DOĞA KORUMA VE MĐLLĐ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜNDE CBS ÇALIŞMALARI

Transkript

1 TMMOB COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ KONGRESĐ Kasım 2009, Đzmir DOĞA KORUMA VE MĐLLĐ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜNDE CBS ÇALIŞMALARI ÖZET M. Uğurer 1, E. Kuru 2, T. Meriç 3, C. Altun 4, M. Gölge 5 1 DKMP Gn.Md.Milli Parklar D.Bşk. Harita Müh mugurer@hotmail.com 2 DKMP Gn.Md.Milli Parklar D.Bşk. Jeoloji Müh kuruer@mynet.com 3 DKMP Gn.Md.Doğa Koruma D.Bşk.Hirojeoloji Müh teoman.meric@gmail.com 4 DKMP Gn.Md.Av Ve Yaban Hayatı D.Bşk. Orman Müh cihangiraltun@hotmail.com Korunan alanlarımız hakkında bilimsel-idari açıdan, en doğru, güncel ve güvenilir bilgiye en hızlı bir şekilde erişimi sağlayarak karar vericilere karar süreçlerinde doğru, stratejik ve hızlı karar verme imkanı sağlamak; ilgi gruplarını doğru bilgilerle besleyerek koruma-kullanma kural ve kriterlerimiz çerçevesinde korunan alanlarımız üzerindeki baskıyı asgariye indirebilmek; tüm toplumda sosyal koruma bilinci oluşturabilmek için alanlarımızın bilinirliğini artırmak ve koruma nedenlerimizi net bir şekilde ortaya koyabilmek için korunan alanlara ilişkin bir coğrafi bilgi sistemi altyapısı oluşturulması ihtiyacı hissedilmiştir. Genel Müdürlüğümüzce, Bakanlığımız Bilgi Đşlem Dairesi Başkanlığı Coğrafi Bilgi Sistemleri Şube Müdürlüğü koordinasyonu ve yönlendirmeleri doğrultusunda devam eden CBS çalışmalarımıza, geldiğimiz noktaya, ulaşmak istediğimiz hedefe, eksikliğini hissettiğimiz konulara kısaca değinilmeye çalışılacaktır. Anahtar Sözcükler: Korunan Alanlar, Coğrafi Bilgi Sistemi ABSTRACT GIS WORKS OF GENERAL DIRECTORATE OF NATURE CONSERVATION AND NATIONAL PARKS It is decided/needed that GIS will be established for the protected areas in order to provide the decision makers with the opportunity of making decisions in a most appropriate/accurate, strategical and speedy way through achieving scientifically and administratively most appropriate, most recent and reliable information related with the protected areas in a fastest way, and to minimize the pressure over the protected areas by providing the stakeholders with the appropriate information within the framework of the conservation-use rules and criteria, and to be able to increase the recognition of our areas by raising awareness socially for conservation of them in the society, and finally to determine clearly our justification for conservation. It will be mentioned shortly in this article that GIS Works of our General Directorate which are recently implemented in cooperation with IT Department, GIS Branch Directorate of the Ministry, the curent state, the objective that we want to reach, and the issues that we consider as gaps. Keywords: Protected sites, Geographic Information Systems 1. GĐRĐŞ Genel Müdürlüğümüz, Çevre ve Orman Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren; temel varoluş nedeni olan ülkemizin doğal kaynak değerlerini koruma-kullanma dengesini göz önünde bulundurarak korumayı ve gelecek nesillere aktarmayı hedefleyen, ve tüm faaliyetlerini -yasal mevzuat ve uluslararası sözleşmeler çerçevesinde- bu yönde gerçekleştiren korumacı bir kurumdur. Bu çerçevede 2872 sayılı Çevre Kanunu, 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu, Uluslararası Avrupa Peyzaj-Cites-Bükreş-Barselona-Bern-Ramsar-Biyolojik çeşitlilik sözleşmeleri kapsamında ilan edilerek statü kazandırılmış 41 adet Milli Park, 31 adet Tabiatı Koruma Alanı, 36 adet Tabiat Parkı, 105 adet Tabiat Anıtı,, 135 adet Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alan(13 adet Ramsar Alanı), 80 adet Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, 18 adet Üretme Đstasyonu ve 52 adet Örnek Avlakta koruma-kullanma faaliyetlerimiz devam etmektedir. Ülkemizin en büyük zenginliği olan doğal kaynaklarımızın, çeşitliliği ve koruma-kullanma dengesini kurarak yaşatma ve en iyi şekilde korunarak gelecek nesillere aktarma görev ve sorumluluğumuzun doğal sonucu olarak çok geniş bir yelpazede farklı meslek disiplinlerine mensup uzmanlardan oluşan bir ekiple çalışmalarını sürdüren Kurumumuz, bunun yanında birçok ulusal ve uluslararası STK larla birlikte yürütülen ortak projelerle de koruma faaliyetlerine devam etmektedir. Ulusal ve uluslararası öneme sahip flora-fauna-jeolojik-arkeolojik-tarihi-kültürel, hidrolojik vs. zenginliklerimizin en iyi şekilde korunarak gelecek nesillere aktarılmasının sağlanması olarak açıklayabileceğimiz temel görev ve

2 DKMP Gen. Müd. CBS Çalışmaları amacımıza ulaşmamızın ana şartını doğru, kolay erişilebilir ve güvenilir konumsal verilerle desteklenmiş geniş alan yönetimi planlamasının oluşturduğunu düşünmekteyiz. Đşte bu bağlamda hem korunan alanlarımız hakkında gerek bilimsel ve de gerekse idari açıdan; en doğru, güncel ve güvenilir bilgiye en hızlı bir şekilde erişimi sağlayarak karar vericilere ve alanlarımızdan sorumlu teknik personelimize karar süreçlerinde doğru, stratejik ve hızlı karar verme imkanı sağlamak; ilgi gruplarını doğru bilgilerle besleyerek koruma-kullanma kural ve kriterlerimiz çerçevesinde korunan alanlarımız -daha doğrusu korunması gereken, en büyük zenginliğimiz olan doğal kaynaklarımız- üzerindeki baskıyı asgariye indirebilmek adına, korunan alan olduğunu bilmiyorduk bahanesini ortadan kaldırabilmek adına, ve hem de tüm toplumda sosyal koruma bilinci oluşturabilmek için alanlarımızın bilinirliğini artırmak ve koruma nedenlerimizi net bir şekilde ortaya koyabilmek adına korunan alanlara ilişkin bir coğrafi bilgi sistemi oluşturulmasının ne denli büyük bir öneme sahip olduğunu gerek Genel Müdürlüğümüz ve de gerekse Bakanlığımız olarak -biraz geç de olsa- fark etmiş bulunmaktayız. Đşte bu bağlamda hem korunan alanlarımız hakkında gerek bilimsel ve de gerekse idari açıdan; en doğru, güncel ve güvenilir bilgiye en hızlı bir şekilde erişimi sağlayarak, karar vericilere ve alanlarımızdan sorumlu teknik personelimize karar süreçlerinde doğru, stratejik ve hızlı karar verme imkanı sağlamak; ilgi gruplarını doğru bilgilerle besleyerek koruma-kullanma kural ve kriterlerimiz çerçevesinde korunan alanlarımız -daha doğrusu korunması gereken, en büyük zenginliğimiz olan doğal kaynaklarımız- üzerindeki baskıyı asgariye indirebilmek adına, korunan alan olduğunu bilmiyorduk bahanesini ortadan kaldırabilmek adına, ve hem de tüm toplumda sosyal koruma bilinci oluşturabilmek için alanlarımızın bilinirliğini artırmak ve koruma nedenlerimizi net bir şekilde ortaya koyabilmek adına Korunan Alanlara ilişkin bir Coğrafi Bilgi Sistemi oluşturulması büyük önem taşımaktadır. 2. GENEL MÜDÜRLÜĞÜMÜZDE YAPILAN ÇALIŞMALAR Bakanlığımız bünyesinde bir Coğrafi Arşiv Sistemi kurulması ve bunun neticesinde de Coğrafi Bilgi Sistemi altyapısının tesisi, elde mevcut coğrafi verilerin sisteme aktarılması ve organizasyonu ile ilgili olarak tüm çalışma, iş ve işlemler, Bilgi Đşlem Dairesi Başkanlığı, Coğrafi Bilgi Sistemi Şube Müdürlüğünce yürütülmektedir Genel Müdürlüğümüz ve Bakanlığımız Coğrafi Bilgi Sistemleri Şube Müdürlüğü teknik personelinin ortak çalışmaları ile DKMP Genel Müdürlüğünün öncül CBS katmanları ve kısa öznitelik tabloları oluşturulmuştur. Bu kapsamda DKMP Genel Müdürlüğü yetki ve sorumluluğu altındaki yasal statüye sahip korunan alan sınırları sayısallaştırılmasına başlanmıştır. Sayısallaştırılması tamamlanan alanlar tablo bilgileri ile birlikte Bakanlık veri tabanına aktarılmıştır. Genel Müdürlüğümüzden de ilgili teknik elemanlarımızın katılımıyla devam eden çalışmalar esnasında, Bakanlığımız bünyesinde hizmet veren Genel Müdürlükler ve bağlı Kurumların faaliyet alanları ve çalışmaları doğrultusunda, CBS çalışma grubu tarafından, kurulması düşünülen CBS için katman yapısı belirlenmiştir. Buna göre Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü katman yapısı aşağıdaki gibi şekillenmiştir.(tablo:1) DOĞA KORUMA ve MĐLLĐ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KATMANLARI DOĞA KORUMA ve MĐLLĐ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Sıra Katman Adı Geometri Tipi Kapsam Obje Sınırı Baz Ölçek Veri Adedi Ülke Bazında Varlık Oranı 1 Milli Park Polygon Đl MP Sınır % 2 Tabiatı Koruma Alanları Polygon Đl TKA Sınır % 3 Tabiat Parkı Polygon Đl TP Sınır % 4 Tabiat Anıtı Polygon+Point Đl TASınır+Nokta % 5 Mesire Yerleri Polygon Đl Sınır % 6 Uluslar Arası Öneme Sahip Sulakalan Koruma Bölge Polygon Đl Sınır % 7 Ramsar Alanları Polygon Đl Ramsar Sınır % 8 Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Polygon Đl YHGS Sınır % 9 Örnek Avlaklar Polygon Đl Avlak Sınır % 10 Üretme Đstasyonları Polygon Đl Sınır % Tablo:1 Bu bağlamda ilk etapta Genel Müdürlüğümüz yetki ve sorumluluğu altında yasal statüye sahip korunan alanların sınırlarının sayısallaştırılmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır. Kurumda mevcut lisanslı CAD ve GIS tabanlı programlar yardımıyla, elde mevcut hardcopy sınır verileri(şekil:1) mümkün olan en fazla sayıda ortak nokta kullanılmak üzere rektifiye edilerek sınır verileri sayısallaştırılmış, sayısallaştırılan hatlar daha sonra mümkün olan en

3 Uğurer, Kuru, Meri, Altun, ve Gölge güncel 1/25000 ölçekli memleket haritaları üzerinde orijinal kopyalarındaki doğal hatları izleyip izlemediği gözle kontrol edilmek suretiyle editlenerek nihai şekli verilmiştir.(şekil:2) Şekil:1 Şekil:2 Korunan alanların genellikle çok büyük alanlar olması nedeniyle sınır verilerinde baz ölçek 1/25000 olmasına rağmen kimi alanlarda kentsel yerleşime çok yaklaşılmakta ve sınırların daha büyük ölçeklerde detaylandırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu alanlarımızda sınır sayısallaştırma çalışmalarında, mevcut hardcopy veriler yanında sınır tutanaklarından ya da sınır tariflerinden yola çıkılarak ilgili Kadastro Müdürlüklerinden temin edilen sayısal mülkiyet kadastrosu verileri ya da gerek mülkiyet ve de gerekse orman kadastro paftalarının sayısallaştırılması suretiyle elde edilen verilerden yararlanılmak suretiyle sınırlar detaylandırılmış, gerek duyulan alanlarda yerinde yapılan çalışmalarla teyitler sağlanmıştır.(şekil:3,4)

4 DKMP Gen. Müd. CBS Çalışmaları Şekil:3 Şekil:4 Sayısallaştırılması yapılan alanlara ilişkin veriler kısa bilgileri içeren öznitelik tabloları ile birlikte Bakanlığımız Bilgi Đşlem Dairesi CBS Şube Müdürlüğünce yapılandırması gerçekleştirilen CBS ye entegre edilmiş ve halen kullanıma açıktır.(şekil:5,6)

5 Uğurer, Kuru, Meri, Altun, ve Gölge Şekil:5 Şekil:6 Yukarıda ifade edilen ve Genel Müdürlüğümüz faaliyet alanlarına göre oluşturulan katmanlara ait verilerin üretimine yönelik olarak, coğrafi verilerin sayısal ortama aktarılmasına ilişkin çalışmalar, ilgili birimlerimizce yürütülmeye çalışılmaktadır. 3. HEDEFLER - BEKLENTĐLER 3.1.Genel Müdürlüğümüz Hedefleri Faaliyet alanları salt sınırlardan oluşmayıp, bu alanların yönetilmesini düzenleyen Gelişme Planları, Yönetim Planları vb. arazi kullanım planları bulunan ya da planlama çalışmaları devam eden alanlarımız da mevcuttur. Bu planların da sisteme entegre edilerek web üzerinden yetkiler çerçevesinde çeşitli sorgulama ve editlemelere imkan sağlayacak bir yapı oluşturulması kısa vadedeki ilk hedefimizdir. Söz konusu planların, kurulacak CBS de vektörel olarak ifade edilebilmesi için, halihazırda tamamına yakını hardcopy olarak elimizde bulunan bu planların sayısallaştırılması işi ile ilgili olarak alt yapı hazırlıklarımız devam etmektedir. Ancak bu konuda karşımıza çıkan en büyük sorun şu an için maalesef ortak bir lejantımızın olmayışıdır. Bu çalışma neticesinde lejant sorunumuz da ortadan kalkacak ve kendi planlama stratejisi içinde spesifik kullanım kararları olan korunan alan planlarımızın tamamı aynı gösterim kuralları çerçevesinde sayısal ortamda, her an ulaşılabilecek,

6 DKMP Gen. Müd. CBS Çalışmaları sorgulamalara cevap veren ve tüm korunan alanlara ait alansal-yönetsel bilginin tek çatı altında toplandığı bir yapıya kavuşacak olmamızdır. Bununla birlikte veritabanımızın, Inspıre Direktifi Ek-1 de yer alan Korunan Alanlar veritabanının Avrupa Birliği Konumsal Veri Altyapısına sorunsuz entegre edilmesi için uygulama geliştirme çalışmalarımız devam etmektedir Beklentiler Bu çalışma kapsamında örnek olması amacıyla sadece bir alanda Uzun Devreli Gelişme Planı Bakanlık CBS ye entegre edilerek yayına konmuştur(şekil:7). Umut ediyoruz ki en kısa sürede tüm planlarımıza web üzerinden ulaşarak bilgi edinmek mümkün olacaktır. Şekil:7 Ancak söz konusu planlara ait plan pafta ve kararların sisteme imaj olarak konulmasının da mümkün olabileceği düşünülmekle birlikte yukarıda da değinildiği gibi nihai hedef tüm planların vektörel olarak sistem içerisinde yer almasını sağlamaktır. Benzer şekilde Genel Müdürlüğümüz Doğa Koruma Dairesi Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü de yürütmekte olduğu çalışmalarda CBS teknolojisi alt yapısından yararlanmakta ve ürettiği coğrafi verileri sorgulamaya uygun veri tabanları ile birlikte tutmaktadır. Sayısız bitki ve hayvan türünün yaşayabilmek için bağımlı olduğu suyun ve birincil üretimi sağlayan biyolojik çeşitliliğin beşiği olan sulak alanlarımızı korumak için çıkarılan 17 Mayıs 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğinde sulak alanlar için Mutlak Koruma Bölgesi, Sulak Alan Bölgesi, Ekolojik Etkilenme Bölgesi ve Tampon Bölge olmak üzere farklı uygulama esasları olan dört koruma bölgesi tanımlanmakta ve yapılan çalışmalarla bu bölgelere ait CBS verileri üretilerek veri tabanında tutulmaktadır.(şekil:8,9)

7 Uğurer, Kuru, Meri, Altun, ve Gölge Şekii:8 Şekil:9 Tüm birimlerimizin ürettiği coğrafi verinin, tek çatı altında tutulmasının sağlanması, bu çalışmanın en büyük çıktısı olacaktır. Uzun vadede tüm korunan alanlarda izin-intifaya ve tahsise konu alanlara ilişkin coğrafi veriler toplanarak sisteme eklenmesi ve gerek idari gerekse mali yapıların web üzerinden takip ve kontrolünü sağlayacak bir yapının oluşturulması ve yaşatılması hedeflenmektedir. 4. SONUÇ Günümüz teknolojik imkanları dahilinde bilgiye hızlı erişimin önemi inkar edilemez boyutlara ulaşmıştır. Ancak takdir edileceği gibi hızlı ulaşılan verinin doğru ve güvenilir olması daha da büyük bir öneme sahiptir. Đşte bu nokta sistemin kurulmasından ziyade yaşatılması sorunu ön plana çıkmaktadır. Kurumsallaşmasını tam olarak gerçekleştirmiş, spesifik bir konuda uzmanlaşmış, yeterli teknik bilgi ile donatılmış personel desteğine sahip kurumlarda bu konu çok büyük bir sorun teşkil etmeyebilir. Ancak bizim gibi nispeten küçük kurumlarda, sistemin yaşatılması ve bilgilerin güncelliği/güvenilirliğinden sorumlu, gerekli donanım ve bilgiye sahip personelden müteşekkil birimlerin oluşturulması hayati önem taşımaktadır.