KIBRIS RUMCASINDA A HARFLİ TÜRKÇE SÖZCÜKLERDEN BAZILARI

Transkript

1 807 ÖZET KIBRIS RUMCASINDA A HARFLİ TÜRKÇE SÖZCÜKLERDEN BAZILARI İSLAMOĞLU, Mahmut * -ÖZNUR, Şevket ** KUZEY KIBRIS/NORTH CYPRUS/СЕВЕРНЫЙ КИПР Kıbrıs Adasının Osmanlı-Türk egemenliğine girdiği 1571 yılından itibaren Kıbrıs ın resmî dili hâline gelen Türkçenin yüzyıllarca birinci dil olma özelliğini koruduğu bilinen bir gerçektir. Ancak 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması yla İngilizcenin öne geçtiği ve Türkçenin ikinci planda kaldığı görülür yılında Kıbrıs ta bağımsız bir Ortaklık Cumhuriyeti kurulunca Rumca ile birlikte yeniden devletin resmi dili ilân edilmiş ve 1963 yılındaki toplumlar arası mücadelelere kadar bu özelliğini korumuştur. Olaylar nedeniyle birbirinden ayrılan toplumların kendi bölgelerinde, kendi dillerini kullanageldikleri gözlemlenir. O günlerde oluşturulan ve muhtelif aşamalardan geçerek günümüze kadar süre gelen Kıbrıs Türk yönetimlerinin birinci resmî dilleri hep Türkçe olmuştur. Nitekim 1983 yılında ilan edilen Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin iftiharla söyleyebiliriz ki, dili yine Türkçedir. Bu dil bir yandan, fetihten sonra Ada ya yerleştirilen Türk halkının konuşma dili olma özelliğini korurken bir yandan da Ada Yönetimlerinin resmî dili olagelmiştir. Dünya dilleri arasında önemli bir yer işgal eden Türk dili Ada daki yerli halkları çok etkilemiş, bu halkların özellikle Kıbrıslı Rumların hem konuşma dillerinde hem de yazı dillerinde hatırı sayılır derecede etkili olmuş, bu dile hayli zenginlik kazandırmıştır. Kendi saygın araştırmacılarının da belgelerle ortaya koydukları gibi en az üç bin beş yüz Türkçe sözcüğün Kıbrıs Rum ağzında mevcudiyeti görülmektedir. Sizlere bu bildirimizde sunmaya çalışacağımız örnekler, bu etkileri açıkça kanıtlayacak niteliktedir. Anahtar Kelimeler: Lozan Antlaşması, Türkçe, Kıbrıs Rum ağzı, Türkçe sözcükler. ABSTRACT Some Turkish Words with the Letter A in Greek Cypriot Language It is a known fact that with the sovereignty of the Ottoman Empire in Cyprus, Turkish language became the official language and remained as the first language * Dr. Araştırmacı-Yazar. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti. ** Yakın Doğu Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Öğretim Elemanı. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti. e-posta: sevketoznur@yahoo.com

2 808 for centuries. But after the Loazan Treaty in 1923, English Language became the first language of the island. In 1960 with the declaration of the Republic of Cyprus, again it (Turkish language) became the official language of the republic with English and Greek languages until the communal struggles in Two communities separated from each other because of the struggles and started using their own languages. Since then, Turkish governmental authorities have always used Turkish as the official language. As a matter of fact, we can proudly say that the official language of the Turkish Republic of Northern Cyprus which was declared in 1983 is Turkish. Turkish language was not only the spoken language of the settlers after the Ottoman conquest but the island s administrations as well. Turkish Language which has an important place among world languages, affected the societies living in Cyprus. These societies written and spoken languages (specially Greek Cypriots ) were considerably affected. According to some respectful Greek Cypriot researchers there are 3500 Turkish words in Greek Cypriot dialect. In this study, we are going to try to give examples that will clearly prove these effects. Key Words: Lausanne Treaty, Turkish language, Greek Cypriot dialect, Turkish words. Sözcükler 1 1. Αγαλλίκκιν Rumca Okunuşu: Ağalikkin Türkçedeki Karşılığı: Ağalık Kıbrıs Rumcası na Türkçeden geçme bir sözcük olduğu belirtilmektedir. Rumcada karşılığı verilirken yine başka bir Türkçe sözcükle açıklama yapılmaktadır. Tembelya diye verilen sözcük de Tembellik kelimemizin ta kendisidir. Cümle içerisinde verilen örneklerde de Türkçeden alınma sözcükler dikkat çeker. 2 Örnek cümle: Το ρεσπελλίκκιν εν θέλ αγαλλίκκιν. Okunuşu: To rençberlikkin en theli ağalikkin. Türkçe anlamı: Rençberlik ağalık istemez. 2. Αβρατίνί Rumca Okunuşu: Avradini 1 Bildirimizde Rumcanın peltek d sesini İngilizcedeki th ile vermeyi uygun gördük. 2 Rumcadaki küfür sözcüklerinin çoğu Türkçedir.

3 809 Türkçedeki Karşılığı: Avradını. Yazar bu sözcüğün de Türkçeden alındığını belirtirken, öfkelenildiği zaman küfür olarak kullanıldığı açıklamasına yer verir. Örnek Cümle: Έφυες με τ αβρατινί. Rumca Okunuşu: Efiyes me do avradini. Örnek Cümlenin Türkçe Anlamı: Bağırıp çağırarak kaçtın (gittin). 3. Αβτζής Rumca Okunuşu: Avdzis. Türkçeden geçtiği belirtilen sözcüğün Rumca açıklaması yapılırken Kiniğos sözcüğü verilmektedir. 4. Αγιάζιν Rumca Okunuşu: Ayazin Türkçedeki Karşılığı: Ayaz Sözcüğün açıklaması yapılırken: Kışın, sabahları, hafif esinti ile birlikte hissedilen soğuk hava. sözlerine yer verilmektedir. 5. Αγιρλίκκια Rumca Okunuşu: Ağırlikkia Türkçedeki Karşılığı: Ağırlık. Ağırlık sözcüğünün Rumcada varos sözcüğüyle izah edilebileceği anlatılır. 6. Αγνατίζω Rumca Okunuşu: Ağnadizo Türkçedeki Karşılığı: Anlamak. Bu sözcüğü açıklamaya çalışan kitabın yazarı sözcüğün kimi Kıbrıslı Türklerce telâffuzunu da vererek Ağnadım demektedir. Rumcada hangi anlamlarda kullanıldığını açıklarken de Anlıyorum, demek istiyorum, izah ediyorum ifadelerini kullanır. Örnek Cümle: Την γλώσσαν όμως της καρκιάς πιστεύκω αγνατίζειξ. Okunuşu: Din ğlossan omos tis garkias bistevko ağnadizis. Türkçesi: Kalbin dilinden anlıyorsun sanırım. denmekte. Örnek Cümle: Τότε οι αστυνομικοί επή ραν καταθέσεις, αφού του αγνατίσασιν ούλες τες υποθέσεις.

4 810 Okunuşu: Dode i asdinomiki ebiran gatathesis, afou du ağnadisasin oles des ibothesis. Türkçesi: Tüm olan bitenleri anlayan polisler o vakit ifade aldılar. 7. Αζάς Rumca Okunuşu: Azas Türkçesi: Aza Rumca açıklamada Kinotikos Simvulos diye bir ifadenin yer aldığı görülmekte. Toplum temsilcisi diye çevirebileceğimiz bu kişiler bizim yerel yönetimlerde görev alan muhtarların yardımcılarından, azalardan başkası değildir. 8. Αζάτιν Rumca Okunuşu: Azadin (Türkçe-Farsça olduğu verilir.) Türkçedeki Karşılığı: Azat Rumca açıklamasında Özgür etme biçiminde bir ifadeye yer verilmektedir. Örnek Cümle: Είχα τρεις μαύρους τζι έκαμα τους αζάτιv. Rumca Okunuşu: İha dris mavrus ce egamadus azadin. Türkçesi: Üç zenci kölem vardı ve onları azat ettim. 9. Άζκαλτι Rumca Okunuşu: Az kaltı. Türkçedeki Karşılığı: Az kaldı. Rumca açıklamada Hemen hemen, az daha, ramak kaldı anlamlarına gelen sözcükler kullanılır. Örnek Cümle: Τον Σοφοκλήν που το Πρασκιόν άζκαλτι να τον πιάσοί Rumca Okunuşu: Ton Sofoklin bu don Prasgon azkaltı na don bgasi Rumca olarak verilen örnek cümlenin Türkçesi şöyle: Prasyolu Sofokli yi az kaldı yakalayacaktı. 10. Αϊλ(λ)ίκ(κ)ιν Rumca Okunuşu: Aylikkin Türkçesi: Aylık (Maaş) Türkçeden Rumcaya geçtiği belirtilen bu sözcüğün de anlamı aynen dilimizdeki gibidir.

5 811 Örnek Cümle: Τω Χαλίλη Χ» Τεβρισιούς δύο αϊλλίκια: 50. Aylık ücret diye yapılan izahattan sonra yer alan Rumca örnek cümledeki kişi de Halil Derviş olup iki aylığının 50 olduğu belirtilir. 11. Αΐπιν Rumca Okunuşu: Aibin Türkçedeki Karşılığı: Ayıp Rumcada açıklama yapılırken üç değişik sözcük kullanıldığı görülür. Elâttoma: a. Kusur, sakatlık. b. Özürlü olma hâli c. Noksanlık. Örnek Cümle: Γιατί νάν παραδκι,άνταλον, να βκει μ έτσι αΐπιv. Rumca Okunuşu: Yadi nan baradgi, andalon, na fgi me etsi aibin Rumca olarak verilen örnek cümlenin anlamı şöyle: Neden tertipsiz olsun da böyle bir ayıpla ortaya çıksın. 12. Αϊπλής Rumca Okunuşu: Aiblis Türkçedeki Karşılığı: Ayıplı. Örnek Cümle: Που έχει κάποιοαΐπι. Rumca açıklamada Ayıbı olan diye bir ifadenin yer aldığı görülür ve yine Türkçe sözcüğü bir başka Türkçe sözcükle açıklamaya çalışır. 13. Αϊράνιν Rumca Okunuşu: Airanin. Δροσιστικό ποτό από γιαούρτι. Türkçedeki Karşılığı: Ayran Sözcüğün Rumca açıklaması yapılırken Yoğurttan yapılan serinletici içecek denmektedir. Örnek Cümle: Τ αϊράνιν το καλόν έναν γρόσι ν το πουλώ Rumca Okunuşu: Do ayranin do galon enan ğrosi n do bulo. Örnek Olarak Verilen Rumca Cümlenin Türkçesi Şöyledir: İyi ayranı 3 bir kuruşa satarım. 4 3 Kıbrıslı Türkler ayranı yoğurttan yaparlar. 4 Eski yıllarda kuruşlar bir değer ifade ederdi.

6 Αλάιν Rumca Okunuşu: Alain Türkçedeki Karşılığı: Alay (Karşılama töreni) Rumcada Sözcüğün Karşılıkları Verilirken: Birliktelik, kuşların toplu halde bulunuşu, kalabalık. gibi ifadeler yer almakta. Örnek Cümle: Οι Χωραίτες εβγηκαν να τους προϋπαντήσουν, αλάιν να τους κάμουσιν, τιμήν να τους τιμήσουν. Rumca Okunuşu: İ Horaides evğigan na dus proibandisun, alayin na dus kamusin, dimin na dus dimisun. Rumca örnek cümlenin anlamı ise şöyledir: Lefkoşalılar (Şeherliler) 5 onları karşılamaya, onlara alay düzenlemeye, onları onurlandırmaya çıktılar. 15. Αλακκερίμ Rumca Okunuşu:Alakkerim Türkçedeki Karşılığı: Allah Kerim. Sözcüğün Rumca açıklaması yapılırken dilimizdekine yakın bir ifadenin yer aldığı görülür. Ehi o theos yani Tanrı sahiptir., Tanrı kadirdirç. diyebiliriz. 16. Αλατζά Rumca Okunuşu: Alatza Türkçedeki Karşılığı: Alaca Türkçeden geçme bir sözcük olduğu belirtilirken Rumca açıklamada pamuklu ya da yünlü yerli kumaş olduğu söylenir. Örnek cümle: Εχόρησες την αλατξάν κι εξέης εις το ώμαν. Rumca Okunuşu: Ehorises din alatza ge eksevis is do oman. Örnek Olarak Verilen Rumca Cümlenin Anlamı Şu: Alacayı giyip de omuza çıktın. 17. Άλιν Rumca Okunuşu: Alin Türkçedeki Karşılığı: Al (Kırmızı) Rumcada anlamını kırmızı olarak veren yazar, örnek cümlede şöyle demektedir. 5 Kıbrıs ta Lefkoşa ya Şeher de denir. Halkına da Şeherli denmekte.

7 813 Örnek Cümle: Ελάλες τα σειλούδκια της έν μουσκοκάρφιν άλιν. Rumca Okunuşu: Elâles da şiluthğa dis en musgogarfin alin. Türkçesi: Dudacıkları al bir çiçek gibidir diyordun. 18. Αλίσι - Βερίσι Rumca Okunuşu: Alisi-verisi Türkçedeki Karşılığı: Alış-veriş. Rumca açıklamada Almak-vermek diye tanımlanır ve ayrıca ticarette bir işlem olarak da kullanıldığı açıklanır. 19. Αλλάβερσιν Rumca Okunuşu: Allaversin Türkçedeki Karşılığı: Allah versin Açıklayıcı Cümle: Ο Θεός να, σε βοηθήσει (ειρωνικά), απάντηση σε ζητιάνο, όταν αρνείται την ελεημοσύνη. Rumca açıklama yapılırken Tanrı yardımcın olsun. biçiminde bir ifadenin yer aldığı ve alaylı olduğu söylenir. Bu arada dilenenlere yanıt oluşturduğu ve de sadaka vermek istenmediğinde söylendiği eklenir. Örnek Cümle: Φαγιά τζαι πκεια, αλλάβερσιν, ο κό σμος έν γεμάτο (Τζαπ.), (Çapura Halk Ozanı). Rumca Okunuşu: Faya ce pya, allaversin, o kozmos en yemados Türkçesi: Allahversin, her taraf yiyecek, içecekle doludur. Örnek Cümle: Αφούς έτο, αλλάβερσιν, πό ούλλα έσσω έσεί (Πλαστ.). (Plasi Halk Ozanı) Rumca Okunuşu: Afus edo, allaversin, bo ullâ esso eşi. Türkçesi: Bak, Allahversin evde herşey var. 20. Αλλάχαξι Rumca Okunuşu: Allahası Türkçedeki Karşılığı: Allahasın Örnek Cümle: Τζι εσού, αλλάχασι, έν δουλειές τού τες που έκαμεξ. Rumca Okunuşu: Ce su, allahasi, en thulyes dudes bu egames. Rumcada örnek oluşturan cümlenin Türkçesi şöyle Allahasın sen de bu yaptıkların iş mi?

8 Αλλάχαταμ Rumca Okunuşu: Allahatam Türkçedeki Karşılığı: Allah adamı Sözcüğün Rumca açıklamasında Allah adamı, saf insan. biçiminde ifadeler dikkat çeker. 22. Αλλαχμουστακκουνούβερσιν Rumca Okunuşu: Allahmustakkunu versin. Türkçedeki Karşılığı: Allah müstahakını versin. Örnek Cümle: Να σε πάρει ο διάβολος! Rumca Okunuşu: Na se bari o yiavolos! Rumca açıklaması dilimizdekinden biraz farklı. Burada Seni şeytan alsın! diye bir ifadeye yer verildiği görülmekte. 23. Αλλάχμπεης Rumca Okunuşu: Allaibeyis Türkçedeki Karşılığı: Alaybeyi Örnek Cümle: Του αλλάχμπεη λέγει του για να τους πολογιάσουv. Rumca Okunuşu: Du allaybeyi leyi du ya na dus boloyasun. Rumca Verilen Örnek Cümlenin Anlamı Şöyle: Alaybeyine onları kovmalarını söyler. 24. Αλλαχπελασινούβερσιν Rumca Okunuşu: Allahbelasunu versin Türkçedeki Karşılığı: Allah belâsını versin! Örnek Cümle: Να σου δώσει ο Θεός μπε λάδες! Rumca Okunuşu: Na su thosi o theos mbelathes! Rumca Örnek Cümlenin Anlamı: Allah sana belâlar versin! Biçiminde olup Türkçedeki üçüncü kişi yerine, Rumcada ikinci kişinin yer aldığı gözlemlenir. Üstelik Tanrı nın vereceği ceza yine Türkçede kullanılan bela sözcüğü olup çoğul biçimde yer aldığı görülür. ( Türkçede; Allah belasını versin! derken üçüncü kişi kastedilmektedir. Hâlbuki Rumca örnekte: Allah sana belalar versin! diye bir ifade yer alır ) 25. Αλλάχ Ραμετ Εϊλεσίν Rumca Okunuşu: Allah ramet eylesin!

9 815 Türkçedeki Karşılığı: Allah rahmet eylesin! Rumcadaki açıklamanın bizdekinden pek farkı yoktur. Yalnız söylenişte rahmet sözcüğündeki h sesi düşmüştür. 26. Αντάσορας Rumca Okunuşu: Andasoras Türkçedeki Karşılığı: Ondan sonra Rumca Açıklamada: Daha sonra, devamında gibi ifadelere yer verilir. 27. Αρκάς Rumca Okunuşu: Arkas Türkçedeki Karşılığı: Arka Arka Sözcüğüne Bir S Harfi İlâvesiyle Elde Edilen Bu Sözcüğün Rumca Açıklamasında: Arka çıkan, Savunan sözcüklerinin yer aldığı görülür. Örnek cümleler a. Ανάγκη πάσα να βρουμεν αρ κάν τζαι δικηόρον. Rumca Okunuşu: Anangi basa navrumen arkan ce thigioron. b. Ο Νικολάκης κι ο Νονής εμβήκαν βεκκιλάδες, να ξαπολύσουν τον Λαμπρήν, να πά να πιάσ αρκάδεζ. Rumca Okunuşu: O Nikolakis ge o Nonis emvigan vekkilathes, na ksabolisun don Lambrin, na ba na biasi arkathes. Kullanılışı Aynen Dilimizdeki Gibi Olan Bu Sözcükle İlgili Örnek Rumca Cümlenin Türkçeleri Şöyle: a. Bütün mesele arka ve avukat bulmak meselesidir. b. Lambri yi serbest bırakmaları ve ona arka çıkacak kişiler bulabilmesi için Nikolakis ve Nonis vekil oldular. 28. Αρκαλατίζω - Αρκαλατευκω Rumca Okunuşu: Arkaladizo Türkçedeki Karşılığı: Arkalamak Rumca Açıklamada: Desteklemek, birilerini savunmak. gibi ifadeler görülür. Örnek Cümle: Έδει αρκάν τξι αρκαλατίζει τον να μεν τον δέρουν. Rumca Okunuşu: Ehi arkan ce arkaladizidon na men don therun

10 816 Rumca Örnek Cümle ise Şöyle: Arkası vardır, onu dövmemeleri için ona arka çıkar. 29. Αρπατζίκκιν Rumca Okunuşu: Arpadzikkin Türkçedeki Karşılığı: Arpacık Rumcası: Είδος βε λονιάς που ράβουν τα σεντόνια. Rumca Okunuşu: İthos velonyas bu ravun da sendonya. Rumca açıklamada Çarşaf dikerken kullanılan bir tür iğne. diye tanımı yapılmaktadır. 30. Αρσίζης - Αρτζίζης Rumca Okunuşu: Arsizis Türkçedeki Karşılığı: Arsız Örnek Cümle: Ο άνθρωπος εις το πιοτόν και παρά νάν αρσίζης, χίλιες φορές καλύτερα να είναι χαϊρσίζηξ. (Μιχαήλ) Rumca Okunuşu: O antrobos is do biodon ge bara nan arsizis, hilyes fores galidera na ine hayirsizis. Rumcada Açıklama Yaptıktan Sonra Verilen Örnek Cümlenin Türkçe Anlamı Şöyle: Adam içkide arsız olacağına hırsız olsun bin kez daha iyidir. Mihail (Halk ozanı) 31. Αρσιλλίκκιν - Αρτζιλλίκιν Rumca Okunuşu: Arsillikin-Artzillikkin Türkçedeki Karşılığı: Arsızlık. Sözcüğün iki biçimde geçtiği görülür. Rumca açıklamada Arsızın niteliği sözlerine yer verilmektedir. Rumca açıklama yapılırken yine Türkçeden geçme arsız sözcüğünün yer alması son derece ilginç. 32. Αρτικλαμάς Rumca Okunuşu: Artıklamas. Türkçedeki Karşılığı: Artıklama Rumca açıklama yapılırken Fazlalık gibi bir ifade kullanılmakta. 33. Αρτιρώ Rumca Okunuşu: Artiro

11 817 Türkçedeki Karşılığı: Artırmak sözcüğünün ta kendisi olan bu sözcüğün artırırım biçiminde yer aldığı görülür. Örnek Cümleler a. Σπάζεις μέσα στην δουλειάν τζι εν αρτιράς ππαράν. Rumca Okunuşu: İsbazis mesas din thulyan ce en artiras paran. b. Τό σον ππαράν που κέρδιζεν τίποτε δεν αρτίραν. (Άζ) Rumca Okunuşu: Doson paran bu gerdizen dibode then artiran. Rumca Olarak Verilen Örnek Cümlelerin Türkçeleri Şöyledir a. Çalışmaktan çatlarsın da para artıramazsın. b. O kadar para kazandığı halde hiç artıramadı. 34. Ασλάνιν - Ασλανίν Rumca Okunuşu: Aslanin Türkçedeki Karşılığı: Aslan Türkçeden geçen ve aslan anlamına gelen bir sözcük olduğu belirtildikten sonra verilen ek bilgide eski yıllarda kullanılan ve üzerinde aslan figürü bulanan kırk para değerinde gümüş Türk parası sözleri ilginç. Örnek Cümle: Δέκα χιλιάδες ασλανιά είπαν του να τους δώσει. Rumca Okunuşu: Deka hilyathes aslanya ibandu na dus thosi. Örnek Rumca Cümlenin Anlamı: Onlara on bin aslan vermesini söylediler.

12 818