını, Rusya nın çok kutuplu sistemdeki dış güvenlik politikasına da dayandırabiliriz. Rusya nın kendisiyle birlikte ABD, Çin Halk Cumhuriyeti [ÇHC], Japonya, AB ve Hindistan dan oluşan altı dış politika kutbu mevcuttur. Bu bağlamda bu bölgelerle ilişkileri, kendi ekonomik ve siyasi adımları için önem taşımaktadır Aralık başlarında Putin; Rusya, ÇHC ve Hindistan arasında büyük bir iş birliği çağrısında bulunmuş, bu üç merkezin terörizme karşı belirgin roller üstleneceğini belirtmiştir. Üç devletin ortak sorunlarının ayrılıkçı hareketler ve terörizm olduğuna vurgu yapmıştır; Moskova Çeçenlerle, ÇHC nin Tibet ve Tayvan la, Hindistan ın ise Keşmir le sorunları mevcuttur. Bu üçlü birlik, özellikle Çin ile Hindistan arasında, Çin in Pakistan ın nükleer programını desteklemesi ve Hindistan ın 29 Powell,L., C., (2004, Ocak/Şubat). A Strategy of Partnership. Foreign Affairs.Vol 83. No.1, ss Malek, M. (2004, Mayıs/Haziran). Russian Policy towards South Asia: An Update. Asian Survey.Vol.44, No.3, ss