Bu metin Nisan 2014 tarihlerinde Kocaeli Üniversitesinde düzenlenen Uluslararası Balkan Kongresi başlıklı konferansta sunulan tebliğdir.

Transkript

1 Bu metin Nisan 2014 tarihlerinde Kocaeli Üniversitesinde düzenlenen Uluslararası Balkan Kongresi başlıklı konferansta sunulan tebliğdir. This paper was presented in International Balkan Congress that took place at Kocaeli University, Turkey on April 28.29, 2011.

2 Balkanlar da Enerji Diplomasisi Neslişah Yaşar * Başta ulaşım ve ısınma olmak üzere, modern hayatın her noktasında gereksinim duyulan petrol ve doğal gaz kaynaklarının eksikliği, bugün artık ulusal güvenlik ile birlikte anılır olmuştur. Bu kaynaklara erişim, devletleri agresif politikalara, hatta askeri müdahalelere yönlendirmektedir. Balkanlar ya da yeni adıyla Güneydoğu Avrupa ülkeleri 1, yenilenemez (fosil) enerji kaynakları açısından oldukça fakir bir coğrafyada yer almaktadırlar. Bu nedenle bölge ülkeleri hidrokarbon kaynakları açısından büyük oranda tek bir kaynak ülkeye -Rusya ya bağımlı durumdadırlar. Bu durum da enerji güvenlikleri açısından sorun teşkil etmektedir. Bu sorunun aşılması için; güvenilir, ulaşılabilir ve sürdürülebilir kaynaklara erişim gereklidir. Balkan ülkeleri, dünya petrol rezervlerinin % 56,6 sına sahip Orta Doğu 2 ile dünya doğal gaz rezervlerinin % 30,6 sını barındıran Eski Sovyetler Birliği 3 ülkelerine oldukça yakın bir coğrafyada bulunmaktadırlar. Balkanlar ayrıca büyük ekonomilere sahip tüketici ülkelere de komşudurlar. Bir yandan da kendi enerji ihtiyaçları her geçen gün artmaktadır. Balkan ülkeleri açısından bu ihtiyaçlarını yakın coğrafyadaki kaynaklardan karşılamanın çeşitli yolları bulunabilir. Ancak önemli bir pazarın kavşak noktasında yer alan Balkanlar ın enerji ihtiyaçlarını karşılamaları için en iyi alternatif taşıma yöntemi boru hatları olarak görünmektedir. Ayrıca bölgenin stratejik konumu da enerji konularında Balkanların transit rolünün ön plana çıkmasını sağlamaktadır. Çünkü Balkanlar sadece kendi ihtiyaçlarını karşılamak için değil Avrupa nın da enerji ihtiyacının karşılanmasında da stratejik rol oynamaktadırlar. * Türkiye Petrolleri A.O. Strateji Daire Başkanlığı. 1 Çalışmanın tamamında Balkanlar; Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Makedonya, Sırbistan, Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hırvatistan ve Karadağ ı ifade etmek için kullanılmıştır. 2 BP Statistical Review of World Energy June 2010, s: 6 3 BP Statistical Review of World Energy June 2010, s:

3 Şekil 1. Avrupa Birliği nin Gaz Talep Projeksiyonu Şekil 1 4, Avrupa nın doğal gaz 5 ihtiyacının önümüzdeki yıllarda nasıl artacağını göstermektedir. Bölgenin doğal gaza olan talebi, 2009 yılında düşüş eğilimi göstermiş olsa da, 2010 dan itibaren tekrar eski artış trendini yakalanmıştır. Bu durum da bölgede daha fazla boru hattı projesinin gündeme geleceğinin işaretidir. Bu nedenle Balkan ülkeleri bir yandan kendi güvenilir, ulaşılabilir ve sürdürülebilir enerji kaynaklarına erişim hedeflerine odaklanırlarken, bir yandan da bu hedefin hayata geçmesini kolaylaştırmak için bölgedeki boru hatları diplomasisini iyi analiz etmek durumundadırlar. Çünkü bir ülkeden geçecek olan boru hattı, kaynaklara ulaşımda o ülkenin elini güçlendirecektir. Boru hattı taşımacılığında, kaynak ülke çeşitliliğinin az olması ve transit rotalarının aynı ülkeler üzerinden gitmesi, enerji güvenliği açısından tüketici ülkeler aleyhine bir durum yaratmaktadır. Örneğin 2009 yılı başında, ekonomik kriz nedeniyle Ukrayna nın Rusya ya olan doğal gaz faturasını ödeyememesi sonucunda yaşanan doğal gaz kesintisi, aynı hat üzerinden doğal gazını tedarik eden Balkan ülkelerini ve özellikle de Sırbistan ı oldukça zor bir durumda bırakmıştır. 6 Bu durumda Rusya, Balkanlardaki müşterilerine başka hatlar üzerinden gaz arzı yoluna gitmişse de, 2009 kış ortasında yaşanan bu kriz enerji güvenliğinin önemini bir kez daha ortaya koymuştur. O halde pek çok mevcut projede de görüldüğü üzere, enerji bağımlısı ülkeler, boru hatlarında kaynak ve güzergah çeşitlendirmesine gitmek durumundadır. Bu noktada Balkanların enerji diplomasisindeki aktif rolü ön plana çıkmaktadır. Çünkü halihazırda, Avrupa nın en büyük gaz arz kaynağı Rusya ve onun da en büyük transit ülkesi Ukrayna dır. Diğer bir ifadeyle Avrupa en fazla gazı Ukrayna üzerinden gelen hat ile Rusya dan almaktadır. Ancak yaşanan tecrübeler göstermiştir ki, hem kaynak ülke, hem de rota çeşitlendirmesi ulusal enerji güvenliği açısından son derece önemlidir. O halde Avrupa, Rus gazı yerine farklı bir kaynaktan (örneğin Orta Doğu ve Hazar Bölgesi gibi) farklı bir güzergah üzerinden doğal gaz temin etme yoluna gidecektir. Bu rota da mevcut projelere bakıldığında, Balkanlar olmaktadır. Dolayısıyla Balkanların enerji sektöründeki yerinin değerlendirilmesinde en öne çıkan konu bölgenin transit rolüdür. Bölgeden geçmesi öngörülen boru hatları projelerine geçmeden önce genel olarak bölge ülkelerinin enerji görünümüne bakmakta fayda vardır: Balkanların Hidrokarbon Potansiyeli Balkanlarda hidrokarbon kaynakları ile ilgili söylenebilecek en temel şey; Romanya gibi bir istisna dışında, tüm ülkelerin hidrokarbon kaynakları açısından son derece fakir olmaları ve bu nedenle de bu ihtiyaçlarını karşılamak için başka ülkelere bağımlı kalmalarıdır. Bölgedeki petrol (Şekil 2) ve doğal gaz (Şekil 3) potansiyeli ve buna bağlı olarak da üretim oldukça sınırlıdır. 4 EUROGAS Statistical Report 2010, s: 13 5 Özellikle doğal gazın seçilmiş olmasının nedeni; bu ürünün ticaretinin petrole oranla daha zor olmasından kaynaklamaktadır. Doğal gazın taşınması ya LNG olarak ya da boru hatları yoluyla mümkün olabilmektedir. LNG teknik yatırım ve deniz trafiği gibi sorunları gündeme getirirken, boru hatları ise uzun vadeli diplomatik anlaşmaları ve büyük maliyet sorunlarını beraberinde getirmektedir. 6 CERA Decision Brief 2009 Russian-Ukrainian Gas: Why It s Different This Time 431

4 BĐN VARĐL/ GÜN Şekil 2: Balkanlarda Petrol Üretimi ve Tüketimi Şekil 3: Balkanlarda Doğal Gaz Üretimi ve Tüketimi Balkanlarda doğal gazda Romanya dan sonra en büyük üretici yılda 2 milyar m 3 ile Hırvatistan dır. Batı Balkanlar da doğal gaz üretiminde Hırvatistan ı, yine Batı Balkanların en büyük gaz tüketicisi olan Sırbistan takip etmektedir. Petrol ve gaz tüketimi açısından, Doğu Balkanlar, Batı Balkanlara oranla çok daha büyük bir pazardır. Batı Balkanlarda özellikle Bosna-Hersek ve Makedonya gaz tüketimi açısından oldukça küçük bir pazardır. Arnavutluk, Karadağ ve Kosova pazarlarında da gaz ağı tam olarak gelişmemiştir 7. Şekil 2 ve 3 te de görüldüğü üzere, hidrokarbon potansiyeli açısından en iyi durumdaki Romanya bile kendi iç tüketimini karşılayamamaktadır. Küresel ekonomiye entegre olmaya çalışan ve büyük bir kısmı da Avrupa Birliği üyesi olan 7 IEA: Energy In The Western Balkans 2008 s:

5 Balkan ülkelerinin, ekonomik gelişmelerinin her geçen gün daha fazla hidrokarbon kaynağına bağlı olacağı aşikardır. Balkanların gaz talebi, 1990 larda sosyalist ekonomilerin yıkılması ve pazar ekonomisine geçiş sürecinde oldukça azalmıştır arasında bölgenin birincil enerji tüketimi % 26,8 oranında düşmüştür 8. Ancak özellikle 2000 lerin başından itibaren ekonomik iyileşme, bölge ülkelerinin gaz taleplerini de arttırmıştır. Balkanların gaz talebinin önümüzdeki 25 yılda, yıllık ortalama % 2,6 artışla, şu andaki mevcut kümülatif tüketim olan 26 milyar m 3 ten 55 milyar m 3 e çıkacağı öngörümektedir 9. Bu mevcut talebin neredeyse ikiye katlanması demektir. Bu talebin yine Rusya dan karşılanması, enerji arz güvenliği açısından sorun teşkil edecektir. Bu nedenle bölge ülkelerinin kaynak çeşitlendirmesine ihtiyacı vardır. Aksi takdirde zaten hidrokarbon kaynakları açısından bağımlılıkları yüksek olan Balkanların, ekonomik gelişme sürecinde, bu bağımlılıkları daha da artabilecektir. Enerji kaynaklarında bir tedarikçi ülkeye bu kadar yüksek oranda bağımlılık, uluslararası ilişkilerde devletlerin elini zayıflatmakta, bağımsız kararlar almalarını engelleyebilmektedir. Bu sebepten dolayı da enerji kaynaklarına bağımlılık konusu, genel olarak Avrupa Birliği ülkelerinde olduğu gibi 10, ulusal egemenlik kavramı ile birlikte değerlendirilmektedir. Yakın dönemde Libya da yaşanan gelişmeler akabinde, bu ülkeden petrol ihtiyacının yaklaşık % 20 sini karşılayan Đtalya 11 bile sıkıntıya düşmüş, bu açığı kapatmanın acil yollarını aramıştır. Bu oranın daha büyük olması durumunda iki ticaret ortağı ülke arasında yaşanabilecek bir krizde, enerjide bağımlılık oranında mağduriyet artacak ve de bu ticaret ilişkisinden uzak bir politika belirlemek güçleşecektir. Balkanlar daki Petrol ve Gaz Transit Projeleri Hidrokarbon potansiyeli açısından büyük kaynaklara sahip olmasalar da Balkan devletleri, dünyanın sayılı hidrokarbon tüketici ülkeler ile dünya petrol ve doğal gaz rezervlerinin yarısından fazlasını barındıran bir coğrafyanın arasında stratejik bir noktada bulunmaktadırlar. Balkanlar; Avrupa nın en büyük gaz tedarikçisi ve aynı zamanda dünyanın en büyük doğal gaz rezervlerine sahip ülkesi Rusya; dünya petrol rezervlerinin yarısını barındıran Orta Doğu; ve yıldızı özellikle 1990 lardan sonra parlayan ve Balkanlar üzerindeki boru hatları projelerinin hemen hepsinin kaynağı olarak gösterilen Hazar Bölgesi ile dünyanın ikinci en büyük petrol ve doğal gaz tüketen bölgesinin kesişme noktasındadır. Bu kesişim Balkanları boru hatları diplomasisinin de merkezine taşımaktadır. Bir kısmı ile ilgili son dönemde gelişme olmamış olsa da, bölgedeki petrol ve doğal gaz boru hatları Tablo 1 de olduğu gibi gösterilebilir. 8 IHS CERA Outlook for Gas Demand in the Balkans Decision Brief Eylül 2010 sayfa: 2 9 IHS CERA Outlook for Gas Demand in the Balkans Decision Brief Eylül 2010 sayfa: 9 10 AB de Enerji konusu ortak politika alanı değildir. Birlik içinde bu konuda AKÇT den beri pek çok düzenlemeler yapılmış olmakla birlikte, ülkeler enerji gibi doğrudan ulusal egemenlik ile ilgili bir alanda yetkilerini uluslar üstü bir kuruma devretmemektedirler. Bu konuda başka bir sebep de, Birlik içindeki ülkelerin enerji konusunda farklı ihtiyaçlarının ve kaynak ülkelerle farklı bağlarının olmasıdır. 11 IEA Italy Country Page: 433

6 Tablo Balkanlarda Boruhattı Projeleri ÇEŞĐT KAPASĐTE ORTAKLAR UZUNLUK ROTA KAYNAK NABUCCO GAZ 31 BCM Bulgar Enerji, BOTAŞ, MOL, OMV, RWE, Türkiye, Bulgaristan, Romanya, Macaristan, 3300 Transgaz Avusturya Hazar, Ortadoğu GÜNEY AKIM GAZ 63 BCM GAZPROM, ENI, EDF 900 kesin değil. (Sırbistan, Macaristan, Yunanistan) Rusya AGRI GAZ 7 BCM (?) SOCAR, ROMGAZ, Georgian Oil & Gas Gürcistan, Romanya Azerbaycan TAP GAZ 10 BCM EGL, STATOIL, E.ON 520 Arnavutluk, Yunanistan, Đtalya Hazar ITGI GAZ 11,5 BCM BOTAŞ, DEPA, EDISON 807 Türkiye, Yunanistan, Đtalya Hazar Transneft, Rosneft, Gazpromneft, Hellenic BURGAZ- PETROL v/d Petroleum, Prometheusgas, Latsis Group, DEDEAĞAÇ Yunanistan 279 Bulgaristan, Yunanistan Rusya AMBO PETROL v/d Arnavutluk, Bulgaristan, Makedonya 912 Bulgaristan, Makedonya, Arnavutluk Rusya, Hazar PEOP PETROL v/d Conpet Ploiesti, Oil Terminal Constanta, Transnafta, JANAF 1856 Romanya, Sırbistan, Hırvatistan, Slovenya, Đtalya Hazar, Karadeniz Her ne kadar Balkanlar dan geçen bu boru hattı projelerinin bazıları artık tamamen gündem dışı kalmış olsalar ve bölgedeki diplomasiye bağlı olarak bunlara benzer yeni projelerin arayışı sürse de, bu projelerde ortak hedef Avrupa ya, özellikle de doğal gaz ticaretinde, farklı kaynaklardan ve farklı rotalardan enerji tedariği sağlamaktır. Balkanlarda doğal gaz pazarının görece az olması ve dolayısıyla doğal gaz ağının zayıf olması buralara yeni hatların inşa edilmesini gündeme getirmektedir. Boru hattı projeleri (Şekil 4) hem Balkan pazarına, hem de onun devamında Orta ve Batı Avrupa pazarlarına doğal gaz taşıyacaktır. Ancak elbette ki temel hedef Orta ve Batı Avrupa pazarıdır. Rusya, Hazar ve Orta Doğu dan gaz getiren yeni doğal gaz boru hattı projelerinin geliştirilmesi, hem Balkanların kaynak çeşitlendirmesini, hem de güzergah çeşitlendirmesini sağlayacaktır. Bu projeler, mevcut ve potansiyel güzergahlar ile karşılaştırıldığında, ekonomik olarak geçerlilik ve güvenilirlilik bazında karşılaştırılacaklardır. Hatta sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) gibi başka çeşit hidrokarbon taşıma yolları ile de kıyaslanacaklardır. Sonuçta bölgedeki tüm boruhattı projeleri; kaynak ülke, transit ülke ve maliyetler noktasında rekabet edeceklerdir. 12 Çalışmanın tamamında boru hatlarına ait bilgiler için aşağıdaki internet adresleri kullanılmıştır. Nabucco: Güney Akım: ITGI: TAP: AGRI: 434

7 KAYNAK: CGES Şekil 4: Balkanlardan Geçen Doğal Gaz Boru hattı Projeleri Balkanlar üzerinden Avrupa ya gaz taşıyacak olan hatlardan en büyüğü Rusya nın projesi olan Güney Akım dır. Yaklaşık 63 milyar m 3 /yıl doğal gaz taşıma kapasitesi olacak hat, Avrupa nın Rus gazına bağımlılığını daha da artıracağından; Avrupa nın çok fazla desteklemediği bir projedir. Hattın Karadeniz in tabanından geçerek Bulgaristan üzerinden Avrupa ya ulaşacak olması maliyetler açısından sorun yaratmaktadır. Nitekim Kasım 2010 da Güney Akım ın maliyetinin 15,5 milyar ya ulaşabileceği öngörülmüştür 13.Ancak Mart 2011 de bu maliyetleri aşağı çekmek için Rusya nın çabaları gündeme gelmiştir: Rus tarafı Karadeniz in altından gidecek olan 900 km. için öngörülen 10 milyar yu azaltmak için Karadeniz de LNG tesisi kurulması opsiyonunu gündeme getirmiştir. Konu ile ilgili olarak henüz net bir açıklama bulunmamaktadır. Rusya, bu projeyi bir an evvel hayata geçirmek için Bulgaristan, Hırvatistan ve Makedonya gibi Balkan ülkeleriyle hükümetler arası görüşme ve anlaşmalar yapmıştır. Ayrıca Fransız enerji devi EDF in % 10 hisse ile ortaklığa katılmış olması da bu projenin elini güçlendirmiştir. Balkanlar üzerinden ve ülkemizi de geçerek Avrupa ya gaz taşıyacak olan diğer bir büyük proje Nabucco dur. Bu proje Avrupa Birliği nin de desteklediği bir projedir. Nitekim geçtimiz yıl Avrupa Đmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) 1,2 milyar ya kadar, Avrupa Yatırım Bankası (EIB) 2 milyar ya kadar ve Uluslararası Finans Kuruluşu (IFC) 800 milyon ya kadar olmak üzere Nabucco ya toplamda 4 milyar ya kadar kredi vermeyi değerlendirme kararı almıştır. Kararın 2011 yılında onaylanması beklenmektedir. Böyle bir kararın alınmış olması, Nabucco için en büyük güçlüklerden biri olan finansman riskinin bertaraf edilmesi konusunda elini güçlendirmekle beraber, hattın arz belirsizliği halen sürmektedir. Çünkü 31 milyar m 3 /yıl doğal gaz taşıması öngörülen hatta gaz verecek olan kaynaklar yine Nabucco 13 erişim tarihi 14/04/

8 şirketi tarafından Hazar ve Irak olarak tanımlanmakta ancak gazın nereden ve ne kadar alınabileceği konusunda henüz kesin bir anlaşma bulunmamaktadır. Hazar Bölgesi nden Nabucco boru hattına gaz vereceği öngörülen ilk ülke Azerbaycan dır. Özellikle 2017 yılında üretime geçmesi planlanan Şahdeniz Projesi 2. Fazı ndan gaz arzı öngörülmektedir. Ancak bu projenin tek talibi Nabucco değildir. Başta Türkiye olmak üzere Azerbaycan dan Gürcistan, Rusya, Suriye ve Yunanistan a gaz ihracatı yapılması konusunda görüşmeler devam etmektedir.öngörülmektedir. IHS CERA ya göre Azerbaycan doğal gaz ihracatının 2020 yılında 23,6 milyar m 3 ve 2030 yılında da 30,7 milyar m 3 olması öngörülmektedir 14. Azerbaycan ın diğer ülkelere de verdiği taahhütler göz önüne alındığında bunun ne kadarının Nabucco ya verilebileceğini zaman gösterecektir. Nabucco ya gaz vermesi muhtemel ikinci ülke Türkmenistan dır. Yine aynı projeksiyona göre, ülkenin 2020 yılında ihraç kapasitesinin yaklaşık 20 milyar m 3 e ulaşması öngörülmektedir. Avrupa nın özellikle istediği Trans-Hazar Boru Hattı nı tamamlansa bile Türkmenistan ın doğal gaz ihraç etmesi muhtemel projeler 15 göz önüne alındığında, Nabucco ya ne kadar gaz verebileceği belli değildir. Son dönemde Nabucco nun Avrupa ya gaz taşıması muhtemel diğer projeler ile birleştirilmesi gündeme gelmiştir. Özellikle Azeri doğal gazını Türkiye Yunanistan Đtalya üzerinden Avrupa ya taşıyacak projelerden biri olan Türkiye Yunanistan -Đtalya Enterkonektörü (ITGI) boru hattının aynı amaçlı Nabucco ile birleştirilebileceği söylenmiş, ancak bu iki projenin yetkilileri tarafından böyle bir şey olduğuna dair açıklama gelmemiştir. Yine bu iki hat ile aynı kaynak ve benzer rotayı paylaşacak olan diğer bir hat Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) projesinin sözcüsü ise, projelerinin işbirliğine ve yeni yatırımcılara her zaman açık olduğunu, ancak bu işbirliklerinin ticari olarak gerçekçi olması gerektiğini söylemiştir. 14 IHS CERA Gas Export Outlook September 2010 Tables and Charts. 15 Halihazırda Türkmenistan ın önümüzdeki dönemde Đran a 14 milyar m 3 /yıl, Çin e 40 milyar m 3 /yıl, Rusya ya 12 milyar m 3/ yıl doğal gaz ihraç taahhüdü bulunmaktadır. ayrıca Türkmenistan ın TAPI ye de 33 milyar m 3 /yıl doğal gaz vermesi öngörülmektedir. 436

9 Şekil 5: Hazar Bölgesi nden Balkanlara Doğal Gaz Potansiyeli Hazar Bölgesi nden Avrupa ya Balkanlar üzerinden doğal gaz taşıması planlanan diğer bir hat Azerbaycan -Gürcistan -Romanya Enterkonektörü (AGRI) projesidir. Bu proje Azeri gazının Gürcistan ın Karadeniz limanına kadar boru hatları ile taşınıp devamında da LNG tankerleri ile Romanya ya taşınmasını öngörmektedir. Projeye Avrupa Birliği Dönem Başkanı Macaristan ın da dahil olması projenin elini güçlendirmiştir. Hem maliyetler açısından görece ucuz olması, hem de LNG gibi doğrudan boru hattı olmadan, dolayısıyla müstakil bir bağlılık yaratmadan, gaz taşınacak olması, projeyi AB nezdinde de öne çıkarmıştır. Projenin son dönemde yıldızı en çok parlayan proje olduğu söylenebilir. Hazar Bölgesi nden Avrupa ya doğal gaz boru hattı projeleri ve muhtemel taşıma kapasiteleri şekil 5 te görülmektedir. Rusya hariç, bölgedeki doğal gaz boru hattı projeleri için söylenebilecek en temel şey; boru hatlarının aynı kaynağa erişim ve aynı pazar için birbiriyle rekabet halinde olduklarıdır. Bu nedenle tüm projelerin hayata geçirilmesi mümkün olmayabilir. Ancak hangi proje ve ne kadar kapasite ile olursa olsun, temel güzergahın Balkanlar üzerinden seyredeceği ortadadır. Petrolün taşınması, görece daha kolay olduğundan, petrol boru hatları projeleri doğal gaz boru hatları projelerine oranla daha çok alternatifi olan projelerdir. Nitekim bu projelerde münferit ülkelerin daha fazla çıkarları ön plana çıkabilmekte ve doğal gaz projelerine oranla daha az gündem oluşturmaktadırlar. Henüz plan aşamasında olan petrol boru hattı projelerinin ortak özelliği Rusya ya da Hazar Bölgesi petrollerini taşımaları ve Türk Boğazları nı bypass etmeleri olacaktır. Balkan devletlerinin en azından birkaç tanesinden geçmesi öngörülen belli başlı üç petrol boru hattı projesi vardır (Şekil 6): Burgaz - Dedeağaç Ham Petrol Boru Hattı, Arnavutluk-Makedonya-Bulgaristan Petrol Boruhattı (AMBO) ve Köstence Trieste Ham Petrol Boru Hattı olarak da bilinen Pan Europen Oil Pipeline (PEOP). Bu boru hatlarından özelikle PEOP ve AMBO da transit ülkelerin farklı alternatiflerinin ön plana çıkması nedeniyle son dönemde önemli bir gelişme yaşanmamıştır. Ancak ülkemizden geçerek, Akdeniz e ham petrol taşıyacak olan Samsun Ceyhan ham petrol boru hattına rakip olarak gösterilen Burgaz Dedeağaç Petrol Boru hattı ile ilgili olarak Bulgar Çevre Bakanlığı nın Boru hattının Çevre Etki Raporu nu reddetmesi, bu projenin de yavaşladığı izlenimini vermektedir. Ancak her ne kadar basında bu boru hattının tamamen gündem dışı kaldığına dair haberler yer almış olsa da, henüz her iki taraftan da resmi bir açıklama gelmemiştir. Bu boru hattı ile ilgili olarak özellikle Rusya ve Bulgaristan arasında görüşmeler devam etmektedir. 437

10 KAYNAK: CGES Şekil 6: Balkanlardan Geçen Petrol Boru Hattı Projeleri Sonuç Zengin hidrokarbon rezervlerine sahip bir coğrafya ile bu kaynakları büyük oranda tüketme kapasitesine sahip başka bir coğrafya arasında bir konumda bulunan Balkanlar, hidrokarbon rezervleri açısından oldukça zayıf durumdadırlar. Bu nedenle de en başta, özellikle de önümüzdeki yıllarda büyük artış olacağı düşünüldüğünde, kendi iç tüketimlerini karşılamak noktasında bu zengin rezervlere sahip ülkelerden hidrokarbon ithal edeceklerdir. Ancak bu ithalatı tek bir kaynak ülkeden yapmak yerine, kaynak ülke çeşitlendirmesine gitmek suretiyle enerji güvenliklerini sağlamak durumundadırlar. Đkinci olarak Balkanların Avrupa için transit rolü de enerji diplomasisinde öne çıkan bir özelliktir. Balkanlar kendi enerji ihtiyaçlarını sağlamalarının yanında, Avrupa pazarı enerji ithalatında önemli bir koridor olmaları nedeniyle, bu konuyu kendi lehlerine kullanabilirler. Bu sayede hem iç tüketim ihtiyaçlarını karşılayabilir, hem de diplomatik anlamda önemli bir koz elde etmiş olabilirler. Kaynakça BP Statistical Review of World Energy June EUROGAS Statistical Report IHS CERA Decision Brief 2009 Russian-Ukrainian Gas: Why It s Different This Time IEA: Energy In The Western Balkans IHS CERA Outlook for Gas Demand in the Balkans Decision Brief Eylül

11 IHS CERA Gas Export Outlook September 2010 Tables and Charts