AİLE VE TÜKETİCİ HİZMETLERİ

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI AİLE VE TÜKETİCİ HİZMETLERİ ATIK YAĞLAR 850CK0098 Ankara, 2011

2 Bu mdül, mesleki ve teknik eğitim kul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Prgramlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik larak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz larak verilmiştir. PARA İLE SATILMAZ.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... ii GİRİŞ... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ Tanımı Bitkisel Atık Yağ Oluşumu Bitkisel Atık Yağların Çevresel Etkileri ve Önlemler Biydizel Bitkisel Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ MADENİ ATIK YAĞLAR Tanımı ve Özellikleri Kategri Grupları Madeni Atık Yağların Geri Kazanımı Madeni Atık Yağlardan Kaynaklanan Çevre Kirliliğinin Önlenmesi Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI ÖNERİLEN KAYNAKLAR KAYNAKÇA i

4 AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI AÇIKLAMALAR 850CK0098 Aile ve Tüketici Hizmetleri Çevre Hizmetleri Atık Yağlar MODÜLÜN TANIMI Atık yağların bertaraf sürecini yürütme aşamalarının incelenmesini sağlayan öğrenme materyalidir. SÜRE 40/24 ÖN KOŞUL YETERLİK Katı Atıklar mdülünü başarmış lmak Atık yağların bertaraf sürecini yürütmek Genel Amaç Atık yağların bertaraf süreci işlemlerini mevzuata uygun yürütebileceksiniz. MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Amaçlar 1. Bitkisel atık yağları mevzuata uygun tplayabileceksiniz. 2. Madeni atık yağları mevzuata uygun tplayabileceksiniz. Ortam: Belediyelerin çevre ile ilgili birimleri, kamu kurum ve kuruluşları, özel kuruluşlar Dnanım: Kaynak kitaplar, bilgisayar, prjeksiyn, dergiler, afiş, brşür, ftğraflar, uyarıcı pan, DVD, CD, VCD, TV Mdül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden snra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen mdül snunda ölçme aracı (çktan seçmeli test, dğru-yanlış testi, bşluk dldurma vb.) kullanarak mdül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Dünyada ve ülkemizde özellikle nüfus ve sanayinin yğun lduğu büyük yerleşim yerleri önemli çevre srunları ile karşı karşıya kalmaktadır. Evsel katı atıklar dışında farklı yöntemlerle tplanması, taşınması, işlenmesi ve bertaraf edilmesi gereken evsel ya da sanayi kaynaklı atık yağlar, tehlikeli atıklar içerisinde yer almaktadır. Bu nedenle çevre ve insan sağlığı için önemli riskleri vardır. Ülkemizde tehlikeli atıklar knusunda ülke genelinde güvenilir bir atık envanterinin luşturulamaması, üreticilerin bu knuda yeterince bilgilendirilmemesi, bertaraf tesislerinin sayısının az lması, çevresel risklerin bilincinde lunmaması, yasal lmayan şekilde atıkların gelişigüzel rtama dökülmesi gibi srunlar nedeniyle atıkların kaynağında azaltılması, bunun mümkün lmadığı durumlarda ise atıkların bertarafı şarttır. Atık yağlar, insan sağlığını ve çevreyi önemli ölçüde tehdit etmektedir. Zamanında besin zincirinden çekilmeyen kızartmalık atık yağlar, kanserjen etki yaratmakta ve kntrlsüz biçimde rtama atıldığında hem kanalizasyn sistemine büyük zarar vermekte hem de yeraltı sularına karışarak içme sularını kirletmektedir. Kullanılmış kızartmalık yağlar ücretsiz larak lisanslı geri kazanımcıya veya tplayıcılara teslim edilmelidir. Endüstriyel uygulamalarda ve araç servis ve tamir istasynlarında yağ kullanımı, taşınması ve deplanmasında hem işçi sağlığı ve güvenliği açısından hem de çevrenin krunması açısından dikkatli lmak gerekir. Yağlar amacına uygun kullanıldığı sürece insan sağlığına zarar vermez ve tehlike düzeyi sn derece azdır. Bu mdül ile çevrenizde luşan atık yağların hangi özelliklere sahip lduğu, geri kazanım yöntemleri ve yönetmelikleri bilgisine ulaşarak atık yağları uygun yöntemlerle tplayabileceksiniz. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ 1 Bitkisel atık yağları mevzuata uygun tplayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Evsel atık yağ luşumunu araştırınız. Bitkisel atık yağların çevresel etkilerini araştırınız. Bitkisel Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği ni inceleyiniz. 1. BİTKİSEL ATIK YAĞLAR Nüfus artışının yanı sıra insanların yaşam ve gelişmişlik düzeyine paralel larak ürettikleri atık yağ miktarının fazlalaşması, ayrıca dğaya verilen atık yağların çevre ve yaşam için tehdit edici nitelikte lmaya başlaması atık yağ srununun çözümü için teknljik yöntemlerin uygulanmasının yanı sıra kaynakta kntrl ve atık yağ çıkışını önlemeye yönelik plitikaların da geliştirilmesini zrunlu kılmaktadır Tanımı Basit bir çevre srunu gibi görünen ve önemi anlaşılmadığı için yeterli önlem alınmayan srunlardan biri de atık yağlar dır. Evsel atık yağlar, bitkisel kaynaklı atık yağları luşturmaktadır. Bitkisel ham yağ rafine sanayinden çıkan sap-stck, tank dibi trtu ve yağlı tpraklar, kullanılmış kızartmalık yağlar, çeşitli tesislerin yağ tutucularından çıkan yağlar ve kullanım süresi geçmiş lan bitkisel yağlar bitkisel atık yağ larak tanımlanmaktadır. Ülkemizde her yıl yaklaşık 1,7 milyn tn bitkisel yağ tüketilmektedir. Yağ rafinasyn süreci snucu ve elde edilen yağın tüketimi snucu yaklaşık 350 bin tn bitkisel atık yağ luştuğu tahmin edilmektedir. Sap-stck: Bitkisel ham yağların rafinasynunda serbest yağ asitlerinin kstik ile nötralizasynu ve yıkama snrasında ayrıştırılan sabun, reçine asitleri ve vakslı maddeler, su ve az miktar yağ içeren yan ürün sap-stck larak adlandırılmaktadır. Sap-stck, ham yağlardan sudkstik nötralizasynu ile serbest yağ asitlerinin giderilmesi (alkali rafinasyn) sırasında ele geçen bir yan üründür. 3

8 Yağ asidi + sudkstik sabun + su Resim 1.1: Sap-stck Genellikle ham yağın % 3-20 si ranında luşan bu sabun fazı sap-stck larak isimlendirilir. Tank dibi trtu: Yağ üreten tesislerin ham bitkisel yağ deplarında dibe çöken ve yağ ihtiva eden trtular tank dibi trtu larak adlandırılmaktadır. Bitkisel atık yağ üretimi yapılan tesislerde rafinasyn işleminden snra bitkisel yağlar deplama tankına alınır ve zamanla tank dibinde yağ ihtiva eden trtu birikir. Bu trtular bitkisel atık yağ larak değerlendirilir ve lisanslı bitkisel atık yağ tplayıcıları tarafından tplanarak çevre lisanslı geri kazanım tesislerinde işlenir. Bu trtuların içerisinden bitkisel yağ ayrılır ve ayrılan yağ, sabun üretiminde ham madde larak kullanılır. Yağlı tprak: Yemeklik bitkisel yağ rafinasynu snucu rtaya çıkan tpraklar, yağlı tprak larak adlandırılmaktadır Yemeklik yağ üretimi yapan tesislerde ham yağ C ye kadar ısıtıldıktan snra yaklaşık % 0,1 ranında % 75 lik fsfrik asit çözeltisi katılıp 30 dakika süre ile karıştırılarak yapışkan maddelerin hidratasynu sağlanır. Daha snra karışıma % 0,25 ranında ağartma tprağı ilave edilip hmjen bir karıştırma yapılarak filtre preslerde filtre edilir. Bu işlem snrasında çıkan yağlı tpraklar, bir miktar yağ içermektedir. Bu nedenle bu tpraklar, atık bitkisel yağ kategrisinde değerlendirilmektedir. Yağ tutuculardan elde edilen yağlar: Yağ tutucular, kullanılmış kızartmalık yağların bulaşık yıkanması veya yağın lavabdan dğrudan dökülmesiyle kanalizasyn sistemine vereceği zararların önlenmesi veya arıtımları sırasında arıtma tesisinin işletim maliyetlerinin azaltılmasına yönelik larak atık sudaki yağın fiziksel yöntemler ile uzaklaştırılması amacıyla üretilen yağ ayırma birimleridir. Fiziksel özelliğinden dlayı (Yağın suya göre yğunluğu düşüktür.) yağın ünitenin yüzeyinde tplanması sağlanır. Yağlı su, yağ tutucu tankı içinden geçirilir. Akış sırasında yğunluğu suyun yğunluğundan daha küçük lan yağ zerrecikleri, yağ tutucunun yüzeyine dğru yükselir. Nitelikli yağ tutucu kullanımının sağlanması ile tplanan bu yağların çevre lisanslı geri kazanım tesislerinde geri kazanımının sağlanması gerekmektedir. 4

9 Şekil 1.1: Yağ tutucu Yağ tutucular atık sulardaki yağın fiziksel yöntemler ile giderilmesi amacıyla imal edilen yağ ayırma cihazlarıdır. Fiziksel özelliğinden dlayı (yğunluk farkı) yağın ünitenin yüzeyinde tplanması sağlanır. Yağlı su, yağ tutucunun içinden geçirilir. Akış sırasında yğunluğu suyun yğunluğundan daha küçük lan yağ zerrecikleri, yağ tutucunun yüzeyine dğru yükselir. Yağ tutucular, sistem içindeki su akışını bzan ve kanalizasynda tıkanmalara neden lan gres, yağ, katılar ve diğer döküntüleri tutmak için tasarlanmıştır. Bu üniteler genelde mutfak bölümündeki dren yluna eklenmektedir ve çğunlukla lavabnun altında bulunmaktadır. Yağ tutucular bina dışında da kurulabilir. Kullanılmış kızartmalık yağlar: Yüksek sıcaklık altında kside lmuş, tekrar kullanımı sağlık açısından uygun lmayan kızartma yağları kullanılmış kızartmalık yağ larak adlandırılmaktadır. Kızartma sırasında yağda luşan fiziksel değişimler snucu viskzite artar, renk kyulaşır, köpürme lur, dumanlanma nktası azalır. Serbest yağ asitleri, karbnil bileşikleri ve yüksek mlekül ağırlıklı maddeler artar. Resim 1.2: Kızartma yapılan yağ 5

10 Atık Atık Tanımı Kdları Yenilebilir sıvı ve katı yağlar (kullanım süresi geçmiş bitkisel yağlar) * dışındaki sıvı ve katı yağlar (kullanılmış kızartmalık yağlar, yağ tutuculardan çıkan yağlar) Yıkama, temizleme, syma, santrifüj ve ayırma işlemlerinden kaynaklanan çamurlar (tank dibi trtu) Tüketime ya da işlenmeye uygun lmayan maddeler (sap-stck, yağlı tprak) Tabl 1.1: tarih ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik gereğince bitkisel atık yağların kdları 1.2. Bitkisel Atık Yağ Oluşumu Bitkisel yağ luşumuna neden lan her işletme T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 2872 sayılı Çevre Kanunu tarafından atık üreticisi larak değerlendirilmektedir Mutfaklarda kullanılan ve aslında nükleer santraller kadar tehlikeli labilen bitkisel yağların denetimi ülkemizde tam larak yapılamamaktadır. Kullandıktan snra atığa dönüşen ve ektksik özellik taşıyan bitkisel yağların tehlikesi Türkiye de 10 yıl önce anlaşılmış ve 2872 sayılı Çevre Kanunu na eklenen Tehlikeli Atıkların Kntrlü Yönetmeliği ile tehlikeli atık kapsamına alınmıştır yılındaki bu düzenleme ile bitkisel atık yağlar insanlığı tehdit eden, kimyasal, tıbbi ve endüstriyel atıklar sınıfına alınmış, ektksik özelliği sebebiyle kanserjen etkiye de sahip bitkisel atık yağların bertarafı ve geri kazanımına bazı standartlar getirilmiştir. Yılda kişi başına 20 kg bitkisel yağ tüketilen Türkiye de mutfaklarda 1 milyn 500 bin tn civarında bitkisel yağ kullanılmaktadır. Bu miktarın büyük bir kısmı da kullanımdan snra atık yağa dönüşmektedir. Resim 1.3: Oluşan atık yağların uygun kaplarda tplanması 6

11 Bir süre kızartma işleminde kullanılan bitkisel yağ, fiziksel ve kimyasal özelliklerini kaybederek atık yağ hâline gelir. Özelliğini defalarca kullanımdan dlayı yitirmiş yağlar, insan sağlığı üzerinde kanserjen etkiye sahiptir Bitkisel ve hayvansal atık yağların yğun larak luştuğu yerler; lkantalar, hazır yemek sanayi, restranlar, teller, fastfd (ayaküstü) işletmeler, hastaneler, yemeklik yağ üreticileri ve tplu beslenme yapan kurum ve kuruluşların mutfaklarıdır Bitkisel Atık Yağların Çevresel Etkileri ve Önlemler Atık yağlar, kanalizasyna döküldüğü zaman su yüzeyini kaplar, su sistemine zarar verir, havadan suya ksijen transferini önler, zamanla suda bzunarak sudaki ksijenin tükenmesini hızlandırır ve atık su arıtma tesisinin işletme maliyetini artırır. Atık su kanal brularına yapışarak bru kesitinin daralmasına ve tıkanmasına neden lur. Tıkanan brular evlerde ve caddelerde kanalizasyn taşkınlarına, böcek ve kku prblemlerine neden larak çevre ve insan sağlığını tehdit eder. Kullanılmış bitkisel yağlar, atık su kirliliğinin % 25 ini luşturmaktadır. Denize, akarsuya ve göle ulaşan bitkisel atık yağlar kuşlara, balıklara ve diğer canlı türlerine zarar vermektedir. Ülkemizde kullanılmış bitkisel yağların kanalizasyna, yüzeysel sulara dökülmesi yasaktır. Resim 1.4: Atık bitkisel yağların yarattığı çevre srunları örnekleri Evsel atık sular genel larak biyljik larak arıtılır. Evsel atık su içinde bulunan yağları biyljik larak arıtmak mümkün değildir. Arıtma işlemi yapılmayan atık suların içindeki bitkisel ve hayvansal atık yağlar; denizlere, göllere ve akarsulara döküldüğü zaman suyun kirlenmesi ve sudaki ksijenin azalması snucu başta balıklar lmak üzere diğer canlılar üzerinde lumsuz etkilere yl açar. Yeraltı suları her ülke için önemli bir içme suyu kaynağıdır. Kullanılmış yağlar, yeraltı sularının kirlenmesine neden lmaktadır. Kirlenen yeraltı sularını temizlemek çk pahalı ve zrdur. Ülkemizde kullanılmış bitkisel ve hayvansal yağ atıkları gelişi güzel bertaraf edilerek hem yüzeysel hem de yeraltı sularımız kirletilmektedir. Çöpe dökülen atık yağlar, çöp deplama alanında sık sık yangın çıkmasına neden lmaktadır. Bitkisel yağ atıklarının çöp içerisine atılması veya dökülmesi yasaktır. 7

12 Kullanılmış bitkisel ve hayvansal yağlar ayrı temiz kaplarda tplanmalıdır. Tplama işini yapan firmalar atık yağları sabun, hayvan yemi ve biydizel üreticisi firmalara vermekle yükümlüdür. Evlerde luşan atık yağlar süzülerek biriktirildiği ve 5 l tplandığı zaman ilgili firmalarca teslim alınmaktadır. Bitkisel atık yağların insan sağlığı üzerinde kanserjen etkilerinin bulunduğu bilimsel larak kanıtlanmış bir gerçektir. Kullanılmış atık bitkisel yağ üreticisi lan işletmeler, (tatil köyleri, teller, restranlar, sanayi mutfakları, yemeklik yağ üreticileri, hazır yemek üreticileri) 2872 sayılı Çevre Kanunu kapsamında insan sağlığı ve çevreye yönelik zararın etkisini en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlamak ve atıklarını ilgili Yönetmelik esaslarına uygun lisanslı atık bertaraf tesislerine teslim etmek ile yükümlüdür Biydizel Resim 1.5: Bitkisel atık yağların uygun lmayan alıcı rtama dökülmesi Var lan enerji kaynaklarının tükenmesi, kullanımlarının yl açtığı çevresel srunlar ve enerji fiyatlarındaki artış ülkelerin alternatif enerji kaynaklarına yönelmesine neden lmaktadır. Alternatif enerji kaynaklarından bir tanesi de bitkisel ve hayvansal yağlardan üretilen biydizeldir. Biydizel, yağlı thum bitkilerinden elde edilen yağların veya hayvansal yağların bir katalizatör eşliğinde kısa zincirli bir alkl ile (metil veya etil alkl) reaksiynu snucunda luşan ve yakıt larak kullanılan bir üründür. Ham bitkisel yağlar, lkanta ve yemek fabrikaları atık yağları, bzulmuş acılaşmış yağlar, mezbaha atıkları lan hayvansal yağlar biydizele dönüştürülebilir. Biydizel sya, ayçiçeği, klza, Hindistan cevizi ve kenevir gibi dğrudan thumun ezilmesi (saf yağlar) de dâhil tüm bitkilerden yapılabilir. 8

13 Resim 1.6: Biydizel kaynağı bitkiler Biydizel saf larak kullanılabileceği gibi petrlden elde edilen dizel yakıtla karıştırılarak da kullanılabilir. Sebze yağlarının yakıt larak kullanılabileceğini ilk larak 1900 lü yılların başında Rudlph Dıesel, yer fıstığı yağıyla dizel mtru çalıştırarak göstermiştir. Fakat petrl hazır bir sektör lduğu için yaygınlaşması ancak bazı özel laylar snucu ve kısıtlı lmuştur. İkinci Dünya Savaşı, 1970 lerdeki petrl darbğazı ve yeni dönemde çevre bilincinin artması yeni enerji kaynaklarına ilgiyi artırmıştır. Biydizel ismi ilk larak 1992 yılında Amerika Ulusal Sy Diesel Geliştirme Kuruluşu tarafından telaffuz edilmiştir. Kimyasal larak yenilenebilir yağ kaynağından türetilen uzun zincirli yağlı asitlerin mn alkl esterleridir. Yani biyljik kaynaklardan elde edilen ester tabanlı bir tür ksijenli yakıttır ve sıkıştırmalı (dizel) mtrlarda kullanılabilir. Biydizel üretiminde birçk teknik lmasına rağmen ucuz maliyeti nedeniyle sdyum hidrksit veya ptasyum hidrksit gibi bazik katalizör kullanılarak alkl ve yağı esterleştirme yöntemi (transesterifikasyn) tercih edilmektedir. Transesterifikasyn snucunda ürün larak biydizel, gliserin ve az miktarda sabun elde edilmektedir. Biydizel ve gliserin aralarında luşan faz farkı nedeniyle klayca ayrılabilmektedir. Biydizel içerisinde az miktarda çözünmüş larak kalan sabun, katalizör ve gliserin artıkları, biydizeli yıkamakla giderilmekte ve saf biydizel elde edilmektedir. Biydizel; Tarım için yeni pazarlar luşturması, tarım işsizliğini azaltması, Atıl durumda lan birçk araziye yağlı thum bitkileri ekilerek değerlendirilebilmesi, Yağlanma derecesinin yüksek lması nedeniyle mtr ömrünü uzatması, Zararlı emisynların fsil dizele göre ldukça az lması, 9

14 Tksik etkisinin lmaması ve biyljik larak dğada bzunabilmesi, Kullanılmış yağların değerlendirilmesine lanak sağlaması, Petrl kökenli dizel (diesel) ile her randa tam larak karışması ve kalitesini artırması, Yan ürün larak ticari amaçlı gliserin ve ptasyum elde edilmesi, Petrl kökenli dizele göre daha yüksek tutuşma derecesine (>110 C) sahip lması, Zararlı gaz emisynları ve kansere neden lan bileşimleri az içermesi, Hava kirliliğine etken lan kurum miktarında azalmalar sağlaması, Eknmik değerinin yanında çevre dstu bir yakıt lması nedeniyle alternatif enerji kaynağıdır. Resim 1.7: Çevre dstu alternatif yakıt biydizel 1.5. Bitkisel Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği Çevre ve Orman Bakanlığı evsel atık yağların çevresel etkilerini en aza indirmek maksadıyla tarihinde Bitkisel Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği ni yayınlamıştır. Yönetmeliğin amacı; bitkisel atık yağların üretiminden bertarafına kadar çevreye zarar verecek şekilde dğrudan veya dlaylı bir biçimde alıcı rtama verilmesinin önlenmesi, atık yağların yönetiminde gerekli teknik ve idari standartların luşturulması, geçici deplama, geri kazanım ve bertaraf tesislerinin çevreyle uyumlu yönetimi için buna yönelik prensip, plitika ve prgramların belirlenmesi hukuki ve teknik esasların düzenlenmesidir. Yönetmeliğin kapsamında; bitkisel atık yağların geçici deplanması, tplanması, taşınması, geri kazanılması, bertarafı, ticareti, ithalat ve ihracatı ile transit geçişine ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükler, alınacak önlemler, yapılacak denetimler, tabi lunacak hukuki ve cezai srumluluklar yer almaktadır. Yemlik yağların kullanımına ilişkin esaslar, bu Yönetmeliğin kapsamı dışındadır. 10

15 Yükümlülükleri lan kurum ve kuruluşlar Bakanlığın görev ve yetkileri Yönetmeliğin uygulanmasına yönelik iş birliğini ve krdinasynu sağlamak, atık yağ yönetim planlarını hazırlamak, atık yağ geri kazanım tesislerini düzenli larak denetlemek, ulusal atık taşıma frmunu luşturmak, tplama ve bertaraf lisansı vermekle görevli ve yetkilidir. Resim 1.8: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı amblemi Mülki amirlerce alınacak tedbirler Belediyelerin yetki alanı dışında bulunan kullanılmış kızartmalık yağ üreten atık üreticilerini belirleyerek bunların tplama lisansı almış geri kazanım tesisleriyle veya geçici deplama izni verilen tplayıcılarla yıllık sözleşme yapmalarını sağlamak, sözleşme yapmayanlara gerekli cezai işlemi uygulamak, Geçici deplama alanlarının teknik özelliklere göre kurulmasını sağlamak, izin vermek, izin verilen ve izni iptal edilen deplama alanlarını Bakanlığa bildirmek, Yönetmelik kapsamına giren atık yağ geri kazanım tesislerini tespit ederek tplama lisansı almak üzere Bakanlığa müracaat etmelerini sağlamak, Geri kazanım tesislerini ve geçici deplama alanlarını düzenli larak denetlemek, Atık yağ taşıma lisansı vermek, lisans verilen ve lisansı iptal edilen firma ve araçları Bakanlığa bildirmek, Belediyelerden, atık yağ üreticilerinden, tplayıcılardan, geri kazanım tesislerinden alınacak bilgileri ve ulusal atık taşıma frmlarını değerlendirerek ilde luşan atık yağ miktarlarını, geri kazanılan ve bertaraf edilen miktarları yıllık larak Bakanlığa 11

16 bildirmekle ilgili hususlarda gerekli tedbirleri almak ile yükümlüdür. Belediyelerce alınacak tedbirler Yetki sahasında bulunan lkantalar, sanayi mutfakları, teller, tatil köyleri, mtel ve yemekhaneler, hazır yemek üretimi yapan firmalar ile diğer yerlerde gerekli denetimleri yaparak kullanılmış kızartmalık yağların kanalizasyna dökülmesini önlemek, Sınırları dâhilinde kullanılmış kızartmalık yağ üreten işletmelerin lisanslı geri kazanım tesisleriyle veya valilikten geçici deplama izni almış tplayıcılarla yıllık sözleşme yapmalarını sağlamak, buna ilişkin kayıtları ilgili valiliğe bildirmek, sözleşme yapmayanlara gerekli cezai işlemi uygulamak, 2008 yılından itibaren kullanılmış kızartmalık yağların hanelerden tplanması için gerekli sistemi kurmak, halkı bu knuda bilgilendirerek atık yağ tplama faaliyetlerini 2008 yılı itibariyle başlatmakla ilgili hususlarda gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür. Resim 1.9: Bitkisel atık yağların evlerden tplanması Yemeklik bitkisel yağ üreticilerinin yükümlülükleri Piyasaya sürülen kızartmalık yağ miktarını yıllık larak Bakanlığa bildirmek, Atık yağları taşıma lisanslı araçlarla geri kazanım veya bertaraf tesisine göndermek, 12

17 Kullanılmış kızartmalık yağların düzenli larak tplanması amacıyla halkın eğitimi ve bilinçlendirilmesine yönelik çalışmaları desteklemekle yükümlüdür. Resim 1.10: Atık bitkisel yağların yağ üreticileri tarafından teslim alınması Atık yağ üreticisinin yükümlülükleri Atık yağları diğer atık madde ve çöplerden ayrı larak biriktirmek, Faaliyetleri snucu luşan atık yağların biriktirilmesi için sızdırmaz, iç ve dış yüzeyleri krzyna dayanıklı bidn, knteyner ve tank gibi tplama kaplarını kullanmak, Atık yağları lisanslı taşıyıcılarla lisanslı geri kazanım veya bertaraf tesislerine göndermek, Atık yağ sevkiyatında ulusal atık taşıma frmu kullanmak ve her taşımadan snra bunların bir kpyasını ilgili valiliğe göndermek, bu belgeleri beş yıl süreyle tesiste muhafaza etmek, Geri kazanım veya bertaraf tesisleriyle labilecek uyuşmazlıkları ilgili valiliğe ve Bakanlığa bildirmek, uyuşmazlık giderilinceye kadar uyuşmazlığa knu lan atık yağları kendi deplarında muhafaza altında bulundurmakla yükümlüdür. Atık yağ geri kazanım tesisi işletmecilerinin yükümlülükleri Bakanlıktan atık yağ tplama lisansı almak, Faaliyetlerine ilişkin raprlarını yıllık larak ilgili valiliğe göndermek, Atık yağın tesise kabul ölçütlerini belirlemek, atık yağın taşıma frmunda belirtilen atık tanımına uygunluğunu tespit etmek, 13

18 Kullanılmış kızartmalık yağların tplanması için geri kazanım tesisleri dışında kurulacak geçici deplama alanlarını Yönetmeliğe göre kurmak ve geçici deplama izni almak, Tesise getirilen atık yağların analizini yaparak üretici beyanına uygunluğunu tespit etmek, atık yağın uygun bulunması hâlinde ulusal atık taşıma frmunu imzalayarak teslim almak ve atık taşıma frmlarının bir nüshasını her taşımadan snra ilgili valiliğe göndermek, Tesise kabul edilen atık yağları ayrı deplamak, Resim 1.11: Bitkisel atık yağ tplama depsu Persneline geri kazanım faaliyetlerinin gerektirdiği nitelikte eğitim vermek, acil durum planlarını hazırlamak, atık yönetimiyle ilgili işletme kayıtlarını tutmak ve bu kayıtları beş yıl süreyle tesiste bulundurmak, Geri kazanım işlemleri snucunda rtaya çıkan atıkları ve bunlarla kntamine lmuş malzemeleri bertaraf etmek veya ettirmek, buna ilişkin harcamaları karşılamak, Taşıma frmu ve lisans belgesi lmayan taşıyıcılarla getirilen atık yağları tesise kabul etmemek ve durumu ilgili valiliğe bildirmek, Tplayıcıyla lan sözleşme iptallerini ilgili valiliğe bildirmek, Tesise giren atık yağlara ait ulusal atık taşıma frmu ve sevk irsaliyeleri ile çıkan yarı mamul ve ürünlere ait satış faturaları ve mevzuata uygun gerçekleştirilen bertaraf kayıtlarının sanayi daları veya ticaret ve sanayi daları tarafından değerlendirilerek girdiler ve çıktılar yönünden biydizel üretim tesisleri için altı aylık, diğer tesisler için yıllık tplamları gösteren naylı belgeyi Bakanlığa sunmak, 14

19 Resim 1.12: Atık bitkisel yağların geri kazanım ürünü biydizel Ürün analizlerini altı aylık dönemlerde Bakanlığın uygun göreceği akredite bir labratuvarda yaptırmak, bu amaçla numunelerin ilgili valiliğin gözetiminde labratuvar srumlusu tarafından alınmasını sağlamak ve analiz snuçlarını Bakanlığa ulaştırmakla yükümlüdür. Kullanılmış kızartmalık yağ tplayıcılarının yükümlülükleri Geçici deplama alanlarını teknik özelliklere göre kurmak, Kurulacak geçici deplama alanları için valilikten izin almak, Geri kazanım tesisleriyle sözleşme yapmak, geçici deplama izni müracaatlarında bu sözleşmeyi valiliğe ibraz etmek, Sözleşme yaptıkları lkanta, yemek fabrikaları, tel, mtel, yemekhaneler, turistik tesisler ve tatil köyleri gibi tplama nktalarına biriktirme bidn ve knteynerlerini temin etmek, Resim 1.13: Bitkisel atık tplama kaplarının temin edilmesi Bşaltılan taşıma araçlarını, bidn ve knteynerleri her defasında temizlemek, temizlenmeyen biriktirme kaplarını tplama 15

20 nktalarına dağıtmamak, temizleme işleminden kaynaklanan yıkama sularını dğrudan kanalizasyna vermemek, Tplanan ve geri kazanım tesisine sevk edilen kullanılmış kızartmalık yağ miktarlarını aylık larak ilgili valiliğe bildirmek, Geri kazanım firmasıyla rtaya çıkacak anlaşmazlıklar ve sözleşme iptalleri hakkında valiliğe bilgi vermekle yükümlüdür. 16

21 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Bitkisel atık yağların tplanması ve geri kazanımı ile ilgili bir brşür hazırlayınız. İşlem Basamakları Bitkisel atık yağları araştırınız. Bitkisel atık yağ luşumu ve tplanmasını inceleyiniz. Bitkisel atık yağların geri kazanımını inceleyiniz. 17 Öneriler Yazılı ve görsel kaynaklar ile İnternetten yararlanabilirsiniz. İlgili kurum ve kuruşlarla iletişim kurabilirsiniz. Bitkisel atık yağların çevre kirliliği luşturmasını inceleyebilirsiniz. Farklı yerlerden elde ettiğiniz dkümanları düzenleyip nt edebilirsiniz. Elde ettiğiniz dkümanları karşılaştırarak değerlendirme yapabilirsiniz. Dkümanlarınızı destekleyecek görseller araştırabilirsiniz. Yazılı ve görsel kaynaklar ile İnternetten yararlanabilirsiniz. Belediyelerin çalışmalarını öğrenebilirsiniz. Bitkisel atık yağ tplayan yetkilendirilmiş firmalar ile iletişim kurabilirsiniz. Bitkisel Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği nden yararlanabilirsiniz. Yaşadığınız yer ve çevresinde yapılan uygulamaları değerlendirebilirsiniz. Farklı yerlerden elde ettiğiniz dkümanları düzenleyip nt edebilirsiniz. Elde ettiğiniz dkümanları karşılaştırma yaparak değerlendirme yapabilirsiniz. Dkümanlarınızı destekleyecek görseller araştırabilirsiniz. Yazılı ve görsel kaynaklar ile İnternetten yararlanabilirsiniz. Belediyelerin çalışmalarını öğrenebilirsiniz. Bitkisel atık yağ geri kazanım firmaları ile iletişim kurabilirsiniz. Bitkisel Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği nden yararlanabilirsiniz. Biydizel sürecini araştırabilirsiniz. Yaşadığınız yer ve çevresinde yapılan uygulamaları değerlendirebilirsiniz.

22 Elde ettiğiniz bilgi ve dkümanlardan yararlanarak brşürünüzü luşturmak için hazırlık yapınız. Brşürünüzü luşturunuz. Brşürünüz ile ilgili hedef kitlenin yrumlarını alarak çalışmalarınızı değerlendiriniz. Farklı yerlerden elde ettiğiniz dkümanları düzenleyip nt edebilirsiniz. Elde ettiğiniz dkümanları karşılaştırma yaparak değerlendirme yapabilirsiniz. Dkümanlarınızı destekleyecek görseller araştırabilirsiniz. Elde ettiğiniz bilgi ve dkümanları knu başlıklarına göre gruplandırabilirsiniz. Brşürünüz için gerekli lan kâğıt, kalem vb. malzemeyi temin etmek için bir liste luşturabilirsiniz. Dkümanlarınızı destekleyecek görselleri bilgilerle eşleştirebilirsiniz. Zaman ve enerjinizi verimli kullanmaya dikkat edebilirsiniz. Hedef kitlenin dikkatini çekmek için knu başlıklarına göre gruplandırdığınız bilgi ve dkümanları farklı renklerde fn kartnu ve kalemler kullanarak düzenleyebilirsiniz. Görsel ögelerle dikkat çekebilirsiniz. Başlık veya bir slgan kullanabilirsiniz. Planlı ve düzenli çalışabilirsiniz. Zaman ve enerjinizi verimli kullanmaya dikkat edebilirsiniz. Yrumları almak için görüş kutusu hazırlayabilirsiniz. Yrumları yüz yüze görüşerek de alabilirsiniz. Anket frmu düzenleyebilirsiniz. Arkadaşlarınızla çalışmanızın benzer ve farklı yönlerini tartışabilirsiniz. Değerlendirmeleri dikkate alarak bir rapr hazırlayabilirsiniz. 18

23 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerde bş bırakılan yerlere dğru sözcükleri yazınız. 1. Biydizel elde etmede yan ürün larak ticari amaçlı. ve elde edilmektedir. 2. Evsel atık yağlar.... atık yağları luşturmaktadır. 3. Tank dibi trtular, bitkisel atık yağ larak değerlendirildiği için lisanslı bitkisel atık yağ tplayıcıları tarafından tplanmalı geri kazanım tesislerinde işlenmelidir. 4.. yağın fiziksel yöntemler ile uzaklaştırılması amacıyla üretilen yağ ayırma birimleridir. 5. Kızartma işleminde kullanılan bitkisel yağ, fiziksel ve kimyasal özelliklerini kaybederek.. hâline gelmektedir. 6. Bitkisel atık yağların insan sağlığı üzerinde.. etkilerinin bulunduğu bilimsel larak kanıtlanmıştır. 7. Kullanılmış atık bitkisel yağ üreticisi lan işletmeler, insan sağlığı ve çevreye yönelik zararın etkisini en aza düşürecek şekilde sağlamakla yükümlüdür. 8. Ham bitkisel yağlar, lkanta ve yemek fabrikaları atık yağları, bzulmuş acılaşmış yağlar, mezbaha atıkları lan hayvansal yağlar. dönüştürülmektedir. 9. Bitkisel Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği kapsamında; kullanımına ilişkin esaslar yer almamaktadır faaliyetleri snucu luşan atık yağların biriktirilmesi için sızdırmaz, iç ve dış yüzeyleri krzyna dayanıklı bidn, knteyner ve tank gibi tplama kaplarını kullanmakla yükümlüdür. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise bir snraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 19

24 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Madeni atık yağları mevzuata uygun tplayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Madeni atık yağ luşumunu araştırınız. Endüstriyel yağların çevresel etkilerini ve alınabilecek önlemleri araştırınız. Madeni atık yağların kategrilerini araştırınız. Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği ni inceleyiniz. 2. MADENİ ATIK YAĞLAR İnsanların günlük hayatta kullandığı ve kullanılmaz hâle gelince de attığı, gözle görünen atıkların yanı sıra kullanım sırasında veya kullanıldıktan snra havaya, suya, tprağa, denize karışan atıklar da vardır. Yağlar, kullanıldıktan snra atığa dönüştüğünde bu grup içerisinde yer alır ve ektksik özellik göstererek tehlike yaratır. Resim 2.1: Atık madeni yağ 20

25 2.1. Tanımı ve Özellikleri Herhangi bir madeni yağ veya sentetik yağ, sanayide veya sanayi dışı alanlarda özellikle yağlama amacı ile belli bir süre kullanım snucu kimyasal ve fiziksel larak kirlenir ve rijinal özelliğini kaybeder. Yağ, içindeki katkı maddelerinin kırılması, nrmal kullanım esnasında kir, metal sürtünmeleri, su veya kimyasallarla karıştığı için rengi kyulaşarak kullanılamaz duruma gelir. Atık madeni yağ: Kullanılmış benzinli mtr, dizel mtr, şanzıman ve diferansiyel, transmisyn, gres ve diğer özel taşıt yağları ile hidrlik sistem, türbin ve kmpresör, kızak, açık-kapalı dişli, sirkülasyn, metal kesme ve işleme, metal çekme, tekstil, ısıl işlem, ısı transfer, izlasyn ve kruyucu, izlasyn, traf, kalıp, buhar silindir, pnömatik sistem kruyucu, gıda ve ilaç endüstrisi, kâğıt makinesi, yatak ve diğer özel endüstriyel yağlar ve endüstriyel gresler; kullanılmış kalınlaştırıcı, kruyucu, temizleyici ve benzeri özel müstahzarlar ve kullanıma uygun lmayan yağ ürünleri madeni atık yağ larak isimlendirilmektedir. Rafinasyn: Atık yağların rafine edilerek ulusal veya uluslararası standartlar ile şartnamelere uygun baz yağ veya petrl ürünlerine dönüştürülmesi işlemleridir. Rejenerasyn: Atık yağlardan her türlü kirleticinin, ksidasyn ürünlerinin, partiküllerin giderilerek ulusal veya uluslararası standartlar, şartnameler ile kullanım amacına uygun rijinal yağ elde edilmesidir. Atık yağlar; deterjanlar, fsfat gibi kirleticilerin yanı sıra kullanıldığı yere bağlı larak değişen miktarlarda kurşun, çink, baryum, kadmiyum, cıva, krm, arsenik ve vanadyum gibi ağır metaller içermektedir. Atık madeni yağların içerdikleri ağır metaller ve bzunmuş kimyasal yapıları nedeniyle biyljik arıtma tekniği ile faaliyet gösteren evsel atık su arıtma tesislerinde arıtılması zrdur. Bu tip atıklar için biyljik arıtmanın yanı sıra kimyasal arıtma teknikleri de kullanılmalıdır. Atık mtr yağları tprağa ve suya dökülmemeli ve kntrlsüz rtamlarda yakılmamalıdır. Atık madeni yağlar ektksik özelliğe sahiptir. Dğaya gelişigüzel atıldıklarında kalıcı ekljik zararlar meydana getirir. Özellikle su, tprak ve hava kirliliğine yl açarak çevreye ve insan sağlığına zarar verir. Bu etkiler: Suya etkisi: Su yllarına dökülen atık yağlar, suyun üzerinde güneş ışığını engelleyen bir tabaka luşturarak ftsentezi azaltır ve ksijen döngüsünü bzar, yağı besin kaynağı larak kullanan mikrrganizmaların üremesini ve büyümesini sağlayan ksijen geri beslemesini önler. Buna bağlı larak su rtamındaki besin zincirinde yer alan balıkların, kabukluların ve diğer mikrrganizmaların ihtiyacı lan ksijen tüketildiği için yaşamları lumsuz etkilenir. Tprağa dökülen atık yağlar yeraltı sularına karışarak kirlenmelere neden lmaktadır. 21

26 Resim 2.2: Atık madeni yağdan kaynaklanan su kirliliği Tprağa etkisi: Kullanılmış yağ yüksek miktarda kurşun, arsenik, kadmiyum, krm gibi ağır metaller içerdiği için döküldükten snra tprakta biriken ağır metalleri bitkiler, absrbe eder. Tprağa dökülen atık yağlar, bitkileri tahrip ederek tprak ürünlerinin azalmasına, besin zincirinde birikerek insanların zehirlenmesine neden lur. Bitkiler, atık yağda kirlenmiş tprakta gelişemez. Resim 2.3: Atık madeni yağdan kaynaklanan tprak kirliliği Havaya etkisi: Atık yağların kntrlsüz rtamlarda yakılması, insan sağlığı açısından ciddi zararlara neden lan kükürt, klrür ve ağır metallerin havaya karışarak kirlilik luşmasına sebep lur. 22

27 Çöpe dökülen atık yağlar, çöp deplama alanında luşan sızıntı suyunda yğun bir kirlilik yükü luşturur, sızıntı suyunun arıtımını daha da güçleştirir, kanalizasyn brularını ve fseptik çukurlarını tahrip eder. Atık madeni yağlar; atık mtr yağı üreticileri, yıkama yağlamacılar, servisler, yağ değişimi yapılan akaryakıt istasynları endüstri süreçlerinde luşur Kategri Grupları Kirleticiler I. kategri atık yağ: Bu kategride yer alan atık yağlardaki PCB, tplam haljen ve ağır metal gibi kirleticiler aşağıdaki tablda verilen sınır değerlerin altındadır. Bu kategrideki atık yağların öncelikle rejenerasyn ve rafinasyn ylu ile geri kazanımlarının sağlanması gerekmektedir. Bu kategrideki yağlar, enerji geri kazanımı amacıyla kullanılabilir. II. kategri atık yağ: Bu kategrideki atık yağlar Bakanlıktan lisans almış tesislerde enerji geri kazanımı amacıyla kullanıma uygun atık yağlardır. Ancak klrür, tplam haljen ve PCB parametreleri aşılmayan endüstriyel atık yağların rejenerasyn ve rafinasyn yluyla geri kazanımı mümkündür. III. kategri atık yağ: Bu kategride yer alan atık yağlardaki ağır metaller aşağıdaki tablda verilen sınır değerlerin üzerindedir. Klrür ile tplam haljenler 2000 ppm in, PCB ise 50 ppm in üzerindedir. Rejenerasyn ve rafinasyna uygun lmayan, yakıt larak kullanılması insan ve çevre sağlığı açısından risk yaratan ve lisanslı tehlikeli atık yakma tesislerinde yakılarak zararsız hâle getirilmesi gereken atık yağlardır. Müsaade Edilen Sınır Değerleri (I. Kategri Atık Yağ) Müsaade Edilen Sınır Değerleri (II. Kategri Atık Yağ) Müsaade Edilen Sınır Değerleri (III. Kategri Atık Yağ) Arsenik < 5 ppm Maksimum 5 ppm 5 ppm Kadmiyum < 2 ppm Maksimum 2 ppm 2 ppm Krm < 10 ppm Maksimum 10 ppm 10 ppm Klrür Maksimum 200 ppm Maksimum 2000 ppm 2000 ppm Kurşun < 100 ppm Maksimum 100 ppm 100 ppm Tplam Haljenler Maksimum 200 ppm Maksimum 2000 ppm 2000 ppm Pliklrlubifeniller (PCB) (1) Maksimum 10 ppm Maksimum 50 ppm 50 ppm Parlama Nktası Minimum 38 C Minimum 38 C - Tabl 2.1: Madeni atık yağ kategrileri 23

28 I. kategri atık yağ, II. kategri atık yağla karıştırılırsa II. kategri; I. veya II. kategri atık yağlar, III. kategri atık yağla karıştırılırsa III. kategri atık yağ larak kabul edilmektedir Madeni Atık Yağların Geri Kazanımı İnsanlar, yaşamını sürdürmek ve hayat standartlarını yükseltmek için sürekli üretim ve tüketim yapmaktadır. Üretim ve tüketim aşamasında atık ve artıklar rtaya çıkar. Dünyada şimdiye kadar atıksız ve artıksız üretim yapan bir teknlji geliştirilmemiştir. Çıkan atıkların birçğunun eknmik değeri yüksektir. Ancak bunların birçğunun dğrudan veya alternatif ürün larak kullanılmadan önce fiziksel, kimyasal veya biyljik işlemlerden geçirilmesi gerekir. Madeni yağlar, endüstride ve günlük yaşamın bir bölümünde hayatımızı klaylaştıran ürünlerden biridir. Bununla birlikte kullanım ve snrasında kurallar içinde deplanması, bertaraf edilmesi özellikle çevre kirliliği riskini rtadan kaldırmak için sn derece dikkat edilmesi gereken petrl türevi veya sentetik bazlı bir üründür. Madensel yağlar, kullanıldıktan snra tekrar tekrar işlenerek geri kazanılabilen, yeniden ilk kullanım amacına uygun ürüne dönüşebilen özellikleriyle özel bir önem taşımaktadır. Atıkların özelliklerinden yararlanılarak içindeki bileşenlerin fiziksel, kimyasal veya biykimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye çevrilmesine geri kazanım denilmektedir. Atık yağların rafinasyn ve rejenerasyn ylu ile geri dönüşümü yapılmaktadır. Rafinasyn: Bu işlem ile destilasyn veya asit-kil rafinasynu ile atık yağ geri kazanılır. Destilasyn işlemi, çöktürme, ısıtma, vakum, filtrasyn ve santrifüj aşamalarını içerir. Atık yağ, çöktürme tankında büyük partiküller çöktürülerek giderilir. Daha snra yağ ısıtılır ve su, uçucu hidrkarbnlar ve askıda katı maddeler vakumlu filtre ile giderilir. Nötralizasyn ve demulfizasyndan snra atık yağ C de ısıtılır. Filtrasyndan geçen partiküller santrifüj edilerek % 90 ranında ürün elde edilir. Asit-kil rafineri işleminde ise yağ içindeki kirletici ve bzunma maddelerini gidermek için knsantre sülfürik asit karıştırılır. Bu işlem snucunda çözünür lmayan kükürt içeren bileşikler luşur ve reaktör tabanında çöker. Ürün daha snra kireç veya kstik sda ile nötralize edilir. Rengini ağartmak için kil filtre edilir ve sn vakum destilasynla atık yağın rafinasynu tamamlanır. Rejenerasyn: Bu işlem ile atık yağlardan her türlü kirletici, ksidan ürünleri, partiküller giderilerek ulusal veya uluslararası standart ve şartnameler ile kullanım amacına uygun rijinal yağ elde edilir. Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği nde atık yağ yönetiminin temel prensibi öncelikli larak atık yağların geri kazanılmasıdır. Sadece I. kategri atık yağlar ve klrür, tplam haljen ve PCB parametreleri aşılmayan 2. kategri endüstriyel atık yağlar rafinasyn ve rejenerasyn ylu ile geri kazanılabilir. Geri kazanım işini Çevre ve Orman Bakanlığı ndan lisans almış yetkili firmalar yapmaktadır. 24

29 Lisanslı atık yağ geri kazanım tesislerinde üretilen atık yağlar; Çiment fabrikalarında, Alçı fabrikalarında, Kireç fabrikalarında, Kil kurutma fırınlarında, Demir-çelik yüksek fırınlarında, Enerji santrallerinde mevcut yakıta ilave edilerek kullanılabilir. Bu uygulama için kuruluşların Çevre ve Orman Bakanlığı ndan lisans alması gerekmektedir. Atık yağların kullanım alanları; I. kategri atık yağlar: Ürün ve enerji geri kazanımında, II. kategri atık yağlar: Enerji geri kazanımında, klrür, tplam haljen ve PCB parametreleri aşılmayan endüstriyel yağların ürün geri kazanımında, III. kategri atık yağlar: Tehlikeli atık yakma tesislerinde bertaraf edilir. Rafinasyn ve rejenerasyn işlemi snunda elde edilen ürünler, dğrudan kullanıldığı gibi alternatif ürün larak da değerlendirilmektedir. Atık yağların geri dönüştürülmesi, gelecek nesiller için temiz bir çevre bırakılmasını sağlar. Yeni yağ üretmek için çk fazla enerjiye ihtiyaç duyulmaktadır. Geri dönüşüm ile atık yağlar kullanıma kazandırıldığında çk büyük enerji tasarrufu sağlanmaktadır. Örneğin, 192 litre ham petrlden sadece 3 litre mtr yağı üretilirken 4,8 litre atık mtr yağından 3 litre üretilmektedir. Atık yağlara işe yaramaz, eknmik değeri lmayan maddeler gibi bakmak sn derece yanlış bir tutumdur. Günümüzde atık yağlardan ürün geri kazanımı ile sabun, dizel yakıt alternatifi lan biydizel üretilmekte ve Bakanlıktan lisanslı tesislerde yakma ile enerji geri kazanımı sağlanmaktadır. Resim 2.4: Atık madeni yağlar ve çevre ilişkisi 25

30 2.4. Madeni Atık Yağlardan Kaynaklanan Çevre Kirliliğinin Önlenmesi Atık mtr yağları dâhil atık yağlar ile bu yağların işlenmesi snucu çıkan atıkların çevreye zarar verecek şekilde sahada bşaltılması veya yenisi ile değiştirilmesi, deplanması, dğrudan veya dlaylı bir biçimde yüzeysel sular ile yeraltı suyuna, denizlere, drenaj sistemleri ile tprağa verilmesi ve mevcut düzenlemeler ile belirlenen limitleri aşarak hava kirliliğine neden lacak şekilde işlenmesi yasaktır. Resim 2.5: Madeni atık yağların çevre ve canlılara etkisi Madeni atık yağın tehlikeleri Atık yağlar tprağa ve suya atılmamalıdır. Ortamı kirletir, rtamda yaşayan canlılara zarar verir. Ektksik özelliğe sahiptir. Küçük fırınlarda yakılması yasaktır çünkü atık yağın içindeki ağır metal ve klr bileşimleri atık hava ile birlikte atmsfere salınarak havayı kirletir ve insan sağlığına zarar verir. Atık yağlar yüzeysel sulara, kanalizasyna dökülmemeli ve evsel çöplerle karıştırılmamalıdır. Evsel çöplerle karışan yağlar, deplama alanlarında yangın tehlikesi luşturmaktadır. Madeni kaynaklı atık yağların zararını en aza indirmek için yapılabilecekler Atık yağ tprağa, suya, kanalizasyna ve çöpe dökülmemelidir. Herhangi bir petrl ürünü veya kimyasal ile karıştırılmamalıdır. Sba ve kazanlarda yakılmamalıdır. Temiz, sağlam ve ağzı sıkı şekilde kapatılmış bir kap içinde en yakın atık yağ tplama nktasına ücretsiz larak teslim edilmelidir. Biriktirilmeli ve lisanslı firmalara verilmelidir. Atık yağlar, kirletici özellikleri yüzünden lisanslı firmalarca tplanıp geri kazanım ve bertaraf işlemlerine tabi tutulmaktadır. 26

31 2.5. Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği Çevre ve Orman Bakanlığı tarihinde atık yağların çevresel etkilerini en aza indirmek maksadıyla Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği ni yayınlamıştır. Yönetmeliğin amacı; atık yağların üretiminden bertarafına kadar çevreye zarar verecek şekilde dğrudan veya dlaylı bir biçimde alıcı rtama verilmesinin önlenmesi, çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geçici deplanması, taşınması, bertaraf edilmesi, atık yağların yönetiminde gerekli teknik ve idari standartların luşturulması, geçici deplama, işleme ve bertaraf tesislerinin kurulması ile bu tesislerin çevreyle uyumlu yönetimi amacıyla gerekli prensip ve prgramların belirlenmesine dair usul ve esasları belirlemektir. Yönetmeliğin kapsamında; I. II. ve III üncü kategri atık yağların üretimi, geçici deplanması, tplanması, taşınması, işlenmesi, bertarafı, ithalat ve ihracatı ile transit geçişine ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri yer almaktadır. Yükümlülükleri lan kurum ve kuruluşlar Bakanlığın görev ve yetkileri Yönetmeliğin uygulanmasına yönelik iş birliği ve krdinasynu sağlamak, atık yağların çevreyle uyumlu bir şekilde yönetimini sağlayan prgram ve plitikaları saptamak, atık yağ işleme ve bertaraf tesislerine lisans vermek, atık yağların çevreyle uyumlu yönetimine ilişkin en yeni sistem ve teknljilerin uygulanmasında ulusal ve uluslararası krdinasynu sağlamakla görevli ve yetkilidir. İl çevre ve rman müdürlüklerinin görev ve yetkileri Sınırları içinde faaliyette bulunan ve Yönetmelik kapsamına giren mevcut ve planlanan atık yağ üreten tesisler ile işleme ve bertaraf tesislerini tespit ederek Bakanlığa bildirmek, Atık yağ taşıyıcılarının ve işleme ve bertaraf tesislerinin lisans kşullarına uygun larak çalıştırılıp çalıştırılmadığını düzenli larak denetlemek, gerekli idari işlemleri yapmak ve snucundan Bakanlığa bilgi vermek, Atık yağların Yönetmelik te belirtilen esaslar dışında kullanılmasını, dğrudan ısınmada, enerji üretiminde, inşaat sektöründe, sanayide, mtrlu araçlarda ve benzeri şekillerde yasal lmayan yllar ile değerlendirilmesini önlemek, Denetimler snucu usulsüz kullanıldığı tespit edilen atık yağların özelliğine uygun larak en yakın lisanslı işleme ve bertaraf tesisine gönderilmesini sağlamak ve Yönetmelikte belirtilen idari yaptırım kararlarını vermek, 27

32 İşleme ve bertaraf tesislerinden alınacak yıllık raprları ve Ulusal Atık Taşıma Frmları nı değerlendirerek atık yağ kategrilerine göre tesislere kabul edilen atık yağ miktarlarını, elde edilen ürünleri ve bunların miktarları ile kullanım alanlarını ve bu tesislerde geri kazanılamayan atıkların miktarlarını ve nasıl bertaraf edildiklerini yıllık rapr hâlinde Bakanlığa bildirmek, Sınırları içinde kayıtlı lan ve atık yağların taşınması hususunda faaliyet gösterecek araçlara ve firmalarına taşıma lisansı vermek ve faaliyetlerini denetlemek, lisans verilen araç ve firmaları Bakanlığa bildirmek, Sınırları içinde atık yağların taşınması sırasında meydana gelebilecek kazalara karşı her türlü acil önlemi almak ve gerekli krdinasynu sağlamak, Atık yağların etkin ve verimli bir şekilde tplanabilmesi için lisanslı araçların şehir içi hareketlerini klaylaştırıcı düzenlemeleri Belediyelerle iş birliği içinde yapmakla görevli ve yetkilidir. Belediyelerin görev ve yetkileri Atık yağları belediye evsel katı atık deplama sahasına kabul etmemek, Atık yağların su, tprak gibi alıcı rtamlara dğrudan verilmesini ve kanalizasyna bşaltılmasını önlemek, Lisanslı atık yağ taşıma araçlarının şehir içi hareketlerini klaylaştırıcı düzenlemeleri, il çevre ve rman müdürlüğü ile iş birliği içinde yapmakla görevli ve yetkilidir. Atık yağ üreticisinin yükümlülükleri Atık yağ üretimini en az düzeye indirecek şekilde gerekli tedbirleri almak, Tesisten kaynaklanan farklı kategrideki atık yağları birbirleriyle PCB ve diğer tehlikeli atıklarla karıştırmamak, Tehlikeli atıkla kirlenmiş yağların bertarafı için Tehlikeli Atıkların Kntrlü Yönetmeliği hükümlerine uymak, Atık yağların lisans almış taşıyıcılar vasıtasıyla lisanslı işleme ve bertaraf tesislerine gönderilmesini sağlamak, 28

33 Resim 2.6: Atık madeni yağ tplama aracı Atık yağların tesis dışına taşınması durumunda Ulusal Atık Taşıma Frmu nu dldurmak, Atık yağların taşınmasında üretici ile işleme veya bertaraf tesisi işletmecisi arasında uyuşmazlık çıkması hâlinde bu uyuşmazlık giderilemezse n beş gün içinde uyuşmazlığı il çevre ve rman müdürlüğüne ve Bakanlığa bildirmek, bu süre içinde uyuşmazlığa knu lan atık yağları kendi deplarında muhafaza altına almakla yükümlüdür. Mtr yağı üreticilerinin ve ithalatçılarının yükümlülükleri Kullanım snrası rtaya çıkan atık mtr yağlarının Yönetmelik te belirtilen kurallar dğrultusunda tplanması, işlenmesi ve bertaraf edilmesi veya ihracatını sağlamak ve bununla ilgili larak Bakanlığa beyanda bulunmak, Atıkların Yönetmeliğe uygun larak yönetimlerini sağlamak amacıyla gerekli harcamaları karşılamak, Atık mtr yağlarının tplanması amacıyla gerekli sistemi kurmak veya kurulmasını sağlamak, uygun geçici depların belirlenmesini temin etmek, işleme veya bertaraf tesislerini kurmak veya kurdurtmak, bu amaçla Bakanlıktan lisans almak, kurulu lan tesislerden yararlanmak, Kendileri veya yetkilendirilmiş kuruluşa katılmak suretiyle atık mtr yağlarının tplanmasını ve Yönetmelik esasları dğrultusunda yönetimlerini sağlamak amacıyla halkın eğitimi ve bilinçlendirilmesine yönelik çalışmaları yapmak, Her yılsnu itibariyle atık yağ tplama, taşıma, işleme ve bertaraf faaliyetleri ile mevcut durum, yaşanan srunlar, planlanan ve yapılan yatırımlar, tplama ve işleme hedefleri hakkında rapr hazırlayarak Bakanlığa sunmakla yükümlüdür. 29

34 Atık yağ rafinasyn ve rejenerasyn tesisi işletmecilerinin yükümlülükleri Tesislerini Yönetmelikle belirlenen esaslara uygun larak kurmak, Bakanlığın prje değişikliği talep etmesi durumunda bu şartları yerine getirmek ve Bakanlıktan çevre lisansı almak, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ndan üretim lisansı almak, Tesise gelen atık yağların analizini yaparak veya yaptırarak atık yağ kategrileri ve müsaade edilen kirletici parametre sınır değerlerinde belirtilen kullanım esaslarına uygunluğunu belgelemek, uygun bulunan atık yağın ulusal atık taşıma frmunu imzalayarak teslim almak ve bu atık taşıma frmlarını bir ay içinde il çevre ve rman müdürlüğüne göndermek, Tesise gelen atık yağları PCB ve diğer tehlikeli atıklarla karıştırmamakla ve kategrilerine göre ayrı deplamakla ve tehlikeli atıkla kntamine lmuş yağları kategri III larak belirleyip bunlar için Tehlikeli Atıkların Kntrlü Yönetmeliği hükümlerine uymak, Persnel eğitimi yapmak, acil önlem planlarını hazırlamak ve kayıt tutmak, bu kayıtları aylık larak Bakanlığa göndermek, Tesisin risk taşıyan bölümlerinde çalışan persnelin her türlü güvenliğini sağlamak ve bu bölümlere izinsiz girişleri önlemek, Acil önlemlerle ilgili eğitimli persnel bulundurmak ve acil durum söz knusu lduğu zaman ilgili il çevre ve rman müdürlüğü ve Bakanlığa bilgi vermek, Çevreye zarar verilmemesi için gerekli tedbirleri almak, bu amaçla süreç snucu luşan atık miktarı ile bunların tehlikeli özelliklerinden kaynaklanan riskleri en aza düşürecek yöntem ve teknljileri tercih etmek ve süreç atıklarını Tehlikeli Atıkların Kntrlü Yönetmeliği hükümlerine uygun larak bertaraf etmek, Taşıma frmu ve lisans belgesi lmayan taşıyıcılardan gelen atık yağları tesise kabul etmemek ve durumu ilgili il çevre ve rman müdürlüğüne bildirmek, Tesisin işletilmesini çevre lisansı kşulları dğrultusunda Bakanlığın talep ettiği şekilde yapmakla yükümlüdür. 30

35 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Madeni atık yağların luşumu, çevre kirliliğindeki yeri ve geri kazanımı ile ilgili sunu hazırlayınız. İşlem Basamakları Madeni atık yağların luşumunu araştırınız. Madeni atık yağların çevre kirliliği luşturmasını inceleyiniz. Madeni atık yağların geri kazanımını araştırınız. 31 Öneriler Yazılı ve görsel kaynaklar ile İnternetten yararlanabilirsiniz. Çevre ile ilgili kurum ve kuruluş yetkililerinden bilgi alabilirsiniz. Madeni atık yağ luşturan kurum ve kuruluş yetkililerinden bilgi alabilirsiniz. Yaşadığınız yer ve çevresindeki yağ luşumunu değerlendirebilirsiniz. Atık Yağların Kntrlü Yönetmeliği nden yararlanabilirsiniz. Farklı yerlerden elde ettiğiniz dkümanları düzenleyip nt edebilirsiniz. Elde ettiğiniz dkümanları karşılaştırarak değerlendirme yapabilirsiniz. Yazılı ve görsel kaynaklar ile İnternetten yararlanabilirsiniz. İlgili kurum ve kuruşlarla iletişim kurabilirsiniz. Madeni atık yağların neden lduğu kirlilikten en çk etkilenen bölge ve şehirleri belirleyebilirsiniz. Yaşadığınız yer ve çevresindeki durumu değerlendirebilirsiniz. Dünya ve ülkemiz açısından örneklendirebilirsiniz. Farklı yerlerden elde ettiğiniz dkümanları düzenleyip nt edebilirsiniz. Elde ettiğiniz dkümanları karşılaştırarak değerlendirme yapabilirsiniz. Yazılı ve görsel kaynaklar ile İnternetten yararlanabilirsiniz. Belediyelerin çalışmalarını öğrenebilirsiniz. İl çevre ve rman müdürlüklerinden bilgi alabilirsiniz. Atık yağ üreticilerinden bilgi alabilirsiniz. Mtr yağı üreticilerinin ve ithalatçılarından bilgi alabilirsiniz.