Nasıl bir Ankara? Ankara Suyunda Çağdaş Yönetim. Levent TOSUN makina y. mühendisi Ankara Sular İdaresi eski Genel Müdürü

Transkript

1 Nasıl bir Ankara? Ankara Suyunda Çağdaş Yönetim Levent TOSUN makina y. mühendisi Ankara Sular İdaresi eski Genel Müdürü 27 Aralık 2008 ODTÜ Mezunları Derneği - Vişnelik

2 Water, water, everywhere, Nor any drop to drink. (The Rime of the Ancient Mariner) Su, su, heryerde, Ama içecek bir damla bile yok. Samuel Taylor Coleridge Yaşlı Denizcinin Şiiri Levent TOSUN (Ankara Sular

3 Bon pour l Orient (Doğu için iyidir) 2. Dünya Savaşı na kadar Fransa da verilen bazı diplomalardaki bir ifade Şarkta geçerlidir, eski Osmanlı topraklarında kıymeti vardır, Avrupa da geçmez Bazı yöneticilerimizin yaptıklarına bakınca.. Levent TOSUN (Ankara Sular

4 Ankara nın su sorununun nedeni; yerleşim yerinin yanlışlığı, küresel ısınma, kuraklık değildir. Sorunun temelinde; beceriksizlik, keyfilik, planlamadan ve bilimsellikten uzak kötü yönetim yatmaktadır. Levent TOSUN (Ankara Sular

5 Türkiye Cumhuriyetinin başkenti Ankara 21.yüzyılın başında stratejik bir doğal kaynak olan su planlaması ve yönetiminde çağdaş ülkelerde görmediğimiz yöntemler uygulamaktadır. Yönetimler; katılımcı, saydam yöntemlerle, uzun erimli planlar yapmalı, bunlara titizlikle uymalı, insana değer veren yönetim tarzı benimsemelidirler.

6 Ankara çok eski bir yerleşim yeridir. İlk yerleşenler Elmadağ dan gelen suları kullanmışlardır. Romalılar zamanında; Romalılar zamanında; * Roma Hamamı * Roma Su Bendi * Roma Su Galerisi 7-8 m derinlikte, m uzunlukta * Roma Kargir Su Kanalları 20 km

7

8 Levent TOSUN (Ankara Sular

10 1923 de Ankara Başkent oldu. Nüfus: ilk imar planı Löhrer 1926 da su temin çalışması raporu Kosunlar Yeraltı Kaptajı planlandı inşaat başladı Nafia Vekaleti Ankara Şehri İçme Suyu Komisyonu kuruldu kaptaj inşaatı tamamlandı. 12 m derinlikte, 400 m tünel, m kotunda

13 1968 yılında 1053 sayılı Yasa yürürlüğe girdi. * büyük kentlerin su sorununun çözümünde DSİ yetkili, * baraj, iletim hattı, arıtma tesisi yapımında DSİ yetkili, * depo, pompa, dağıtım şebekesi yapımında Belediye yetkili, * belediyeler DSİ ye borçlanacaklar yılında Master Plan hazırlandı arası 50 yıl planlandı.

19 Ankara nın su tesisleri Çubuk-I Çubuk-II Kayaş Bayındır Kurtboğazı Çamlıdere İvedik arıtma I 1984 Eğrekkaya İvedik arıtma II 1992 Akyar Kavşakkaya Kaynak : ASKİ internet sitesi Levent TOSUN (Ankara Sular

20 Ankara nın Suyu Nereden Geliyor? Çubuk-I devre dışı 94 milyon m 3 Çubuk-II 22 milyon m 3 Kayaş Bayındır devre dışı 6 milyon m 3 Kurtboğazı 92 milyon m 3 Çamlıdere 1 milyar 220 milyon m 3 Eğrekkaya 112 milyon m 3 Akyar 56 milyon m 3 Kavşakkaya 90 milyon m 3 Çamlıdere barajının kapasitesinin yüksek tutulmuş olması, henüz yapılmamış olan Işıklı Barajından gelecek suyu depolamaya yöneliktir. Çamlıdere nin kendi havzasından toplanan su, milyon m 3 tür. Levent TOSUN (Ankara Sular

21 1936 yapımı Çubuk I barajı kirlenme nedeniyle devreden çıkarılmış. Teknik bir konu olan bu karar ASKİ sitesinde şöyle yer alıyor: 1994 yılından itibaren biriken baraj sularına Çubuk un atıklarının karışması nedeniyle Çubuk I Barajından Ankara ya içme suyu verilmesini, Büyükşehir Belediye Başkanı Melih GÖKÇEK yasaklamıştır. Levent TOSUN (Ankara Sular

22 Barajlar depolama kapasitesi 1 milyar 590 milyon m 3. Ankara'nın yıllık su gereksinimi 400 milyon m 3. (ASKİ web m3 x 365 = 300 m m3) Barajlar tam dolu olsa uzun süre yetecek suyumuz olacaktı. Çamlıdere barajı kapasitesinin çok altında kullanılmaktadır. Barajlarımızda toplanan su yılda 400 milyon m 3 civarındadır. Işıklı sistemi devreye girmediğinden mevcut barajlar Ankara nın gereksinimini ancak karşılamaktadırlar. Levent TOSUN (Ankara Sular

23 Işıklı barajlar sistemi Ankara nın yaklaşık 100 km kuzey batısında Gerede civarında yapılacak ve kente aşağıdaki yıllarda su vermeye başlayacaklardı: Işıklı Işıklı Işıklı Barajda toplanacak su 32 km uzunluğundaki tünelle Çamlıdere Barajına akıtılacaktı.

24 1994 yılında ihale açıldı; 2050 yılındaki 7 milyonluk Ankara için mevcut master plan ( ) revize edildi yılları arasında yapılan uzun çalışmalar sonucunda Işıklı barajından başlayan kısa bir tünel yapılması ve suyun pompa ile dağların üzerinden aşarak Çamlıdere barajına akıtılması yöntemi benimsendi.

27 DSİ, ASKİ toplantılar yaptı, protokol imzaladı. Pompalı, tünelli bir seçenek benimsendi. Japonya dan kredi bulundu. Japon kredisin geri ödenmesi için yasa uyarınca DSİ ile Ankara Büyükşehir Belediyesinin protokol imzalaması gerekiyordu. 12 Mart 2004 tarihinde toplantı yapılacaktı.

28 Su önceliğimiz değil... 9 Mart 2004 tarihinde Belediye Hazine ye bir yazı yazdı. Hazine garantili borçlarımızın artmaması için su temini projelerini yap-işlet-devret modeli ile yapmayı düşünüyoruz. Metro belediyemizin ilk öncelikli projesidir. Gerede projesini DSİ yapsın Levent TOSUN (Ankara Sular

30 Her ne kadar 23 Mayıs - 5 Haziran 2002 tarihleri arasında bir protokol imzalanmışsa da bu konu tamamen Başkanlık makamının bilgi ve direktifleri dışında yapılmıştır. Halen belediyemiz tarafından ilimizde yapımı devam eden 3 adet toplam 40 km uzunluğunda metro inşaatı devam etmektedir. Bu proje belediyemizin ilk öncelikli projesidir. Söz konusu su temin projesinin... tamamen DSİ imkanlarıyla yaptırılmasının daha uygun olacağı kanaatiyle, durumu bilgilerinize arz ederim. Levent TOSUN (Ankara Sular

31 Eğer bu projeye başlansaydı su sorunu yaşanmayacaktı. Yaşadığımız su sorununun nedeni beceriksizlik, keyfilik, planlamadan ve bilimsellikten uzaklaşmaktır. Su konusu iyi yönetilmemektedir.

32 2007 de su sıkıntısı ve kesintiler başlayınca üst düzey bir toplantı yapıldı. Belediye Bşk, Vali, DSİ Gn Md, Enerji Bakanı, Başbakan Kızılırmak suyu Ankara Belediyesi ne tahsis edildi. Bu karar hiçbir planlamaya uygun değildi. DSİ teknik elemanları karşı çıkıyorlardı. Üst düzey toplantıda verilen karar kötü bir yönetim örneği idi.

33 Kamu İhale Kanunu Açık İhale Belli İstekliler Arası ihale Pazarlık madde 21/b Doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya idare tarafından öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması hallerinde ilan yapılması zorunlu değildir. Ancak, 3 istekli davet edilmelidir. Levent TOSUN (Ankara Sular

34 Hızlı bir projelendirme yapıldı. Proje teknik olarak yeterli idi. Ancak, proje için Belediyenin verdiği kararlar, istekler tekniğe aykırı idi. * kısa sürede yeterli çelik boru bulunamayacaktı. Basınçlı bölgelerde çelik, diğer yerlerde CTP (camelyaf takviyeli plastik) boru kullanıldı. Birleşme yerlerinde sorunlar yaşandı. Katodik korunmada yaşanacağı söyleniyor. Levent TOSUN (Ankara Sular

35 * 3 pompa istasyonu ile çözüm mümkündü. Ancak, kısa sürede büyük pompalar bulunamayacaktı. Bulunan pompalara göre 5 pompa istasyonu yapıldı. Pompa istasyonu, depo, bina, trafo, yol, bekçi lojmanı, kamulaştırma... gerekti. * Suyu tepelerden aşırtmaya çalışmak yerine bazı yerlerde tünel açıp enerji giderini azaltmak mümkündü, ama yapılamadı.

36 * İncek in yüksek kotlarından şehre cazibe ile suyu dağıtmak mümkün idi. Arıtma yapılmamış olduğu için önce İvedik tesislerine kadar inecek, arıtıldıktan sonra tekrar yüksek kotlara basılacak. Tüm bunlar kötü yönetim örnekleri. Çok daha pahalı su kullanıyoruz. Levent TOSUN (Ankara Sular

37 Acaba, yapım süreci iyi yönetildi mi? Önce suyumuz yok diye su kesintileri başladı. Şebeke iyi yönetilemedi. Borular patladı. Sorumlu ilan edildi; *Yenimahalle Belediyesi dozeri *Solcu işçiler Daha sonra su verilmeye başlandı ve hiç kesilmedi; demek ki yeterli su varmış. Levent TOSUN (Ankara Sular

38 DSİ Genel Müdürü 5 Ağustos 2007 Levent TOSUN (Ankara Sular

39 Sonra önlem devri başladı; Belediye personelinin bir kısmını tatile gönderdim. Tatile gidin. Memleketinize, ailenizi ziyarete gidin. Levent TOSUN (Ankara Sular

40 Daha başka önlemler de önerildi; Leğende yıkanın Sadece başınızı yıkayın. Dua edin. Levent TOSUN (Ankara Sular

44 Sonra inşaat başladı. Belediye Ekim de biteceğini açıkladı. O tarihe yetişemeyeceğini söyleyenler oldu. Belediye başkanı diplomalarını yırtacağını açıkladı. Ekim de bitmedi, Kasım a tek borusu yetişmedi. Levent TOSUN (Ankara Sular

45

46

48

49 Kızılırmak; kentler ve barajlar Samsun... Çorum... Çankırı Ankara... Kırıkkale... Kırşehir... Nevşehir Kayseri... Sivas Altınkaya Derbent Obruk Kesikköprü Kapulukaya Hirfanlı Sarıoğlan Levent TOSUN (Ankara Sular

50

51 Bir grup soru Kızılırmak tan zamansız su alınmasıyla ilgili; Master Plana göre Işıklı sisteminden sonra 2028 de Kızılırmak tan su alınacaktı. Nehir üzerindeki elektrik santralları ona göre planlanmıştı. 20 yıl önce su alınması 20 yıl boyunca eksik elektrik üretimi demektir.

52 Bir grup soru Kızılırmak a verilen atık sularla ilgili; Şu anda sadece Kayseri ve OA Rafinerisi atık suyunu arıtıyor. Önümüzdeki 20 yıl süresince civardaki illerin Önümüzdeki 20 yıl süresince civardaki illerin (Sivas, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir) arıtma tesisleri tamamlanacak ve Kızılırmak suyu daha temiz olacaktı.

53

54 Bir diğer konu Kızılırmak suyunun doğal kalitesi ile ilgili; Yıllardır suyun düşük kalitesi belirtiliyor: * ASKİ yayınları, * DSİ Raporları, * Üniversite deney sonuçları...

57 Halbuki Kızılırmak suyu Ankara için yeni değildi. O zamanki adıyla Ankara Sular İdaresi Umum Müdürü Eşref Özand 1957 tarihli Büyük Sakarya Projesi isimli kitabında şöyle diyordu: Su, evsaf itibariyle çok bulanık ve ayni zamanda tuzlu olup tuz miktarı bilhassa asgari sarfiyat devresinde normalden 10 misli kadar fazladır. Sakarya ya nazaran 40 km daha kısa olmasına rağmen gerek suyun tuzlu, gerekse tasfiye tesisatı işletmesinin daha güç ve masraflı olması ve ayni zamanda pompajda iki misli daha enerji sarfı icap ettirmesi sebebiyle Kızılırmak sureti halle uygun görülmemiştir. Levent TOSUN (Ankara Sular

60 DSİ nin 1968 tarihli Master Planında Kızılırmak suyu irdelenmiş. Pompa gideri nedeniyle bu seçenek devre dışı bırakılmasın. Hattın bir bölümünde tünel açılarak pompa gideri azaltılabilir. Su kalitesi Dünya Sağlık Örgütü standartlarına uygun değil. Kirlilik yüksek. İleride bu suyun arıtılması yöntemleri de irdelenmeli. Kızılırmak tan su alınırken nehrin aşağısında kalan yörelerin sulama, elektrik üretimi, kullanma suyu gereksinimi de göz önüne alınmalı. Bu bilimsel öneriler göz önüne alınmadan Kızılırmak tan su getiriliyor. Levent TOSUN (Ankara Sular

61

62

63

64 4 Ağustos 2008 Çevre Orman Bakanlığı Bölge Müdürü Sivas Sarıkışla Saraç köyü muhtarına Kızılırmağın suyunun sulamaya elverişli kalitede olmadığı. Levent TOSUN (Ankara Sular

65 Kızılırmak suyunda zehir yok. Ağır metaller sınır altında. Ancak; * Sülfat çok fazla Dünya Sağlık Örgütü üst sınırı 250, Çamlıdere 20, Kızılırmak 500 mg/l => ishal olasılığı * Klorür çok fazla Çamlıdere 20, Kızılırmak 250 mg/l => suyun tadı tuzlu galvanizli borularda korozyon olasılığı * Sodyum iyonu sınırda (188 mg/l) => damar sertliği

66 * su aşırı sert (30 Fr) => sabun köpürmeyecek, gereksiz sabun + deterjan kullanımı, durulama için çok su harcanacak, elektrikli su ısıtma cihazları kireçlenecek, daha fazla elektrik tüketecek, filtreler tıkanacak.. * klorlama ile birleşince oluşabilecek trihalometan => kanser yapıcı özellik erkeklerde sperm sayısında azalma

67 Bunları arıtmak teorik olarak mümkün. Ancak, şu anda İvedik Arıtma Tesisinde bu teknoloji yok. Ters Ozmos teknolojisi yatırımı ve işletmesi pahalı. Günün birinde kurulduğunda ( 175 m USD) gideri abonenin su parasına yüklenecek.

68

70 Bu arada su Ankara ya habersizce verildi. 21 gün sonra yeni tartışmalar başladı. Kırıkkaleli bu suyu yıllardır içiyor. Onlar kobay mı? Levent TOSUN (Ankara Sular

72 İÇME SUYU PROJESİ KIRIKKALE ÖZLENEN SUYA KAVUŞACAK İçme suyu arıtma tesisinde ek ünite inşaatı yaptırılabilmesi için Başkana yetki verilebilmesi ile ilgili meclis kararı alındı. Şehrimiz içme suyu arıtma tesisine su sağlayan kaynak Kızılırmak olup bu su Kapulukaya Barajı ndan sağlanmaktadır. Kırıkkale belediyesi tarafından yaptırılan araştırmada Kızılırmak nehri su karakteri içinde içme suyu Standardları dışında kalan sülfat ve sertlik oranlarının yüksek miktarda olduğu saptanmıştır. Bu iki parametrenin yüksek olması sebebiyle su içilirken damak tadında bozuk bir tad bırakmaktadır. Mevcut tesis bu iki parametreyi istenen değerlere indirememiştir. Bunların yok edilebilmesi için ek bir ünite yapılması gerekmektedir. Kısa tabirle yumuşatma ünitesi diye bahsedilen ek ünitenin yapılabilmesi için fizibilite proje çalışma ve akabinde yapılan ihale ile birlikte inşaatın yapılarak suyun istenilen değerlere içilebilir hale getirilebilmesi için Belediye Meclisinden bütün işlerin takibi ve protokolleri yapabilmesi için Belediye Başkanı Veli KOKMAZ tam yetki kararı alınmıştır.

73 daha önce musluktan su içilmeyen Levent TOSUN (Ankara Sular

74

75 sitesinde Avrupa daki yüzlerce şişe suyunun özellikleri var. sitesinde Paris şehir suyu özellikleri var. Sülfat mg/l sitesinde Londraşehir suyu özellikleri var. Sülfat 67 mg/l (Çamlıdere suyunda Sülfat 11 mg/l)

76 Sulfat miktari 112 mg/l Günde en az yarım litre içmek yararlıdır.... Kabızlığa da iyi gelir... Kızılırmak suyu Çamlıdere suyu ile karıştırılarak verilecek ; 1/8 + 7/8 Çamlıdere de hiç su kalmadı, şimdi hepsi Kızılırmak suyu

77 Yeni arıtma tesisinin Gölbaşı nda kurulacağı söyleniyor. Arıtma sırasında 4 birim suyun 1 birimi dışarı atılacak. 1- O zaman o kadar su Gölbaşı na kadar neden pompalansın? 2- Atılan suda 4 kat fazla tuz olacak. Bu da atılacağı yerdeki ekolojik dengeyi bozacak. => arıtma neden suyun kaynağında, Kesikköprü de olmasın? Daha sonra arıtma yapılmayacağı belirtildi.

78

79 Saydamlık, bilgi toplumu. yönünden; ASKİ Ankara Büyükşehir Belediyesi Kızılırmak projesi ile ilgili hiç bilgi yok.

80 ASKİ web sitesi (27.Aralık 2008) baraj toplam hacmi (pompa dahil) % kullanılabilir su miktarı kalan su miktarı günlük ortalama su tüketimi barajlara gelen su miktarı Kızılırmak suyu ve barajları bilgisi yok. Levent TOSUN (Ankara Sular

81 ASKİ web sitesi (24.Aralık 2008) 1-20 Kasım 2008 tahliller parametre birim İvedik çıkış TSE WHO sodyum mg/l klorür mg/l sülfat mg/l sertlik mgcaco3/l 323 İvedik Arıtma tesisi tanıtımı parametre birim İvedik giriş İvedik çıkış sodyum mg/l klorür mg/l sülfat mg/l sertlik mgcaco3/l Levent TOSUN (Ankara Sular

90 5 Ağustos 2007 sunumda şöyle demiştik; Bunu da ötesinde; Kızılırmak tan su getirilmesi projelendirme çalışmaları acele olarak tamamlanıp borular döşenmeye başlandı. Sular gürül gürül akmaya başlayınca bu proje ile Ankara yı kurtaranları halkımız kahraman ilan edecek.! Yanılmış olmaktan mutluyuz. Ankaralı konunun bilincinde. Toplumun her kesimi başarısız yönetildiğinin farkında. Levent TOSUN (Ankara Sular

91 Adam suyu getiriyor. Zaten kuraklık olmuş. Takdir edeceği yerde eleştiriyor. Levent TOSUN (Ankara Sular

92 Ne yönden bakılırsa bakılsın; son yıllarda su konusunda yaşananlar planlamadan ve bilimsellikten uzaklaşmanın (kötü yönetimin) örneğidir. Ankaralı, daha kaliteli suyu, daha az maliyeti, daha iyi su yönetimini, daha iyi yöneticileri hak etmektedir.

93 Türkiye Cumhuriyetinin başkenti Ankara 21.yüzyılın başında stratejik bir doğal kaynak olan su planlaması ve yönetiminde çağdaş ülkelerde gördüğümüz yöntemler uygulamalıdır. Yönetimler; katılımcı, saydam yöntemlerle, uzun erimli planlar yapmalı, bunlara titizlikle uymalı, insana değer veren yönetim tarzı benimsemelidirler. Levent TOSUN (Ankara Sular

94 Su da özelleştirme niye yapılır? *teknik bilgi gerekli *verim artışı *servis kalitesindeki artış *yatırım yapacak para yok daha az devlet daha iyi toplum verimli sonuçlar daha fazla ticaret Levent TOSUN (Ankara Sular

95 AB Lizbon anlaşmasına ekli protokol rekabeti özendiriyor. Services of General Interest; Toplum yararına olan hizmetlerde olmayabilir. İngiliz yöntemi ; şebeke, tesis,işletme hepsi özelleşiyor Fransız yöntemi; şebeke, tesis kamuda işletme özelleşiyor Levent TOSUN (Ankara Sular

96 Osmanlı özelleştirme yapmış. Sultan Abdülaziz 1868 Dersaadet Anonim Su Şirketi (Terkos) Üsküdar Kadıköy Su Şirketi 1937 İmtiyaz haklarının azamisini alıp vecibelerini yerine getirmeyince.. geri alınmış. Levent TOSUN (Ankara Sular

97 İngiltere de 1989 da özelleştirme yapılmış. fiyat artışı % 50 ilk 4 yıl %46 ilk 9 yıl kar % 147 rekabet yok işgücü %20 düştü yatırım yapılmadı önlem kuraklık var ama kısıntı yok Levent TOSUN (Ankara Sular

98 Dünyada %90 kamu mülkiyeti kamu Meksiko, Madrit, Moskova, New York, Kahire, Tokyo özel Londra karma Paris (%70k), Berlin (%50k), Johannesburg (k+bağımsız) Levent TOSUN (Ankara Sular

99 Antalya abone 1995 yılında 10 yıl için su imtiyaz hakkı ihalesi ENKA + Lyonnaise des Eaux Bir süre sonra ENKA hissesini devretti. Şirketin fiyat artış talepleri bitmedi. 8. yılda iptal edildi, şimdi tahkimde Levent TOSUN (Ankara Sular

100 Edirne Şubat 2008 de ihaleye çıkıldı. 30 yıl için Su + kanal Nakil, depolama, dağıtım, satış, tahsilat, para toplama iptal oldu, mahkeme Levent TOSUN (Ankara Sular

101 Su ve kanalizasyon halk sağlığı ile ilgili kamusal bir haktır. Mülkiyet ve yönetimi kamuda, halkta kalmalıdır. Levent TOSUN (Ankara Sular

102 İlginize teşekkürler. Nasıl bir Ankara? Ankara Suyunda Çağdaş Yönetim Levent TOSUN makina y. mühendisi Ankara Sular İdaresi eski Genel Müdürü 27 Aralık 2008 ODTÜ Mezunları Derneği - Vişnelik Levent TOSUN (Ankara Sular

103 İvedik Arıtma Tesisi işlemleri Kimyasal Madde Kullanma Amaci Alüminyum Sülfat Al2(SO4)3 Polielektrolit Kireç % 100 Ca (OH)2 Klor Klor Sülfirik Asit H2SO4 Potasyum Permanganat (KMnO4) Aktif Karbon Koagülan (Pıhtılaştırıcı) Pıhtılaştırıcı yardımcısı Son ph düzenleme Ön klorlama Son klorlama Ham su ph ayarlaması Fe ve Mn giderimi Tad ve koku giderimi Levent TOSUN (Ankara Sular

104 GÖRÜŞ Türkiye Cumhuriyetinin başkenti Ankara 21.yüzyılın başında su yönetimi konusunda yeteri kadar başarılı değildir.