Sevgili okuyucu; Ali Akbaþ

Transkript

1 Sevgili okuyucu; Ýkinci sayýmýza sizlere teþekkürle baþlýyoruz. Uzak-yakýn diyarlardan bizleri sevindiren, yüreklendiren mesajlar aldýk. Bu da Kardeþ Kalemler in ne kadar beðenildiðini ve beklendiðini gösteriyor. Öyleyse bu tatlý serüvene, bu uzun yolculuða devam diyoruz. Biz yayýna baþlarken 96 sayfayý nasýl dolduracaðýz? Bir aylýk periyoda nefesimiz yeter mi? Dergimizi o uzak Türk yurtlarýna nasýl ulaþtýracaðýz? gibi endiþelerimiz vardý. Fakat bir de baktýk ki, internetin de saðladýðý imkânlarla yurt içinden ve yurt dýþýndan bir deðil, beþ sayýyý dolduracak kadar yazý birikmiþ. Ayrýca bütün Türk cumhuriyetlerinden gelerek yurdumuzda okuyan öðrenciler, oralarda açýlan Türk üniversiteleri ve liseleri, o ülkelerle siyasî ve kültürel baðlarý güçlendirmek için kurulan TÝKA, TÜRKSOY gibi devlet kurumlarýmýz, ayni zamanda dostluk elçiliði görevini de üstlenen ticaret adamlarýmýz ve þirketlerimiz sayesinde artýk her ülkeye ulaþmak mümkün. Yine sevinç ve hayretle gördük ki, dergimiz Kardeþ Kalemler; Ýzmir den, Kayseri den, Erzurum dan önce Azerbaycan a, Kazakistan a, Kýrgýzistan a ve taaa Kuzey Buz Denizi kýyýlarýndaki Yakutistan a ulaþmýþ. Yani artýk dünya eski dünya deðil; mesâfeler kýsalmýþ. Allah ýn izniyle, el ele verip azimle yola çýkýnca bütün engeller aþýlýyor. Yazar kadromuz yeni katýlan kalemlerle her gün biraz daha geniþliyor. Böylece daha güzel ve daha zengin sayýlarla karþýnýzda olacaðýz. Þimdiye kadar adýný duyup da eserleriyle karþýlaþmadýðýmýz Kazakistan, Kýrgýzistan, Azerbaycan, Özbekistan, Ýran, Kýrým ve diðer kardeþ bölgelerinden þair ve hikâyecilerinden güzel örnekler sunacaðýz. Bu sayýmýzda Kazak edebiyatýnýn kurucularýndan sayýlan ve Abay dan sonra en büyük millî þairleri olan Maðcan Cumabayulý na büyük yer ayýrdýk. Zîra o sýradan bir þair deðil, yazdýklarýnýn bedelini hayatýyla ödeyen bir millî kahramandýr. Genç yaþta kurþuna dizilmesine raðmen daha destan devrini yaþayan halk aðzýndaki rivâyetleri, masallarý, ninnileri, türküleri ruhunda yaþatan bu köy çocuðu, oradan hareketle modern Kazak edebiyatýný þekillendirmiþtir. Öyle sanýyorum ki bu dönem, onlarýn susturulmasýyla yarýda kalan bir Türkistan rönesansýdýr. Burada onu sadece þiiriyle deðil, hikâyeciliði ve eðitimci yönüyle de tanýyacaðýz. Ýlk sayýmýzýn yayýnýndan sonra kardeþ Türkmenistan ýn Devlet Baþkaný Sapar Murat Türkmenbaþý hakka yürüdü. Türkmen Kardeþlerimizin ve tüm Türk Dünyasýnýn baþý saðolsun. Merhum Türkmenbaþý nýn vefatýný Bursa Edebiyat Günleri için gittiðimiz Mudanya da aldýk. O gün Mudanya sahilinde ve tüm Türkiye de bayraklarýmýz yarýya indirilmiþti. Devletler kardeþliklerini ve yaslarýný böyle gösterirler. Kardeþ Kalemler in Türkiye ve Türk Dünyasýndaki yankýlarýný gösteren birkaç örneði dergimizin bu sayýsýnda sizlere takdim ediyoruz. Bunlardan en önemlisi ilk sayýmýzda yayýnlanan Oyunski Sagusu þiiri Saha diline aktarýlarak Sahayeri Gazetesinde yayýnlandý, Saha milli radyosunda tiyatro sanatçýlarý tarafýndan seslendirildi ve bütün Sahaelinde halkýn þiiri heyecanla karþýladýðý haberi bizlere ulaþtý. Oyunski Sagusu nun yayýnlandýðý gazete küpürünü bu sayýmýzda takdim ediyoruz. Kardeþ Kalemler Azerbaycan radyosunda program haline getirilerek yayýnlanma giriþimlerinin baþladýðýný haberini de sevinçle sizlerle paylaþmak istiyoruz. Gelecek sayýmýzda buluþmak üzere hoþça kalýn. Ali Akbaþ

2 ÝÇÝNDEKÝLER Yýl 1 Sayý 2 Þubat 2007 Sahibi Avrasya Yazarlar Birliði Adýna Yakup Deliömeroðlu Genel Yayýn Yönetmeni Yazý Ýþleri Müdürü Ali Akbaþ 13 Adem masalý Ülkü Oktay Yazý Kurulu Mehmet Emin Alper - Ekrem Arýkoðlu Sinan Canan - Ayþegül Celepoðlu Mehmet Ýsmail - Nesrin Karaca Savaþ Kopuzlu - Hüseyin Özbay Cihan Özdemir - Çetin Pekacar Yavuz Selim - Orhan Söylemez Danýþma Kurulu Yavuz Akpýnar (Türkiye) - Gül Arslan (Avusturalya) Anar (Azerbaycan) - Zeynel Beksaç (Kosova) Erol Cihangir (Türkiye) - Sevil Emirzade (KKTC) Ayvaz Gökdemir (Türkiye) - A. Bican Ercilasun (Türkiye) Ýsa Habipbeyli (Türkiye) - Ali Rýza Hýyabanî (Ýran) Ýlya Ývanov (Çuvaþistan) - Mehmet Ömer Kazancý (Irak) Abdulvahap Kara (Türkiye) - Hasan Kayýhan (Almanya) Mustafa Köker (Ýngiltere) - Muhtar Þahanov (Kazakistan) Lütfü Þahsuvaroðlu (Türkiye) - Þakir Selim (Kýrým) Bayram Bilge Tokel (Türkiye) - Oraz Yaðmur (Türkmenistan) Sadýk Yemni (Hollanda) - Yuri Vasley (Sahaeli) Ýrfan Murat Yýldýrým (Türkiye) Kapak Kazak Tarihinden Bir Panorama Grafik-Tasarým Aktüelya Erkin Vahidov 70 Yaþýnda Kendi Kaleminden özgeçmiþi Köksüzleþtirme ve dilsizleþtirmenin anatomisi Muhtar Þahanov 16 6 Karabað'a varsa yolum Zeynel Beksaç Baský Sistem Ofset Aðaç Ýþleri Sanayi Sitesi 521. Sk Ývedik/ANKARA Tel: Baský Tarihi Maðcan Cumabayev Ali Akbaþ Ýdari Adres Ýzmir 2 Cd. 55/18 Kýzýlay-Ankara Tel: Faks: kardeskalemler@gmail.com Abonelik Yurtiçi yýllýk abone bedeli 60 YTL, kurum ve kuruluþlar için 120 YTL, Türk Cumhuriyetleri için 90 YTL, Türk Cumhuriyetleri kurum ve kuruluþlarý için 150 YTL, Avrupa için 130 Avro ve ABD için 200 $ dýr. T.C. Ziraat Bankasý Baþkent Þubesi - Þube Kodu: 1683 Hesap No: Posta Çeki Hesabý: Avrasya Yazarlar Birliði No: kardeskalemler@gmail.com Maðcan'da Türklük Yaklaþýmý Þeriazdan Rüstemulu Elevkenov Abone-Daðýtým Aktüelya Meþrutiyet Cd. 42/10 Kýzýlay / ANKARA Tel: Faks: KARDEÞ KALEMLER Der gi si, Avrasya Yazarlar Birliði ta ra fýn dan T. C. ya sa la rý na uy gun ola rak ya yým lan mak ta dýr. Kardeþ Kalemler in isim ve ya yýn hak la rý Avrasya Yazarlar Birliði ne ait tir. Der gi de ya yýn la nan mal ze me le rin her hak ký sak lý dýr. Kay nak gös te ri le rek alýn tý ya pý la bi lir. 8 Azerbaycan Türkçesi ile Yazýlan Þiir ve Ali Rýza Hýyabanlý Cevat Heyet Ya zý la rýn so rum lu lu ðu ya zar la rý na, ilan la rýn so rum lu lu ðu ilan sa hip le ri ne ait tir. Yerel Süreli Yayýn ISSN Gazeller Ali Rýza Hýyabanlý 24

3 46 Rejimi Yazmayan Kalem, Kýrýlmaya Mahkûmdu" Salican Cigitov Mülakat: Dursun Yýlmaz Eðitimci Maðcan Elif Akbaþ Þolpanýn Günahý Maðcan Cumabayev Cigitov'dan seçmeler Nurlan Þerimbekov Kör Kuyu Kamil Efseroðlu Taþavuz Bekir Sýdýk Soysal Dr. Baymirza Hayit ve Türkistan Tarihi Üzerine Bazý Düþünceler Mirzatay COLDASBEKOV 54 Emil Hamit Ali Akbaþ Sevgiden Güçlü Emil Hamit Taze Karda Bir Ceylandýr Yüreðim Ýmdat Avþar 84 Mustafa Çokay'ýn baðýmsýzlýk Mücadelesi ve Fransa Abdulvahap Kara 40 Salican Cigitov'da Uçtu Gitti Hüseyin Özbay Atlantiðe açýlan dil kapýlarý Sadýk Yemni Anempodist Sofronov Yuri Vasiliyev

4 4 Erkin Vahidov 70 Yaþýnda KENDÝ KALEMÝNDEN ÖZGEÇMÝÞÝ Ben 1936 yýl da Be nim öz ge mi þi - me do ðum gü nüm ve ayým la de ðil yýl ola rak baþ la mam ge re ki yor. Be - nim dün ya ya ge li þim de ki olay lar þöy le ol muþ:1930 yý lýn da Taþ kent li iþ çi Ka rim can, dev let leþ tir me iþ le ri - ne ka týl ma k i çin Fer ga na nýn Al tý arýk ka sa ba sý na git miþ. Ken di si ile bir lik - te ai le si, kü çük ký zý, on beþ ya þýn da - ki kýz kar de þi, Al tý arýk a göç müþ ler. Bu sý ra lar da Taþ kent Eði tim En sit tü - sü öð ren ci si olan Kýz kar de þi Rey - han, coð raf ya öð ret me ni ola rak me zun ol du ve köy mek te bin de ders ver me ye baþ la dý. Ka der bu yer de genç öð ret me ni Çu yan bay Va hi tov a yaz mýþ ve bu ni kah dan Ýþ te þim di öz geç mi þi me baþ la ya bi li - rim. Ben 1936 yý lý nýn Ara lýk ayý nýn 28 in de Fer ga na Eya le ti nin Al tý arýk ka sa ba sýn da köy öð ret men le ri ai - le sin de doð mu þum. Bu ai le nin ilk - ço cu ðu kýz ol muþ ve o da ha be bek li ðin de za tü re den öl - müþ. Kü çük kar de þim El bur u ha týr lý yo rum, ben den üç yaþ kü çük tü. O da ký za mýk has ta lý ðý na ya ka la nýp öl dü. Ba ba mý Al tý na rýk ta ha tý rý sa yý lýr adam lar dan ola rak ha týr lý - yo rum. Onun öð ren ci si ol muþ,ar ka da þý ol muþ adam lar, ben ne za man doð du ðum þeh ri egit sem ken di sin den gü - zel ha tý ra lar an la týr lar. O ta rih öð ret me ni idi ve par ti teþ ki - lat la rýn da ça lýþ mýþ. II. Dü nay sa va þýn da cep he ye git miþ. Ora dan ya ra lý ve ci ðer has ta lý ðý ile dö nüp gel di yý - lýn da 33 ya þýn da Taþ kent te ve fat et ti. Bir yýl son ra an nem de dün ya dan göç tü. Ýki ký sa öm rün tek ya di ga rý ola rak ben da yý nýn ya nýn da kal dým. Sa vaþ dan ön ce ki de vir ler gö zü mün önü ne ge li yor: Ba bam Mar gi lo na ta yin edil miþ ti. Bir son ba har da Al tý na - rýk dan Mar gi lan a göç tük. Rö mor ku ko þul muþ bir trak tö - rün önün de biz, ar ka da san dýk la yor gan dö þek yük len miþ - ti. Yol da rö mork bir çu ku ra gir di ve eþ ya la rý mýz yer le re sa - çýl dý. Ben an nem ve em zik li kar de þim trak tö rün þö for kýs - mýn da otu ru yor duk. Ço cuk lu ðum dan aðaç atý ma bi nip toz lu top rak yol lar da ya lýn ayak ko þup yü rü dük le ri mi ha týr lý yo rum. Ba bam cep he de iken an nem köy muh tar lý ðýn da sek re ter ola rak iþ - ler, zor luk lar la gün ge çi rir idik. Kö yün ço cuk la rý ile bir lik te yap tý - ðým ya ra maz lý lar dan son ra an ne - min yü zü me vur du ðu þap lak la rý ve yü zü mün acý sý ge çe ne ka dar að la dýk la rý mý unut mu yo rum. Dü - þü nü yo rum da ço cuk luk ha tý ra la - rý mýn ço ðu þi ir le ri me, des tan la rý - ma geç miþ. Ni da, Ku eþ Mes ke ni po ema la rý, Ba la lýk, Ak sa kal þi ir le ri ilk ha tý ra la rý mýn mey ve si ol muþ. Taþ kent te ge çen ço cuk luk ve genç lik yýl la rý mýn en can lý ha tý ra - la rý Os trovs ki Ço cuk Sa ra yýn da þa ir Gay retî hak kýn da ve da yý mýn evin de ge çen ede bi yat soh bet le - ri ile il gi li. Da yým bir hu kuk çu ol sa da ede - bi yat ve sa na ta il gi si olan bir ki þi di. Evi mi ze þa ir Çus ti, sa - nat çý kar deþ ler Þo ja lil ler, Ma ruf hu ca Ba ha dý rov, ge niþ bi - lim sa hi bi ter cü man alim Ali han So gu ni sýk sýk ge lir ve ka - lýr lar dý. Be nim þi ire il gi duy du ðu mu fark eden da yým bu sao bet le re be ni de da hil eder di. Pos ta dðý rý cý sý Mul la Þu - kur han ve tüc car Ak mol la han aða bey le ri min soh bet le ri - ne va rýp otu rur dum. On lar Ha fýz, Ne vaî, Be dil, Fu zulî be - yit le ri ni tah lil eder, bir bir le ri ne an la týr lar dý. Bu soh bet ler iç ki siz an cak þi ir ve mu si ki zev ki ile uza yýp gi der di. Tes süf ki, böy le de vir ler þim di kal ma dý,unu tu lup gi di yor. Ço cuk Sa ra yýn da ede bi yat gru bu na ka týl dý ðým za man lar da Muþ tum der gi sin de ilk þii rim ba sýl dý. Þii rin al týn da 22. Mek tep 7/A sý ný fý öð ren ci si di ye ya zýl mýþ tý. Grup hak kýn - da ki ta sav vur la rým üs tat Gay ratî hak kýn da yaz dý ðým ha tý ra - la rýn da yer al dý. El li be þin ci ve alt mý þýn cý yýl la rý içi ne alan al týn dev rim ha - tý ra la rý unu tul maz ve ken dim den ay rýl maz olay lar la do lu. Bu yýl lar da bi rin ci þi ir ki ta bým Tang Na fa ci (Tan Ne fe si) ya zýl dý, Ser gey Ye se nin in þi ir le rin den ter cü me ler yap tým. Ya zar lar Bir li ði nin,sa nat çý lar se mi ner le ri nin ateþ li ko nu lar, ulu üs tat lar Ay bek, Ga fur Ga lim, Ab dul la Kah har, Mir te - mir, Þa hi za de ler ile ilk mü la kat ve gö rüþ me ler, üni ver si te

5 5 çaydanlýk ve bardak Ne kadar kibirli dursa da Bardaðýn önünde eðilir çaydanlýk Öyleyse bu büyüklenme niye? Bu kibir, bu gurur niçin? Mütevazi ol, hatta bir adým bile geçme gurur kapýsýndan. Bardaðý insan bunun için öper daima alnýndan... mesel var ki Aktaran: Ýbrahim BÜLBÜL Aceb vaslýna ermiþken ay akþamdan göründü âh Mesel var ki aðýz aþdan burun daþdan tadarmýþ vah Gülüp geçmiþ idim bir vakt okuyup kýssa-i Kaysý Dimiþler gayriye handan özünden olmayan âgâh Ezelinden sevin diyen esîr-i aþk olur âhir Düþer elbetde sonunda elâleme kazanlar çâh Periveþ zulmüne düçâr gönül mülkü perîþândýr Dimiþler mülkü vîrândýr, eðer zâlimse pâdiþâh. Olursun âþýk Erkin sen kesip cândan ümîdini Kiþi kendine düþmansa olur piþman çeker eyvâh Kardeþ Kalemler olarak Erkin Vahidov un 70. yaþýný kutlar, uzun ömürler dileriz. çev re le rin de ki edebî mu hit ha tý ram da uç maz iz ler bý rak tý yý lýn da üni ver si te yi bi ti rip Yaþ Gvar di ya neþ ri ya tý na iþe gir dim yý lýn da Be dii Ede bi yat Neþ ri ya tý na ge - çip ta 1970 yý lý na ka dar ya zar, bö lüm mü dü rü gö rev le rin - de ça lýþ tým. Bu on yýl için de be nim iki þi ir ki ta bým, Ye se - nin, Uk ra yin ka, Svet lav dan yap tý ðým ter cü me le rim ba sýl - dý. Haz ma Aka de mik Ti yat ro sun da Al týn De vir (1969) ko - met ya sý oy nan dý. Cum hu ri yet Le nin Genç lik Mü ka fa atý ný al dým (1967) yý ul laý ara sýn da Göt he nin Fa ust tra je di si nin Öz bek çe leþ tir dim. Bu de vir için de hiç bir yer - de ça lýþ ma dým. Ge nel ola rak Dün ya ede bi ya tý, Rus kla - sik le ri, Sov yet ede bi ya tý ör nek le ri nin den yap tý ðým ter cü - me le ri mi te ra zi nin bir ke fe si ne ko yup, ken di eser le ri mi di - ðer ke fe ya koy sam, ter cü me le rim aðýr ba sa lar, þa þýr mam. Bu ça lýþ ma lar ba na edebî kar deþ lik bor cu nu öde mek fýr - sa tý ver di ve be ra be rin de ya ra tý cý tec rü be ko nu sun da bü - yük bir okul ol du yý lýn da Yaþ Gra di ya neþ ri ya tý na baþ ya zar yar dým cý - sý ol mak için ta lip ol dum ve 12 yýl bo yun ca bu ya yý ne vin - de baþ mu har rir, son ra ye ni ya ýn la nan Yaþ lik der gi le rin - de re dak tör ola rak ça lýþ tým ve ni ha yet Ga fur Gu lam ede - bi yat ve sa nat neþ ri ya týn da mü dür gö re vi ile hiz met et tim. Bu dö nem de on dan zi ya de ki ta bým ba sýl dý, Öze be kis tan Ya zar lar Bir li ði nin Ha mid Alim can ad lý mü ka fa tý ný, Haz ma Ham li Oz be kis tan Dev let Mü ka fa tý ný al dým ve Halk Þa iri un va ný ile mü þer ref ol dum. Bu gün bak tý ðým da bir þai rin yap ma sý müm kün olan iþ le ri yap mý þým. La kin hiç bir za man ken di yap tý ðým iþ ler den gön lüm dol ma dý. Bü tün yaz dýk la rým dan ya za cak la rým önem li imiç da ha gü zel miþ gi bi his set tim. Ben ya zar lýk çi le si ni ak tif sos yal iþ ler ile bir leþ ti rip ya þa mak ka dar þe ref - li bir va zi fe ol ma dý ðý mý da ima gön lüm de his set tim. Ýn san - la ra yal nýz ca þi iri nin de ðil ken di si nin de ge rek ol du ðu nu sez mek ne bü yük ba hýt. Bu yüz den ce mi yet hiz me tin den hiç bir za man yü zü mü çe vi rip kaç ma dým. Ha ret ket li bir ha yat için de ya þa yýp, iþ ler öð ren dim, mað rur lan mak ta bi - atý ma bi ga ne. Öz geç mi þi min ta ma mý yaz dý ðým þi ir le ri me, yü rü dü ðüm yol la ra, gön lü me yer leþ tir di ðim adam la ra sa - çýl mýþ. Þu iki sa týr dü þü nü lüp bu lun muþ de ðil, bel ki gün - lü ðüm den çýk mýþ söz ler: Adam lar, siz be nim ha ya tým, Her bi ri niz öm rü mün par ça sý 1987

6 6 Köksüzleþtirme ve dilsizleþtirmenin anatomisi MUHTAR ÞAHANOV AKTARAN: VEHBÝ BAÞKAPAN Küreselleþme kendi ruhsuzluðunu kutlamakta, Bundan dolayý þu an birçok adam þöyle düþünmeye meyilli: Ben hangi dilde rahat konuþup, okurum, yazarým, Bilim, iþ, ekmek bulabilirim, o dil benim anam. Ancak karþý görüþ var bu rotasýz düþünceye. Biz özeli kabul etmeden anlayamayýz geneli, Hayatta bir insaný sýnýrsýz severek Ýnsanoðlunu tanýma ve onlarý sevmenin yolunu bulursun. Ve herkes gerçek hürmet sayesinde öz anasýný Anlar onun satýlmayacak duygularýnýn pahasýný Kendi milletinin dilini, örfünü, farkýný severek Bütün dünyanýn zirvesine yükselip, seversin alemi. Birçok dil öðreniyoruz, ufkumuz aydýnlanýyor, Ama küresel ortak dilsiz; Birlik gülsüz, güven nursuz, Ancak ana diline onun vermemesi gerek zarar. Bu doðal yoldan ayrýlmak art niyet tehlikesini büyütür. Tarihin duruyor þuuruna geçit býrakýp, Öz dilinde düþünme, konuþma durduðu andan baþlayýp, Bütün ecdat ruhuyla baðlantýn kesilir. Kaderinden asýrlýk ecdat meþalesini böyle söndürür. Hataný acil düzeltmezsen, yok mükemmel bir hayat. Biz atalarýmýzýn kemiklerine, inançlarýna bað kurduk, Bað kurduk da milliyetsizlik enginliðine at baþý burduk. Öz dilini hazmedememenin, Öz ananý beðenmemenin Arsýzlýðý hangi devirde olmuþtu zekilik? Bu, manevi kötürümlük milli satkýnlýktýr!

7 7 Asrýmýz; araþtýrma, yükselme, tahrip etme alaný. Ýnsanoðlunu karýn menfaati nereye götürüyor? Göller var dýþarýya akmayan, suyunu dýþarýya kýymayan, Hiçbir nehirden, hiçbir pýnardan su almayan. Buna benzer insanlar, hatta milletler vardýr. Bu baðýmsýz kendini beðenmiþliðin geleceði yaralý, Ekonomik alýþ veriþ, piyasa asrýn talebi. Ancak küçük milletler dilini, benliðini nasýl koruyorlar? Ana dilini korumayan, Koruyaný kollamayan Öz eline gerçekçi ve þuurlu hizmet edemez. Hepsini çiðneyecek mi yoksa ruhsuzluk tabaný? Bu soruya medeniyet ne zaman cevap bulacak? Yoksa insanlýðýn geleceðini köksüzlükmü yenecek? Buna tabiattýn yine kendisi örnek: Deve dikeni denilen bir bitki var devenin beslendiði, Kökleri yirmi, otuz kulaç derinlikte olan, Kýzýl kumda kendine baktýrmaz rüzgar fýrtýna estiðinde, Kum deniz gibi dalgalanýp saða sola serpildiðinde, Bütün hareketi dýþ etkiye göre þekillenip, Hafif ve güçsüz köklerinden çok kolay kopup, Rüzgar nereden esse, o tarafa doðru yuvarlanýp, Koytu yerler ile vadileri, çalý diplerini mekan tutup, Sýk sýk deðiþtirip, Dünyayý kendi kaygý ve sýkýntýlarý düzeyinde deðerlendirip, Köklülere kýskançlýkla bakýp ve alay edip, Kararsýz bir vaziyette yaþamasýna çok yazýk. Þöhrete kavuþup kendi ömür sürdüðü devri, Deve dikeni her zaman eski yerinde sayar. Gerçekçi ruh kabiliyet ve yeteneðine boðulduðu bir dönemde Köksüzlük büyük tehlikeler doðurur toplumlarda...

8 8 Azerbaycan Türkçesi ile Yazýlan Þiir ve Ali Rýza Hýyabanlý DR. CEVAT HEYET Azer bay can Türk çe - siy le ya zýl mýþ ilk þi ir - den gü nü mü ze aþa - ðý yu ka rý 800 yýl geç mek te dir. Bu za - man di li min de dün - ya þi iri nin zir ve si ni fet he den Ne simî ve Fu zulî gi bi dâhî þa ir - le rin ya ný sý ra Vâkif, Sâbir, Mûciz, Vâhid, Þeh ri yar ve Se hend gi bi Azer bay can þii - rin de ye ni lik ler ya - ra tan, her bi ri bir çok genç þa ire ör nek olan yüz ler ce þa ir ese ri ni bu dil de yaz - mýþ týr. Fars ça nýn Türk hü küm dar la rý ta ra fýn dan teþ vik edil di ði ve bu dil de þi ir yaz ma nýn mo da ha li ne gel di ði bir dö nem de Türk çe þi ir yaz mak ta bii ki ko lay Dr. Cevat Heyet bir iþ de ðil di. Fu - zulî nin aþa ðý da ki be yit le ri bu zor lu ðu gü zel bir þe kil de ifa de et - mek te dir: Ey feyz-resân-ý Arab u Türk ü Acem Et tin Arab ý ef sah-ý ehl-i âlem Kýl dýn fu sahâ-yý Ace mi Ýsa-dem Men Türk-ze ban dan il ti fat ey le me kem. Fa kat, tüm bu zor luk la ra rað men Azer bay can ede bi ya tý, özel lik le de Azer bay can Türk þi iri þa he ser ler le do lu dur. 14. yüz yý lýn en bü yük þa iri Ýma det tin Ne simî ay ný za man da bü yük bir fel sefî aký mýn tem sil ci si dir. O Hurûfi ye fýr ka sý nýn ku ru cu su Faz lul lah Na imi nin ta le be si olup Hurûfi ye gö rü - þü nü be nim se miþ tir. Ne si mi dün ya hü ma - niz mi nin en bü yük tem sil ci le rin den bi ri - dir. O, þi ir le rin de in - sa ný ve in sanî de ðer - le ri gök le re kal dý ran ve inan cý uð run da de ri si so yu lan na dir þah si yet ve þa ir ler - den dir. 16. yüz yýl þa iri Þah Ýs ma il Hatâyi, mü rit - le ri ni yaz dý ðý Türk çe þi ir ler le yön len dir - miþ tir. Þah Hatâyi nin Türk çe di va ný, Azer - bay can ede bi ya týn da ye ni bir dö nem baþ - lat mýþ, Türk çe nin Ýran da dev let di li dü ze yi ne yük sel me sin de bü - yük rol oy na mýþ týr. Türk, Fars ve Arap dil le rin de di van sa hi bi olan 16. yüz yýl þa iri M. Fu zulî, do ðu nun Þeks pir i la ka býy la þöh ret ka zan mýþ týr. El bet te bu Þeks - pir in da ha bü yük bir edebî þah si yet ol du ðu an la mý na gel mez. Bu ra da amaç ba tý da Þeks - pir ne ise, do ðu da da Fu zu li odur de mek tir. Baþ ka bir ifa dey le Þeks pir ba tý nýn Fu zulî si dir. Fu zulî ya rým asýr bun dan ön ce ye ait ol du ðu hal de Türk dün ya sý nýn en bü yük ga zel þa iri un va ný ný gü nü mü ze ka dar ko ru ya bil miþ tir.

9 9 Mo dern Azer bay can ede bi ya tý nýn ku ru cu su olan Mol la Pe nah Vâkif, ga zel, mu ham mes ve müs te zat gi bi kla sik þi ir ka lýp la rýn da yaz dý ðý þi - ir le rin ya ný sý ra he ce vez nin de de gü zel þi ir ör - nek le ri ya rat mýþ týr. O rea list bir þa ir olup hal - kýn ha yat ve ya þa mý ný sa de bir dil le yan sýt ma - ya ça lýþ mýþ týr. 19. yüz yý lýn son la rý ve 20. yüz yý lýn baþ la rý Azer bay can eleþ ti rel rea list þi iri nin baþ lan gý cý ve en yük sek zir ve si dir. Azer bay can da M. A. Sâbir ve A. Mu ciz gi bi þa ir ler, Azer bay can ýn yer gi sel ve eleþ ti rel þi iri ni tüm in ce lik le riy le göz ler önü ne ser miþ ler. Þa ir le rin her iki si de ger çek çi olup hal kýn so run la rý ný ol du ðu gi bi ve sa de bir dil le gös ter miþ ve müs te bit ha kim - le ri acý bir dil le ký na mýþ lar dýr. Sâbir ger çek çi bir þa ir ol du ðu nu bu þe kil de ifa de et miþ tir: Þai rem çün kü va zi fem bu dur eþ ar ya zam Gör dü ðüm nik ü be di ey le yim iz har ya zam Gü nü par lak, gü nü zü ak, ge ce ni târ ya zam Pi si pis, eð ri ni eð ri, dü zü hemvâr ya zam. M. A. Mu ciz Gü ney Azer bay can da Sâbir edebî üs lu bu nu de vam et ti ren, de mok ra tik ruh lu, sa de ana di lin de ya zan güç lü bir halk þa iri dir. Onun bir sý ra þi ir le ri ya yýn lan ma dan aðýz dan að za ya yýl mýþ ve meþ hur ol muþ tur. 20. yüz yý lýn baþ la rýn da Ýn gi liz le rin des te ðiy le ha ki mi ye te ge çen Peh le vi sü la le si Azer bay can ede bi ya tý nýn du rak la ma sý na, hat ta ge ri le me si - ne ne den ol du. Türk çe ta ma men ya sak lan dý. Azer bay can hal ký ta ri hi nin en acý ve en ka ran - lýk gün le ri ni ya þa ma ya baþ la dý de Müt - te fik ler Ýran ý iþ gal et tik ten son ra mer kezî hü kü - met es ki gü cü nü yi ti re rek nisbî bir öz gür lük ha va sý es me ye baþ la dý de Azer bay can De mok rat fýr ka sý iþ ba þý - na gel dik ten son ra Türk çe tek rar can lan dý. Teb riz de Azer bay can Þa ir ler Mec li si fa ali ye te geç ti. Sa hir, Se hend, Ba laþ Aze roð lu, Me di ne Gül - gün, He ki me Bi lu ri, Yah ya Þey da ve bir çok meþ hur þa iri miz ilk þi ir le ri ni ora da oku du lar. Bu dö nem çok uzun sür me di ve ikin ci Peh le vi, ba ba sý nýn yo lu nu de vam et tir me ye ka rar ver di. Fa kat, bu yýl lar da Þeh ri yar ýn yaz dý ðý Hay dar Ba ba ya Se lam ve Se hend in yaz dý ðý Sa zý mýn Sö zü eser le ri Ýran da Azer bay can þi iri ni ye ni - den can lan dýr dý. Her iki si ne de na zi re ler ya zýl - ma ya baþ la dý. Ar týk Azer bay can þi iri ni dur dur mak im kan sýz - dý Ýran Ýs lam Ýn ký la býn dan son ra du rum ta ma men de ðiþ ti. Türk di li, ede bi ya tý ve özel - lik le de Türk þi iri hýz la ge liþ me ye baþ la dý. Bü - yük þa ir le ri miz genç ye te nek le ri keþf ede rek ye ni þa ir ler ye tiþ tir di ler. Yýl lar ca sö nen is ti dat - lar ya vaþ ya vaþ çi çek len me ye baþ la dý. Ýlk ön - ce le ri Tah ran da Var lýk Der gi si ve Teb riz de Fu - rug-i Azâdi ga ze te si da ha son ra lar ise di ðer Türk çe ba sýn or gan la rý genç þa ir le ri mi zin þi ir - le ri ni ya yýn la ya rak, on la rý yön len di rip, bü yük þa ir ol ma la rý na yar dým cý ol du lar. Son za man lar da ga zel yaz ma ya baþ la yan ye - te nek li þa ir le ri miz den bi ri de sev gi li dos tu muz Ali Rý za Hý ya ba ni dir. Onun ilk þi ir ki ta bý 2003 yý lýn da Teb riz de Fahr-ý Azer ya yýn la rý ta ra fýn - dan Üs tat Þey da nýn ön sö zü ve Üs tat Ce di dü l- Ýs lam ýn gü zel hat týy la neþr edil miþ tir. Üs tat Þey da yaz dý ðý ön söz de þai rin par lak ge - le ce ðe sa hip ol du ðu nun al tý ný çiz miþ tir. Ali Rý - za Hý ya ba ni nin 80 ga ze li içe ren ikin ci þi ir ki - ta bý na bak tý ðý mýz da onun ký sa bir za man için - de ne ka dar ge liþ ti ði ni ko lay lýk la gö re bi li riz. Þi ir le rin maz mu nu bi rin ci ki ta ba gö re da ha de rin olup ir fan ko nu la rý ný da içi ne al mak ta dýr. Þa ir bü tün var lý ðýy la Azer bay can þi iri ni özel lik - le de ga zel þek li ni be nim se miþ tir. O, þi ir le ri nin ko nu su nu se çer ken, ken di kal bi ne, kal bi nin se si ne ku lak ve ri yor. Onun þi ir le rin de ken di ne öz gü bir iç ten lik var dýr. Et ra fýn da ki le re kar þý olan ha yýr se ver li ði þi ir le ri ne de yan sý mak ta dýr. Þai rin dün ya ya ba ký þý olum lu ve umut ve ri ci - dir. Biz de üs tat Þey da gi bi þai rin par lak bir ge le ce ðe sa hip ol du ðu ka ný sýn da yýz. Sev gi li Ali Rý za Hý ya ba ni ye tut tu ðu yol da ba þa rý lar di - ler ken söz le ri mi de onun iki bey tiy le ta mam la - mak is ti yo rum: Düþ tüm firâk-ý yâre, der dim beyâne gel mez Yok tur ilâc-ý hic ran, vas lin gümâne gel mez Aþ kýn dan al dým ib ret, dert ile gam ni ha yet, Sûz-i derûne yan dým, þer hi zebâne gel mez.

10 10 Ali Rýza Hýyabanlý 1958 yý lýn da Teb riz in Ka ra bað lý lar ma hal le sin de doð du. Da ha iki ya þýn day ken ba ba sý Ek ber Hý ya ba ni iþ ne de niy le Teb riz den Tah ran a göç eder. Mad di sý kýn tý lar dan do la yý Ali Rý za ilk okul, or ta okul ve li se yi Tah ran ýn yok sul ma hal le le rin de okur. Da ha son ra as ker gi der ve 18 ay son ra Ýran Ýs lam Cum hu ri ye ti nin ku - rul du ðu 1979 yý lýn da ta bur cu olur. Ali Rý za 1980 de eði ti mi ni sür dür mek ama cýy la Tür ki ye ye gi der ve Ýs tan bul Üni ver si te si Je - ofi zik Mü hen dis li ði bö lü mü nü ka za nýr de üni ver si te den me zun ol duk tan son ra Ýran a dö nen Ali Rý za Teb riz li bir ai le nin ký zý olan Meh ri ha ným la ev le nir ve Rad ve Se vil ad lý iki ço cuk sa - hi bi olur. Ba ba sý nýn ve fa týn dan son ra do ku ma cý lýk iþiy le uð ra þan Ali Rý za 10 yýl son ra üç kar de þiy le bir lik te Zer ri ne Pud þir ke ti ni aç ma yý ba þa rýr. Ali Rý za Hý ya ba ni 10 ya þýn day ken Þeh ri yar ýn meþ hur Hay dar Ba ba ya Se lam ese ri ni okur, ez ber ler. Son ra Fu zulî, S.A. Þir vanî, Ne batî ve Sar raf gi bi þa ir le rin eser le ri ni okur, Azer bay can ede - bi ya tý ný öð ren me ye baþ lar. Ýlk þi iri ni 2000 yý lýn da yaz ma sý na rað men ký sa bir za man da ol duk ça gü zel eser ler or ta ya ko yar. Þi iri ilk de fa Var lýk der gi sin de ba sý lýr yý lýn da Yar Ýle Soh - bet I ad lý þi ir ki ta bý ve 2005 yý lýn da Yar Ýle Soh bet II ad lý ese - ri ya yýn la nýr. Þai rin Var lýk der gi si ve Asr-ý Aza di ga ze te sin de ya - yýn la nan þi ir le ri ve iki ki tap ha lin de ba sý lan eser le ri Ku zey Azer - bay can da da be ðe ni top lar, 27 Ni san 2006 yý lýn da Azer bay can Ya zar lar Bir li ði nin üye si se çi lir. Ali Rý za Hý ya banî ay ný za man da ha yýr se ver ve hal kýn kül tü rü ne de ðer ve ren bir ki þi li ðe sa hip tir. O Þeh ri yar ýn ev mü ze si ne ait bir çok mas ra fý üst len miþ, Ýran da Türk kül tü rü ne mad di ve ma - ne vi ola rak kat ký da bu lun muþ tur.

11 11 vasl-ý cânân Mübtelâ-yi aþk olan imân ile candan geçer Yâ vurur kayd-ý hayâtý, yâ ki canandan geçer Seyr eden hüsn-i cemâlýn ârif-i ferzâne tek Terk eder dünya vü mâfihâyý devrandan geçer Gerdiþ-i devran ne zalýmdýr ki o divâne-vâr Ârif ü ferzânenin ömr-i girânýndan geçer Nûþ ederseleblerin la linden âþýk bil yakîn Mest olur, medhûþ olur o âb-ý hayvandan geçer Aþk odu yandýrsa âþýk hemçü pervâne verir Kol kanadýn ateþe ol þam -ý sûzandan geçer Þeyh Sin an tek giriftâr-ý belâ-yý aþk olan Vasl-ý cânâný için din ile imandan geçer Gerçi Yusuf incidi çâh içre gördü hüsnünü Ol Züleyha yý görek çâh-ý zanahdandan geçer? Ey Hýyavanlý belâ-yý aþka tuþ gelme sakýn Âþýk ol kim yârinin aþkýnda sâmandan geçer. ýstýrap Benim derdim bana yeter sen gönlümü avutma Ele gittin ama aþkýmýzý unutma Ben sevgiye gönül verdim çile çektim uðrunda Aþkýn sevda çiçeðidir diken ile oturtma Bir caným var feda olsun býrak sevda yolunda Poyraz yele genç ömrümü yazýk olur uçurtma Bir suçum var o da yalnýz sana olan sevgimdir Sen kalbimde açan gülsün sakýn gülü kurutma Ne vereyim kuru sevda o da sana yetmez ki Kalbim sana atar yalnýz insaf edip korkutma Bir kurþun sýk artýk bitsin bu bendeki ýstýrap Istýrapsýz aþk olamaz vur öleyim uyutma Yalan sevgi Hýyavanlý olur mu kalbi yaksýn Böyle aþýk olunamaz yalanlarý gel yutma

12 12 Fotoðraf: Ýrfan Gürdal külüm Sana ben gönlümü verdim biliyorsunmu gülüm Aþkýný kalbime gömdüm bu kadar etme zülüm Beni yandýrdý hayalimdeki sevda ateþi Savur artýk dileðimdir havaya birde külüm Ýkimiz sanki bir elma býçak ile bölünüp Kaderin cilvesidir ötme hüzünle bülbülüm Yanaðýndan süzülürken gözümün yaþlarý tek Ýsterim boynuna inci gibi tek tek düzülüm O bakýþlar beni sarhoþ eder iken ne yapým Dileðimdir bakýþýnda eriyorken çözülüm Seni üç beþ kere gördüm diye doydum mu sana Seni bilmem bana doydun yanaðýndan süzülüm Ýster isen Hýyavanlý yý ayak altýna ser Ayaðýn kalbime bas, sanma ki bir de üzülüm

13 13 Adem masalý ÜLKÜ OKTAY 1980 yý lýn da Po lat lý da doð du. Ýlk ve or ta öð re ni mi ni Po lat - lý da, yük sek öð re ni mi ni Or ta Do ðu Tek nik Üni ver si te si nin Mi mar lýk Bö lü mü nde ta mam - la dý (2004). Þu an da An ka ra da bir in þa at þir ke tin de ça lýþ mak - ta dýr. Ok tay ken di si ni ký sa ca þöy le ta - ný tý yor: Sý nav sis te mi se be biy le asýl il - gi ala ným olan Türk Di li ve Ede - bi ya tý ye ri ne mi mar lý ðý seç mek du ru mun da kal dým. Fa kat gö - nül ba ðým olan sa nat ve ede bi - yat la da il gi len me ye ve oku yup yaz ma ya de vam et tim. Po lat - lý da doð dum ve bu ra da bü yü - düm. Ýn san lar da aðaç lar gi bi do ðup bü yü dü ðü top ra ða kök sa lý yor ve kim li ði nin ge liþ me - sin de ora dan bir þey ler alý yor. Çift çi lik le uð ra þan bir ai le den gel di ðim için bu ra nýn uç suz bu cak sýz top rak la rý ba na ro - man lar da ki, þi ir ler de ki, ma sal - lar da ki be re ke tin de an la mý ný öð ret ti. Yaz dý ðým ya zý lar da bu top rak la rýn ren gi ni, ko ku su nu yan sý ta bi lir sem ken di mi ama cý - ma ulaþ mýþ sa ya ca ðým. di yor. Daðdan kýrmýzý bir hülya indi, içi dolu, dýþý boþ Burak kiþner, göðe yükselir, iyiye alamettir. Kokular karýþmýþ birbirine, temiz Renkler beyaz, pak Hülyanýn adý cemre... Ýlkin ýsýtýr havayý, üflediði derin nefesle Ve âlâ kokular solur ahâli Sonra da, suya düþer cemre Ilýk su, yumuþatýr derler huyu, berekettir topraða Ve topraða düþer son cemre de Yetmek bilmez alýnteri Gece gündüz tarlalarýn verdiðine Yeþil bürümüþ topraklarda, herkes bilir yükünü omuz omuza Þefkatli ana eli deðince, bu nasýrlý eller yumuþacýk olur Bir çocuk yüreði nasýlsa Ýþte böyle körpe diyarlardan Geçmiþti bir masal ki, ibrettir yedi cihana Tanrý misafiri olmadýðý belli Bir çift, biri kadýn biri erkek bu diyara girdi Niyetleri düzeni bozmak besbelli Beyaz atlý, sarý saçlý Bu tenleri yakan güneþ elbet baþka diyardaydý Beyaz atýn üstünde, allý pullu terkiler, elbet merak uyandýrdý Ahâliden biri nedendir, erkeðe beyim diye seslendi Oysa misafirperverlikleri zaten her kul içindi Açlýklarýný açýklýklarýný soruverdi ilkin Cevap verdi kadýn olan: açlýðýnýz açlýðýmýz, buyrun elma yiyin Misafir oldular nakýþlý yastýklara Ziyafet çektiler, vefâkâr sofralarda Çið süt emmiþ ziyaretçiler Gene de doymak bilmediler

14 14 Boyalý yüreði kadýnýn gösteriþten görünmez olmuþ Heybesinden çýkarýp kadýnlara gösterdiði Parlak kumaþlar kara büyüyle dokunmuþ Savurup altýn sýrma saçlarýný Aðzýndan, kulaklar dolusu zehir akýtmaya koyulmuþ Erkek anlattý hikayesini Haber saldý uzaklarýn altýn madenlerini Hep beraber çalýþalým gücümüze güç katalým diye Kattý köyün erkeklerini önüne Sürdü diyâr-ý küfre kadar Böylece kapýldý erkekler bu kýsýr hikayeye Ve hayýrla yolladý onlarý kadýnlar bir ümitle Güneþ inmezden evvel, bir rüzgar esti inceden Hazýrlandý binekler, yollara koyuldu altýn peþindekiler Hayýrlý sular döküldü arkalarýndan, Dönsünler diye hazinelerle Kocaman surlar karþýladý, uzun yoldan gelenleri Ýnsanlarýn yaþadýklarý taþý topraðý altýn yüksek yüksek evlerdi Buyur etti þehrin insanlarý maden arayanlarý Hemen iþe koyuldu kazmaya küreðe alýþkýn kaslý güçlü kollarý Gerçek oldu hayalleri bolluk þimdiden kendini gösterdi Þenlikler alaylar düzenlendi altýnlarýn þerefine Tüm þehir davetliydi yiyip içip eðlenmeye Meyin tadýndan geçip, kazanmaktan sarhoþ oldular Doyulmazmýþ meðer böylesi nefis köleliðine Unuttular arkalarýnda bekleyenleri Doymayý unuttuklarý gibi Naralarýný attýlar açgözlülüðün, Uzaklaþtýrdý bu uðultular Karýlarýný, çocuklarýný, emek bekleyen tarlalarýný Ve duymadýlar gidiþin hayýr olmadýðýný Bilmediler kadýnlarýnýn yorgunluklarýný Bebelerinin susuzluklarýný Geçti bir çorak yaz, Kuruttu amansýz bekleyiþ ne var ne yok Özlemi, bereketi Bir yeþile hasret çatlamýþ topraklarda, Iþýk unuttu rengini Bebelerin yüzünü hastalýk bürüdü Telaþla analar dövündüler onca, Ama ne gelen var ne giden Beþikler yükünü mezarlara boþalttý.

15 15 Sessizlik bürüdü artýk karýn altýnda kalan ümidi Ocaklar yanmaz, kazanlar boþ, kýþ geldi Eskinin þen kahkahalarý, yerini homurtulara býraktý Kýsýr köyün ahalisi duymaya hasret bir aðlama sesi Ay yükseldiðinde o gece uzun bir karanlýk oldu Herkes derin uykudayken, sesi duyuldu ebabilin Sabah olup uyandýklarýnda, güneþ batýdan doðmuþtu Nehirler tersine aktý, kuyular taþtý Aynada gördükleri, ruhlarý kadar küçük, küçülmüþ bedenleri, Þahmaran bile açamazdý, nice körlerin gözlerini Bencillikle körleþmiþ cüceleþmiþ yüreklerini Dehþet içinde baðrýþmalar madenlerde çýnladý, Kýrbaçlar cücelerin sýrtlarýnda þakladý Günler doðmaz, geceler bitmez, kabuslar dinmez Hepsinin birden baþýnda ayný karabasan Tepegöz uyanmýþ maðarasýndan, bütün çocuklarý yemiþ Vak Vak aðaçlarý bitmiþ otlaklarýnda, Yecüc le Mecüc ocaklarda beþik sallar Günahlarýnýn acýsýný çeken terkettikleri, Unutturdu onlara aynada gördüklerini Tez elden koþuþtular köylerine Ve kabuslarýna düþtüler köye dönünce Köy elden gitmiþ, dönmüþ bir çöle, Bereketsizlik cüceliklerinde ne çare Dönmesini istediler Âdem bereketinin, Derde deva aradýlar af dilemekle, Özür dilediler havadan, sudan, topraktan Ve dua ettiler hep birlikte Gözyaþlarý suladý kýsýr bahçeleri, Ýnanç düzeltti umudun bükülmüþ belini Iþýk deðiþti, nur indi ayalara, Ses deðiþti akmaya baþladý dereler Kapaklanmýþ cüceler kalktýklarýnda ayaða, Ýnsana döndüler birdenbire Yaðmurlar yaðdý Akýp gitsin, unutulsun diye bu rezillik O sabah güneþ bir baþka doðdu, Güvercinler havalandý Kanatlarýnda ilk bebeðin müjdeli haberi Zamaný güler yüzlerin, kýymetini öðrenenlerin, Gül zamanýydý!.. (1) Þair; bu manzum masalýyla 2005 yýlýnda Polatlý Belediyesi nin açtýðý yarýþmada kendi dalýnda birincilik ödülünü almýþtýr.

16 16 Karabað a varsa yolum Elçin Ýsgenderzade ye ZEYNEL BEKSAÇ Karabað a varsa yolum Suþa da Tophane de Armut aðacý gölgesinde Türkü yaksa Tar ým Halay çeksem Kekik çayý içsem Özgürlük koksa bahçe baðým Çocukluk uçurtmamýn renkleriyle Toy etse Karabað ým Þakýsa bülbüller kuþlar ötse Çadýr þehirlerde çile bitse Ýnsanlýk dersini Öðrense zalim Örümcek tutmuþ beyinler Erdeme yenik düþse Karabað a varsa yolum Güvercinlerle doluþsa saðým solum Ölmeden ah ölmeden Ay çok sagol! diye Suþa da karþýlasa Elçin kardaþým Bir baþka bahara kalmasa özlem Yaz gecikmese Suþa ya Bir bayram günü Bölüþsek kýmýzý elmayý sofrada Þehit vermiþ ana bacýlarýn yüreðine Su serpsem Karabað a güneþ gibi doðsam Kardelen dersem gül koklasam Buðday olsam Karabað da özgür özgür boy versem Günebakan gibi açýp Çocuklara gülüþ armaðan etsem Karabað da olsam Suþa da adýmlasam Dostumun doðum gününde Çocukluðunu geri versem Karabað a varsa yolum.

17 17 Maðcan Cumabayev ALÝ AKBAÞ 25 Ha zi ran 1893 de Ku zey Ka za kis tan ýn Bu la ev ka sa - ba sýn da dün ya ya ge len Mað jan Ju ma ba yev in ye tiþ - me sin de il me, ir fa na de ðer ve ren ba ba sý nýn bü yük pa yý var dýr. Mað jan, bu sa ye de da ha dört ya þýn day ken oku - ma yý öð ren miþ tir yý lýn - da Ký zýl jar þeh rin de med re - se yi bi ti ren Mað jan, ay ný yýl tah si li ne de vam et mek üze - re Ufa ya git miþ ve bu ra da meþ hur Ta tar ya zar ve edi bi Ga lým jan Ýb ra hi mov un ta le - be si ol muþ tur. Þai rin ilk ki ta - bý Çol pan onun tak dir ve teþ vi kiy le çý kar. (1912). Bu sý ra da Mað jan, he nüz on do kuz ya þýn da dýr. Da ha son ra, Om bý da ki Rus Öð ret men En si tü sü nü üs tün ba þa rýy la bi ti ren þa ir (1913- Maðcan Cumabayev 1917) ay ni yýl da ilk eþi Zey - nep Ha ným la ev le nir. Yi ne bu yýl lar da Ah met Bay tur su nu lý yla Mir ja kýp Duv lat ýn ön cü lü ðün de ku ru lan ve Ka za kis tan ýn is tiklâli ni sa - vu nan Alaþ Or da Par ti si ne gi rer. Da ha son ra bu par - ti nin kur du ðu Alaþ Or da Hü kü me ti nde gö rev alýr. Ken di si gi bi idea list, va tan per ver ka zak ay dýn la rýy la zor þart lar al týn da çe þit li ga ze te ler çý ka rýr lar yý - lýn da do ðum esa sýn da eþi Zey nep Ha ný mý, bir yýl son ra da ök süz ka lan oð lu nu kay be der ve 1922 yý - lýn da Zý lýy ka (Ze li ha) ha ným la ölü mü ne ka dar de vam ede cek olan ikin ci ev li li ði ni ya par yý lýn da Taþ kent te ku ru lan Tür kis tan Cum hu ri - ye ti Hü kü me ti ne bað lý Ka zak-kýr gýz Bi lim Ko mis yo nu üye si olur. Bu ra da sa nat ha ya tý nýn en ve rim li dö ne - mi ni ya þa yan Mað jan, 1924 yý lýn da Ka zak Ko mü nist Par ti si nin iha ne tiy le mil li yet çi, Türk çü, zen gin ta raf - ta rý ve fer di yet çi ol mak la suç la nýr. Ay ni yýl bel ki de göz önün de ol ma sý için Mos ko va ya çað rý lan þa ir 1927 yý lý na ka dar Mos ko va da Kün þý ðýs Bas pa sý (Do ðu Mat ba asýn da) da ça lý þýr. Bu ra da yap tý ðý Rus ça dan çe vi ri le - riy le ve eser le rin de ge çen Rus ça ilmî te rim le re Ka zak - ça kar þý lýk lar bul ma sýy la Ka - zak ya zý di li nin ge liþ me si ne hiz met et miþ tir yý lýn da Ka za kis tan a dö nen Mað jan, 1929 yý lýn - da Ký zýl jar da ki okul lar da öð ret men lik ya par ken Sov - yet Hü kü me ti ta ra fýn dan yi - ne ay ni suç la ma lar la tu tuk - la na rak 10 yýl aðýr ha pis ce - za sý na çarp tý rý lýr yý lýn - da ta nýn mýþ Rus ya za rý Mak sim Gor ki nin yar dý mýy - la ha pis ten kur tu lup Kýl zýl - jar a ge ri dö ner. Bu ra da iki yýl Rus Di li ve Ede bi ya tý öð - ret men li ði ya par. Fa kat 1937 yý lýn da tek rar tu tuk la - na rak 19 Mart 1938 de Sta - lin cel lat la rý ta ra fýn dan kur - þu na di zi lir. Bu nun la da ye tin me ye rek Mað jan ýn eser le ri nin okun ma sý, bu lun du rul ma sý, ya yýn lan ma sý, hat ta adý - nýn ki tap lar da ve ya zý lar da geç me si 1929 yý lýn dan iti ba ren ya sak la nýr. Bu ya sak 1988 yý lý son la rý na ka - dar de vam et miþ tir. Fa kat gö rü len odur ki, Mað can gi bi dâhi sa nat çý lar, öl dü rül mek le, ya sak lan mak la unut tu ru la mý yor. Hat ta bu zu lüm ve iþ ken ce ler on la rýn mil let ha fý za sýn da da ha da bü yü ye rek ölüm süz leþ me si ne ya rý yor. Bu - ra da Ýs ter is te mez Na mýk Kemâl in; Ne mümkün zulm ile bîdâd ile imha-yý hürriyet Çalýþ, idrâki kaldýr muktedirsen âdemiyetten!.. mýs - ra la rý ge li yor in sa nýn ak lý na. Ni te kim Bu yýl Ela - zýð da 14.sü dü zen le nen Ulus la ra ra sý Ha zar Þi ir Ak þam la rý nýn Mað can Cu ma be yev adý na dü zen - len miþ ve Ka za kis tan Cum hur Baþ ka ný Nur sul tan Na zar be yef e bir þe ref pla ke ti su nul muþ tur. Kar - deþ Kalemler oku yu cu la rý mý zýn Mað can ý da ha ya kýn dan ta ný ma la rý için aþa ðý da onun þi ir le rin den bir kaç ör nek ve ri yo ruz:

18 18 Maðcan dan seçmeler sür atýný Sersembay Sür atýný Sersembay Daha horoz ötmeden Altýn þafak sökmeden Yaylalara çýkalým Deh deh deh Olmaz olsun bu mektep Çektiðim bu yüzden hep Sür atýný Sersembay Geri dönüp bak hele Gözleri alev alev Gördüðün o devler ev Atmosferi toz duman Burada geçmez zaman Þehir yedi baþlý dev Sür atýný Sersembay Uðul uðul uðuldar Yayýlýr pis kokular Þaþýrdým vay anam vay Geri dönüp nidelim Köyümüze gidelim Sür atýný Sersembay Uçarý mý uçarý Utanmaz kadýnlarý Kýrýtarak gerinir Yüzlerinin nuru yok Gözlerinin feri yok Erkekleri cin, peri Sür atýný Sersembay Ateþli bir yürek yok Seksten gayrý erek yok Homurdanan domuzlar Bunlarý gece kuzlar Sefillerin cenneti Pis kokulu dehlizler Sür atýný Sersembay Gökyüzü yýldýz kaynar Göðü görmez kör onlar Bakýp gülümsüyor ay Bunaldým bu þehirde Sonsuz kýrlarým nerde Sür atýný Sersembay

19 19 Sersembay, hey Sersembay Uyku sýrasý mý ay! Somurtup durma öyle Hadi bir türkü söyle Köyden duyulsun ünün Artýk çilem doldu say Sür atýný Sersembay Sarý Arka yaylaðý Yeþil cennet otaðý Bir uzanýp yatayým Onun ipek yelini Âbý kevser gölünü Ben nasýl unutayým Þehir benim neyime Hasret kaldým köyüme Söylesene Aðatay Geri dönüp nidelim Obamýza gidelim Sür atýný Sersembay

20 20 dolunay a Güneþ battý karanlýk örtü yaydý Gökteki yýldýzlar alay alaydý Oturduðum evin penceresinden Seyrettiðim o mahzun dolunaydý Kaygýlýydý yüzü solmuþ, sararmýþ Gamlý yeryüzüne nurunu salmýþ Yavaþ yürüyordu korkmuþ can gibi Þaþýrmýþ, yolunu bulutlar sarmýþ Hain bir el söndürecek mi seni Karartacak mý o parlak þûleni Artýk bu devirde itibârýn yok Anýp kaygýlanma olup biteni Bir zamanlar güneþ gibi parlaktýn Nerde altýn çaðýn ve tacýn tahtýn Sana tâbî olan binlerce yýldýz Ardýnca yürüyen periþan halkýn O devirde hiç engel yoktu yolda Kulaç atýp gezerdin saðda solda Elindeydi hilal olmak, dolunmak Artýk iktidarýn kalmamýþ elde Kaygýlý ay, gökteki dert ortaðým Nerde kaldý benim o altýn çaðým Gençliðim, dinçliðim, huzurum nerde Nerde talih kuþum, tahtým, otaðým Sonsuz yaylalara bak kana kana Yeþil otlar dönmüþ ipek yorgana Pýnarlarýn baldan tatlý suyu var Bu daðlardýr beni doðuran ana Ben onun koynunda gamsýz yaþardým Yabanî tay gibi oynar koþardým Ne düþman kaygýsý, ne geçim derdi Atlayýp atýma daðlar aþardým Eyvah zalim felek beni aldattý Bahtýmýn parlayan güneþi battý Göz nuru anamý aldý elimden Öksüz koydu, gece gündüz aðlattý Þimdi zindandayým, bu dar delikte Ölmeden mezara girdim gençlikte Þefkatli ay beni de al yanýna Aðlaþalým, dertleþelim birlikte Ant içelim mihnet bize yol olsun Çýkalým aç susuz kýsmet bol olsun Sýðýnalým rahmeti bol Allah a Kanlý göz yaþýmýz aksýn sel olsun Dileðimiz kabûl olmaz mý dersin Bu yolda çilemiz dolmaz mý dersin Dün bizi avutan talih kuþumuz Tekrar baþýmýza konmaz mý dersin