SAKARYA YA GELEN ORTADOĞU KÖKENLİ TURİSTLERİN TALEP PROFİLİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA

Transkript

1 SAKARYA YA GELEN ORTADOĞU KÖKENLİ TURİSTLERİN TALEP PROFİLİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA Yrd. Doç. Dr. Burhanettin ZENGİN Sakarya Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü Öğr. Gör. Recep YILDIRGAN Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği ABD Öğr. Gör. İsmail BİLGİÇLİ Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği ABD ÖZET Turizm faaliyetlerine katılan tüketicilerin en önemli fizyolojik ihtiyaçları konaklama ve yeme-içmedir. Konaklama ve yiyecek-içecek ihtiyacı karşılanmadan insanların seyahatlerinden herhangi bir şekilde zevk almaları da mümkün değildir. Turistik destinasyonlarda zorunlu ihtiyaçlar kategorisindeki bu ihtiyaçların karşılanması amacıyla değişik türde ve büyüklükte işletmeler faaliyet göstermektedir. Bu işletmelerin müşteri talebine uygun hizmet verebilmesi için konaklama ve yiyecek-içecek hizmet üretimi amacıyla çok değişik yan ürünlerin tedarikini yapmaları gerekmektedir. Tedarikin istenen yer, zaman, fiyat ve kalitede olması, turistik işletmelerin müşteri memnuniyeti açısından vazgeçilmez bir unsurdur. Bu çalışmanın amacı; Sakarya da faaliyet gösteren Turizm İşletme ve Yatırım Belgeli üç adet beş yıldızlı, üç adet dört yıldızlı, sekiz adet üç yıldızlı, bir adet iki yıldızlı ve özel belgeli dört tesisin Ortadoğu kökenli müşteri taleplerinin miktar ve değişimlerini araştırarak, bu taleplerin karşılanması noktasında tesislerin hangi kriterlere göre yönetim sergilediklerini tespit etmektir. Bu çalışma Sakarya genelinde faaliyet gösteren toplam 19 adet turizm işletmesinin bulundukları bölgenin turizm pazarlarına nasıl katkı yaptıklarının ortaya çıkarılması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Elde edilen verilere göre işletmelerin bulundukları bölge, oda ve yatak sayıları ile statüleri müşteri taleplerini karşılamada farklılaştırıcı yöntemlerini ortaya koyarak gereken beklentilerin karşılanması noktasında durum tespiti yapmaktır. Sakarya, Ortadoğu kökenli turistler için cazibesi gittikçe artan yeni bir destinasyondur. Sakarya nın, sürdürülebilir politikalarla bu pazardan daha fazla pay alması için şehrin tüm turizm paydaşlarının birlikte çalışmasına ve etkin bir koordinasyona ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Sakarya, Otel İşletmeleri, Ortadoğu turisti, Talep Değerlendirmesi ABSTRACT The most important of consumers who participate in tourism activities, accommodation and meals are physiological needs. Accommodation and food and beverage needs are satisfied by the travels of people take pleasure in any way is not possible. Tourist destinations in the category of mandatory requirements in order to meet the needs of different types and sizes of businesses operate. These businesses serve their customers in order to comply with the demands of accommodation and food and beverage services for the production of many different products are required to supply. Supply the desired location, time, price and quality to be in the tourist business in terms of customer satisfaction is an indispensable element. This study aims; Sakarya operating'' Tourism Business and Investment Certificates'' three five-star, three four stars, eight three-star, one two star and special certificate of four plants of Middle Eastern origin customer demand and quantity of change by exploring, to meet these demands exhibit at the point of facilities management is to determine the criteria by which. This study Sakarya tourism business operating across a total of 19 how they contribute to the region's tourism market has been conducted to reveal what they did. This study Sakarya tourism business operating across a total of 19 how they contribute to the region's tourism market has been conducted to reveal what they did. Key words: Sakarya, Hotels, Middle Eastern tourists, Demand Assessment

2 1.GİRİŞ Turizm endüstrisi, ülkemiz açısından ekonomiye ve özellikle milli gelire katkısı bulunan, yurt genelinde istihdam oranını artıran ve ülkemiz cari açığın kapanmasına katkıda bulunan bir nitelik taşımaktadır. Türkiye ye en çok turist Rusya, Almanya ve İngiltere başta olmak üzere Avrupa ülkelerinden gelmektedir. Ek olarak Arap dünyası ülkelerinden de özellikle İran başta olmak üzere birçok ülke Türkiye ye her yıl artan sayıda turist göndermekte ve ülkemiz bu turistlerden Batılı turistlerden elde ettiğinden fazla döviz geliri elde etmektedir. Çünkü çeşitli araştırma sonuçlarına göre ülkemizi ziyaret eden Ortadoğu kökenli turistlerin harcama kalıpları, Batılı turistlerinkinden daha yüksektir. Bu nokta da önemli olan her yıl gelen turist sayısını artırmak olmakla birlikte, artan turist sayısının yanında bu turistlerin ülkemizde yaptıkları harcamaları artırmak çok daha önemlidir. Bu da ancak turizmin yıla (12 aya) yayılması ile mümkün olacaktır. Turizm endüstrisi gerek ulusal gerekse uluslararası ekonomik etkileri nedeniyle dünya barışına hizmet eden bir endüstridir. Turizm endüstrisi dinamik yapısıyla kültür, ticaret ve sosyal yaşamı etkileyen ekonomilere katkı sağlayan önemli bir endüstri alanıdır. Dünya ticaret hacminde sürekli artış gösteren yapısıyla turizm endüstrisi bu etkisini Dünya turizm örgütü (UNWTO) öngörülerine göre gelecekte daha da arttıracak gibi görünmektedir. Dünya turizm örgütü öngörülerine göre uluslararası seyahat edenlerin sayısı 2020 yılında 1,8 milyar kişiye, toplam turizm gelirinin de 2 trilyon dolara ulaşacağı tahmin edilmektedir. Turizm endüstrisinin önemli ölçüde gelişmesi sadece kendisini değil ilgili diğer endüstri kollarına da olumlu etkilemektedir. Turizmin gelişmesinden etkilenen turizme yönelik üretim yapan sanayi, tarım ve tamamlayıcı hizmet sektörlerinin iş hacimlerini, karlarını ve istihdam ettikleri insan sayısını artırmaktadır. Turistik işletmelerdeki konaklama arzından sonra turizmin en önemli arz kalemi yiyecek-içecek ihtiyacının karşılanmasında tarımsal üretim, istihdam konusunda da tarım sektöründe yoğun olan gizli işsizliğin azalmasına da katkı sağlamaktadır. Bu çalışmada turizm ve Sakarya ili hakkında bilgiler verilerek, konu ile ilgili ortak ve farklı yönler ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Ayrıca Sakarya ili genelinde turizm işletme belgeli tesislerle yönelik yapılan araştırmalardan elde edilen sonuçlar değerlendirilerek; turizm işletmelerinden konaklama alanında faaliyet gösterenlerin ve Sakarya iline katkısına yönelik ilişkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır. 2.SAKARYA NIN TURİZM POTANSİYELİ 2.1. Sakarya nın Doğal Turizm Değerleri Turizmde çekicilik unsurları turizm hareketine katılma isteğinde olan kişilerin karar vermelerini sağlayan nedenlerdir diye açıklanabilmektedir. Turizmde çekicilik unsurları çok sayıda olmakla beraber ana grup olarak insan eli değmeden oluşan doğal çekicilikler ile insan katkısı ile oluşturulan yapay çekicilikler olarak ikiye ayrılmaktadır. Sakarya coğrafi konumuyla Türkiye nin nadide güzellikte illerinden birisidir. Karadeniz gibi büyük bir denize olan kıyısı, dağları, nehirleri, ovaları, gölleri, yaylaları ile diğer illere nazaran önemli güzelliklerin hepsini bir arada barındırma özelliğine sahiptir. Sakarya ılık ve yumuşak bir iklime sahiptir. Ulaşım karayollarının yanı sıra demir ve deniz yolları ile de sağlanır (Zengin;2006:76). Marmara bölgesinin kuzeydoğu kesiminde yer alan ve adını topraklarına bolluk ve bereket getiren Sakarya nehrinden alan Sakarya ili; peyzaj güzelliklerini sergileyen gölleri, çok çeşitli flora ve fauna varlıkları, şifa verici termal kaynakları, gizemli yaylaları, doğal kumsal ve plajları, doğa ve su sporları yapılabilen rekreasyon alanları ve yöreye özgü kültürel değerleri ile doğa ve özel ilgi turizmi (special interest tourism) için etkileyici turist çekim kaynaklarına sahip bulunmaktadır (Gürdal;2007;840). Sakarya ili Karadeniz sahili boyunca uzanan geniş plajları, gölleri, zengin orman ve yaylaları, vadi ve kanyonları, sıcak su ve içme suyu kaynakları ile önemli doğal değerlere sahiptir. Sakarya ili Eskişehir yönüne giden E-80 karayollarının birbirine bağlandığı bir noktadadır. İl toprakları idari açıdan doğuda Düzce, Bolu, güneyde Bilecik, Batıdan ise Kocaeli illeri, kuzeyden ise Karadeniz ile çevrili durumdadır.

3 İlin merkezi olan Adapazarı, Akova adıyla anılan düzlükte, Sakarya havzasının aşağı kısmında bulunmaktadır ( Sakarya ili topraklarının şekli, güneyden kuzeye doğru bir dikdörtgene benzemektedir. İl kendi adı ile anılan ovanın güneybatı kenarında kurulmuş olup, tarihi İstanbul Anadolu yolunun Sakarya ırmağını aştığı noktada bir köprübaşı ve kavşak noktası konumuna sahiptir. Sakarya da yeryüzü şekillerinin dağılımında platolar önemli yer kaplar. İl alanının %44,3 ünü oluşturan platolar yer yer ormanlarla kaplıdır. İlin %34 ünü dağlar, %22 sini ise ovalar kaplamaktadır. Sakarya ili bulunduğu konum itibariyle hem Marmara bölgesi hem de Karadeniz bölgesi iklimlerinin özelliklerini taşımaktadır ( Sakarya nın Tarihi ve Kültürel Değerleri Sakarya ili kültür ve turizm bakımından önemli bir potansiyele ve çeşitliliğe sahiptir. İlde Taraklı evleri gibi zengin kültürel değerler ve ilgi noktaları; orman, yayla, göl, deniz ve kaplıca gibi çeşitlilikleri içine alan doğa turizmi olanakları, bunlardan kaynak bulan diğer alternatif turizm olanakları ve bu olanakların ortaya çıkardığı turistik hizmet altyapısı mevcuttur. Tablo.1 Sakarya da Kültür ve Turizm değerleri Taşınmaz Kültür Varlığı Sayısı 369 Sit Alanı Sayısı(2 si Kentsel) 17 Müze Sayısı 2 Turistik Tesis Sayısı 21 Turistik Tesis Yatak Kapasitesi İl e Giriş yapan Yerli Turist Sayısı İl e Giriş Yapan Yabancı Turist Sayısı Kaynak: Tablo.2. Sakarya Müzesi ndeki Eser Çeşidi ve Sayısı Müzedeki Eser Çeşidi Eser Sayısı Arkeolojik 191 Etnografik 188 Sikke 1433 Mühür ve Mühür Baskısı 13 El Yazması 4 Toplam Kaynak: Sakarya da Turizm Altyapı ve Üstyapı İmkânları Turizm işletmeleri turizm arzında yer değiştirme neticesi ortaya çıkan konaklama ihtiyacını karşılayan, mal ve hizmet üretiminin gerçekleştiği ekonomik unsurlardır. Konaklama işletmeleri turistlerin yemeiçme ve konaklama gibi temel ihtiyaçlarını karşılayan kuruluşlar şeklinde tanımlanabilmektedir. Sakarya geçiş yolu üzerinde kurulması ve sanayi şehri gibi özellikleri nedeniyle tablo 1 de de görüldüğü gibi araştırma kapsamında yer alan turizm işletme belgeli tesisler 1249 Oda sayısı ile bir gecede 2717 kişiyi barındırabilecek kapasitededir. Sakarya da turizm potansiyeline rağmen konaklamalar uzun süreli olmamaktadır. Sakarya nın metropol kentlere yakınlığı yatırım ve yatırımcılar ile yerli turistler açısından Sakarya yı bir cazibe merkezi haline getirmektedir. Özellikle hafta sonu İstanbul kaynaklı günübirlik turizm potansiyeli olarak geniş bir kitlenin Sakarya ilini kullanabilecek olması ve günübirlik turizmin Sakarya ili ve ilçelerinin farklı karakteristiklerinin vurgulanarak bu alanda ayrı bir potansiyel

4 yakalayabileceği görülmektedir. Özellikle İstanbul dan Sakarya nın Sapanca ilçesine gelen günübirlik turistler bir vadinin adının İstanbul-dere olarak değişmesini bile sağlamıştır. Tablo 3. Sakarya da Bulunan Turizm İşl. Belgeli Konaklama Tesisleri ve Kapasiteleri Tesisin Adı Bulunduğu ilçe Sınıfı Oda Sayısı Yatak sayısı Güral Otel Sapanca 5 yıldız Richmond Sapanca 5 yıldız Elmas Hotel Diamond Erenler 5 yıldız Diamond Carpediem Karasu 4 yıldız Talia Hotel Sapanca 4 yıldız Ottoman Hotel Adapazarı 4 yıldız Hotel Baltürk Adapazarı 3 yıldız Hotel Limapark Adapazarı 3 yıldız Kuzuluk Termal Akyazı 3 yıldız Riada Hotel Adapazarı 3 yıldız Grand Hotel Adapazarı 3 yıldız Arya Otel Adapazarı 3 yıldız Agua Hotel Sapanca 3 yıldız Seçkin Hotel Erenler 3 yıldız Karasu Hotel Karasu 2 yıldız Ada Elit Hotel Adapazarı Özel Çakırlar Konağı Taraklı Özel 2 8 Club Hotel Lale Sapanca Özel Zeliş Çiftliği Sapanca Özel Toplam Kaynak: Sakarya nın İstanbul un yanı sıra Ankara dan da değerlendirilmesi gereken geniş çaplı bir ziyaret potansiyeli mevcuttur. Ancak, bu potansiyelin ekonomiye kazandırılmasında yatırım ve tanıtım eksikliğinden kaynaklı sorunlar bulunmakta olup, turizme yönelik altyapı hizmetlerinin desteklenmesi bölge açısından faydalı olacaktır. Bununla birlikte Sakarya ilinde büyükşehir olmasına rağmen yatak kapasitesinin yeterli olmadığı görülmektedir. Yatak kapasite artırımı ve turizm potansiyelini geliştirmek üzere yatırımcılara da turizmin tanıtımının yapılması, turizm işletme belgeli tesislerin arttırılması ve yatırım ile yatırımcıların desteklenmesi önemli olup turizm yatırımcılarının çekilmesinin yanı sıra yerli ve yabancı turistlerin bölgeye gelmelerine ve konaklama sürelerinin uzatılmasına yönelik önlemlerin alınması gerekmektedir. Konaklama tesisleri dışındaki yeme-içme ve eğlence mekanlarının artması, seyahat acentalarının ilgisinin Sakarya ya çekilmesi ile ilde turizm hareketi ve kalitesi artacaktır Sakarya İlinin Turizm Talebinin Analizi Sakarya tarihi ve doğal güzellikleri ile ülkemizin önemli turizm merkezlerinden biri olma özelliğini taşımaktadır İç Turizm Talebi Ülke vatandaşlarının ülke sınırları içerisinde yaptıkları turizm amaçlı hareketlere iç turizm denilmektedir. Ülke vatandaşlarının turizm taleplerini kendi ülkeleri içinde karşılama ve tatminine gitmeleri yerli turizm işletmelerinin kapasite kullanımlarına arttırıcı etki yaparak ülke ekonomisine fayda sağlamaktadır. Sakarya ilinin İstanbul, Ankara, Kocaeli gibi büyük nüfus yoğunluğuna sahip illere olan yakınlığı nedeniyle günübirlik ve hafta sonu iç turizm talebi artış göstermektedir. Sakarya üniversitesinin dolayında öğrenci sayısı ile bölgede küçümsenmeyecek büyüklüğü ile düzenlenen kongre, sempozyum, ve toplantılar sayesinde iç turizm hareketleri yoğunlaşmaktadır. Sakarya

5 üniversitesinin kayıt döneminde, merkez ilçe Adapazarı nda ve diğer ilçelerdeki yüksekokullarda kayıt yaptıran öğrenci ailelerinin ziyareti ildeki turistik hareketlenmeyi artış yönünde etkilemektedir. İlin tek yüksek öğretim kurumu Sakarya Üniversitesidir. Bu üniversitede 12 fakülte,4 yüksekokul, 14 meslek yüksekokulu, 1 konservatuar ve 3 enstitü bulunmaktadır. Sakarya ilinde öğretim yılı öğrenci sayısı; dolayında bulunmaktadır. Sakarya Üniversitesi Akademik Personel Sayısı; Profesör 171, Doçent 131, Yrd. Doç. Dr. 476, Öğr. Gör. 234, Okutman 103, Uzman 52, Arş. Gör. 393, Çevirici 1 Eğt. Öğr. Plan.1 olmak üzere 1562 akademik personel görev yapmaktadır. Sakarya da deniz turizmi daha çok ikincil konutlar açısından gelişmiştir. Yaz aylarında talep yoğunlaşmaktadır. Kurtuluş ve anma günlerinin yanı sıra düzenlenen festivallerde iç turizm hareketlerini arttırmaktadır. En önemli festivaller Sakarya üniversitesinin bahar şenlikleri, Taraklı geleneksel Hıdırlık Pilav Şenliği, Geyve Kiraz Festivali, Karapürçek-Akbalık Yağlı Güreşleri, Ferizli Kültür ve Sanat Festivali, Sakar Baba Etkinlikleri gibi festivallerdir. Bu etkinlikler kapsamında eğlenceler, konserler, yarışmalar ve ödül törenleri yapılmaktadır. Tablo.4. Sakarya da İç Turizm Talebi Yıllar İtibariyle Giriş Yapan Turist Yerli Turist Kaynak:sakarya.gov.tr Göl, ırmak ve deniz varlığı ile Türkiye nin başta gelen illerinden olan Sakarya, hızla artan tesisleşme oranı ve doğal güzelliklerin turizme açılması ile bölgesinin ve ülkenin cazip yerlerinden biri haline gelmiştir. Özellikle İstanbul ve Kocaeli nden düzenlenen alternatif spor turları ve günlük turlarla hem tanınma oranı artmakta hem de var olan turistik potansiyeli yükselmektedir. Tablo.5. Sakarya da Geceleyen Turist Sayısı Yıllar İtibariyle Geceleyen Yerli turist Yabancı turist Toplam Kaynak:sakarya.gov.tr Dış Turizm Talebi Sakarya nın ulaşım yolları üzerinde olması, paket tur güzergahlarında yer alması, turist geçiş yolarında bulunması nedeniyle giriş yapan turistlerin konaklama, yiyecek-içecek işletmelerinden yararlanması alışveriş yapmasıyla ticari hayat hareketlenmektedir. Fakat bu hareket çok az sayıdadır. Sakarya dış turizm talebi olarak çok az kullanılan turizm destinasyonlarından birisidir. Tablo.6. Sakarya da Dış Turizm Talebi Yıllar İtibarı İle Giriş Yapan Turist Yerli Turist Yabancı turist Toplam Kaynak: sakarya.gov.tr

6 3. TÜRKİYE YE YÖNELİK ORTADOĞU KÖKENLİ TURİST TALEBİ Son yıllarda büyüme ivmesini artıran Ortadoğu ve Arap turist pazarlarının Türkiye ye olan ilgisi 2010 yılındaki Arap baharının etkisiyle düşüş gösterse de 2011 yılında normal gelişme çizgisinden farklı bir sürece giren Türkiye turizmi, bölgede istikrarın kısmen sağlanmasından sonra normal gelişme eğilimlerine dönmeye başladı (Türofed Turizm Raporu 2013:6)..Bununla birlikte Türk televizyon dizlerinin bu bölgede artan popülerliği, Türk hükümetinin bölgeye yönelik yakınlaşma politikaları da Arap turistlerin başta İstanbul olmak üzere Türkiye nin doğal, tarihi, kültürel ve modern şehir yaşantısına olan merak ve ilgilerini tetiklediği düşünülmektedir. Tablo:7 Türkiye ye Gelen Ortadoğu Kökenli Ziyaretçiler (Ocak-Mayıs) MİLLİYET DEĞİŞİM% B.A. EMİRLİKLERİ BAHREYN KATAR KUVEYT IRAK LÜBNAN S.ARABİSTAN SURİYE K.K.T.C İSRAİL YEMEN ÜRDÜN Kaynak: Türofed Turizm Raporu Tablo7 de de görüldüğü gibi Arap baharı sonrasında tüm Ortadoğu ülkelerinden gelen ziyaretçi sayısında büyük oranlarda artış olmuştur. Bölge halklarının Türkiye ye olan ilgilerini çeşitli faktörlere dayandırmak mümkündür. Türkiye ye yönelik turlar düzenleyen ve ülkemize Arap turist getiren Kuveytli bir acente temsilcisi bu faktörleri şu şekilde ifade etmektedir: Türkiye nin Kuveyt gibi Müslüman bir ülke olması, helal yiyecek konusunda sıkıntı olmaması, Osmanlı İmparatorluğunun köklerinin bu topraklarda olması, yemeklerinin ve havasının güzel oluşu Kuveytlileri cezbetmektedir Umman dan bir temsilci Türkiye deki yeşili başka hiçbir yerde görmediğini ve Türkiye nin doğu ile Batı, Asya ile Avrupa arasında bulunmasının turizm açısından çok cazip olduğunu ifade etmiştir. Abu Dhabi li bir yetkili ülkemize yılda 2 ya da 3 kez tur organize ettiklerini, özellikle İstanbul, Yalova, Bursa ve Sakarya yı tercih ettiklerini ifade ederek, tarihi ve turistik mekanların ilgilerini çektiğini belirtmiştir. Suudi Arabistan dan bir acente temsilcisi ise özellikle vize muafiyetinin ve Müslüman ülke oluşunun Türkiye yi tercih etmelerinde en önemli nedenler olduğunu ifade etmiştir ( Arap turistlerin rotalarını başta İstanbul olmak üzere Türkiye ye çevirmelerinin başlıca sebeplerine şu unsurlar da eklenebilir( Avrupa da yaşanan ekonomik kriz Mütekabiliyet yasasının getirdiği avantaj Türkiye'ye Arap ülkelerinden gelen turist sayısı son yıllarda istikrarlı şekilde artış gösterirken, Türk dizileri, alışveriş olanakları ve turizm potansiyelinin iyi sunulmasının Arapların tatil rotasını Avrupa'dan Türkiye'ye çevirmesinde etkili olduğu belirtilmektedir( Ancak ülkemizin toplam

7 turist girişlerine göre ülke dağılımına bakıldığında Ortadoğu ve Arap kökenli pazarlardan henüz olması gereken düzeyde bir turist girişi olmadığı da bir gerçektir. Türkiye; Arap Dünyası ile olan kültürel, tarihi ve coğrafi yakınlığı ve ayrıca turizm potansiyeli, dinamik ekonomisi, kentli nüfus olgusu, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin yaygın olmasından dolayı bölgedeki diğer ülkelere ve özellikle turizm açısından turist çeken rakip ülkelere göre daha fazla avantajlı konumdadır. Ancak ne yazık ki bu ülkelerden ülkemizi ziyaret eden turist sayısında son yıllarda yaşanan artışa rağmen yeterince turist çekişinin sağlanamadığı ve potansiyelin altında kaldığı gözlemlenmiştir (Mengü, 2012:103). Önümüzdeki dönemlerde potansiyeli yüksek olan bu pazardan daha fazla pay alabilme noktasında, Türkiye nin turizm paydaşlarıyla ulaşılabilir hedefler koyarak çalışmalar yapmasının kaçınılmaz olduğu düşünülmektedir. Gelecek yıllarda Arap dünyasından seyahat amaçlı turist çıkışlarının milyon kişi aralığında, yıllık uluslararası turizm gelirlerinin ise milyar dolar aralığında, 2020 yılında milyon kişi aralığında gerçekleşeceği %95 güven aralığında beklenmektedir. Böylece Türkiye nin bu ülkelere tarihi ve coğrafi yakınlığı ve mevcut turizm potansiyeli dikkate alındığında, bilimsel verilere dayanan arz arttırıcı politikaların göz önünde bulundurulması ve bölgeye yönelik stratejilerin takip edilmesi, gereken optimum politika ve önlemler uygulandığı takdirde ülkemizin bölgenin intra turizminde yer almasına ve önümüzdeki yıllarda bölgeden seyahat amaçlı çıkışlarından Türkiye ye gelen turist sayısı 4 5 milyon kişi aralığında, 2020 yılında 7 10 milyon kişi aralığında çok büyük olasılıkla gerçekleşecek bir potansiyele sahip olacaktır(mengü, 2012:112). Tablo:8 Türkiye ye Gelen Ortadoğu ülkeleri Turistlerinin Talep Profili Ülke adı Tatil Süresi Konaklama Türü Seyahat Nedeni Tatil Dönemi Ort. Kişi başı harcama Destinasyonlar Birleşik Arap Emirlikleri 1 Hafta 4-5 yıldızlı oteller Alışveriş, doğa, kültür ve tarih Nisan-Eylül/3000 $ İstanbul, Bursa, Yalova Suudi Arabistan gün Özel ev (%52,4), Otel (%25,6), Pansiyon (%18) Güvenlik, Bilet ve konaklama fiyatları, İklim, Eğlence ve alışveriş altyapısı, İnanç-dilkültür ortaklığı. Mayıs-Temmuz İstanbul, Yalova, Bursa, Doğu Karadeniz, Hatay, Antalya İsrail 5-6 gün Tam pansiyon Doğal, güzellikler, kültürel zenginlikler, spor ve eğlence Temmuz-Ağustos USD Antalya, İstanbul, Muğla 3.1.Sakarya ya Yönelik Ortadoğu ve Arap Kökenli Turizm Talebi Ülkemize olan Ortadoğulu turist ilgisinden son dönemde Sakarya da payını alan illerin arasına girmeye başlamıştır. Sakarya nın İstanbul, Bursa, Yalova gibi öteden beri Ortadoğu kökenli turist ilgisine sahip illerin arasına girmesi, mevcut potansiyeli ve sahip olduğu avantajlarıyla bu konumunu yakın zamanda daha da güçlendirmesi beklenmektedir. Bulunduğu coğrafi konum, iklim özellikleri, İstanbul a fiziksel yakınlığı, başta Sapanca Gölü olmak üzere pek çok doğal güzelliği Ortadoğulu turistlerin hem tatil hem de yatırım için Sakarya ve ilçelerini tercih etmesinde çekici faktörler olarak değerlendirilmektedir.

8 Sakarya da son 2 yıldır ivme kazanan Ortadoğu kökenli turist talebi, şehirde yeni iş olanaklarının doğmasına, otel ve yiyecek içecek işletmelerinin bu turistlere yönelik yeni paketler oluşturmasına da yol açmaktadır. Bu bağlamda Sakarya daki konaklama ve yiyecek içecek işletmeleri yöneticileri ile yaptığımız yüz yüze görüşmelerde Ortadoğulu ve Arap turistlerin en çok Sapanca ilçesini tercih ettikleri tespit edilmiştir. Tur firmaları tarafından son 2 yıldır ilçeye 20 binin üzerinde Arap turist geldiği belirtilmiştir( İlçede bulunan 5 yıldızlı otellerde konaklayan turistler doğa gezilerinin ardından Sapanca Gölü kenarına gelip burada deniz bisikletlerine binmekte, dükkanlardan hediyelik eşya alışverişi yapmaktalar. Sapanca nın gölü dışında ormanları, yeşili, Türk yemekleri ve geleneksel Türk misafirperverliği turistlerin en çok ilgisini çeken özellikleri arasında yer almaktadır. Sakarya ya gelen Ortadoğu ve Arap kökenli turistlerin bu şehri tekrar ziyaret etmek istemeleri ve daha uzun süre kalmak amacıyla konut projelerine ilgi göstermeleri de şehirde yaşanan bir başka gelişme olarak dikkat çekmektedir. Doğal güzelliğe sahip ilçe ya da köylerde başlatılan konut projeleri de yakın gelecekte bu turistlerle daha sık karşılaşılacağının bir göstergesidir. Sakarya gelecek dönemlerde ekonomik sektörler açısından kendini nerede konumlayacağına iyi karar vermek durumundadır. Bir yandan sanayi şehri özellikleri taşırken diğer yandan bir turizm şehri potansiyeline sahiptir. Bu iki sektörün iyi bir planlama ile şehrin geleceğine yön vermesi mümkündür. Çeçmiş dönemlerdeki turist talebine bakıldığında, Sakarya ve ilçelerinin turizm pastasından daha fazla pay alabilmeleri mümkün görünmektedir. Gerek Sakarya Büyükşehir Belediyesi, gerek Sakarya Valiliği, gerekse sivil toplum örgütleri ve Sakarya Üniversitesinin bu konuda geliştireceği projeler doğru turizm planlaması konusunda yol gösterecektir. 4. METODOLOJİ 4.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi Bu araştırma son yıllarda ülkemize yönelik artış gösteren Ortadoğu turist talebinin Sakarya ili ve ilçeleri üzerindeki yansımalarını incelemek ve artan bu talepten Sakarya nın daha fazla pay alabilmesi için çözüm önerileri getirmek amacıyla yapılmıştır. Sakarya geleceğini ağırlıklı olarak sanayi ve turizmde arayan bir şehir olduğundan, mevcut talep yapısının ve özelliklerinin öğrenilmesi kamu, özel sektör işletmelerinin, talep şekline göre konumlanmalarını sağlayacaktır. İşletmelerin hizmet verecekleri müşterilerini yakından tanımaları durumunda daha başarılı hizmetler vermesi söz konusu olacağından, çalışma sonuçlarının büyük bir öneme sahip olacağı açıktır. 4.1.Araştırmanın Evren, Örneklem ve Yöntemi Araştırma evrenini Sakarya da faaliyet gösteren turizm yatırım ve işletme belgeli toplam 18 konaklama işletmesi oluşturmaktadır. Ancak 4 işletmeden elde edilen verilerin çok sağlıklı olmaması nedeniyle araştırma kapsamı dışında bırakılmış ve araştırma 14 otel işletmesi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma için yarı biçimlendirilmiş mülakat yöntemiyle yüz yüze görüşmeler yapılarak veriler toplanmıştır. Sakarya ve ilçelerinde faaliyet gösteren 3 adet 5 yıldız, 3 adet 4 yıldız ve 8 adet 3 yıldız otel yöneticisi ile yapılan yüz yüze görüşmeler yapılarak sayısal veriler elde edilmeye çalışılmış, ilgili yöneticilerin, gelen turistlerle ilgili görüşleri öğrenilmiş, karşılaşılan sorunlar ve beklentilere dair bilgiler elde edilmiştir Araştırma Bulguları ve Yorumlanması Araştırma kapsamındaki turistik belgeli otel işletmeleriyle yapılan yüz yüze görüşmelerde otellerin bir kısmı ağırladıkları Ortadoğulu turistlerle ilgili sayısal verileri ortalama rakamlar olarak verirken bir kısmı da otomasyon sistemlerindeki raporlara dayanarak gerçek rakamları vermiştir. Bu sonuçlara göre 2013 yılında Sakarya ve ilçelerinde toplam Ortadoğu kökenli turist konaklamış ve 9663 geceleme yapmıştır. 5 yıldızlı otellerden aldığımız ayrıntılı konaklama raporlarında 4579 kişi ile Suudi Arabistanlı turistler ilk sırada yer almaktadır. Onları Kuveytli ve Birleşik Arap Emirlikleri nden gelen turistler izlemektedir.

9 Elde edilen bir diğer bulgu ise turistlerin yoğunlaştığı aylarla ilgilidir. Ortadoğu kökenli turistler Sakarya ve ilçelerini en çok Mayıs-Eylül dönemi içinde ziyaret etmişlerdir. Ramazan ayı içerisinde kısmi bir düşüş yaşanmakla birlikte toplam gecelemeler diğer aylara dengeli biçimde dağılmıştır. Tablo 9: Sakarya daki Turistik Belgeli Otellerde Ağırlanan Ortadoğu Kökenli Turist Sayıları (2013) OTELİN SINIFI AĞIRLANAN TURİST SAYISI TOPLAM GECELEME 5 YILDIZ (3 ADET) YILDIZ (3 ADET) YILDIZ (8 ADET) TOPLAM: 14 OTEL Gelen turistlerin cinsiyet dağılımlarına bakıldığında Tablo 9 da görüldüğü gibi kadın turistlerin %65 ile çoğunluğu teşkil ettiği anlaşılmaktadır. Yapılan görüşmelerde genç Ortadoğulu turistlerde tek eşlilik yaygınken 35 yaş ve üstü Ortadoğulu turistlerde çok eşliliğin yaygın olduğu tespit edilmiştir. Bunun da kadın Ortadoğulu turistlerin sayısal olarak fazla çıkmasına neden olduğu düşünülmektedir. Tablo:10 Sakarya daki Otellerde Konaklayan Turistlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (2013) CİNSİYET SAYI Oran (%) KADIN ERKEK TOPLAM Sakarya ve ilçelerine gelen Ortadoğulu turistlerin ilgi gösterdiği otel dışı aktivitelere bakıldığında önem sırasına göre şöyle bir sıralama yapmak mümkündür: Sapanca gölü kenarında gezinti Sapanca Gölünde tekne ya da göl bisikleti turları Çevredeki dükkân ve mağazalardan alışveriş Çevredeki restoran ve kafelerde yeme içme. Orman gezintileri Kartepe de kayak Sakarya ya gelen Ortadoğulu turistlerle yaşanan problemlere bakıldığında önem sırasına göre şöyle bir sonuç elde edilmiştir: Dil güçlükleri Turizm enformasyon bürosu eksikliği Restoran ve kafelerdeki yüksek fiyatlar Taksicilerin istediği yüksek fiyatlar Giyim tarzlarından dolayı negatif yaklaşım Kadın makam şoförü eksikliği

10 SONUÇ VE ÖNERİLER Ortadoğulu turistler, turizm aktivitesine katılırken seyahat, konaklama, ulaşım,, yeme-içme ve rekreasyon faaliyetlerini kapsayan paket tur ürününü satın alma yoluna gitmektedir. Paket tur aşamasında seyahat ve konaklama aşamasında turistlerin yaşadığı sorunlar dikkat çekmektedir. Rezervasyon sürecinin iyileştirilmesi, işletmeler arası iletişimsizlik sorunun en aza indirgenmesi ve hizmet kalitesinin ve turizmde istihdam olan personelin eğitilmesiyle Ortadoğulu turistlerin yaşadıkları sorunlar ortadan kaldırılmalı ya da en aza indirilmelidir. Ortadoğulu turistlerin büyük çoğunluğu bölgesi ve yakın çevresindeki turizm faaliyetlerine katılmaktadırlar. Yurtdışına çıkan turistler ise kültürel turizm hareketlerine katılmakta ve bu çerçevede İngiltere, Fransa, İtalya gibi Avrupa da kültür turizmi ve alışveriş alanında önemli bir turistik arz potansiyeline sahip ülkelere gitmektedirler. Ülkemizin bu noktada yapması gereken Ortadoğu turist profilini iyi analiz edip, katıldıkları alternatif turizm türleri olan inanç, kültür, sağlık ve alışveriş turizmini canlandırıcı yatırımlar yapmalı ve bu tür turizm faaliyetlerinin Türkiye de kaliteli bir hizmet anlayışı ile turistlere arz edildiği konusunda yapılacak reklam, tanıtım ve farkındalık yaratma faaliyetleri ile bölge turistlerinde gidilmesi gereken bir destinasyon olarak Türkiye algısının oluşturulması gerekmektedir. Dünya da gelişen teknolojik imkanların desteği ile ne istediğini bilen ve araştıran turist kitlesi ile karşı karşıya bulunmaktayız. Bunun etkisi ile turistlerin değişen ve gelişen isteklerine uygun ürünler geliştirilerek hizmete sunulmalı ve turistlere seçenek çeşitliliği sağlanması yararlı olacaktır. Turistik ürünlerde çeşitliliğin arttırılması sadece bölgenin değil ülke turizminin de gelişmesine katkı sağlayacaktır. Turizmin gelişmesiyle birlikte Sakarya ilinde sosyal ve ekonomik kalkınma gelişmiş olacak, yeni turistik işletme yatırımları ile birlikte istihdam artarak ekonomik hareketlilik gerçekleşecektir. Türkiye nin kültürel zenginliği dikkate alındığında Sakarya ili bu destinasyonlar arasında doğal yapısı, tarihi ve kültürel özellikleri korunarak ürün ve marka şeklinde pazarlanabilir özelliklere sahiptir. Bu kapsamda özellikle Ortadoğu pazarından daha fazla pay almak ve sürdürülebilir bir turizm yapılanmasına gitmek amacıyla şu öneriler getirilebilir: Sakarya ilinde ekonomik olarak turizm etkin bir sektör olabilirse turizm alanında çalışan nüfus talebin mevsimsel dalgalanmalarından etkileneceği için, turizm olayı uygun yöntemler ve politikalar izlenerek on iki aya yayılmalıdır. Sakarya ili farklı turizm türlerine ev sahipliği yapabilecek konum ve değerler sahip olmasına rağmen alternatif turizm türlerine gereken önemin verilmeyişi gibi nedenlerden turizm işletmelerinin birbirinin benzeri yapılanmaları ve satış stratejileri, maliyetleri düşürme çabaları, risk almak istememeleri ve uzman personelle çalışmama durumları işletmelerin doluluk ve dolayısıyla da gıda talebini etkilediğinden, bu eksiklerin giderilerek işletmelerin kapasitelerinde çalışma ortamlarına ulaştırılmaları gerekmektedir. Sakarya da turizm adına yapılan faaliyetler ile bu faaliyetleri tüm ülke insanlarına yazılı ve görsel basın aracılığı ile tanıtmak ve bölgesel dengesizlikleri gidermek, Sakarya yı tercih eden kitleleri harekete geçirerek ilin tamamını kapsayacak projeler geliştirilmelidir. Sakarya ilinde turizmin temel olgusu olan doğa turizmi potansiyelinin yüksek olmasına rağmen bu potansiyelin yeterince kullanılmadığı bir durum söz konusu olup bu eksikliğin giderilmesi gereklidir. Sakarya ilinde 3 adet 5 yıldızlı otel bulunmaktadır. Beş yıldızlı otel sayısının az olması önemli bir eksikliktir. Özellikle Sakarya ilinin Karadeniz kıyısında 4 ve 5 yıldızlı otel bulunmayışı önemlidir. Fakat yine de turizm potansiyelinin öne çıkarılması ve pazarlanması aşamasında sadece konaklama işletmelerinin yıldız sınıflandırmasının öne sürülmesi doğru olmamaktadır. Araştırma kapsamındaki Sakarya ilinin ilçeleri içerisinde Sapanca ilçesinde 5 yıldızlı otel sayısının 2 adet olması önemlidir. Aynı şekilde doluluk oranları ve oda sayıları açısından Sapanca ilçeler arasında öne çıkmaktadır.

11 Teknolojik gelişmelere bağlı olarak internetin yaygın olarak kullanıldığı günümüzde Sakarya ili tanıtımı için gerek işletmeler gerekse kurumlar yönünden birkaç dil seçeneği ile desteklenmiş görsel efektler ile hazırlanmış tanıtım filmleri çekilerek bölgesel çekimin güçlü noktaları vurgulanabilir. Arapça bile enformasyon memurlarının görevlendirildiği turizm enformasyon büroları oluşturulmalıdır. Ortadoğulu turistler için geliştirilen konut projelerinde Sakarya nın doğal çevre değerleri asla tahrip edilmemeli, bu konuda sürdürülebilirlik kavramının göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Ortadoğulu kadın turistlere bire bir hizmet sağlayabilecek Arapça bilen kadın elemanlar yetiştirilmesi için eğitim projeleri hazırlanmalıdır. KAYNAKÇA Bilgiçli İ,(2009) Kıyı Turizmi Kapsamında Kuzey Sakarya Bölgesinin Değerlendirilmesi, 10. Ulusal Turizm Kongresi (21-24 Ekim 2009)Mersin Üniversitesi, Mersin Doğu Marmara kalkınma Ajansı(2011) T.C Marka Kent stratejik kalkınma Planı Sakarya Fleischer A, Tchetcik A, (2005), Does rural tourism benefit from agriculture? Department of Agricultural Economics and Management, The Hebrew University of Jerusalem, P.O. Box 12, Rehovot 76100, Israel, Annals of Tourism Research Güngördü E, (2007) Türkiye nin Turizm Coğrafyası, Asil yayın dağıtım, Ankara Gündüzöz İ, (2008), Karasu Hızlı Akan Su, Mavi Lale Yayınları, İstanbul Gürdal M, (2007) Sakarya ilinde Turizme Yönelik gelişme modelinde Yeni Yaklaşımlar ve Fırsatlar, I. Ulusal Türkiye Turizm Kongresi (7-8 Eylül 2007), Sakarya Üniversitesi Karasu meslek Yüksekokulu Kozak N,Kozak M, Kozak M (1997) Genel Turizm, Detay Yayıncılık, Ankara Mengü, Cüneyt, (2012), Türkiye-Arap Dünyası Turizm İlişkilerinde Durum ve Beklentiler, Ortadoğu Analiz, Haziran 2012, Cilt:4, Sayı:42 PEZİKOĞLU F; (2012) Sürdürülebilir Tarım ve Kırsal Kalkınma Kavramı İçinde Tarım-Turizm- Kırsal Alan İlişkisi ve Sonuçları KMÜ Sosyal ve Ekonomı k Araştırmalar Dergı si 14 (22): Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, YALOVA Sakarya Valiliği İl Brifingi Temmuz 2012 Sakarya rehber (2011), Değişim yayınları, İstanbul Torres Rebecca; (2003) Linkages between tourism and agriculture in Mexico, East Carolina University, USA, Annals of Tourism Research TÜROFED Turizm Raporu, Yıl 2, sayı:6, Zengin B, (2006) Turizm Coğrafyası, Değişim yayınları, İstanbul Zengin B, Bilgiç İ, (2007), Sakarya ili Yaylalarının Turizm Açısından Pazarlanabilirlik Sorunları ve Çözüm Önerileri. I. Ulusal Türkiye Turizm Kongresi (7-8 Eylül 2007), Sakarya Üniversitesi Karasu meslek Yüksekokulu İnternet Kaynakları e.t:

12 e.t: e.t: e.t: e.t