Meslek Lisesi Öğrencilerinin Obesite Sıklığının ve Beslenme Alışkanlıklarının İncelenmesi

Transkript

1 Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2009; 8 (1):5-12 Meslek Lisesi Öğrencilerinin Obesite Sıklığının ve Beslenme Alışkanlıklarının İncelenmesi [Researching of Obesity Prevelance and Dietary Pattern in Vocational High School Students] ÖZET AMAÇ: Günümüzde gençler biyolojik ve psikososyal pek çok sağlık sorunu ile karşı karşıya kalmaktadır. Ancak bunların arasında sağlıksız ve dengesiz beslenme alışkanlığı ve buna bağlı olarak gelişen hastalıklar ilk sırada yer almaktadır. Bu çalışma meslek lisesindeki öğrencilerin obesite sıklığının ve beslenme alışkanlıklarının saptanması amacıyla yapılmıştır. YÖNTEM: Tanımlayıcı olarak yapılan çalışmanın örneklemi, meslek lisesine devam eden ve verilerin toplandığı günlerde okulda bulunan, çalışmaya katılmaya istekli 781 öğrenciden oluşmuştur. Mart-Nisan 2006 tarihleri arasında yürütülen çalışmanın verileri araştırmacılar tarafından geliştirilen anket formu, Demirezen tarafından geliştirilen Beslenme Alışkanlıkları İndeksi (BAİ), boy ve kilo ölçümleri ile toplanmıştır. Verilerin analizi SPSS 11.0 paket programında sayı, yüzde, ortalama, standart sapma ki-kare ve kruskal wallis testleri ile yapılmıştır. BULGULAR: Araştırmaya katılan öğrencilerin yaş ortalaması 15,93+0,89 olup hepsi erkektir. Öğrencilerin obesite oranı %5,9 bulunmuştur. Öğrencilerin çoğunun beslenme alışkanlıkları yönünden risk taşıdığı bulunmuştur. Öğrencilerin yaşları ile beslenme alışkanlıkları risk düzeyi arasında istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (p=0.029; p<0.05). Ayrıca obesite ile ailede obesite öyküsü, öğün atlama arasında da istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (p=0.005; p<0.05). SONUÇ: Bu araştırma obezitenin meslek lisesi öğrencilerinde önemli bir sorun olduğunu, genetik yatkınlığın yanında beslenme alışkanlıklarının da obesite oluşumunda etkin olabileceğini göstermiştir. Bu nedenle obesite gelişimi ile ilişkili olabilecek risk faktörlerinin belirlenmesi ve tedbirlerin bu doğrultuda alınması obesite gelişimini engellemenin en kısa yoludur. SUMMARY AIM: Today young people are facing various biological and psychosocial health problems. However, unhealty eating behaviors and related health problems are at the first rank. This study was conducted to the determine of frequency and factors influencing obesity and dietary pattern in vocational high school students. METHODS: The descriptive study of sample was composed of 781 students who were in vocational high school students and who agreed to participate in the study. The research sample data were collected between March and April 2006 using a questionnaire developed by the researchers, Dietary Pattern Index (DPI) developed by Demirezen and measurement weight and length. The data were analyzed with test of number, percentage, mean, chi-square, standard deviation and kruskal wallis tests at SPSS 11.0 packet program. RESULTS: The mean age of the participating students was years and all were male. Obesity prevelance of student s is found as 5.9%. Most students were found to be at risk for dietary pattern. There is significant difference between student s age and dietary pattern (p<0.05). Also there is significant difference between obesity and story of family obesity, eating incomplete (p<0.05). CONCLUSION: Present study suggest that obesity is an important problem in vocational high school students, and poor dietary patterns may lead obesity with genetic predisposition. The easiest way to prevent obesity is to take appropriate precautions according to its predisposing factors. Türkan Turan, Sibel Serap Ceylan, Bengü Çetinkaya, Sebahat Altundağ Pamukkale Üniversitesi Denizli Sağlık Yüksekokulu. Anahtar Kelimeler: Obesite, beslenme alışkanları, adölesan, okul sağlığı. Key words: Obesity, dietary pattern, adolescence, school health. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Sibel Serap Ceylan, Pamukkale Üniversitesi Denizli Sağlık Yüksekokulu, Morfoloji Binası, Kınıklı, Denizli, Türkiye. ssceylan@pamukkale.edu.tr * Bu çalışma 9-12 Kasım 2006 tarihinde 50. Milli Pediatri Kongresi, Fin-Türk Pediatri Günleri nde poster bildiri olarak sunulmuştur GİRİŞ Günümüzde gençler biyolojik ve psikososyal pek çok sağlık sorunu ile karşı karşıya kalmaktadır. Ancak bunların arasında sağlıksız ve dengesiz beslenme alışkanlığı ve buna bağlı olarak gelişen hastalıklar ilk sırada yer almaktadır (1, 2). Bireylerin ve toplumların sağlıklı olarak yaşamasında; ekonomik ve sosyal yönden gelişmesinde; refah düzeyinin artmasında; yeterli ve dengeli beslenme temel koşullardan birisi, belki de en önemlisidir (3). Beslenme, insanın, büyümesi, gelişmesi, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması için gerekli olan besin öğelerini yeterli miktarda alıp vücutta 5

2 kullanmasıdır. Yeterli ve dengeli beslenme ise; vücudun büyümesi, dokuların yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan tüm besin öğelerinin her birinin yeterli miktarda ve gerekli oranda alınması ve vücutta uygun biçimde kullanılmasıdır. Beslenme, büyüme, yaşamın sürdürülmesi ve sağlığın korunması için zorunludur (1). Adölesan dönemi bedensel ve ruhsal değişikliklerin ortaya çıktığı, çevresel stresörler, riskli davranışlar ve psikososyal gereksinimlerden oluşan bir takım sağlık sorunlarını içeren bir geçiş dönemidir (4). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) yaş grubunu adölesan, yaş grubunu gençlik dönemi olarak tanımlamaktadır (1,5). Sağlığı geliştirmede etkin olan sağlıklı yaşam biçimi davranışları bu dönemde kazanılır veya test edilir. Bu dönem bireyin ilerde nasıl bir yetişkin olacağını belirler. Dolayısıyla toplum sağlığı açısından öncelikli bir grup olarak ele alınması gerekir (4). Obesite genetik, çevresel, gelişimsel ve davranışsal etmenlerin birbiri ile etkileşimleri sonucu, beden de aşırı yağ depolanması ile ortaya çıkan, fiziksel ve ruhsal sorunlara yol açan enerji metabolizması bozukluğudur (6). Batılı hayat tarzının hızla yaygınlaşması, prevelansın hızla artmasından sorumlu ise de obesite tipik bir multifaktoriyel hastalıktır, yani pek çok genetik ve çevresel faktörün etkileşimi ile ortaya çıkar (7). Obesitenin etyolojisinde, psikolojik faktörler, genetik, sedanter yaşam tarzı, beslenme alışkanlıkları, sosyo-ekonomik nedenler, endokrin bozukluklar ve ilaçlar rol oynamaktadır (6, 8-11). Obesite sadece gelişmiş ülkelerin problemi olmaktan çıkmış, gelişmekte olan ülkeleri de etkisine almaya başlamıştır (12). Son yıllarda ülkemiz genelinde yapılan obeziteye ilişkin prevalans çalışmalarında da, obezitenin erişkin, çocuk ve adölösanlarda artmakta olduğu tespit edilmiştir (13, 14). Türkiye de 9-17 yaş arası çocuklar üzerinde yapılan bir araştırmaya göre obezite oranı erkeklerde % 11.2, kızlarda ise % 9.4 tür (15). Vücut ağırlığının değerlendirilmesi enerji yönünden yeterli beslenmenin en geçerli göstergesidir. Sağlıklı ve düzenli beslenen bireylerin boy uzunlukları ve vücut ağırlıkları arasında uyum bulunmaktadır. Boy uzunluğuna göre olması gereken vücut ağırlığına ideal vücut ağırlığı denilmektedir. İdeal vücut ağırlığı değerini saptamada çeşitli yöntemler ve indeksler kullanılmaktadır. Bunlardan son yıllarda DSÖ tarafından önerilen Beden Kitle İndeksi (BKİ) sıklıkla kullanılan yöntemdir (3). BKİ ağırlık (kg) / boy 2 (m) formülü ile hesaplanmaktadır. Bu ölçüm tekniğinin yetişkinlerde olduğu gibi çocuklar ve adölesanlarda da iyi bir yağlanma göstergesi olduğu bir çok çalışma ile gösterilmiştir (6, 16-19). BKİ kişinin beden kompozisyonunu ortaya çıkarmak amacıyla kullanılır. Çocuklar büyüdükçe yıllar içinde vücut yağları değişir; bu nedenle çocuklarda BKİ değerlendirilmesi yaşa göre yapılır. Ayrıca kızlar ve erkekler arasında vücut gelişimlerinde farklılık vardır. Bu nedenle çocuklarda yaş ve cinsiyete göre hazırlanmış BKİ değerleri kullanılmalıdır (16, 18, 20, 21). Kullanılan standartların çalışma evrenine uygunluğu konusunda farklı görüşler olmakla birlikte National Health Center for Health Statistics/Center For Disease Control (NCHS/CDC) standartları DSÖ nün tüm toplumlara kullanmayı önerdiği standartlardır (3). Yaşa göre BKİ değerlerine göre: BKİ değeri 5. persentilin altında olanlar zayıf, persentil arasında olanlar hafif obez, 95. persentil üzerinde olanlar obez kabul edilmektedir (21). Bu araştırma; meslek lisesine devam eden öğrencilerin obesite sıklığının ve beslenme alışkanlıklarının saptanması amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın Süresi ve Türü: Tanımlayıcı olarak yapılan araştırmanın verileri Mart- Nisan 2006 tarihleri arasında toplanmıştır. Araştırmanın Evren ve Örneklemi: Yapılan araştırmanın evrenini; çalışmanın yapıldığı Yusuf Batur Endüstri Meslek Lisesine devam eden yaş arasındaki 783 öğrenci oluşturmuştur. Örneklem seçimine gidilmeyerek verilerin toplandığı günlerde okulda bulunan, çalışmaya katılmaya istekli 781 öğrenci örnekleme alınmıştır. Verilerin Toplanması ve Veri Toplama Aracı: Verilerin toplanmasında araştırmacılar tarafından literatür doğrultusunda hazırlanan ve obesiteye yönelik riskli davranışları değerlendiren anket formu ve Demirezen tarafından geliştirilen Demirezen ve Çoşansu tarafından revize edilen Beslenme Alışkanlıkları İndeksi (BAİ) kullanılmıştır. Anket formunda; öğrencilerin sosyo-demografik özelliklerine yönelik 3 soru, obesiteye neden olan risk faktörlerine yönelik 4 soru yer almaktadır. BAİ ne göre öğrenciler kendi beslenme alışkanlıklarını dikkate alarak; 1. Yağlı ve şekerli yiyecekler tüketirim, 2. Yiyeceklere tuz eklerim, 3. Günde 3 fincandan fazla kahve, kola ya da çay tüketirim, 4. Dana eti, koyun eti ve bunlardan yapılan sosis, salam, sucuk vb. yerim, 6

3 5. Hamburger, patates kızartması, pizza gibi dışarıda satılan menülerden yerim, 6. Meyve, sebze yemekleri, bulgur, kuru fasulye, nohut, mercimek gibi kuru baklagiller ile yapılan yemekleri tüketirim, ifadelerinin karşısına bunun sıklığını "hiçbir zaman, nadiren, bazen, sık sık, her zaman" olarak işaretlemişlerdir. Belirtilen sıklıklar; hiçbir zaman=0 puan, nadiren =1, bazen=2, sık sık=3 ve her zaman=4 olarak değerlendirilmiştir. Ancak son maddede puanlama tersden yapılmıştır (Her zaman 0 puan - hiçbir zaman 4 puan). BAİ'den elde edilen toplam puana göre beslenme alışkanlıkları risk düzeyi aşağıda belirtildiği gibi değerlendirilmiştir. 0 puan :risk yok, 1-6 puan :hafif risk, 7-12 puan :orta dereceli risk puan :yüksek risk, puan :çok yüksek risk. BAİ nden elde edilen toplam puanına göre oluşturulan risk aralıklarına göre beslenme alışkanlıkları risk düzeyi göreceli olarak değerlendirilmiştir. BAİ madde toplam puanı ve Cronbach alfa analizi yapılmıştır. Ölçeğin maddelerinin madde toplam korelasyon katsayıları (r) 0,37-55 arasında dağılmış, Cronbach alfa değeri ise 0,68 olarak belirlenmiştir. Formları yüz yüze görüşme yöntemi ile dakika arasında doldurulmuştur. Formlar doldurulmadan önce öğrencilerin boy ve kilo ölçümleri yapılmıştır. Boy ve tartı ölçümleri standart tartı ve metre kullanılarak sınıflarda yapılmıştır. Ölçüm sonuçları çocukların BKİ hesaplamalarına göre değerlendirilmiştir. Yaş ve cinse göre hesaplanan BKİ, vücut ağırlığı (kg) / boy 2 (m) formülüyle hesaplanmıştır. BKİ değerlendirmesinde CDC nin (Center For Disease Control and Prevention) 2000 yılında yayınladığı tablo ve grafikler (persentil değerler) kullanılmıştır (Akaç ve ark. 2002, Aydın ve ark. 2004, NCHS/CDC 2000). BKİ değerleri 5. persentilin altında olanlar zayıf, 85. persentilin altında olanlar normal, persentiller arasında olanlar hafifi obez, 95. persentil üzerinde olanlar obez kabul edilmiştir. Ağırlıklar; hafif giysili ve ayakkabısız olarak, taşınabilir baskül ile ölçülmüştür. Boy ölçümü ise duvara yapıştırılmış şerit mezuraya sırt ve topukların dayalı olması sağlanarak yapılmıştır. Çalışmanın verileri toplanmadan önce kurumdan gerekli izin alınmıştır. Anket formları doldurulduktan sonra öğrencilere sınıf ortamında obesite ve yeterli ve dengeli beslenmeye yönelik eğitimler verilmiştir. Çalışma verilerinin istatistiksel analizi SPSS 11.0 paket programında yüzde, sayı, ortalama, aritmetik אP ortalama, standart sapma (ss), ki- kare ( 2 ) ve kruskal wallis (KW) testleri kullanılarak değerlendirilmiştir. BULGULAR Çalışmaya katılan öğrencilerin yaş ortalaması 15,93+0,89 olup hepsi erkektir. Çalışmaya katılan öğrencilerin sosyal güvencelerine bakıldığında; %63,0 ı SSK, %16,3 ü bağkur, %4,6 sı emekli sandığı, %2,7 si yeşilkart olup, %13,4 ünün hiçbir sosyal güvencesi yoktur (Tablo 1). Çalışmaya katılan öğrencilerin BKİ dağılımları incelendiğinde; %5,9 unun obez, %7,8 inin fazla kilolu, %82,7 sinin normal kilolu, %3,6 sının zayıf olduğu görülmüştür (Tablo 2). Çalışmaya katılan öğrencilerin obesite için risk oluşturan davranışlarının dağılımı incelendiğinde; öğrencilerin %25,9 unda ailede obez olma öyküsünün bulunduğu, % 30,7 sinin öğün atladığı, %36,7 sinin spor yapmadığı, %55,4 ünün okula vasıta ile geldiği belirlenmiştir. Yine öğrencilerin günlük televizyon seyretme süreleri 3,05+1,85 saat/gün bulunmuştur (Tablo 3). Tablo 1. Çalışmaya Katılan Öğrencilere Ait Bazı Sosyo-demografik Özellikler (n: 781) ÖZELLİKLER Sayı Yüzde (%) YAŞ GRUPLARI 14 yaş 15 yaş 16 yaş 17 yaş 18 yaş ,0 26,9 45,6 19,3 4,2 CİNSİYET Kız Erkek SOSYAL GÜVENCE SSK Bağkur Emekli Sandığı Yeşil kart Yok ,0 16,3 4,6 2,7 13,4 Tablo 2. Çalışmaya katılan öğrencilerin beden kitle indeksi değerleri (n: 781) BKI DEĞERLERİ Sayı Yüzde (%) Zayıf 28 3,6 Normal Kilolu ,7 Fazla Kilolu 61 7,8 Obez 46 5,9 TOPLAM

4 Tablo 3. Çalışmaya katılan öğrencilerin obesite için risk oluşturan özelliklerin dağılımı (n=781) DAVRANIŞLAR Sayı Yüzde(%) Ailede Obesite Olma Durumu Var Yok Öğün Atlama Var Yok Spor Yapma Var Yok Okula Ulaşım Yürüme Vasıta ,9 74,1 30,7 74,1 63,3 36,7 44,6 55,4 Tablo 4. Çalışmaya katılan öğrencilerin öğünlere göre öğün atlama durumu (n=781) ÖĞÜNLER ÖĞÜN ATLAMA DURUMU Var Yüzde (%) Yok Yüzde (%) Kahvaltı , ,7 Öğle 48 6, ,9 Akşam 16 2, ,0 Araöğün , Tablo 5. Çalışmaya katılan öğrencilerin ailede obesite bulunma durumuna göre obez olma durumlarının dağılımı (n=781) AİLEDE Obez Obez Değil S % S % Var 46 43, ,1 Yok 61 57, ,9 TOPLAM Tablo 6: Çalışmaya katılan öğrencilerin öğün atlama durumuna göre obez olma durumlarının dağılımı (n=781) ÖĞÜN OBEZ OBEZ ATLAMA DEĞİL S % S % Var 45 42, ,9 Yok 62 57, ,1 TOPLAM X 2 p Öğün atlayan öğrencilerde obesite sıklığı daha fazla bulunmuştur (Tablo 6). BAİ ne göre beslenme alışkanlıkları yönünden riskli bulunmayan öğrencilerin oranı %0,0 dır. Yibe BAİ ne göre öğrencilerin tümü beslenme Araştırmaya katılan öğrencilerde öğün atlayanlar alışkanlıkları yönünden riskli bulunmuştur. Sırasıyla arasında %23,3 le kahvaltı birinci sırada yer grubun %47,4 ü orta, %42,1 i yüksek, %5,8 i çok almaktadır. Diğer atlanan öğünlere bakıldığında %6,1 yüksek, %4,7 si ise hafif riskli olarak belirlenmiştir öğle yemeği, %2,0 akşam yemeğidir. Öğrencilerin (Tablo 7). %54,7 si ara öğün tüketmektedir (Tablo 4). Öğrencilerin BKİ değerleri ve BAİ puan Çalışmaya katılan öğrencilerin ailede obesite öyküsü bulunma durumuna göre obesite görülme sıklığı dağılımları incelendiğinde aralarında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur(p<0.001; ki kare = ). Ailesinde obesite öyküsü bulunan çocuklarda obesite sıklığı daha fazla bulunmuştur (Tablo 5). Çalışmaya katılan öğrencilerin öğün atlama durumuna göre obesite görülme sıklığı dağılımları incelendiğinde aralarında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0.05; ki kare =7.472). ortalamaları, obez olma durumları ve BAİ puan ortalamaları arasında, yapılan istatistiksel analizler sonucunda anlamlı bir ilişki saptanamamıştır. Tablo 8 de görüldüğü gibi öğrencilerin ölçekten aldıkları toplam puan ile yaş grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (p=0.029; p>0.05). Çalışmaya katılan öğrencilerden yaşları arttıkça ölçekten aldıkları puanın arttığı saptanmıştır. Tablo 7. Çalışmaya katkılan öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları risk düzeyinin yaşlara göre dağılımı (n=781) RİSK PUANI YAŞ Hafif Risk Orta Derecede Çok Yüksek TOPLAM Yüksek Risk Risk Risk n % n % n % n % n % 14 yaş , ,5 1 3, yaş 15 7, , ,5 6 2, yaş 16 4, , ,2 29 8, yaş 6 4, , ,0 9 6, yaş , ,

5 Tablo 8. Çalışmaya katılan öğrencilerin yaşlara göre beslenme alışkanlıkları indeksi ölçeği puanlarının dağılımı (n= 781) YAŞLAR N X ss 14 YAŞ 15 YAŞ* 16 YAŞ 17 YAŞ 18 YAŞ ,83 11,95 12,51 12,75 13,72 KW=10.778; sd (serbestlik derecesi)=4; p=0,029 * Yapılan ileri analizde (benferroni düzeltmesi) istatistiksel farkın 15 yaş grubu öğrencilerden kaynaklandığı bulunmuştur. (p<0.05) 2,96 2,63 3,89 3,43 2,80 Tablo 9: Çalışmaya katılan öğrencilerin beslenme alışkanlıkları (n= 781) Sıklık BESLENME ALIŞKANLIKLARI Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman n % n % n % n % n % Yağlı ve şekerli yiyecekler tüketme 62 7, , , ,9 Yiyeceklere tuz ekleme , , , , ,0 Günde 3 fincandan fazla kahve, kola ya da çay tüketme , , , , ,7 Dana eti, koyun eti ve bunlardan yapılan sosis, salam, sucuk vb , , , , ,0 yeme Hamburger, patates kızartması, pizza gibi dışarıda satılan , , , ,6 69 8,8 menülerden yeme Meyve, sebze yemekleri, bulgur, kuru fasulye, nohut, mercimek gibi kuru baklagiller ile yapılan yemekleri tüketme 28 3,6 51 6, , , ,5 Çalışmaya katılan öğrencilerin beslenme alışkanlıklarına bakıldığında; %35,2 sinin bazen yağlı ve şekerli yiyecekleri tükettiği, %26,9 unun nadiren yiyeceklere tuz eklediği, %25,4 ünün sık sık günde 3 fincandan fazla kahve, kola ya da çay tükettiği, %30,1 inin bazen dana eti, koyun eti ve bunlardan yapılan sosis, salam, sucuk vb. yediği, %30,1 inin hiçbir zaman hamburger, patates kızartması, pizza gibi dışarıda satılan menülerden yemediği, %36,5 inin her zaman meyve, sebze yemekleri, bulgur, kuru fasulye, nohut, mercimek gibi kuru baklagiller ile yapılan yemekleri tükettiği saptanmıştır. Ayrıca yüksek riskli beslenme alışkanlıklarına bakıldığında; yağlı ve şekerli yiyecekleri %15,9 unun, günde 3 fincandan fazla kahve, kola ya da çay gibi içecekleri %15,7 sinin, dana eti, koyun eti ve bunlardan yapılan sosis, salam, sucuk vb.ni %15,0 ının, hamburger, patates kızartması, pizza gibi dışarıda satılan menüleri %8,8 inin her zaman tükettiği, %3,6 sının hiçbir zaman meyve, sebze yemekleri, bulgur, kuru fasulye, nohut, mercimek gibi kuru baklagiller ile yapılan yemekleri tüketmediği ve %12,0 sinin yiyeceklere tuz eklediği belirlenmiştir (Tablo 9). TARTIŞMA Çocukluk ve ergenlik döneminde oluşan obezite bireyin bütün yaşamını etkilemesi açısından önemli bir sağlık sorunudur. Obezite, kalori alımı ile kullanımı arasındaki dengesizlik sonucu ortaya çıkan multi-faktoriyel bir durumdur (22, 23). Dünyada sıklığı artan obezite, okul çocuklarının ve şehirde yaşayan çocukların önemli bir sorunudur. Çeşitli çalışmalarda obezitenin tüm çocuk ve ergen grubunun % 10,9-20 sini etkilediği bildirilmektedir (23). Ülkemizde yapılan çalışmalarda da obezite sıklığına çeşitli bölgelerde bakılmıştır. Ankara da 9 16 yaş grubunda 6462 adolesan çocukta BKI kullanılarak obezite prevalansı %2,3 olarak saptanmıştır (24). Diğer bir çalışmada 1647 Türk 9

6 adolesan çocukta VKI ye göre obezite insidansı %3,6 olarak saptanmıştır (25). Edirne de yaş arasında 989 çocukta obezite prevalansı kızlarda %2,1, erkeklerde ise %1,6 olarak saptanmıştır (26). Şimşek ve arkadaşlarının (23) yaptığı çalışmada da obesite sıklığı %4,8 bulunmuştur. Çalışmaya katılan öğrencilerde fazla kilolu öğrencilerin oranı %7,8 obez öğrencilerin oranı % 5,9 bulunmuştur (Tablo 2). Önder ve arkadaşları (3) yaptıkları çalışmada erkek öğrencilerde bu oranı %6 olarak belirtmişlerdir. Yapılan bir başka çalışmada, bulunan sonuca benzer olarak obesite prevelansı öğrencilerde %.13,3 olarak bulunmuştur (27). Düzenli ve dengeli beslenme sağlıklı olmanın temelidir. Özellikle gelişme çağındaki çocuklarda öğün atlamak; atlanan öğünün oluşturduğu açlığın bastırılması için okul kantinlerinde satılan fast food türü yiyeceklerin tüketilmesine neden olur (28, 29). Nitekim çalışmaya katılan öğrencilerin öğün atlama durumu incelendiğinde; öğrencilerin %30,7 sinin öğün atladığı saptanmıştır (Tablo 3) Yine araştırmada öğün atlayan öğrencilerde obesite sıklığının daha fazla olduğu saptanmıştır (p<0.05) (Tablo 6). Düzenli ve dengeli beslenme sağlıklı olmanın temelidir. Özellikle gelişme çağındaki çocuklarda öğün atlamak önemli bir sorundur. Yapılan bir çalışmada obez olanların daha çok öğün atladıkları belirlenmiştir (29). Kahvaltının günün en önemli öğünü olduğu ve okula aç gelen öğrencinin tok gelen öğrencilere göre daha başarısız olduğu bilimsel bir gerçektir. Araştırmaya katılan öğrencilerin %23,3 ünün her gün düzenli olarak kahvaltı yapmadıkları bulunmuştur (Tablo 4). Tezcan ve arkadaşlarının (30) yaptığı çalışmada öğrencilerin %18 i sabah kahvaltısı yapmadıklarını ifade etmişlerdir. Yapılan bir başka çalışmada erkek öğrencilerin %23,4 oranında sabah kahvaltısı yapmadıkları saptanmıştır (3). Kötü beslenme alışkanlıkları obesiteye yol açan nedenler arasında gelmektir (6). Nitekim Önder ve arkadaşlarının (3) yaptığı çalışmada da öğrencilerin okul kantininden öğün aralarında temin ettikleri besinler en çok simit (%44,9) ve koladır (%42,7). Türk ve arkadaşlarının (31) yaptığı çalışmada öğrencilerin %48,2 si hergün hamburger/hotdog, %40,3 ü dürüm, %48,4 ü cips tüketmektedir. Öğrencilerin %54,7 si, öğün arasında besin tüketmektedir (Tablo 4). Yapılan bir araştırmada öğrencilerin öğün arasında besin tüketme oranı %80,9 bulunmuştur (3). Her ne kadar çocukların doğal olarak aktif oldukları düşünülse de, son yıllarda çocukların aktiviteleri televizyon izleme, video oyunları oynama ve bilgisayar kullanma gibi nedenlerle azalmaktadır (2). Nitekim çalışmaya katılan öğrencilerin spor yapma durumu incelendiğinde %63,3 ünün hafta da en az üç gün dakika egzersiz yaptığı saptanmıştır (Tablo 3). Kara ve arkadaşlarının (32) yaptığı çalışmada son yedi gün içinde ter atacak kadar egzersiz yapanların oranı %26,5 tir. Özmen ve arkadaşlarının (33) yaptığı çalışmada öğrencilerin %39,4 ünün düzenli spor yaptıkları belirlenmiştir. Tüm çalışmalarda öğrencilerin düzenli spor yapma oranı düşük bulunmuştur. Bu nedenle, öğrencilerin özellikle obesiteden korunmak için düzenli spor yapmaya teşvik edilmesi gerekmektedir. Fiziksel aktivitedeki azalmanın obeziteye neden olduğu bildirilmektedir (34). Bu çalışmada öğrencilerin günlük fiziksel aktivitelerini değerlendirmek amacıyla spor yapma durumları ve okula ulaşım durumları değerlendirilmiş, fakat bu değişkenlerle obezite görülme durumu arasında anlamlı bir ilişki saptanamamıştır. Araştırmalarda uzun süre televizyon seyreden çocuklarda obezite gelişme riskinden bahsedilmektedir (31). Araştırmada televizyon seyretme süresi 3,05+1,85 saat/gün olarak bulunmuş ve televizyon seyretme süresi ile obezite görülme durumu arasında anlamlı bir ilişki saptanmamıştır (p>0.05). Ancak obez öğrencilerin televizyon seyretme süresi daha uzun bulunmuştur. Yapılan başka bir çalışmada öğrencilerin televizyon seyretme süreleri 2,2+1,0 bulunmuş ve bu araştırmanın sonucu ile benzer şekilde obez olanlarda televizyon seyretme süresi obeziteyi arttıran bir risk faktörü olarak belirlendi (31). Obesite ve genetik etmenler üzerine yapılan çalışmalarda her iki ebeveyn obez ise çocuğun obez olma ihtimali %80, yalnızca biri obez ise bu oran % 50, ikiside obez değilde oran %9 olarak bulunmuştur (35). Obesite için risk oluşturan davranışlar incelendiğinde; ailesinde obesite öyküsü bulunan çocuklarda obesite sıklığı daha fazla bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 5). Literatürde obez ailelerin çocuklarının obez olma riskinin yüksek olduğu bildirilmektedir (6, 8, 10). Çalışma literatür ile paralellik göstermektedir. BAİ ne göre bütün öğrenciler beslenme alışkanlıkları yönünden riskli bulunmuş ve %47,4 ü orta, %42,1 i yüksek risk grubunda olduğu belirlenmiştir (Tablo 7). Öğrencilerin BAİ ne göre risk puanı ilke obesite arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0.05). Ancak Beslenme Alışkanlıkları İndeksine (BAİ) göre obez öğrencilerin %46,7 si orta derecede risk grubunda, %42,1 i ise yüksek derecede risk grubundadır. Yapılan bir çalışmada yalnızca bir öğrencinin beslenme alışkanlıkları yönünden riskli bulunmadığı 10

7 ve %64,5 inin orta, %22,5 inin yüksek risk grubunda olduğu saptanmıştır (1). Fast food türü ve abur cubur olarak nitelendirilen yiyecekler ve kolalı içecekler, karbonhidrat ve yağdan ve enerjiden zengindir. Bu da daha fazla enerji alımına ve şişmanlığa neden olmaktadır. Yine bu tür besinlerin ana öğünlerde tüketimi, özellikle çocukların ana öğünlerde temel besin gruplarını daha az tüketmelerine neden olur (30, 31) Araştırmaya katılan öğrencilerin BAİ puan ortalamaları 12,43+3,67 bulunmuştur (Tablo 8). Demirezen ve Çoşansu yaptıkları araştırmada erkek öğrencilerin BAİ puan ortalamasını 10,33+3,35 bulmuşlardır (1). SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırma sonucunda obesite oranı %5,9 bulunmuştur. Sağlıksız beslenme alışkanlıklarının yaşla birlikte artış göstermesi, erken dönemden başlayarak gençlerde sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılmasına yönelik koruyucu girişimlerin önemine işaret etmektedir. Adölesanların sağlıklı yetişkinler olarak yaşamlarını sürdürebilmeleri doğru ve sağlıklı beslenme konusunda bilinçlendirilmeleri ile mümkündür. Bu bilinçlendirmeye önce anne ve babalarla başlamak gerekir. Doğumdan itibaren ebeveynlere obesite açısından risk oluşturan beslenme, fiziksel egzersiz, genetik konusunda eğitim verilmelidir. Adölesan çağı obesitesinin önlenmesi, sağlıklı besin seçimi, düzenli fiziksel aktivitenin yapılması için öğretmenlerin de eğitilmesi çok önemlidir. Okul sağlığı, toplum sağlığı, doğum servisleri ve çocuk kliniklerinde çalışan hemşireler bu konuda aktif rol almalıdır. Ayrıca fast food beslenmeye yönelik gerekli tedbirlerin alınması gerekir. Bu tedbirlerden bazıları; okul kantinlerinin düzenlenmesi, kantinlerde bu besinlerin satışının yasaklanması ve görsel ve yazılı medyada bu besinlerini reklâmlarının yasaklanması ya da yayın saatinin düzenlenmesi olabilir. Beslenme konusundaki problemlerin çözümünde diyetisyenlerden yardım alınmalı, eğitim kurumlarındaki beslenme servisi diyetisyenin denetiminde olmalıdır. Unutmamalıdır ki beden sağlığı için yeterli ve dengeli beslenme yanında spor yapmakta gereklidir. Çocuğun sevdiği aktivite türü belirlenmeli ve bu aktiviteyi yapacağı uygun ortamlar sağlanmalı ve bu konudaki motivasyonu yüksek tutulmalıdır. KAYNAKLAR 1. Demirezen E, Çoşansu G. Adölesan Çağı Öğrencilerinde eslenme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi. Sted. 2005; 14(8): Hasbay SA. Okul Çağı Çocuklarında Beslenme ve Fiziksel Aktivitenin Önemi. Klinik Çocuk Forumu. 2004; 4(1): Önder FO, Kurdoğlu M, Oğuz G, Özben B, Atilla S, Oral SN. Gülveren Lisesi Son Sınıf Öğrencilerinin Bazı Beslenme Alışkanlıklarının Saptanması ve Bunun Malnütrüsyon Prevelansı ile Olan İlişkisi. Hacettepe toplum hekimliği bülteni._2000;_21(1)._http:// du.tr/2000/20001.shtml#1 4. Geçkil E, Doğan R, Mama A. Adölesan Sorunlarının Belirlenmesi. III. Ulusal Hemşirelik Öğrencileri Kongresi (Sözel Bildiri). Edirne. Nisan Pekcan G. Adölesan Döneminde Beslenme. Klinik Çocuk Forumu. 2004; 4(1): Zeybek ÇA, Aydın A. Çocukluk çağı obesitesi. Klinik Çocuk Forumu, Pediatrik Beslenme Özel Sayısı ; 2(3): Tunçbilek E. Obesite Genetik Bir Hastalık mıdır? Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi. 2005; 48: Agras WS, Hammer LD, McNicholas F. Risk factors for childhood overweight: a prospective study from birth to 9.5 years. The Journal of Pediatrics. 2004; 145: Genç Ç. Obesitede gen değişimleri al/pediatrics/mol-gen/files19 [Erişim Tarihi ]. 10. Toros F, Ünal S, Arslanköylü AE, Çamdeviren H. Obesity and Psyhiatric Problems in Children and Adolescents. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2003; 4: Öztora S, Hatipoğlu S, Barutçugil MB, Salihoğlu B, Yıldırım R, Şevketoğlu E. İlköğretim çağındaki çocuklarda obesite prevelansının belirlenmesi ve risk faktörlerinin araştırılması. Bakırköy Tıp Dergisi. 2006; 2(1): Rosner B, Prineas R, Loggie J. Percentils for body mass index in U.S. children 5 to 17 years of age. The journal of Pediatrics. 1998; 32: Günöz H. Çocuk ve adolesanlarda obezite. Aktüel Tıp Dergisi. 2001; 6: Satman İ et al. Population-based study of diabetes and risk characteristics: Final results of the TURDEP. Diabetologia. 2000; 43(1): A111, Korkut F, Arıcıoğlu A, Tagay Ö, Sarı T. Altındağ ilçesi gençliğin olumlu gelişimini sağlama ve sorunlarını önleme projesinin pilot uygulaması. 11

8 20hizmetler.doc [Erişim Tarihi )]. 16. Akaç H, Babaoğlu K, Hatun Ş, Aydoğan M, Türker G, Gökalp AS. Kocaeli Bölgesindeki Okul Çağı Çocuklarında Obesite ve Risk Faktörleri. Çocuk Dergisi. 2002; 2(1): Dietz W. Use of the body mass index (BMI) as a measure of overweight in children and adolescents. The Journal of Pediatrics 1998; 132: Eksen M, Karakuş A. Muğla Merkez İlköğretim Okulları Anasınıfı Öğrencilerinde Kan basıncı, kilo, boy, beden kitle indeksi değerleri ve obezite ve hipertansiyon durumlarının incelenmesi. İnsan Bilimleri_Dergisi._2005;_1303_5134._http:// nsanbilimleri.com/makaleler/sağlık_bilimleri/muğl a_merkez_ilköğretim.htm_[erişim_tarihi_ ]. 19. Pietrobelli A, Faith M, Allison D, Gallagher D, Chiumello G, Heymsfield S. Body mass index as a measure of adiposity among children and adolescents: A validation study. The Journal of Pediatrics, 1998; 132: Aydın N, İrgil E, Akış N, Pala K. Nilüfer halk sağlığı eğitim araştırma bölgesi nde dört ilköğretim okulundaki öğrencilerin sağlık durumlarının değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2004; 30(1): National Center for Health Statistics in collabiration with the National center For Cronic Disease Prevention and Health Promotion. [Erişim Tarihi ]. 22. Donohoue PA. Obesity. In: Behrman RE, Kliegman RM, Jenson HB, eds. Nelson Textbook of Pediatrics. 17 th ed. Philadelphia. W.B. Saunders, p Şimşek F, Ulukol B, Berberoğlu M, Gülnar SB. Adıyaman P, Öcal G. Ankara da Bir İlköğretim Okulu ve Lisede Obesite Sıklığı. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası. 2005; 58: Kanbur NO, Derman O, Kinik E. Prevalence of obesity in adolescents and the impact of sexual maturation stage on body mass index in obese adolescents. Int J Adolesc Med Health. 2002; 14: Uckun Kitapci A, Tezic T, Firat S et al. Obezity and type 2 diabetes mellitus: a population-based study of adolescents. J Pediatri Endocrinol Metab. 2004; 17(12): Öner N et al. Prevalence of underweight, overweight and obesity in Turkish adolescents. Swiss Med Wkly. 2004; 134: Ceylan SS, Turan T. Bir İlköğretim Okulunda Yaş Grubu Öğrencilerde Obesite Sıklığı ve Etkileyen Etmenler. 3. Uluslar arası &10.Ulusal Hemşirelik Kongresi Kitabı, Arslan P. Hazır yemek sistemi (Fast Food) ve Çocuk Beslenmesi. Klinik Çocuk Forumu. 2005; : Uskun E, Öztürk M, Kişioğlu AN, Kırbıyık S, Demirel R. İlköğretim öğrencilerinde Obezite Gelişimini Etkileyen Risk Faktörleri. S.D.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi. 2005; 12(2): Tezcan S et al. Ankara da Bir İlköğretim Okulunda 6,7 ve 8. Sınıf Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıklarının_ve_Durumunun_Saptanması_Ar aştırması._http:// m [Erşim tarihi ]. 31. Türk M, Gürsoy SF, Ergin I. Kentsel bölgede lise birinci sınıf öğrencilerinin beslenme alışkanlıkları. Genel Tıp Dergisi. 2007; 17(2): Kara B, Hatun Ş, Aydoğan M, Babaoğlu K, Gökalp AS. Kocaeli İlindeki Lise Öğrencilerinde Sağlık Açısından Riskli Davranışların Değerlendirilmesi. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi. 2003; 46: Özmen P, Çetinkaya A, Ergin D, Şen N, Erbay PD. Lise öğrencilerinin yeme alışkanlıkları ve beden ağırlıklarını denetleme davranışları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2007; 6(2): Hui LL; Nelson EAS, Yu LM, Li AM, Fok TF. Hong Kong children. International Journal of Obesity. 2003; 27(11): Babaoğlu K, Hatun Ş. Çocukluk Çağında Obesite. Sted. 2002; 11(1):