Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı

Transkript

1 Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten Eylül,1989 No.9

2 ÖNSÖZ 26 Haziran 1987 tarih ve 66 say ı l ı Resmi Gazetede yay gün yürürlü ımlanarak ayni ğe giren 35/1987 say ı l ı Kuzey K ıbr Bankas ı Yasas ıs Türk Cumhuriyeti Merkez ı, Bültenin Eylül 1987 tarihli ilk say ıs ına dahil edilmi duğundan K.K.T.C. Merkez Bankas ş bulunı Yasas ı bu kaynaktan kar ndan edinmek isteyenlerin talepleri şılanmakta idi. Zamanla ilk say ı kar tükenmi ş şılanamaz hale gelmi ve bu istemler ştir. Mevcut durumda 35/1987 say ı l ı Yasaya Bültenin bu say ısında Bölüm V alt ında tekrar yer verilmesi faydal ı görülmüştür.

3 İÇİNDEKİLER I. Bölüm K.K.T.C. de Merkez Bankas ı ve Bankac ı l ık Faaliyetleri Il. Bölüm Skonomik Geli şmeler 1. Üretim, İstihdam ve Fiyatlar a) Üretim Art ışı ve, Kaynaklar ın Kullan ım ı b) İstihdam c) Fiyat Hareketleri ve Ücretler 2. Mali ve Parasal Geli şmeler a) Mali Geli şmeler b) Parasal Geli şmeler 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama b) Ödemeler Dengesi III. Bölüm Merkez Bankas ın ın Alt ı Ayl ık Hesaplar ı Bilanço Kâr ve Zarar Hesaplar ı Hesaplar Hakk ında Aç ıklamalar IV. Bölüm Bankac ı l ık İstatistikleri V. Bölüm Bankac ı l ık Kesiminin Özel ilgi Duyaca ğı Mevzuat KKTC Merkez Bankas ı Yasas ı, Say ı 35/1987,VI. Bölüm Tablolar ın Listesi Sayfa

4 I. Bölüm KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHUR İYETİNDE MERKEZ BANKASI VE BANKACILIK FAALIYETLERI 35/1987 say ı l ı Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Yasas ında belirtilen çerçevede bankalar taraf ından getirilen k ısa vadeli senet ve vesikalar ı reeskonta kabul ederek veya Kamu Kurum ve Kurulu şlar ına Hazine Kefaleti kar şıl ığında avans vermek suretiyle, piyasaya para sürme ve bankalara kaynak sa ğlama görevleri Bankam ızca sürdürülmü ştür. Yasan ın 36. maddesi alt ında Merkez Bankas ı taraf ından miktar ı cari y ıl bütçe ödenekleri toplam ın ın %5'ini geçmemek üzere Hazineye K ısa Vadeli Avans Hesab ı aç ılmas ı yetkisine kar şıl ık 1987 y ılı sonunda 3500 milyon Ti. miktar ında görülen Hazine K ısa Vadeli Avans Hesab ı 1988 y ıl ında kapat ılm ışt ır. 30 Haziran 1989 tarihi itibariyle avans ve reeskont i şlemleri Tablo l'de, avans ve reeskont i şlemlerinden do ğan borç bakiyelerinin 31 Aral ık 1987, 31 Aral ık 1988 ve 30 Eylül 1989 tarihleri itibariyle kar şılaşt ırmas ı ise Tablo 2'de gösterilmi ştir. Turizm Kredilerinin de Kontrollu Krediler kapsam ına al ınmas ıyle bu tür kredilerde sa ğ l ıkl ı bir art ış gözlenmektedir 'de milyon IL miktar ında olan turizm kredileri 'da 2,487.8 milyon t'ye yükselmi ştir.. 3

5 Tablo 1 Kredi Türü Hazine Kefaletini Haiz Bonolar tt tt tt tt tt Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri Sanayi Senetleri It tt tt tl İmalatç ı- İhracatç ı Senetleri tt tt It tt tt tt tt tt tt ı t Ticari Senetler tl tt 30 Haziran 1989 itibariyle Avans ve Reeskon i şlemleri Milyon 'IL B rç Senet Senet Borçlu Ba iyesi Adedi Toplam ı K.T. Sanayi i şletmeleri Holding Ltd K.M.S. Cypfruvex Işi. Ltd Tar ımsal Donat ı m Kurumu 2# Toprak Ürünleri Kurumu K.T. Turizm i şi. Ltd Devlet Üretme Çiftlikleri 1' K. Vakıflar Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K.Kredi Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd R : Tarım Senetleri ihracat Senetleri tt tl Turizm Senetleri tt tt tt tt tt tt tt I/ K. Vakıflar Bankas ı Ltd. K.Türk Koop.Merkez Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. Türk bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd # I Genel Toplam

6 Tablo 2 Kredi Türü Avans ve Reeskont Borç Bakiyelerinin 31 Aral ık Aral ık 1988 ve 30 Eylül 1989 itibariyle Kar şılaşt ırması Borçlu 31 Aral ık Aral ık 1988 Milyon Eylül 1989 Hazine Kefaletini K.T. Sanayi i şletmeleri Haiz Avans Holding Ltd K.M.S. Cypfruvex İşi. Ltd Tar ımsal Donat ı m Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu Devlet Üretme Çiftlikleri T.C.M. Konsolide Fonu inki şaf Sand ığı K.T. Turizm i şl. Ltd Hazineye K ısa Vadeli Avans Hazine Cari Hesab ı Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Ltd Sanayi Senetleri K. Vakıflar Bankas ı Ltd K. Ticaret Bankas ı Ltd II Türk Bankas ı Ltd K. Kredi Bankas ı Ltd Asbank Ltd ihracat Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Ltd K. Ticaret Bankas ı Ltd Türk bankas ı Ltd K. Kredi Bankas ı Ltd Ticari Senetler K. Ticaret Bankas ı Ltd Türk Bankas ı Ltd K. Kredi bankas ı Ltd Asbank Ltd Tar ım Senetleri K.T. Koop. Merkez Bankas ı T.C. Ziraat Bankas ı K. Vak ıflar Bankas ı Ltd

7 imalatc ı- İhracatc ı Senetleri t ı Turizm Senetleri It ıı K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. Asbank Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Vakıflar Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd Q Genel Toplam _

8 Para ve Kambiyo İşleri Yasas ındaki tan ıma göre "Yetkili Bankalar" Kuzey K ıbr ıs Tür4 Cumhuriyetinde faaliyette bulunan ve ithalat, ihracat i şlemleri yapmaya döviz almaya, döviz bulundurmaya, döviz satmaya, döviz sat ışına mesnet te şkil eden turistlere mahsus döviz al ı m bordrolar ı ve/veya makbuz tanzim etmeye Maliye İşleri ile ilgili bakanl ıkça yetkili k ıl ınan bankalar ı anlat ır. K.K.T.C. Merkez Bankas ı dışında yetkili bankalar şunlard ı r: T.C. Ziraat Bankas ı Türk Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. K.T. Kooperatif Merkez Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye Halk Bankas ı A. Ş. K ıbr ıs Vak ıflar Bankas ı Ltd. Limasol Türk Kooperatif Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Ticaret Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Endüstri Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Faisal islam Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. "Yetkili Müesseseler" Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı kurallar ı uyar ınca döviz al ıp satmaya ve bulundurmaya yetkili k ılınan müesseseleri anlat ır. Bu müesseselerin Maliye i şleriyle görevli bakanl ıktan çal ışma izni almalar ı zorunludur. Halen faaliyette bulunan yetkili müesseselerin isim ve kay ıtl ı büro adresleri a şağıda gösterilmi ştir: Birinci Döviz Al ı m Sat ı m Şirketi Ltd. 158 A Girne Caddesi, Lefkoşa. F ı r ıncloğullar ı Co. Ltd. 2-4 Asmaalt ı Sokak, Lefkoşa. Elmaslar Yat ı r ım Şirketi Ltd. 89 D Taner Küçük İş Han ı Girne Caddesi, Lefkoşa. Merimann Currency Exchange Co. Ltd. 49 E II. Selim Caddesi, Lefkoşa. Ertuğrul Akbel And Sons Ltd. sman Paşa Caddesi, Mustafa Haci Ali Apt. No. 2, Lefko şa. Sun Döviz Bürosu Ltd. Abdi İpekçi Caddesi, Lefko şa. Nafa Döviz Al ım Sat ı m Şirketi Ltd. Zafer Çar şısı No. 10 Atatürk Caddesi, Girne. rhan Kahya Ltd. 3-4 Zafer Çar şısı, Girne. Uluçay Exchange Co. Ltd. 13 Nam ık Kemal Meydan ı, Mağusa. Er-Tem Yat ı r ı m Şirketi Ltd. 2 G K ışla Yolu Mağusa Batu Exchange Co. Ltd. 52 istiklal Caddesi, Ma ğusa. 7

9 K.K.T.C. Merkez Bankas ı aşağıdaki bankalarla muhab rlik ili şkileri içinde olup, bunlardan; Midland Bank PLC International Division Londra Commerzbank AG Londra Commerzbank AG Frankfurt Amerikan Express Bank Ltd. Londra Bank of Credit and Commerce International S.A. Londr National Westmister Bank PLC Londra bankalar ı ile döviz, TC Merkez Bankas ı ile hem döviz hem yürütülmektedir. ürk Liras ı hesaplar ı Döviz rezervlerimiz bankalar ın resmi kurdan tuttuklar ı dövizlerle bankalar kurundan tuttuklar ı dövizlerden oluşmaktad ır. K. K.T.C. Mer ez Bankas ı ve Di ğer Bankalar s ınıfland ırmas ına göre Mart A ğustos, 19 9 döneminde Devlet Kuru hesab ında tutulan dövizler, Tablo 3'de gösterilmi ştir. Bundan görüleceği üzere sözü edilen süre zarf ında Devlet pozisyonunda önemli bir değişiklik olmam ış, Aral ık 1988 sonu itibariyle toplam bin AB dolar ı ve serbest bin ABD dolar ı miktarlar ında olan döviz dizi oynam larla Ağustos, 1989 da toplam bin ABD Dolar ı ve serbest bin BD dolar ı miktarlar ına düşmüştür. Bankalar ın döviz pozisyonlar ında herhangi bi s ınırlama mevcut olmamakla beraber resmi dövizlerin daha çok K.K.T.C. Merk z Bankas ında toplandığı gözlenmektedir. 8

10 Tablo 3 K.K.T.C. Merkez Bankas ı ve Diğer Bankalar Tasnifine Göre Mart Ağustos 1989 döneminde Devlet Kuru Hesabmda Tutulan Dövizin ABD Doları Karşılığı ve Mevcut Taahhütler Bin ABD $ Tarih 2 Nisan 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 2 Temmuz 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 1 Ekim 1988 K.K.T.C. Merkez Di ğer Bankalar 31 Aral ık 1988 K.K.T.C. Merkez Di ğer Bankalar 28 cak 1989 K.K.T.C. Merkez Di ğer Bankalar 28 Şubat 1989 K.K.T.C. Merkez Di ğer Bankalar 1 Nisan 1989 K.K.T.C. Merkez Di ğer Bankalar.29 Nisan K.K.T.C. Merkez Di ğer Bankalar Bankas ı Bankas ı Bankas ı Bankas ı Bankas ı Bankas ı 27 May ıs 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Bankalar Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Döviz Toplam Taahhüt Serbest $ $ ( ) (56.5) (307.7)

11 1 Temmuz 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar ( ) Toplam Temmuz 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar ( ) Eylül 1989 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam

12 Yine K.K.T.C. Merkez Bankası ve Di ğer Bankalar s ınıfland ırmasına göre bankalar kurundan özel ve tüzel ki şiler adına aç ılan döviz tevdiat ve döviz mevduat hesaplar ındaki dövizlere ait bilgiler Tablo 4'te verilmi ştir. Aral ık 1988 sonunu izleyen dönemde bu hesaplarda kayda de ğer bir de ğişiklik almam ışt ır. 11

13 Tablo 4 K.K.T.C. Merkez Bankası ve Diğer Bankalar Mart A ğustos 1989 Döneminde Bankalar Kişiler adına tutulan Döviz Tevdiat ve M ABD Doları Karşılığı ve Hesap Türüne asnifine Göre ı I I : I özel ve Tüzel Hesaplarının re Deıktimii 12 Tarih 31 Mart 1988 Bankalar Döviz Tevdiat Dövi Mevduat Toplam Hesap Miktar Hesa Döviz Adedi $ Adedi o Miktar $ $ K.K.T.C. Merkez Bankas ı ü 5:289.0 Di ğer Bankalar ' Haziran 1988 Toplam 3082 _ K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar , _ 30 Eylül 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 3179 _ ı Aral ık 1988 Toplam ' , K.K.T.C. Merkez Bankas ı " Diğer Bankalar, : , cak 1989 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Şubat 1989 Toplam ' K.K.T.C. Merkez Bankas ı Diğer Bankalar ' Mart 1989 Toplam : C.K.T.C. Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Nisan K.K.T.C. Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam

14 31 Mayıs 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 30 Haziran 1989 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 31 Temmuz 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar ' , Toplam A ğustos 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam

15 Döviz rezervlerimiz devlet kuru ile bankalar kuru olar mektedir. Devlet kuru hesab ında tutulan dövizler tahsise kuru başl ığı alt ında gösterilen dövizler ise özel ve tüzel mevduat hesaplar ı ile bankalar ın kendi nam ve hesapla oluşmaktad ır. Aral ık 1988 sonu itibariyle Devlet Kuru bin ABD dolar ı ve Bankalar kurumda tutulan topl ABD dolar ı de ğerindedir (Tablo 5). cak-a ğustos bin ABD dolar ı ve Bankalar kurunda olduğuna göre, Bankalar Kuru Hesab ında art ış, Devlet gözlenmektedir. k iki başl ık alt ında görültabi dövizlerdir. Bankalar şilere ait döviz tevdiat ve ına tuttuklar ı dövizlerden Hesab ındaki toplam döviz m döviz ise bin ortalamas ı Devlet kurunda bin ABD dolar ı değerinde Kuru Hesab ında ise düşüş 14

16 Tablo 5 Döviz Rezervlerinin Art ış H ı z ı Bin ABD $ Tarih - Il ~wi Niteli ğ i Mart 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın kendileri Toplam Haziran 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Eylül 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar K ıırunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Aral ık 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam cak 1989 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Şubat 1989 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Miktar Bir önceki ayla kar şılaşt ırmas ı

17 Mart 1989 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Nisan 1989 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam ı May ıs 1989 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın kendileri Toplam Haziran 1989 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Temmuz 1989 I Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam A ğustos 1989 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam

18 Ağustos, 1989 ay ına ait Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplar ının Cins ve Vadelerine göre dökümünü gösteren Tablo 6, vade yönünden incelendi ğinde ilk s ı- ran ın, Döviz Tevdiat Hesaplar ında vadesiz hesaplar ve Döviz Mevduat Hesaplar ında bir y ıl vadeli hesaplar taraf ından i şgal edildi ğini görürüz. Döviz cinsine göre en popüler para sterlin, daha sonra ABD dolar ı ve DM görülmektedir. 17

19 0 'T d -ıı M C 1 i ı \ zg N er) co r-. zı! o. ın cv rn ııg o E ö c) aı t (1) 1.. M en -ıı N (NI <N1 N er;, C \.0 00 C \ c; C0 C ef; eı) 1-1 ııı-ı 0 :1 2 > ca E d M esi 1-1 c. rı ır) o. m m.o M,t ooco N t-- C; tn4 49ı II Döviz T evdia E Cd o E- D öviz Mevduat Hesa E Cd o E- E ca E-' 0) aı 18

20 Elde etti ğ imiz bilgilere göre 30 Eylül 1989 tarihi itibariyle bankalarca kulland ı r ılan döviz kredileri bakiyesi sterlin türünden "9,419,671 ABD dolar ı ABD dolar ı türünden $ 508,269 ve Bat ı Alman Mark ı türünden 1,129,991 DM olmak üzere toplam olarak, 16,381,224 ABD Dolar ı değerindedir. 19

21 Aral ık 1987 baz ına göre Hayat Pahal ılığı Endeksinde Aral ık 1988 sonu itibariyle kaydedilen %62.57 oran ındaki art ışı sözü edilen önemin enflasyon oran ı olarak kabul edersek Aral ık, 1987'de milyar IL mik ar ındaki mevduat ın sat ın alma gücünü koruyabilmesi için Aral ık 1988'de 181. milyar 11'ye ula şmas ı gerekmekte idi. Tablo 7'den görülece ği üzere Aral ık 198 sonu itibariyle toplam Türk Liras ı mevduat milyar 11 miktar ındad ır. Bu su etle reel art ış kaydedilmemi ştir. Ayni yaklaşımla 1989 yılın ın ilk sekiz ay 1 döneminde kaydedilen %40.43 oran ındaki enflasyon dikkate al ındığında Aral ık 1988'de milyar IL miktar ında olan toplam mevduat ın sat ın alma gücünü kor yabilmesi için A ğustos, 1989'da milyar 1L'ye ula şmas ı gerekmekte idi. Böyle bir art ış kaydedilmedi ği cihetle 1989 y ıl ının ilk sekiz ayl ık döneminde de toplam t mevduat ında reel art ış olmadığını söyleyebiliriz (Tablo 7). Ku şkusuz b sonuç bize ulaşan rakamlar ın doğ ruluğu oran ında geçerlidir. 20

22 Tablo 7 Mart 1988 Resmi Ticari Tasarruf Haziran 1988 Resmi Ticari Tasarruf Eylül 1988 Resmi Ticari Tasarruf Aral ık 1988 Resmi Ticari Tasarruf cak 1989 Resmi Ticari Tasarruf Şubat 1989 Resmi Ticari Tasarruf Mart 1989 Resmi Ticari Tasarruf Türk Lirası Mevduat ın Artış H ızı Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam Mevduat ın Niteli ğine göre Dökümü Milyon IL Bir önceki dönemle karşılaşt ırması

23 isan 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam May ıs 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Haziran 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Temmuz 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam A ğustos 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam 75.2r :1

24 Resmi mevduat ın KKTC Merkez Bankas ı ile di ğer Bankalar aras ında Aral ık A ğustos 1989 süresindeki bölünümü Tablo 8'de verilmi ştir. Buna göre bölünüm ortalama olarak Aral ı k 1986'da 66.7:33.3, 1987'de 65.4:34.6, 1988'de 68.8:31.2 ve 1989 y ıl ın ın ilk sekiz ayl ık döneminde 55.0:45.0 olarak gerçekle şmiştir. Bu suretle K.K.T.C. Merkez Bankas ı pay ın ın en düşük düzeyde oldu ğu gözlenmektedir. ti 23

25 Tablo 8 K.K.T.C. Merkez Bankası ve Diğer Nezdinde Resmi Mevduat Milyon İL ar Tarih K.K.T.C. Merkez Bankas ı % Aral ık cak Şubat , ,3 Mart Nisan Mayıs Haziran , Temmuz Ağustos Eylül A Ekim : Kasım Aralık cak Şubat Mart Nisan May ıs Haziran Temmuz A ğustos Eylül Ekim Kasım Aral ık cak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos i ğer Toplam B kalar % : ı

26 Türk Liras ı Mevduat art ış h ız ı ile Maman art ış h ız ın ın Aral ık A ğ ustos 1989 dönemindeki kar şılaşt ı rmas ı tablo 9'da, Iskonto senetleri ve Banka- lar Plâsmanlar ın ın dökümü ve geçmi ş dönemle kar şılaşt ı rmas ı ise Tablo 10'da gösterilmi ştir. Plâsmanlar ının Sektörel dağı l ı m ı nda Kamu Kurum ve Kurulu şlar ı, Tar ım ve Iskonto Senetleri paylar ındaki nisbi azalmalara kar şı di ğer sektörlerde art ışlar gözlenmektedir. 25

27 Tablo 9 Türk Liras ı Mevduat Art ış Il ızı ile T kplam Plasman Art ış H ız ının karşılaşt ır ası Toplam TL Mevduat Bir önceki ayla kar şılaşt ırmas ı oplam lasman Milyon İL Bir önceki ayla kar şılaşt ırmas ı Aral ık Mart Nisan May ıs Haziran Temmuz A ğustos Eylül Ekim Kas ım Aral ık cak Şubat Mart Nisan 1988 May ıs Haziran Temmuz A ğustos Eylül Ekim Kas ım Aral ık cak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz A ğustos

28 Tablo 10 İ skonto Senetleri ve Bankalar Plasmanlarm ın Sektörel Bazda ve Geçmi ş Dönemle Karşılaştırması Aral ık 1988 Miktar Milyon 11. A ğustos 1989 Miktar Kamu Kurum ve Kuruluşlar ı Tar ı m Imalât Sanayii Yük Taşımac ıl ığı Yurtiçi ve Yurtd ışı Ticaret Bina ve Inşaat Turizm Şahsi ve Mesleki Borçlar İskonto Senetleri Not: Kamu Kurum ve Kuruluşlar ı kalemi kar şısında gösterilen miktar Bankam ızca çeşitli sektörlerdeki kamu kurum ve kurulu şlar ı na Hazine Kefaleti Karşıl ığı verilen avanslar ı da içermektedir. (Bak. Tablo 2). 27

29 28 ı

30 IL Bölüm EKNMIK GELIŞMELER 29

31 1.4.KNM İK GEL İŞMELER 1. Üretim, istihdam ve Fiyatlar a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullan ı m ı : 1987, 1988 ve 1989 y ıllar ında G.S.M.H.'n ın da ğı l ı m ı ve sektörel katma de ğerlerinin büyüme h ızlar ı Tablo 11'de cari üretici fiyatlar ı ve Tablo 12'de sabit üretici fiyatlar ı ile kar şıla şt ı rmal ı olarak gösterilm ştir sabit fiyatlar ıyla 1987'de milyon olan G.S.M.H. 1988'de milyon TL'ye ula ş m ış ve 1989'da mi yon Ti, olarak gerçekle şece ği tahmin olunmaktad ır. Bu itibarla sabit fiyatlarla büyüme h ız ı 1988'de %7 ve 1989'da %8.1 olarak görülmektedir. Sabit üretici fiyatlar ı ile hesaplanan1987, 1988 ve 1989 y ıllar ı G.S.Y.I.H.'s ın ın sektör paylar ına göz att ığı m ızda her üç y ılda amu Hizmetlerinin %21.2, %20.0 ve %18.8 oranlar ı ile ilk s ı ray ı ve Ticare in %18.7, %18.1 ve %18.2 oranlar ı ile ikinci s ıray ı i şgal etti ğini görürüz ve 1988'de tar ı m %12.1 ve %12.1 oranlar ı ile üçüncü s ırada ve sanayi % 1.4 ve %11.7 oranlar ı ile dördüncü s ırada görülmektedir. 1989'da Tar ı m ın ı ay ı %11.7'ye düşerken Sanayinin pay ı %14.0'a yükselmi ştir. Bunlar ı %10.9, %11.6 ve %11.6 oranlar ı ile Ulaşt ırma-haberle şme sektörü izlemektedir. 30

32 1-1 eh ( \ 4 d d d d d \ol ir; t-ı N ır, I 00 V0.4 vi ;1: :41:D l -i ı eh.- t, ır: İ"; t,: en <it) ı N N \ m5 e4 ug st3 od N en N \ 0\ d- \ VJ aj It; 14! <4 v; d d 0 d I ; ı :o cı. d oo en o0 od d 9-1 \o. m5.o o. 4. &fl \ \ d' D od \c;.c> d er oc3 \ID r) \ID e en (.4 1,1 t" cgrı eg U') CZ 04 19" D ID NI 00 0 G01 CN t* N \ 0. (.4 (.4 git,: rz, oo eso oo N \ s \ o% 00 \ 1-4 oc; R o C 11 m 1-ı CIZ (-40g 11: ın N d. m \o ı".1 od crı o Vi 0% % N 1-1,ıp M N N M oo 0 M od, eri iri Ur/ VI N - ı.4 er; u-1 ı %0 04 M e4 N 04 r vzoı M 0d- r,1 04 (-4 oo o vz 4 t-4 t: eh d el! \d cş on eq o (.4 \C> c.1 co es t\ un or3 e4 cp N os o m t... I-4 %4:> er; N N N \ 4-1 d M N CN \C> CJZ e -\ - Ch lın N \ N ıgi \ L' deri vi e, N. en Net so D \ ot; (z; vı oc; D tr 1--4 \ N g U4 r: csı ıri c.1 00 en vi %0 t-. Izt.03 ı oc ef; oo c%1 0'. cpz (.4 00 C> od 04") <Ni ir; od oo vi co \d, ef gri 00,g trg vi orı 00 Kaynak: Devlet E ziı E-' 4.,..., aı ta. o 44.., ;;;;) aı 'Z -' -4 aı Z3i cu aı rıs, 4.4 d E E l''' N cı 0 ) g ıı»... U -M Q> = cer -w V lr.., Ch. t1) " CD 0$...:ı Q.cı >...N4 E-. =Cli o cı. 0> ta >. Z...t aı ed ril U aı -ı4 E;... >. vi %4... ı 'Z -(3..., clı Q. Q> <0: gg, E -. " at 44..a '5, cd L.. ri] 401 ed" Y. C4 ef; 14! ER ~ aı U» ta _o 'F_, i271' 5 CJ] Kamu Hizmetleri Ir: gö t C; CZ 31

33 t - lo d d M. 0% ın N. on 10 er r, 0 D in d.-; : od w; N.4..4! vi er; N C.4 wıl 1 N ci ın o0 1-4 od cı o ırı o oo o sı:3 re; 0.-ı 1-4 -ı 1:ı 1-1 tel N. d o: cı..4 en N en. Ö d' :r3 re; M d o cs. inlon10 M c:3 c=3 v3 evi N ad en o. t* 00 en en 00 en i-i.-1 ad d N Ö..-; Ncd ad ad..-4 ı D 43 er; od.4. fm o. 1 Ö.41:;991 N. '. o.-eı c.1 P.... N In st t... ın 0% M ad; N,..43 iii. r: IN tz N I * \ C. T-ı 4,4,; 1 1. L-- :.4 in 0. t*. o je.: az..., _ _ j vier; oc oo UPD in 00 \C en Clı t% t-- N er, N N C 1 d' <3 c, c; e.1 t r et] ş et 1 Z d c4 ır; t-: 0 D D 00 r-ı er CD o 00 t leo ad,t et' on on,r rr1. on on : c 1 C; on Cş In et D 9-4 et Cş t-- et M N c -I V> ı 1 00 \ vi eni Ld E- F, 2c ị c.) a.w >Eh il ~.C-./.. > cd N4-» a> 8 Q al _Nd 44 co 03 azı 5,v) aı aı ir) E-. 05, o) cı oı al ro...no Q > = o> >,. u) >.. ı vı ol r.'.5 r) -: :b...4 co Ğı :74 5, o..... g cı 1 E : o- 0$.ıo cu <as e e 4. > ~ h e E.2: Cı. ~ E :44 1-* cd İi$ 5' 74 74c 4CI> leıl ci",4 4 J I., VI...., 4..>( C e.t. W al c) Ei 05 d Cd ZC1 rn> 0.. E"' -.;:a 'C-3 '-o4.7i C-3 E-. '773-2,-..-. N M.4! N. 9. Kamu Hizmetleri us :15 E vr 4.> z rakamlar ıdı r. C * 32

34 yıllar ına ait Kar şılaşt ırmal ı Kaynaklar-Harcamalar Dengesi Tablo 13'tedir. Gayri Safi Milli Has ıla'n ın Toplam Kaynaklar içindeki pay ı 1988'de %97.5 iken bu oran 1989'da %98.6'ya yükselmi ş D ış aç ığın pay ı ise %2.5'ten %1.4'e düş müş tür. Böylece Toplam Kaynaklarda Yurtiçi Kaynaklar lehine bir geli şme olmuş ve dışa bağı ml ıl ık azalm ışt ı r. 1988'de Toplam Kaynaklar ın %16.9'u Yat ı r ı m- lara ve %83.1'i Tüketime gitmi ş olup 1989'da bu oranlar s ıra ile %16.5 ve %83.5 olarak görülmektedir. Bu suretle Tüketimin pay ı artm ış Yat ı r ı mlar ın pay ı ise azalm ışt ır. Sabit sermaye yat ı r ı mlar ında Kamunun payı %23.2'den %26.9'a yükselmi ş Özel Sektörün pay ı ise %76.8'den %73.1'e düşmüştür. Toplam Tüketimde Kamunun pay ı %23.2'den %23.4'e yükselmi ş, Özel sektörün pay ı ise %76.8'den %76.6'ya dü şmüştür. 33

35 cd '6' 0$ T-1. t C N et N er r ı M M o orfı vi) ıt;,1! rl ijı c:5 o. o c et m In. G. c I cc;.21 c\i cf.4 d' o 0. "...1. I-İ ef) İ' P. N N \ \C; CC; oct, cd.. ı N N N ı ;1 "4' r; 1-1 N CNI cd N en 1-1 N en T-I C C (.4 \c; \d oc; c; N N N et I N 0\ e l oc> M m Ö c4 d d N N N N e * * W t, cd 5, 0\... et N N in 0. et 0\ cızi (:):,, \c; Noz (.4 (.4 az.4! t-: N N N N. C N er C m N inmn 4c-z; \ In et cd N N c0. N N <N1 et...; Z cni t-: el.4 t-4 el el C:5 00 N N.--İ N :1- N ( et. en et \(5. oz 9 o:: oc; 1! 94! C; 1A M. ı-i I -I...4 t. : _. az it t, u.> M.- ı o o ug o r...: t., CNi et N N.-4 ın N N N In c\i c0 4! t4 \d: od (.1 'q" 00 d C 00 No N oo c> 00. N o., N N C,(5 ır: er; N en. d et in 00. en o N N krı oc; (.4 M et! Net (3, C; \, (7, oz 0 et 0 0. cn 00 ın N in mo N et 0\ NG d- M. ef> u.> as o:, c; t.:.4! as N er; 00 ıı oo 1-4 C t", d- d- en Devlet Planlama örgütü d V) c$ TPL AM K AYN AKL AR II. TPL AM YATIRI ML A R (1) Sabit Se rmaye cd l) N : (2) Stok De ğişmeleri 71; :0 TPL AM TÜKETIM I 1 Kamu Tüketimi Öze l Tüketim 1-1 C \I T:: C4 rr 34

36 b) Istihdam 1987, 1988 ve 1989 yıllar ında istihdam ın sektörel da ğılım ı karşılaşt ı rmal ı olarak Tablo 14'te verilmi ş tir. Her üç y ılda yakla şık %30 payla Tar ım birinci s ı- rayı i ş gal etmekte bunu yakla şık %22 payla Kamu Hizmetleri ve %10 payla Sanayi sektörü izlemektedir. Tar ım ve Kamu Hizmetleri sektörleri dü şüş trendi gösterir- ken Sanayi, Ticaret ve Serbest Meslek ve Hizmetler Sektörlerinde yükseli ş göze çarpmaktad ı r. 1987'de olan çal ış an nüfus, 1988'de ve 1989'da 69685'e yük- selmi ştir. Bu suretle i şsizlik oran ı 1987'de %1.8, 1988'de %1.3 ve 1989'da %0.9 olarak görülmektedir. 35

37

38 c) Fiyat Hareketleri ve Ücretler 1986, 1987 ve 1988 y ıllar ı ile 1989 y ı l ın ın ilk dokuz ay ındaki fiyat hareketleri kar şıla şt ırmal ı olarak Tablo 14'de verilmi ş tir. Devlet Plânlama Örgütünce yeni bir tüketim harcamalar ı anketi yap ılm ış ve bu anket sonucu belirlenen e ğilimlere göre ağı rl ıkl ı, yeni bir tüketim kal ıb ı haz ı rlanarak 1 cak 1988'den itibaren baz olarak kullan ılmaya başlanm ışt ı r. Hayat pahal ıl ığı 1984'de %70.72, 1985'de %43.04, 1986'da %48.09, 1987'de %43.01 ve 1988'de %62.57 olarak saptanm ış olup bunun mal ve.hizmet gruplar ına göre dağ l ı m ı Tablo 16'da gösterilmektedir. Yüksek enflasyonist ortamda maa ş ve ücretlerin sat ın alma gücünü korumak düşüncesiyle 1983 y ıl ından beri e şel mobil sistemi uygulanmaktad ır yıl ı sonuna kadar her dört ay sonundaki hayat pahal ılığı art ışı dikkate al ınarak maaş ve ücretlere yans ıtılan art ışlar 1986 y ıl ı ndan itibaren her üç ay sonundaki duruma göre ayarlanmaya başlanm ışt ı r. Asgari Ücret Komisyonunca 1 cak 1987'den itibaren, ayda L olarak saptanan as ğari ücret sözü edilen Komisyonun 9 Aral ık 1987 tarihli tavsiye karar ı uyar ı nca 1 cak 1988'den itibaren ayda 'y-e yükseltilmi ş tir. Asgari Ücret Saptama Komisyonunun 2 Aral ı k 1988 tarihli toplant ısında al ınan tavsiye karar ı ile 1 cak 1989 tarihinden itibaren ayda TL olarak saptanan asgari ücret 7 say ı ve 19 cak 1989 tarihli Resmi Gazetede yay ımlanarak Bakanlar Kurulunca yürürlü ğe konmu ştur. 37

39 Tablo 15 Hayat Pahal ılığ % % % % cak Şubat Mart Nisan May ıs Haziran Temmuz A ğustos Eylül Ekim Kası m Aral ık Kaynak: Devlet Planlama Örgütü 38

40 Tablo 16 Hayat Pahal ılığın ı n Mal ve Hizmet Gruplar ına Göre Dağılı m ı Yiyecek ve içecek Ev ve ev masraf ı Giyim ilaç ve T ıp Eğitim Ta şı t Hizmetler E ğlence ve kuma Sigara Şahsi Harcamalar Toplam 1984 % % % % cak 1988 den itibaren yeni döküm uygulanm ışt ı r, ş öyleki: G ıda Giyim Ev E şyas ı Sa ğ l ık ve Ki şisel Bak ım ile ilgili Harcamalar Ula şt ı rma ve Haberle şme Kültür, E ğitim ve E ğlence Konut ve Konut ile ilgili Harcamalar Sigara Toplam (cak-eylül) Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü. 39

41 2. Mali ve Parasal Geli ş meler a) Mali Geli şmeler 1986'da 70.5 milyar TL 1987'de ise Bütçe harcamalar ı de milyar Ti, olarak gerçekle şmi ş, 1989 rakam ı tahmin edilmi ştir. Bu harcamalar ın yerel gelir katk ısında 1 %55.6 ve 1988'de %72.5 oranlanyla, istikrarl ı bir geli şme k cüzi bir düşüş göze çarpmaktad ır. Yerel gelirleri G.S.M.H. %24.4 ve 1 da yerel gelirlerin G.S.M.H.'ya oran ının 1987'de Tablo 17 ve da s ı ra ile %22.5 ve %21.9 oldu ğ unu görürüz. (Ta 1988 y ıl ı sonu itibariyle birikmi ş bütçe aç ıklar ı 93. olmuştur y ıl ı sonuna kadar art ış gösteren bütçe aç ı baren düşüşe geçti ği gözlenmektedir. (Tablo 19). Bütçe aç ıklar ına kar şıl ık T.C. Ziraat Bankas ından sağ hariç 1987 y ılı sonunda 55.9 milyar TL tutar ı ndachr. 198 Ziraat Bankas ından borç al ınmam ış, bütçe aç ıklar ı iç borçl t ır. (Tablo 20). milyar IL ve 1988' 1.6 milyar IL olarak 86'da 47.2, 1987'de ydedilmi ştir. 1989' da le karşılaşt ırdığı m ız- 88 ve 1989 y ıllar ın- 18). milyon Urla bali ğ lar ının 1987'den iti- anan krediler, faizler y ıl ından sonra T.C. malarla kar şılanm ış- 40 IN=

42 eq u ı r. 14-ı VD 00 trı VD e VN Cr V0 orı CN1 N er oc; C:: C; c (--«. re; cr 4i M cv =4 cv cd leı et ey t-, D VD VD eg or>. CD et VD. eg t, on ev t, D VD C; cd cg N =-1 er on N ot5 M c5 ı r; = Leı N ef) \ \ ırı t".. 00 N N. ırı c5 Lc) o co5 N csi co un t, t, on t, cv t: C 1 csı o5. VD 0 o5 c,1 C 1- r* t, N C 1-1 d. od o: " M c4 M cv cv t, csı un In e. e4 es4 Cg. Ö e m o5 e5 u4 c5 u4.,t,t un en VD C on D trı` C> =4 c4 D CD CD C.; Cs; C CV,t t..0 t. t. c) h,t t en M eg.q C/ MS Co. eri N M cg N,c; en N r ı 1-4 Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığ ı :45 bi) 0 cd E td g (714' t ııi G) CD cv ev CD D. CD. CD M t, CD. CV oc; sc; N 0d. ev.; oz 03 un eq C> C orı M eq,t ev tv ca trı et CD VD t, Cl un CD CN VD C t: t: v5 g 43 o: d'n t: u4 N o: =-4 Cr) N 1-1 E en en trı co C:ı in t, 00 L tn I" t.: c; 41 c; u41 t.: t.: M ev =-1 =-1 t. un cv ev on :. Bütç e Yerel Gelirle D i ğer Gelirler II. Bütçe Giderleri Cari Giderler 2. Savunma Giderleri Yat ı rı m lar III. D ış Yardı m ve Borçlanmalar l ı o cv oz ir; ır; vi CN 00 D r).-4nd 00 \C> 00 0\ C \ 0% 0\ 1-1 Not: G. S. M. H. 41

43 .6g N 00 QZ \ -1-1 o d 00,A o d t-- \ M <4 :ı \ w. cd N e.4 ran 1-1 d' \ N. si" \ -ı - N o cd 00 ın N 00 t (.4 N 00 <V Ir; 00 ın N. N 1--ı c 1 to.. ir; co en jr.: Ö o 1-ı \ ri t - N o edilme miştir..a* cd -0 cd F. N - zt C 1 N 1 cz.> --ı V3 0 CX) 1-ı trı -4 E cd F. Ö 0 N. Ir: Ir: I o 7s C7 eg \CS 00 cd E cd 0 d 1--İ VZ> C.4 c; Ci -4 `-d d E Z cd d C> C> ın oc; t", ııı o cd D co -ı red E-0 cd c, (.,,3 c cd 1..._ 5... «.... C.0.? :(5 Ş2 T 4 ı.. c <D --' 0.,.,', cd., C» :i W --, vy, :19 rcam ala r W1. cd E cd C.> cd E as " Devlet PlAnla ma 42

44 Tablo 19 Yıllar Itibariyle Bütçe Aç ıklar ı Milyar IL Bütçe Aç ığı G.S.M.H. Yüzdesi 1975 y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ıl ı aç ığı y ıl ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı yı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı y ı l ı aç ığı sonu birikmi ş bütçe aç ığı 93.1 Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü 43

45 Tablo 20 T.C. Ziraat Bankas ından sağlanan redilerin (faizler hariç) y ıllar itibariyle Milyar TL Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl Devlet Plânlama Örgütü.ği 44

46 b) Parasal Geli şmeler Kuzey K ı br ı s Türk Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti aras ı nda imzalanan Ekonomik İşbirliğ i Protokolünün Para, Kambiyo, Bankac ılı k Bölümü alt ındaer alan maddeler peyder pey uygulama alan ı na konulmaktad ır. y 26/1987 say ıl ı Kuzey K ıbr ı s Türk Cumhuriyeti Bankalar (De ği ş iklik) Yasas ı 1 Haziran 1987, 35/1987 say ıl ı yeni Merkez Bankas ı Yasas ı 26 Haziran 1987 ve 22/1987 say ı l ı Para ve Kambiyo İşleri (De ği şiklik) Yasas ı ise 1 Kas ım 1987 tarihinden itibaren yürürlü ğ 38/1982 say e konmu ş ı l ı Para ve Kambiyo tur. 22/1987 say ılı İş Bakanlar Kurulunca yap leri Yasas yasa ile de ı alt ği ı şik şekliyle ılan nda verilen yetkiler ve 116 say Para ve Kambiyo İşleri Tüzüğü de 2 Kas ım da y an ı l ı 1987 ılarak Resmi Gazetede yay ımlanarak ayni gün yürürlüğ öngörülen yeni düzenlemeler için gerekli alt yap e girmi ştir. tarih ı haz ırlanm ış bulunmaktad ı r.böylece 45

47 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama şgal et- Toptan ve perakente ticaret K.K.T.C. ekonomisinde ö emli bir yer i mektedir. Bu sektörden do ğan katma de ğer cari fiyatlarla 198 'de ise mily IL onmilve 1988'de milyon Ti. olarak gerçekle şmi ş, 1989 da. aç ısından v bak ıld ı ğı toptan ve yon IL olarak tahmin edilmektedir. Istihdam de 1988'de nda4691 perakente ticaret sektöründe çal ış anlar 1987' 4651 saptanm ış, 1989'da ise 4880 tahmin olunmu8ş tur. Bu su etle ki şi başına 28.4 katma er 1987'de 11.1 milyon IL ve 1988'de 1.1 milyon ve 1989'da ilyon IL şeklinde ortaya ç ıkmaktad ı r. de ğ Tablo 21 incelendi ğinde y ıllar ı itibariyle ışal ı m ın %41-51 aras ındaki bölümünün Türkiye'den ve %49-59 aras ı ndaki bölü Cıntın di ğer ülkeler den, ki bö - d ış sat ı m ın ise %12-22 aras ındaki bölümünün Türkiye'y %78-88 lümünün ise di ğer ülkelere yap ıldığını görürüz. D ışal ımlar ı m ızda Türkiye birinci s ıray ı al ırken onu Birle şik Krall ık, Birleşik Krall ık dışı ndaki Avrupa rtak Pazar ülkeleri ve Uza Do ğ u Ülkeleri ve izlemi ş, di ğer dışsat ımlar ı m ı zda ise en büyük pay Birle ş ik Krall ığa dah sonra Türkiye Avrupa rtak Pazar Ülkelerine gitmi ş tir. (Tablo 22) Tar ım ürünleri d ışsat ımlar ı m ız ı n %56 ile %78 aras nda de ği ş en bir oran ını oluş tururken %22 ile %43 aras ında de ğişen bir oran ı da anayi ürünlerinden oluş- ürünler kar şıl ık %90 sanayi ve muştur. D ışal ımda ise yaklaşık %10 tar ımsal mineral ürünleri görülmektedir. (Tablo 23 ve 24) D ış ticaret aç ığı m ıı dolar baz ında y ılda 166 milyo ABD $'na yükselmi ştir döneminde d ışsat ı rn ın dışal ı m ı karşılama ora ının %24 ve %47 aras ında de ğişti ği görülmektedir. (Tablo 25). D ış ticaretimizin geli şmesinde ulaşı m ve haberle şm en büyük etkenlerdendir. Politik ve ekonomik nedenlerle K.K.T.C. deniz ve hav limanlar ı na uluslararas ı i seferler i ticarette mevcut ko şullar ın gerektirdi ği şekilde düzeni uçak da ve arzu gemedilen düyap ılamamaktad ır. D ış dünya ile haberle şme imkânla ı m ız zeyde de ğildir. Bütün bunlara kar şı çok say ıda yçal aba ı ülke ile ticari ili ş kiler n esi ış sürdürülme edir tesis edilmi ş olup durumun iyile ştirilm yönünde alar kt. 46 4

48 e-ı.5 tö 47

49 - ---, m t.- d h.. cı.i t ı "tl eı h...racr Z un E go ocı o,.;...v 1-.4 mı cı Mt.: 0:1 d VI (.1 o d... o ` o in 00 crı 14,-4 N.--1 Z ı'.x3 e4 cı it:,--ı "0 ri I 14. Z en c ji 4:14 en od r-ı 00 dı rı 00 Iff \Co evi ı-ı E o ryy /0.4 c:; Q Q en Q M I-I o cr; Ict eı,1 ui en v.1 ir; '2A C 1 C V: d! 00 e ıct! 1-4 t 00 CT. 1-1 as C 1,eıs- ırı <4. en cvi en \o N rz 1-1 Ç c; 1-1 c; C> 00 Nı 44! N 00 M oo cs1 ır;.4- L" c; er; 00 r-i 10 er; M V:> c0 en C 1-1 tı- N Nı en ı oc; cın o C ir; M g sp ok 00 ım.5ııı cd d E 3 `` dı ) c rz) 1. I t- 1 td E-4 E ıtı0..54 w ıtıı :. d *Z.4, 0... C iiı o...,... vs... _,....ıt.0 c5..7, _, >0.0.-%4 a> ' <r) --,5 ıı-ı H"i Q.r55 :-. -i Q.4. 0 ~ E-4..4 e 1 r4 d -54. ıbıtı ı.ı :-'... 4ıt' cd E-ııı 48

50 Milyon ABD $ M 0\ d- ni ır; d,o I I I I - 0 en t,: [ 0 'e; 44t --7 C;. -ı C C \ 4it. Co' ee; N d c i I '4- dc N en ccl. cy.; 01 ırı c.4 d"..1 o I -I d d C> N c.siı Cf.3 CID in esl Zİ. e,ı.o vl d ae 0 vo-1 t 00 C \I en ev 00 M eni csi 1. 4 c:; C> 0 C> ı. r td N c; d o. M - 1 N N en d. M c3 en Tar ı m ürünle ri `-' ni E 6 E.T.: '-' '5, L a v.., A, al al c$i7j.:"j F.' 0 '5' C4 = a>.. 0)... - Il.. Z ch C..) C) :zo...5, <İ>.'4 occl.,5.41» Q :c-''' 7:s> * :ı'-^s : i c 5 i Z.2 0) E-, cd E-4 ee; 49

51 m 0 N N 0 c; ['Z o In t-- c`i ı,r1 00 d er; re> cpıı, ın N 00 en az t:3 -* V) <3 N Ce en ' 00 C \ 00 c; "I C ' ir; e-i M \c; İN: '0 ın N N V:, 1--ı. C> ts N <NI c ; ın (.] '4» C V: t) ır:.4! e-4 e ın co R N,.4 ın o0 c;.1! en \d N: e-i c ; en m eg..,. e-4 9'0 'I 9'9 VE' Z'Z.0 0 c; 6 0 L't/Z 9'L 1'6 6' 1-4 ı. ef ; Z ai E- dn ı p Yakıttan gayr ı yanmayan ham madde Mineral yak ıt la r, ya ğlay ıc ı m adde ve ilgili olanla r Hayvan ve Sebze yağlar' K imyevi Maddele r Ha m m,a ses ıne gore asnii edilenle r Makine ve Nakliye Araç lar ı Ç e şit li NİImuller TPL A M Devlet Planlama Örgütü 50

52 Tablo 25 D ış Ticaret Milyon ABD $ Yıllar D ış Al ım D ış Sat ı m Aç ık D ışsat ım ın D ışal ım' Karşılama ranı % % % % % % % % % ,7 % (cak-haziran) %

53 b) Ödemeler Dengesi 1987, 1988 ve 1989 y ıllar ında ticaret aç ığı, milyon ABD dolar ı dolaylar ında seyretmi ştir. Genelde d ışsat ımlar ı m ız d ışal ımlar ı m ız ın yüzde 31' ni kar şılayabilmi ştir dönemi d ış ticaretini gösteren Tablo 25 incelen i ğinde en iyi perfornda, en kötü perfor- mans ın, ihracat ın, ithalat ın %47.1'ini kar şıladığı 1980 y ıl mans ın ise ithalat ın sadece %24.0'ünü kar şılayabildi ği 1988 y ılında olduğu görülür. Görünmeyen i şlemlerde Turizmin katk ıs ı 1987'de dan 1988'de milyon ABD dolar ına yükselmi ş ve 1989 dolar ına ulaşacağı tahmin olunmaktad ır. Di ğer görünme Cari I şlemler Dengesindeki aç ık 1987 y ıl ındaki 20.7 milyon y ılında 8.8 milyon ABD dolar ına düşmüş ve bu aç ığın 19 ABD dolar ına ineceği tahmin olunmu ştur y ılında K say ısı rakam ı ile en yüksek düzeydedir, Bunun %75. ise di ğer ülkelerdendir, 1989 y ıl ın ın ilk sekiz ayl ık dönemi toplam olup, 'si Türkiye'den ve 41244'ü d. milyon ABD dolar ında milyon ABD enlerin de katk ısıyla ABD dolar ından y ılında 5.4 milyon K.T.C.'ye gelen turist 6's ı Türkiyeden %24.4'il de gelen turist say ısı er ülkelerdendir. Di ğer görünmeyen i şlemler kalemi yurt d ışından gel n havale, Türk Bar ış Gücünün K ıbr ıs'taki harcamalar ı ve Birleşmi ş Milletler Ba ış Gücü ve İngiliz Üs Bölgesinde çal ışanlar ın kazançlar ından, sivil uçak kiralama ı için yap ılan ödemenc ı ülkelerde tedavi ler, yabanc ı ülkelerde okuyan öğrencilerin masraflar ı, yab olanlar ın harcamalar ı ve Hükümet görevlileri ile d ış temsil iliklerin 'harcamalar ı ç ıkt ıktan sonra kalan miktar ı göstermektedir. 52 I

54 Tablo 26 Ödemeler Dengesi Mil on ABD $ I. Cari İşlemler A. D ış Ticaret 1. D ışsat ı m 2. D ışsal ı m D ış Ticaret Dengesi B. Görünmeyen İş lemler 1. Turizm (net) 2. Di ğer Görünmeyenler (net) Görünmeyen İşlemler Dengesi Cari İşlemler Dengesi II. Sermaye Hareketleri 1. TC Yardı m ve Kredileri 2. Di ğer D ış Yard ı mlar 3. Bedelsiz D ışal ı m 4. K ısa Vadeli Di ğer Sermaye Hareketleri Sermaye Hareketleri Dengesi Genel Denge III. Rezerv Hareketleri (- Art ış +Azal ış) IV. Net Hata ve Noksan eğ % * * 1987 Dişme : * Gerçekle şme Tahmini Kaynak: Devlet Planlama Örgütü 53

55 E E-- CZ:) d z -ı en N zt-. M c,1 00 d- 00 t-- 00 en Ln v--4 C) <X) t, C. 1-'1 N 1-4,.1 T-I 1-1 ( I e-. cd Lıı cn.. 41,,1 2. N en d- C 00 L-- C> t-- N C,1 N \ rn trı zt 0 cs1,zt t n (0 c. r ı csl t-- d- d- o\ c\> r- crı 00 rr> V In C> 0. 0 ıı->.--ı N N N N M ın cd ae c0 t - N N m d C> C> en \c" ın. csi d.1! az (...4 c;. ın. co 00 C c0 ad 00 co t-. t. T. C. den Turist co ırı oo 0 00 t.- rn.-1,:t ir). r'`. M 1-4 CD \ C> N \. C t, r-i 00 C) ',:r. 1- t, C>. u-ı en,zi- ın 01 N ın 00 en en t-- t-- en t.... c> o ci t--. C> C> zt- t-- ("1 e / T-I... cd G N N en.4- in \ t-- C. cd C` t C 00 C 00 C G c0 C U. Q. 0\. 01 N \. l I-I

56 III: Bölüm MERKEZ BANKASININ ALTI AYLIK HESAPLAR'

57 N C 00 d' S en \I 00 \1 d ir; c.1 d co o ct N C \I D cc; e4 er; er;,t! d 4- z Z d N Cd Z F. <. 4=1 120 tz 4-1 Cd UE-, co (-4 1 e9: iıa co t-- N en CT (.4 oz: 0 00 CD 3 C M d- 00 N \ 0\ r,' ın ın. G \ C) tr) tz, er; v.: re; oz oc; M d" ın t - E ıd,... LL. cı) t: tiı,o i ai cı ccı d ttij CL C C s ' - tl> > > Q CU ıtıc 8.- N ine 2 2 fr., C-) 0 N co czt E-4 6

58 C vı 4 ::1- ın t- c.1 tşfı t \ (.4 W. V M M 1 1 Al ınan Faizler (1 4 ) Sair Gelirler C C t<1 00 er) G I N 00 G a- --1 L... --I c> c5 eri L-... d'- c-ı.-1 m o c> r t-oo. r-- os In o d- m tr; ef; ef; 1-; N tr; 1-r> 1 I --ı _ r o I-I M os. cı; 1 1 d r' (NI V:) i 0 Pe rsonel Gide rle ri. ı ilen Kom isyonlar TL ve Efektifler Fark ı Fonu ıv Sair Giderler <C:`, sr

59 HESAPLAR HAKKINDA AÇ.IKI, MALAR (1) DÖNER DE ĞERLER 1989 I iaziran Milyon TL 1988 Aral ık Kasa Alt ın Kasas ı Efektif Deposu (Dolar kars ı l ıklar ı 'de 'da ABD Dolar ıd ı r). Hariçteki Bankalar (Ti,) Hariçteki Bankalar (Yabanc ı Para) (Dola ı kar şı l ıklar ı 'de _89'da ABD Dolar ı d ır). (2) KREDILER Hazineye K ısa Vadeli Avans Hazine Kef. Haiz Bonolar Üzerine Avans ihracat Senetleri Üzerine Avans Küçük Sanat Erbab ı Senetleri Üzerine Avans Ticaret Senetleri Üzerine Avans Sanayi Senetleri Üzerine Avans Tar ım Senetleri Üzerine Avans Turizm Senetleri Üzerine Avans (3) BINA VE TECHIZAT Teçhizat Eksi: Amortisman Bina Eksi: Amortisman (4) D İĞER AKT İFLER Muvakkat Borçlular Ilk Tesis Giderleri Eksi: Amortisman K ırtasiye ve Matbua Deposu rı.1 1.6,

60 (5) HAZINE CARi HESABI Bu kalem Hazine Cari Hesab ı başl ığı alt ında yer alan hesaplar ın bakiyesini göstermektedir. Maliye Bakanl ığının tarih ve 36/79-54/87 say ı l ı karar ı ile Döviz istikrar ve Fiyat istikrar fonlar ı hesaplar ı Hazine Cari Hesab ı bünyesine al ınm ışt ır tarihi itibarlylts Döviz istikrar Fonunda TL Fiyat istikrar Fonunda ise ft. mevcuttur. (6) MEVDUATLAR Türk paras ı Yabanc ı Paras ı (7) MEVDUAT MUNZAM KAR ŞILIKLARI Bankalararas ı mevduat hariç, tüm Bankalar ın TL mevduatlar ının 9415ii ile Döviz tevdiat ve mevduatlar ının %20'sinin Merkez Bankas ına yat ı r ılacağı hakk ında 35/1987 say ılı Yasan ın 24. maddesi uyar ınca yat ı r ılan miktarlar ı gösterir. (8) FNLAR Faiz Fark ı Fonu Turizm Geli ştirme ve Tan ıtma Fonu K ıbr ıs Türk Elektrik Kurumu (9) DIĞER PASİFLER Muvakkat Alacakl ılar IL ve Kby. ile Alacakl ı Transituar Hesab ını gösterir. (10) Z KAYNAKLAR Sermaye ihtiyatlar Sigorta Fonu devresi kar ı Sigorta Fonu 1989 Haziran 1988 Aral ık _ ,