B LG ÇA INDA SOSYAL SORUMLULUK ODAKLI GAZETEC L K: YURTTA GAZETEC L

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 8 Sayı: 38 Volume: 8 Issue: 38 Haziran 2015 June Issn: BLG ÇAINDA SOSYAL SORUMLULUK ODAKLI GAZETECLK: YURTTA GAZETECL SOCIAL RESPONSIBILITY-FOCUSED JOURNALISM IN THE INFORMATION AGE: CITIZEN JOURNALISM Sinem ONAR ÇAMBAY* Öz Teknolojik gelimelere ve enformasyon akıının sürekliliine balı olarak doru, tam ve eksiksiz bilgiye daha da ihtiyaç duyduumuz bu dönemde, bu bilginin üreticisi ve daıtıcısı olan gazeteler için kurumsal sosyal sorumluluk anlayıı gerekli olmaktadır. Bilgiye ulama yöntemlerinin giderek çeitlendii ve bilgi akıının önemli boyutlarda arttıı içinde bulunduumuz bilgi çaı, gazetecilik alanında bilgi temelli olarak yeniden örgütlenmeyi bu balamda da sosyal sorumluluk odaklı yurtta gazeteciliini öne çıkarmı bulunmaktadır. Üretim konuları gerei tümüyle kamusal bir ürün ortaya koyan gazetelerin, içinde bulunduumuz bilgi çaında kamusal sorumlulukla hareket etmesi ivedi bir zorunluluk olarak karımıza çıkmakla birlikte bu zorunluluu giderme imkanı salayan gazetecilik anlayıı, yurtta gazetecilii olarak dikkat çekmektedir. Yurtta gazeteciliinin sosyal sorumluluk anlayıını merkezinde barındırması, gazeteciliin yasal koulları dikkate alarak, i ahlakına ve kamusal beklentiler ile faydaya uygun strateji ve politika benimsemesini ve haber üretirken gerçekler ııında toplumun refahını ve menfaatini koruyucu faaliyette bulunmasını gerektirmektedir. Sosyal bilincin özellikle arttıı günümüzde güçlü, uzun vadeli ve etkili bir kurum imajı yaratmak için yazılı basının sosyal sorumluluk anlayııyla hareket etmesi ve yurtta gazeteciliinin dinamiklerini hayata geçirmesi önemli bir zorunluluk arz etmektedir. Anahtar Kelimeler: Bilgi Toplumu, Bilgi Çaı, Gazetecilik, Sosyal Sorumluluk, Yurtta Gazetecilii. Abstract Technological developments and the relentless flow of information have given rise to greater need for accurate and complete information. This has made it crucial for newspapers, which are the producers and distributors of this information, to have a sense of social responsibility. Our current Information Age, where the means to reaching information have become diversified and the flow of that information has reached significant proportions, has underscored the importance of the fundamental reorganization of the foundations of information in journalism and, related to this, social responsibility-focused citizen journalism. Since newspapers create for public consumption, within the Information Age, is crucial that they must be socially responsible. This imperative can be met by citizen journalism. Given its sense of social responsibility, citizen journalism must adopt strategies and policies that are compatible with business ethics and public expectations. While producing news, it must also act to protect the wellbeing and interest of society in light of realities. At a time when social consciousness has expanded, in order to create a strong, long-term and effective institutional image, the printed press must be socially responsible and the dynamics of citizen journalism must be sustained. Keywords: Information Society, Information Age, Journalism, Social Responsibility, Citizen Journalism. 1. Giri Günümüzde tüm dünyayı giderek etkisi altına almı bulunan bilgi çaı, içinde bulunduumuz dönemde bilginin adeta bir güce dönümesi sonucunu beraberinde getirmi bulunmaktadır. Bilginin önemli bir silah olarak öne çıktıı bu dönem, bilgiyi üretmek ve daıtmak gibi son derece kritik fonksiyonları olan gazetecililik mesleine dikkat çekmekle birlikte bu alanda çaın dinamiklerine uygun bir yeniden yapılanmayı zorunlu kılmaktadır. Öyle ki bilgi çaında bulunduumuz bu yüzyıl, gazetecilik meslei alanında sosyal sorumluluk ve kamusal fayda odaklı bir biçimde örgütlenmeyi ve haber üretim sürecinin bu perspektifle yeniden biçimlendirilmesini zorunlu hale getirmi bulunmakla birlikte bu noktada yurtta hakları odaklı bir gazetecilik pratii öne çıkmaktadır. 2. Kavramsal ve Kuramsal Olarak Sosyal Sorumluluk Olgusu Kavramsal olarak ilk defa, Oliver Shelton tarafından elealınan sosyal sorumluluk olgusu, toplumun sosyal felsefesine vurgu yapan bir kavram olarak öne çıkmaktadır (Altı; 2006: 26). Günümüzde

2 küreselleme olgusunun hız kazanması, bilgi iletiim teknolojilerinin gelimesi gazetelerin kamusal sorumluluk anlayıını benimsemesi zorunluluunu yaratmı bulunmaktadır. Günümüzde enformasyon akıının olaanüstü boyutlarda olduu ve adeta bir enformasyon tipisi altında bulunduumuz içinde bulunduumuz dönem, doru, tam, eksiksiz ve güvenilir bilgi akıını salayacak gazetelere ve gazetecilik mesleine önemli bir araç olma özellii kazandırmı bulunmaktadır. Bir kuruluun kaynaklarını tümüyle toplum yararına olacak ekilde kullanmasını ifade eden sosyal sorumluluk, tüm karar ve faaliyetlerin sosyal olarak yaratcaı etkiyi deerlendirme zorunluluu eklinde tanımlanmaktadır ( Özüpek, 2005: 9). Temel olarak entellektüel bir üretim yapan yazılı basın aracı olan gazeteler açısından bakıldıında doruluu, eitlii, güvenirlii, adaleti, inanırlıı, halkın görü ve dengelerini salayarak sosyal sorumluluk ile özgürlük baı arasında denge kuracak bir sorumluluk anlayıını içeren sosyal sorumluluk, kamunun bilgi edinme ve örenme hakkını karılayan önemli bir bilinç olarak öne çıkmaktadır (Vural, 1994:24) lerden sonra medyada yaanan tekelleme olgusu ile birlikte gazeteler, belirli ekonomik gücü merkezinde toplayan kiilerin faaliyet merkezi olmu bu durum yazılı basın ürünlerinin hem gazete sahiplerinin hem de büyük sanayi iletmecilerinin sesi olmasını beraberinde getirmitir. Böylelikle oluturulan yazılı ürünlerin, sadece belirli bir sesin tahakkümünü sürdürdüü ve ekillendirdii çıktılar olduu dikkat çekmekte olup bu durumun içerik kalitesini önemli ölçüde kirlettii göze çarpmaktadır. Özgürlükçü liberal ideoloji sonucu tamamen iletmecilerin kar mantııyla hareket eden bir gazetecilik olgusu, daha çok yüzeysel konulara aırlık veren, halk ahlakı için bir tehlike yaratan ve sermaye tarafından denetlenen bir yapıya bürünmü söz konusu yapı kamusal sorumlulukla hareket etmesi gereken bu aracın sorgulanmasına neden olmutur. Gazetelerin tamamen kar amaçlı bir hizmet iletmesi olarak varlıını sürdürdüü bu dönem, bilgi toplumu içine girdiimiz ve bilginin adeta bir silaha dönütüü günümüz koullarında sorgulanarak sosyal sorumluluk ideolojisi temelinde örgütlenmi yeniden bir yapılanma gündeme gelmitir. Bir baka deyile, gazetecilik alanında sosyal sorumluluk olgusunun ortaya çıkıı, kamunun kitle iletiim araçlarına güveninin sarsıldıı ve toplumsal yararının sorgulandıı bir döneme rastlamaktadır (Karabay; 2000:28). Gazetelerin belli ellerde toplanması ve 1980 lerden itibaren ortaya konan ürünlerin yalan haber, siyasi ve ticari çıkar hedefli haber, iddeti körükleyen haber, piyango ve lotarya görünümlü haber gibi özellikler taıması hem toplumun bakı açısını kısıtlayarak deitirmi hem de deerlendirme özgürlüüne engel olarak demokrasiye engel olmaya balamıtır. Tüm bu olumsuzluklar, yazılı basının ticari bir firmaya dönüerek toplumsal çıkarlardan uzaklamasına, muhalif sesleri duymamasına neden olmu ve bu alanda sorumluluk odaklı eilimler sorgulanmaya balamıtır ( Karaismailolu, 2014:285). Sosyal sorumluluk anlayıı, özgürlükçü liberal ideolojiden farklı olarak, kontrollü bir özgürlük anlayıını merkezine almakta ve gazeteler tarafından üretilen ürünlerin toplumsal sorumluluk ve özgürlük baı arasındaki dengenin salanmasıyla güvenilir, eit, adaletli, inanılırlıı yüksek ve tarafların dengeli olarak yansıtıldıı sorumlulukla oluturulması gerektiini savunmaktadır. Bu anlayıa göre; toplumda demokrasinin kurumsallaabilmesi ve varlıını sürdürülebilmesi için, gazeteler önemli bir mihnek taı olma özelliine sahip olduundan bu ilevini, toplumu aydınlatmak, her türlü toplumsal ve siyasal sürece kattkıda bulunmasını salamak, hükümet karısında toplumun sesi, gözü, kulaı olmak, toplumun genel çıkarlarını korumak gibi önemli fonksiyonlarla yerine getirmek zorundadır (Budak; 1997:50). Tümüyle sansasyona ve önemsizletirmeye dönük serbest piyasa kurallarının egemen olduu iletiim alanının yeniden sorgulanması gerektii bilincine odaklanan sosyal sorumluluk olgusu, gazetecilik mesleinin hereyin üstünde gerçei aktarma misyonuna vurgu yapmakta ve bu süreçte gerçeklik kriterini de kamusal fayda taıyacak bilgi üzerinden kurgulamaktadır. Sosyal sorumluluk olgusu, bilgi kaynaklarına özgürce ulaabilme, doru, çarpıtılmamı ve kurgulanmı gerçeklere ulaabilme ve iletiim sürecine özgürce katılabilme haklarını öne çıkartan bu balamda da iletiimin demokratiklemesine katkıda bulunan önemli bir kriter olarak göze çarpmakla birlikte kamunun ortak saduyusunu harekete geçiren ve bu balamda önemli bir kamuoyu yaratma ilevi bulunan bir olgu olarak göze çarpmaktadır ( Akçalı, 2002: 96). Gazetelerin, yüzeysel konuları bir kenara bırakarak tümüyle güncel olaylara ve toplumsal konulara odaklanacaı bir bakı açısını yaygınlatırmanın ana yolu olarak sosyal sorumluluk, kii dokunulmazlıını güvence altına almayı, iyi niyetli ve saygılı olmayı, doruluk ve tarfsızlıı ve toplum yararına hizmet etmeyi hedeflediinden içinde bulunduumuz giderek karmaıklaan bilgi çaında stratejik bir önem taımaktadır. 3. Gazetecilik Olgusu ve Gazetecilik Mesleinde Sosyal Sorumluluk Odaklı Haber Üretim Süreci

3 Bir yazılı basın kuruluu olan gazeteler, bir yandan ekonomik ve ticari dier yandan da sosyal yönleri bulunan bir araç olarak dikkat çekmekte olup hem kar elde etmek amacı taımakta hem de ürettim konusu gerei kamusal bir faydaya sahip olması zorunluluk arz etmektedir. Bu balamda hem ticari bir kimlie hem de kamusal bir göreve sahip bulunan gazeteler, adeta bir enformasyon tipisi içinde bulunduumuz günümüz koullarında bilgi temelli olarak önemli bir güce sahip bulunan bir araç olarak karımıza çıkmaktadır. Kültürü yeniden üreterek bir kültür endüstrisi olma özellii taıyan gazetecilik meslei önemli bir sosyal eylem alanı eklinde belirginlemektedir ( Alver, 2007: 173). Söz konusu alan toplumsal olana ilikin olduundan bu alanda sosyal sorumluluk olgusu daha da önem kazanmaktadır. Gazetecilik olgusu, günümüz dünyasında yurttalar ve insanlarla ilgili her eye ilikin sosyal iletiim sürecini ile kamusal alıverii salayıcı ve tevik edici önemli bir süreci açıklamaktadır (Alver, 2011: 91). Gazetecilik mesleinin sahip olduu bu konum onu içinde bulunduumuz bilgi toplumunun temel aktörü olarak konumlandırdıından bu aracın yapacaı üretimin de gerçeklemesi ayrıca bir önemi gerektirmektedir. Gazetelerde üretim, be aamada gerçekleen önemli bir süreci içermekte ve bu süreçte haber üretimi yapılmaktadır. Söz konusu üretim sürecinin ilk basamaı olan seçim aaması, gazetecinin dünyada gerçekleen çeitli olaylar arasından bir seçim yapmasını ve bunu kamu gündemine taımasını içermekte olup bu süreci yöneten çok kritik unsurlar bulunduu görülmektedir. Her eyden önce gazetecinin sahip olduu deer yargıları, algısı, tutumları, dünya görüü haber seçimini etkilemekte olup daha sonra içinde çalıtıı medya kurumunun yayın politikası, editör baskısı, toplumdaki egemen ideoloji, ekonomik ve toplumsal güç odakları, ilan ve reklam verenler, devlet gibi unsurların sürece önemli ölçüde etkide bulunduu dikkat çekmektedir. Özellikle 1980 lerden itibaren hızla deien siyasal ve ekonomik koulların teknolojik gelimelerle birlikte gazetecilik meslei alanında köklü deiikliklere neden olduu bu balamda da gazetecilik alanında yaanan ekonomik baımlılıkların, bu aracın kamuyu bilgilendirme ve haber verme fonksiyonlarından ticari kaygılarla sıyrılmasına neden olduu açıkça görülmektedir ( Topçuolu, 1996: 32-35). Gazetelerin bu denli önemli fonksiyonundan sıyrılmı olması ise içinde bulunduumuz bilgi çaında önemli bir güç olan bilginin içerik kalitesinin körelmesine bu balamda da bilginin önemsizlemesine neden olmu bulunmaktadır. Gazetecilik alanında ilansal ve reklamsal kaygıların, sübvansiyonlar, ucuz yollu kredilerle kendisini gösteren siyasal baımlılıkların haber deeri kavramını önemli ölçüde deitirdii gerçeinden hareketle bu alanda tarafsızlıın salanması önemli bir zorunluluk arz etmektedir. Söz konusu zorunluluk gazetecilik alanında haberin baka sorumluluklardan ziyade okuyucunun haber alma hak ve hürriyetini karılayacak kamusal bir sorumluluk anlayııyla üretilmesini gerekli kılmakta olup bu çerçevede editoryal baımsızlıın salanması aciliyet gerektirmektedir. Yazılı basın gazetecilii meslei alnında ilkeli bir üretim anlayıının ikinci aamasını aratırma kısmı oluturmakta olup bu aamada üretilen haberlerin kamuya bir bilgi aktarıp, toplumsal bir fayda yaratıp yaratmadıı ve bilginin doruluu aratırılmaktadır. Söz konusu aratırma yapıldıktan sonra sosyal sorumluluk gerei bilginin doruluu, tarafsızlıı sorgulanıp kamusal fayda salayacak bilgiler yeniden seçilmekte ve daha sonra biçimlendirilmektedir. Bu noktada vurgulanması gerekli en önemli husus bir kurguya dayanan haber olgusunun biçimlendirilmesinde ticari ve siyasal çıkarların deil, kamusal çıkarların hedef alınması zorunluluudur. Günümüz bilgi toplumunun en önemli aktörü olan gazetelerin ürettii bilgi ile önemli bir kamuoyu yaratma ilevi düünüldüünde bu zorunluluk daha da anlam kazanmaktadır. Gazetelerde ilkeli ve sorumlu bir üretim anlayıının son aamasını oluturan yayımlama ise, enformasyon tipisi altında olduumuz dünyada bilginin süratle haber olarak okuyuculara iletilmesini gerektirmekte ve gazetelerin varlık nedenini sosyal sorumluluk olgusunu merkeze alacak biçimde yeniden sorgulamasını gerektirmektedir. çinde bulunduumuz bilgi çaında gazetelerin sosyal sorumluluk odaklı bir üretim anlayıına sahip olması bu kamusal aracın; - Okuyucularını, doru, tam ve eksiksiz bilgilerle donatmasını, - Okuyucularının doru enformasyon alma hakkını gözetmesini, - Toplumdaki ana grupların tümüyle yer alacaı nitelik ve içerikte yayın yapmasını, - Okuyucularına kendilerini özgürce ifade edecek bir yapı oluturmasını, - Topluma düünme ve sorgulama yetilerini kazandırmasını, - Hükümete karı halkın koruyuculuunu üstlenmesini

4 - Olayları, nesnel gerçeklie sadık kalarak uygun biçimde ve çarpıtmadan vermesini, - Enformasyonun farklı biçimlerine ve alternatif bakı açılarına yer vermesini, - Toplumun çeitliliini ve çoulculuunu salayan görülere yer vererek çoulcu bir yapıya hizmet etmesini, - Suça, iddete neden olabilecek, toplumsal olarak karmaa yaratabilecek unsurların içerie yansımamasına özen göstermesini, - Bilgileri, kamu yararını sorgulayarak eksik olmayacak ve doruluundan üphe duyulmayacak bir biçimde üretmesini, - Haber kaynaklarını hem dikkatle aratırıp netletirmesini hem de çeitlendirmesini, Haberi ilansal ve reklamsal sorumlulukla deil, etik ve kamusal sorumlulukla içeriklendirmesini gerektirmektedir. 4. Bilgi Toplumunda Gazetecilik Meslei ve Yurtta Gazetecilii Giderek tüm dünyayı kuatan küresel bilgi akıı ve beraberinde enformasyon tipisi olgusuyla ortaya çıkan bilgi yamurunun yaantımızın her alanına nüfuz ettii içinde bulunduumuz dönem, bilgi toplumu olarak adlandırılmakta olup temel üretim konusu bilgi olan gazeteler söz konusu toplumda bilgi temelli olarak önemli bir toplumsal güce dönümü bulunmaktadır. Bilginin en deerli kaynak, temel ürün ve üretim aracı olduu bilgi toplumu kavramı, enformasyonun bir toplumda en baskın gösterge olarak konumlandıı toplum türü olarak tanımlanmaktadır (Mutlu, 2008: 60). Yeni teknolojilerin bilgi toplamada giderek yaygınlık kazandıı bilgi toplumu, gazetecilik alanında daha esnek bir yapının olumasını tevik etmekte karılıklı etkileim, kitlesizletirme ve anındalık gibi önemli özellikler ile bu alanı biçimlendirmektedir (Aslan, 2008: 239). Söz konusu biçimlendirmenin bilgi toplumunda gazetecilik mesleini kamusal sorumluluk balamında bir deiime urattıı göze çarpmaktadır. Günümüzde bilginin temel üretim faktörü haline dönüerek üretim ve daıtımında bilgisayar ve iletiim teknolojilerinin dikkat çektii içinde bulunduumuz dönem gazeteleri temel araç olarak konumlandırmı bulunmakla birlikte kamusal bir araç olarak da öne çıkarmaktadır. Söz konusu öne çıkı gazetelerin son derece önemli sosyal sorumluluk fonksiyonu balamında yurtta gazetecilii olgusuna da dikkat çekmektedir. Görev ve sorumluluklar üzerine kurulu bir kavram olarak yurttalık, bir toplulua katılarak veya üye olarak bu üyelik çerçevesinde edinilen hak ve görevlere dayanarak kendilerinin ve gruplarının çıkarlarını içeren, özel alanda olduu kadar kamu alanında da eylemde bulunma hakkıdır (Sarıbay, 1991:18). Söz konusu hak, toplumda bireylerin kendilerini ilgilendiren her türlü konuda bilgi almasını ve bu bilgiyi paylamalarını da içerdiinden bu noktada bilgi salama fonksiyonuyla gazeteler ve yurtta gazetecilii olgularını öne çıkarmaktadır. Günümüz demokrasi anlayıının olmazsa olmaz yapı taı olarak belirginlemekte olan yurttalık, siyasal erkin kontrolüne ve toplumsal hayata dair her eye tümüyle katılarak kendilerini ilgilendiren her bir sürece ve karar alma mekanizmasına müdahil olma yetenei eklinde göze çarpmaktadır. Bu noktada vurgulanması gerekli en önemli husus, bireylerin yurttalık yeteneine sahip olma yolunda yazılı medyanın özellikle de gazetelerin çok önemli bir araç olarak konumlandıı doru olmakla birlikte yurtta gazeteciliinin içinde bulunduumuz dönemin önemli bir gazetecilik pratii olarak öne çıktıı görülmektedir. Yazılı medya alanında tüm toplumsal katmanlardaki çeitli görülere yer vererek çeitlilik ve çoulculuun bu balamda da farklılıın salanmasına odaklanan yurtta gazetecilii, vatandaların özgür olduu bir demokratik düzenin yaratılmasını gerektirmekte bunu salamak içinde yazılı basın alanında özgürlüü zorunlu kılmaktadır (Cuilenburg, 2009: ). Temsili demokrasi sisteminin geçerliliini yitirdii daha çok katılımcı bir demokrasi anlayıının önem kazandıı günümüz dünyası, edilgen deil etken ve aktif yurttalar yaratma odaklı olduundan bu yurttalara tam donanımlı bilgi salayacak kamusal sorumluluk odaklı yurtta gazeteciliini gerektirmektedir. Haber olgusunu, kamuoyunun bilgilendirilmesi, belli bir görü etrafında harekete geçip örgütlenmesi ve bilgi edinilmesinde temel araç olarak konumlandıran yurtta gazetecilii, haber alma ve iletiim olanaklarının gelitii günümüzde oluan yeni ve dinamik bir toplumsal yapının ina ettii yeni bir gazetecilik türü olarak karımıza çıkmaktadır.

5 Demokrasinin salıklı ve toplumun özgür olması yolunda bir mihenk taı olarak tanımlanabilecek yurtta gazetecilii, toplumun haber alma ve ifade özgürlüüne odaklanmı kamuoyu oluumuna çok fazla önem veren bir gazetecilik türü olarak belirginlemektedir ( Çakır, 2007: 40-42). Söz konusu gazetecilik anlayıı, daha çok duyulamayan seslere ve görünmeyenlere odaklanmakta ve kamu adına eletiride bulunma ilevini gerçekletirmektedir. Yurttalık haklarının ve katılımcı bir sivil demokrasinin gelitirilmesinde temel araç konumunda bulunan gazetelerin, yurttalık haklarının savunuculuunu üstlenip tümüyle nesnel yayınlar yapmasına odaklanan yurtta gazetecilii, hem hükümeti denetim hem de yurttaı öne çıkartma gibi çift yönlü bir iletiim sürecini ifade etmekte ancak bu sayede toplumsal barı ve huzurun salanacaını vurgulamaktadır. Toplum içindeki bireylerin birer yurtta olarak haklarını kullanabilmeleri için gerekli bilgiyi salayan bir araç olarak yurtta gazetecilii, çeitli ve farklı seslerin ortaya çıkmasına, olayların yorumlanmasına, kamusal tartımaların çeitlenmesine olanak salayan bir gazetecilik pratii olarak toplumun demokratikletirilmesine önemli bir katkıda bulunmaktadır (Atabek; Data, 1998: 89-90) Tümüyle bilgi odaklı, akıcı, akılcı, demokratik, dinamik ve bu yönleriyle de özgürlükçü bir toplum yapısının inasına olanak salayan bir kavram olarak bilgi toplumu, bilgiye eriim imkanlarını artırdıından özellikle yurtta gazetecilii açısından büyük önem taımaktadır (Yurdado, 1997: 73-75). Bu balamda yurtta gazeteciliinin bilgi toplumunda özellikle deifre etme ve gözetleme ilevleriyle önem kazandıı tümüyle dinamik bir toplum yaratmayı amaç edindii dikkat çekmektedir li yıllardan itibaren yazılı medya alanına hakim olan çapraz tekeller ve dev holdingler, içeriin kamusal sorumluluktan uzak tümüyle ilansal ve reklamsal sorumlulukla belirlenmesine neden olmu bu durum içeriin büyük ölçüde kirlenmesine neden olarak gazetecilik alanında yeni eilimlere neden olmutur. Söz konusu eilimler içerisinde yurtta gazetecilii denilen kamusal sorumluluk odaklı yeni bir gazetecilik hareketi göze çarpmaktadır. Tümüyle toplum balantılı bir gazetecilik pratiini vurgulayan bu anlayı, gazetecilik alanında önemli bir dönüüm gerçekletirmeyi amaç edinmi bulunmakla birlikte bu amacın merkezine alternatif bir gazetecilik anlayıını koyarak kamu hizmeti medyasını öne çıkarmaktadır. Günümüzde medya alanındaki asıl sorunun, hiyerarik ve merkezi bir örgütlenmeden kaynaklı ilansal ve reklamsal kaygı üzerinde odaklanmı bir yapılanma olduu gerekçesiyle tümüyle bilinçli ve katılımcı aktif yurttalar yaratacak kamusal bakı açılı medyanın yaratılmasıyla bu sorunun büyük ölçüde giderilecei açıkça görülmektedir. Bunun için medya alanında karıt ya da yanda oluumlardan ziyade bilgi salama misyonuna odaklanılması ivedilik gerektirmektedir. Bugün içinde bulunduumuz enformasyon toplumunda gazetelerin gerçek bir silah olan bilgiyi, üretme, yayma mekanizmasına sahip olması nedeniyle yasama, yürütme ve yargıdan önce birinci kuvvet konumunda olduu gerçei göz önüne alınacak olursa bu ivedilik açıkça görülmektedir. Toplumda, aktif, düünen ve sorgulayan bireyler yaratmayı amaç edinmi, yurtta ve hak odaklı bir gazetecilik türü olarak tanımlanabilecek yurtta gazetecilii, yurttaların kendi hak ve sorumluluklarının bilincinde olmasını ve bunun bilincinde olan yurttaların bunları sorgulama ve savunma sürecinde nesne olmaktan çıkıp bizzat özne olmalarını içeren önemli bir etkileimsel gazetecilik türü olarak göze çarpmaktadır (Alanku, 2009: 110). Yurtta taleplerinin sözcüsü olarak yurtta gazetecilii, medya alanındaki çarpıklık ve bozulmalara tepki olarak domu ve bunları revize etmek üzerine harekete geçmi bir gazetecilik türü olarak dikkat çekmektedir (Duran, 2003: 89-90). Bu noktada vurgulanması gerekli en önemli husus, söz konusu anlayıın gündemin tümüyle yurtta ve toplumsal sorunlar odaklı bir biçimde kurgulanması fikrine dayandıı okurun da haber üretimi sürecine dahil edildiidir. Bu balamda yurtta gazeteciliinin medya aracını bizzat kamusal sorunların tartııldıı kamusal alanlara dönütürdüünü söylemek yanlı olmayacaktır. Gazetelerin, sosyal sorumluluunun yeniden hatırlanması çabası eklinde öne çıkan bu olgu, kamusal çıkarlara odaklanarak kamunun vekilliini yapmakta, daha katılımcı ve demokratik bir gazetecilik pratiini ina etmeyi amaçlamaktadır. Geleneksel ana akım medyada çok fazla uygulama imkanı bulmayan yurtta gazetecilii olgusu, yurttaları edilgen konumdan çıkartıp kamusal alanda aktif bir konuma dönütürme amacı taımakta bu balamda da kamusal alanda önemli bir dönüümü ifade etmektedir. Genellikle geleneksel medyanın zayıf kaldıı ve görmezden geldii konuları gündeme taımayı ilke edinmi bu gazetecilik pratii, filtreli habercilik anlayıı yerine gölgesiz ve tarafsız habercilik anlayıını önermektedir. Toplum içinde her katmanda ve tabakadaki taleplerin, toplumsal hareketlerin kamuoyunda bir yer edinebilmelerinde katalizör görevi gören yurtta gazetecilii, sorumlu bir yayıncılık anlayıını gerektirmekte olup bu anlayı hem siyasal tabakadan yurttalara bilgi verme hem de yurttalardan politikacılara talep

6 iletme gibi çift yönlü bir mekanizmayı içermektedir(data, 2007: ). Bu mekanizmanın merkezinde toplum çıkarı hedef alınmakta haber üretimde ise toplumun algısına güven duyulmaktadır. Yurtta gazetecilii, farklı, deiik ve alternatif seslerin duyularak öne çıkmasına önayak olan bu sayede de çok seslilik ile çoulcu bir toplum yapısının inasına olanak salayarak demokrasiye hizmet eden bir gazetecilik pratii eklinde göze çarpmaktadır. Söz konusu pratik, hak habercilii ve barı gazetecilii ilklerine dayanmakta ve nefret söylemini dılamaktadır. Ayrıca haber üretim sürecinde kaynakların çoaltılması ve haberin çeitli görülerle zenginletirilmesi zorunluluunu barındıran bu gazetecilik pratii demokrasi açısından önem tekil etmektedir. Liberal medya ortamının yarattıı içeriksel kirlilik ve tümüyle yanda bir gazetecilik, farklı seslere ve toplumsal olana odaklanmı bir gazetecilik pratiini zorunlu kılmaktadır. Günümüzde, yazılı medya aracı olan gazetelerin siyasal ya da ekonomik yöneticilerin kiisel kazanç yada kar aracı olarak deil tümüyle yurttaların kamusal yarar aracı olarak hareket etmesini savunan yurtta gazetecilii, pazar dıı ve devlet dıı bir yayıncılık anlayıını öne çıkarmaktadır (ahin, 1993: 19). Yazılı basın alanındaki tekeller ve tektipletirmeler gazetecilik mesleine duyulan güveni örselemi, gazetecilik meslei ile gazetecinin görevinin yeniden sorgulanarak biçim deitirmesine neden olmutur. Bilgi çaına adapte edilmi gazetecilik mesleinin kamusal sorumlulukla donatılmı, gazetecilerin ise watchdog yani gözcü olarak yeniden sorgulanmı olduu dikkat çekmektedir. Bu sorgulama neticesinde öne çıkan yeni gazetecilik pratii olarak yurtta gazeteciliinin iki boyutu bulunmakla birlikte bu boyutlar; bir taraftan yurttaları aktif hale getiren kamusal sorumlulua odaklanmı haber üretimi, dier taraftan da bizzat kendisi muhabir olan yurttalar olarak öne çıkmaktadır. Öyle ki demokratik ve katılımcı bir medyanın odak noktası, herkese eit katılım imkanı salayan, sosyal yaamla iç içe geçmi bir ortamı hedef aldıından böylesi bir ortam, kendisini ilgilendiren, kendi sorunlarına odaklanmı yurttaların da muhabir olarak çeitli ortamlarda haber yapmalarına olanak salamaktadır. Bu noktada vurgulanması gerekli en önemli husus, yurtta gazeteciliinin günümüzde gerçeklemesinde en önemli araç olarak yazılı basından çok yeni medya ortamlarının öne çıktıı bu ortamlardan özellikle Twitter ın çok ayrıcalıklı bir konumda olduudur. Yeni medya araçları, bireyleri iletiim sürecinin pasif tüketicisi olmaktan çıkarmakta karılıklı etkileim olanaklarını kullanarak aktif birer yurttaa dönümelerine olanak salamaktadır (Çoban, 1997: 17). Aktif ve bilinçli yurttaların haber üretimi konusundaki talepleri bilinçlenen bir gazetecilik olgusunu içerdiinden yurtta gazetecilii öne çıkmaktadır. Dier bir ifadeyle, yeni medya ortamları, yurtta gazeteciliini hızlandırmakta, interaktif eriim olanaıyla tüm dünyayla anında iletiim kurma imkanı salayarak yurttaların sesini duyurabilmelerinde temel araç olarak konumlanmı bulunmaktadır. Bu noktada vurgulanması gerekli en önemli husus, yurtta gazeteciliinin gelimesine zemin hazırlayan yeni medyanın iletiim özgürlüü açısından da önemli doneler saladııdır. Akıllı telefonlar, internet, tabletlerin bata olduu yeni medya araçları, alternatif gazetecilik imkanları yarattıından yurtta gazetecilii için önemli ve dinamik birer platform oldukları göze çarpmaktadır. Yurttalık teknolojisi olarak da adlandırılabilecek yeni medya araçları, hem yurttalara karılıklı etkileim olanaı salayarak bilgi alma ve iletiim becerilerini artırma olanaı salamakta hem de yurttalık kültürünün oluup yerlemesinde önemli ve farklı bir kamusal alan yaratarak yurttalık gazeteciliinin gelimesine katkıda bulunmaktadır ( Bayraktutan Sütcü, 2007:79-81). Yeni medya uygulamaları, gazetecilik açısından daha iyi, daha balamlı bir içerik salamakta bu kapsamda da daha bilgili, daha duyarlı bir okuyucu kitlesi yaratmaktadır ( Demir; Kalsın, 2013: 196). Söz konusu uygulamaların saladıı avantajlar da toplumun bilgi edinme anlamında daha aktif ve sorgulayan bir yapı kazanmasına, hükümet ve siyaset alanına dorudan müdahil olmasına olanak salamakta bu sayede de demokrasiye hizmet etmektedir. Yeni medya araçlarını yurtta gazetecilii açısından önemli birer alternatif platforma dönütüren en önemli unsur olarak geleneksel ana akım medyada, dılayıcı ve tümüyle ayrımlatırıcı yaygın bakı açısının sorgulanmaya balaması olarak öne çıkmakla birlikte yeni medyanın bu amaca önemli ölçüde hizmet ettii dikkat çekmektedir ( Sözeri, 2012:281). Sonuç ve Öneriler Günümüzde karmaıklıı ve bilgi akıı hızla artan bir dünyada modernleme ve demokratikleme anlamında gazetecilik olgusunun önem ve rölü de giderek artmaktadır. Bilgi toplumu ve bilgi çaı saladıı zengin enformasyon ve iletiim kaynaklarıyla, vatandaların hak ve özgürlükler anlamında daha özgür, eit

7 ve effaf bir dünyada yaamalarını salamakla birlikte bu noktada özelikle gazetecilik mesleine önemli bir misyon yüklemi bulunmaktadır. Bilgi akıının olaan üstü boyutlarda olduu ve adeta enformasyon tipisi altında bulunduumuz içinde yaadıımız bilgi çaı, topluma yeni ufuklar açarak bilgi karmaıklıını toplumsal fayda salayabilecek biçimde konumlandıracak gazatecilere ciddi sorumluluklar yüklemekte bu balamda gazetecilik mesleinin üzerine oturması gerekli sosyal sorumluluk olgusu öne çıkmaktadır. Dünya üzerinde bilginin adeta bir silaha dönütüü bu dönem, bilginin üreticisi ve datıcısı konumunda bulunan gazetelerin, kendisini liberal politika ve anlayılar balamında uradıı imaj kaybı, içerik kirlilii, kalite yoksunluu gibi konularda sorgulamasını gerektirmektedir. Söz konusu sorgulamanın ortaya koyduu sonuç ise kamusal sorumluluklarının tümüyle farkında, kamunun sesi, kulaı ve gözü olarak ilev gören alternatif bakı açılarının, duyulmayan seslerin öne çıkarıldıı yeni bir gazetecilik pratii olarak göze çarpmaktadır. Bu pratik ise bilgi çaına uygun bir biçimde adapte edilmi gazetecilik türü olan yurtta gazetecilii eklinde belirginlemektedir. Kamu gazetecilii olarak da adlandırılan bu yeni gazetecilik pratii, hem ana akım akım medyadaki uygulamalara karı önemli bir duruu içermekte hem de yurttalık bilincinin artırılarak demokrasinin gelimesine odaklanmaktadır. Toplumsal katılımı artırarak kamusal alanın kamu merkezli bir biçimde dönüümünü hedef alan yurtta gazetecilii, ana akım geleneksel medyadan ziyade yeni medya ortamlarında özelikle de sosyal medya da geni bir ugulama imkanı bulmakta ve gazetecilik pratikleri açısından önemli bir gazetecilik ortamı salamaktadır. Söz konusu ortam, gazetecilik açısından sosyal sorumluluk odaklı bir üretim anlayıının temel unsurları olan üretimin ilansal ve reklamsal sorumluluklarla ve ticari kaygılarla deil, kamusal sorumlulukla ve toplumsal fayda kaygısıyla üretilmesini gerektirmekte ve katılım imkanlarını artırarak toplumsal demokrasiye hizmet etmektedir. KAYNAKÇA AKÇALI, Selda (2002). Türkiye de Aratırmacı Gazetecilik Uygulamaları, zmir: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları. ALANKU, Sevda (2009). Yeni Habercilik Arayıları: Hak Odaklı Habercilik, Yurtta Gazetecilii, Barı Gazetecilii, Derleyen: Sevda Alanku, Gazetecilie Balarken, stanbul: IPS letiim Vakfı Yayınları. ALVER, Füsun (2007). Gazeteciliin Kuramsal Temelleri, stanbul: Beta Yayınları. ALVER, Füsun (2011). Gazetecilik Bilimi ve Kuramları, stanbul: Kalkedon Yayınları. ATABEK, Necdet; DATA, Erdal (1998). Kamuoyu ve letiim, Eskiehir: Anadolu Üniversitesi Eitim, Salık ve Bilimsel Aratırma Çalımaları Vakfı Yayınları. ASLAN, K (2008). Deien Teknolojiler ve Habercilikte stihbarat, stanbul: Anahtar Kitaplar Yayınları. BAYRAKTUTAN SÜTCÜ, Günseli (2007). ktidar Müzelerinin Sanal Uzamdaki Varlıı Üzerinden Siyasal letiimi Yeniden Düünmek, Yeni Medya Çalımaları, Der: Mutlu Binark, Ankara: Dipnot Yayınları. CULENBURG, J.V. (2009). Medya Ve Demokrasi, Ed: Bülent Çaplı, Hakan Tuncel, Televizyon Haberciliinde Etik, Ankara: Ankara Üniversitesi letiim Fakültesi Yayınları. ÇAKIR, H. (2007). Gazetecilie Giri, Konya: Tablet Yayınları. ÇOBAN, H. (1997). Bilgi Toplumuna Planlı Geçi, Ankara: nkılap Yayınevi. DATA, Erdal (2007). Yurttalık Haklarının nası Ekseninde Eskiehir Yerel Basınından Online (Çevirimiçi) Bir Örnek: Midas Gazetesi, Yeni Medya Çalımaları, Der: Mutlu Binark, Ankara: Dipnot Yayınları. DEMR, M; KALSIN, B (2013). Yeni Medya ve Gazetecilik, Ankara: Phoenix Yayınları. KARASMALOLU, E (2014). nsanlık Toplumu Eski Medya Köleliinden Dijital Medya Efendiliine Geçebilecek mi?, Ed: Beril Akıncı Vural, Dijital Panaroma, Ankara: Ütopya Yayıncılık. KEANE, John (1993). Medya Ve Demokrasi, Çev: Haluk ahin, stanbul: Ayrıntı Yayınları. MUTLU, E. (2008). letiim Sözlüü, stanbul: Ark Yayınları. ÖZÜPEK, M. N. (2005). Kurum majı ve Sosyal Sorumluluk, Konya: Tablet Yayınları. SÖZER, Ceren (2012). Sosyal Medya Gücüyle Geleneksel Medyayı Deitirmek Mümkün mü?, Sosyal Medya Akademi, Ed: Tolga Kara, Ebru Özgen, stanbul: Beta Yayınları. TOPÇUOLU, N. N. (1996). Basında Reklam ve Tüketim Olgusu, Ankara: Vadi Yayınları. VURAL, Sacide (1994). Kitle letiiminde Denetim Stratejileri, Ankara: Özıık Matbaacılık. YURDADO, B. U. (1997). Enformasyon Devriminin Getirdikleri Götüremedikleri., Ankara: H.Ü. Kütüphanecilik Yayınları.