Kubbealtı Gençlerinden MERHABA

Transkript

1 Kubbealtı Gençlerinden MERHABA Kubbealtı Akademi Mecmuası'nın ücretsiz ekidir Yayına Hazırlayanlar: Buğra ŞAMLI Sâmiha ULUANT Kapak Tasarım: Havva Tûba ATİLLA Basım: ÖZAL Matbaası Dağıtım: Ertuğrul MAYUK Yazışma Adresi : Kubbealtı Akademisi Kültür ve San at Vakfı Köprülü Mehmed Paşa Medresesi Peykhâne Sokağı No:3 Çemberlitaş İSTANBUL Tel: Faks: merhaba@kubbealti.org.tr Merhaba Yaz 2010 / 1

2 İÇİNDEKİLER KUBBEALTI GENÇLERİNDEN MERHABA DÜŞMAN TAMAM BAŞKA BİR ÂLEM Buğra ŞAMLI TOKYO DA SAKURA ZAMANI Doç. Dr. Güleda ENGİN MÎMÂRÎ HASBİHALLER 1 Çelik BAHAROĞLU FİLMCİNİN SEÇTİKLERİ Kübra YETİŞ ŞAMLI BİTMEYEN BEKLEYİŞ Kübra YETİŞ ŞAMLI AYRILIĞIN 10. YILI CİNUÇEN TANRIKORUR Yüce GÜMÜŞ YAĞMURDA Semanur ALTUĞ FAYDA O NUN OLMADIĞI YER YOK Kİ! Gülnar MIZRAK GELECEKSİN Orhan DURSUN SÖZÜN ARKASI Nazlı SARI BİLMECE-BULMACA Şeref Naci ENGİN KISA KISA Murat OKTAY / Merhaba Yaz 2010

3 KUBBEALTI GENÇLERİNDEN MERHABA Değerli Merhaba Okurları, Dergimizin 52.sayısı yayın kurulunda bir nöbet devri ve dergi içeriğinde beğeneceğinizi umduğumuz bazı yeniliklerle birlikte sizlere ulaşıyor. Birçok sayıda, hem yazılarıyla hem de yayın kurulundaki özverili çalışmalarıyla dergide imzaları bulunmuş Dr. Nevnihal BAYAR ve Kübra YETİŞ ŞAMLI ya hizmetlerinden dolayı teşekkür ediyoruz. Bu sayıdan itibaren dergimizde mîmarî ve Türk mûsıkîsi ile ilgili iki yeni köşe bulacaksınız. Bilindiği üzere Türk kültür ve sanatına hizmet eden Kubbealtı Vakfı gençlerinin bu başlıktaki yazılarını beğeneceğinizi umuyoruz. Bir diğer yenilik de dilediğinizde bizlerle irtibata geçebilmeniz için kullandığımız e-posta adresimizde. Bundan sonra her türlü görüş ve önerilerinizi adresine yollayabilirsiniz. Bilhassa paylaşmak istediğiniz veya bir kenarda saklı kalmış yazılarınızı bekliyoruz. Dergimizin müstakil dağıtıldığı günlerde kapağında yazan Sizindir, alabilirsiniz. yerine amatör bir ruhla diyoruz ki Sizindir, yazabilirsiniz. Bir sonraki sayıda buluşmak dileğiyle Yayın Kurulu Merhaba Yaz 2010 / 3

4 4 / Merhaba Yaz 2010

5 DÜŞMAN TAMAM Bir defasında Sâmiha Anne, Mesnevî-i Şerif te geçen meşhur Yahudi kralının hikâyesini nakletmişlerdi: Yahudi kralı endişe içindedir, memleketinde Hıristiyanlar artmakta, pek çok Yahudi, dinini terk ederek yeni dinin salikleri arasına girmektedir. Alınan tedbirler, tatbik edilen işkenceler bunu önleyememektedir. Kralın senelerdir hizmetinde bulunan bir has veziri vardır. Has vezir de Hıristiyanların artması karşısında dehşet içerisindedir; kralı ile baş başa vererek çâreler aramaktadır. Nihâyet bir sabah vezir, krala gelerek, dehşetengiz planını ona anlatır. Vezirin krala teklifi şudur: Kralım, sen beni gûya ki gizli Hıristiyan olarak yakalattır, zindana attır, işkencelere tâbi tuttur. Bunca sene meğer koynumda yılan beslemişim diye hayıflan ve beni işkenceyle ölüme mahkûm et. Evvelâ bir gözümü kör ettir, sonra bir kolumu kırdırt, ardından da idam sehpasında tam boynuma ip geçirilip de asılacakken bir ulak gönder; haindir amma onunla bunca senedir bir hukukumuz oldu, bunca sene bana hizmet etti. Onu bağışlıyorum, ancak gözümün görmeyeceği bir ülkeye götürün deyip beni Hıristiyanların çoğunlukta olduğu Şam a sürdürüver. Gerisini ben hallederim der. Bu plan aynen tatbik edilir. Neticede Şam a sürülen vezirin etrafında bütün Hıristiyanlar toplanır; zîrâ vezir hem okumuş âlim bir kişi hem de Yahudi kralın işkencesine katlanmış ve îmanını terk etmemiş kuvvetli bir Hıristiyandır! Böylece Hıristiyanların gözünde aziz mertebesine çıkarılan vezir, onları 12 kabileye ayırarak ömrünün sonuna kadar insanlara Hıristiyanlığın kaidelerini anlatır, tâlim eder. Nihâyet yaşlandığını ve ölümünün yaklaştığını hissettiğinde, farklı zamanlarda olmak üzere, kabile reislerini teker teker yanına çağırarak her birinin eline, vasiyetimdir, benden sonra bu mucibince hareket edile diyerek birer tomar kağıt verir. Vakta ki vezir ölür, büyük bir merâsimle gözyaşları arasında defnedilir. Yas günleri geçip de duygular durulunca, 12 kabile reisi bir araya gelerek vasiyetnâmeyi açarlar. Bir de ne görsünler? Aziz diye yere göğe sığdıramadıkları vezir, her kabile reisini kendine halîfe olarak tâyin etmemiş mi? Reislerin her biri, benimki gerçek vâsiyetnâmedir, sizinki uydurmadır, diyerek birbirlerine girerler. Reislerin arkasından Merhaba Yaz 2010 / 5

6 kabileler de birbirine girerek dövüşürler, kırarlar, kırılırlar. Ortada Hıristiyan kalmaz. Has vezir ölür ama kralına verdiği sözü de böylece yerine getirir. Sâmiha Anne bu Mesnevî hikâyesini anlattıktan sonra şöyle buyurdular: Düşman tamam. Bizim elimize 12 tomarı verdi. O vaziyetteyiz! 1 1 Kubbealtı Yayınları tarafından neşredilecek olan, Fevzi Samuk un Edep Kapısı kitabından alınmıştır. 6 / Merhaba Yaz 2010

7 BAŞKA BİR ÂLEM Buğra ŞAMLI Keşifler çağının, Avrupa da gelişen denizciliğe paralel olarak pusulanın kullanılmasıyla başladığı kabul edilir. Elbette insanoğlu için her zaman ufukta görülen adayı, çölün ardındaki vahayı, dağın arkasındaki toprakları bilmek, oralara gitmek bir arzu, önlenemez bir heyecan kaynağı olmuştur. Ancak 15. yüzyıldan itibaren Avrupa limanlarından tamah ve hırs rüzgârlarıyla yelken açan gemiler, yeni ticaret yolları ve kıtalar bulup, değerli maden ve hammaddeyle dolu olarak Avrupa ya zenginlik taşırken bu hakikate tarih sayfalarında ayrıca bir kayıt düşmek şarttır. Nitekim sanayi çağıyla birlikte iyice zenginleşip dünyaya sömürgeci bir hükümranlık damgası vurmakla övünen Avrupa devletleri, özellikle 19.yüzyılda karada henüz ayak basmadıkları topraklara coğrafî keşif bahanesiyle erişmek için devlet destekli büyük ölçekli fonlara sahip coğrafya cemiyetleri vasıtasıyla yayılmacı politikalarını sürdürmüşlerdir. Bilhassa Afrika kıtasının içlerine yapılan keşif gezileri, hem misyoner faaliyetlerinin hem de köle ve değerli maden ticaretinin sistemli ön adımlarıdır. Öyle ki daha önce beyaz adam tarafından gidilmemiş yerlere başkalarından önce varmak tam bir üstünlük mücadelesine dönüşmüştür. Böyle bir anlayışın ulaştığı son merhale olarak güney kutup noktasına ilk ulaşan olmak için girdiği yarışta hayatını kaybeden İngiliz Robert Falcon Scott ve ekibi, bir zamanların Marco Polo, İbn-i Batuta veya Evliya Çelebi gibi seyyahlarından çok başka karakter ve motivasyona sahiptirler. Artık günümüzde dünyada ayak basılmayan veya haritası çıkarılmayan bir kara parçası kalmamış olsa da yeryüzünün %70 inden fazlasını kaplayan ve uzaydan bakınca dünyanın mavi gezegen diye adlandırılmasının sebebi olan okyanuslar ve denizler insanoğlu için hâlâ bir muamma. Üstelik söz konusu bilinmeyen bölgenin ne denli devâsa olduğunu anlamak için yüzölçümünün yaklaşık 361 milyon km 2 olduğunu ifâde etmek bile yetmez. Okyanusların ortalama 3730 metre derinlikleriyle, yaklaşık milyar km 3 olan hacmi 1 göz önüne alınırsa işin boyutu anlaşılabilir. Hâl böyleyken insan her gece seyrettiği uzayı merak ettiği için teleskopu îcat etmekle tatmin olmayıp, sonsuz karanlıklara ve başka gezegenlere uydular yollar, hatta kendisi fezâya çıkar da kıyılarına vuran dalgaların neleri gizlediğine tecessüs göstermez mi? Elbette gösterir. Hele o 1 "The World Ocean." The Columbia Encyclopedia. CD-ROM. 2007, 6. baskı. New York, Columbia University Press. Merhaba Yaz 2010 / 7

8 ummandan kendisine gıda, gerdanına süs çıkarır da bu gizli hazinede saklı nice başka harikaların olduğunu nasıl olur da düşünmez? İşte kimi mâsum kimi değil bu gibi iştiyaklar ile Âdemoğlu nasıl ki kuş misâli uçmaya özenip de bunu kâh kanat takıp kâh kanatlı dev makineler yaparak başarmışsa, denizlerin altında balık misâli kalabilmek için de yine tekniği ve maddeyi kendine râm etme gayretinde olmuştur. Tüm icatların önceleri mahdut ve profesyonel bir zümre tarafından kullanılması tabiîdir. Ancak zamanla hem icadın detaylarında mükemmelleşme hem de üretim maliyetlerinin düşmesi sayesinde söz konusu ürünlerin kullanımı yaygınlaşır. Böyle bir tekâmül, insanın su altında rahatça kalabilmesi için geliştirilmiş ekipman için de özellikle 2. Dünya Savaşı ndan sonra görülmüştür. Artan imkânlar merak ve ilgiyle birleşince de su altının uçsuz bucaksız dünyasını küçük bir maskenin camları ardından da olsa seyretmek, geniş halk kitleleri için mümkün kılınmıştır. Dahası, insanın o dünyanın mâhluklarını bizzat müşahede edebilmesi, deniz canlılarının bilinmesi ve deniz ve okyanusbilimin gelişmesi için büyük adımlar demekti. Ancak biz konunun ilmî araştırmalar kısmını bu yazının dışında bırakıp, amatörlerin âhenk, huzur ve sükûnet deryalarına misafir olmasından bahsetmek istiyoruz. Bizim kuşağa su altı dünyasını tanıtan, Jacques-Yves Cousteau nun, nâm-ı diğer Kaptan Cousteau nun belgeselleridir dense yeridir. Tâ tek kanallı siyah beyaz televizyonların olduğu günlere uzanan bu tanışıklık, sessiz, gizemli ve bilinmeyenlerle dolu bir başka âlemi evlerimize taşırken sayısı hiç de az olmayan o günlerin meraklı çocukları ekran başında ayrı bir heyecanı tatmıştır. Su altı severler, basınçlı bir hava tüpündeki havayı su altındaki derinlikle değişen basınca uygun şekilde dengeleyerek, kullananın rahatça nefes almasını mümkün kılan regülatörü 1943 yılında, birlikte îcat eden Kaptan Cousteau ve Fransız asıllı bir Kanadalı olan mühendis Emile Gagnan a da müteşekkirdir. Bu aygıt sayesinde balıklardaki mükemmel solungaç sisteminden mahrum olan insanın sınırlı bir süre de olsa su altında bir makineye muhtaç olmaksızın kalabilmesi mümkün olmuştur. Dalış süreleri bir saatten çok daha az da olsa, bu kısıtlı sürede yaşanan tecrübe ve duygular, sevdalılarını su altı dünyasına müptelâ etmeye yetmektedir. Aletli dalış olarak da adlandırılan amatör su altı dalgıçlığı, kesinlikle vücutta salgılanan adrenalin miktarında patlamaya sebep olan aşırı uçlardaki sporlarla karıştırılmamalıdır. Aksine, bir dalıcının dalmadan evvelki ruh hâlinin sâkin ve kendine hâkim olması gereklidir. Zira ortada uçurumların kenarından geçerken tehlikeli akrobatik hareketler yapmayı veya neredeyse uçakların eriştikleri hızlarla virajlara girmeyi 8 / Merhaba Yaz 2010

9 gerektirecek bir durum yoktur. Bilâkis, su altındaki hareketler, biraz da yerçekiminden kurtulmuş olmanın sağladığı imkânla, gayet yavaş ve temkinlidir. Üstelik, acele etmek için ne sebep olabilir? Dalıcının su altında geçireceği zaman, ineceği derinlik, izleyeceği rota daha dalıcı teknedeyken belirlenmişken, hangi deniz biraz daha acele gezmekle bitirilebilir ki? Zaten spor bir disiplin gerektirir, her spor dalının kuralları vardır. Bu kurallar ya rekabet, ya oyun zevki, ya da güvenlik göz önüne alınarak konmuştur. Aletli dalış, zevkli olmasına rağmen bir oyun olmadığı ve karşıda bir rakip bulunmadığı için mevcut kuralların dalıcıların güvenliği için konduğunu ve her durumda bu kuralları bilip onlara riayet etmek gerektiğini kabul etmek îcap eder. Yeri gelmişken, aletli dalışı ürkütücü bulanlar için başta gelen derinlik fobisine değinmek isteriz. Bu tip sportif dalışlarda inilebilecek âzamî derinlik 30 metredir. Kimilerinin Sanki çok az! dediğini duyar gibiyiz. Ancak şehir içinde, saatte 50 km hızla giden bir arabanın içindeki yolcunun üzerindeki kinetik enerjiyle neler olabileceğini yazmaya başlasak, bu da bizi yeteri kadar rahatsız edebilirdi. Bu kadar ince hesaba lüzum yok, istatistiklere göre en güvenli ulaşım yöntemi olan uçmanın da kimilerini ne kadar tedirgin ettiği mâlum. Bunu dikkate alınca, asıl olanın her şeyi kitabına, kuralına göre ve ehil ellerle yapmak gerektiği noktasında herkes hemfikir olacaktır. Bu bahiste değinmeden geçemeyeceğimiz husus, beylik bir laf olmasına rağmen doğruluğu şüphe götürmeyen eğitim şart düsturudur. Sayıları artan dalış merkezleri içinde sportif dalış brövelerini sürümden kazanmak mantığıyla ve hızlandırılmış eğitimlerle, adeta cömertçe dağıtanlar olduğunu üzülerek görmekteyiz. Hele tatil yörelerinde bir-iki haftalık deniz tatiline gelen ve fırsatını bulmuşken bröveyi de alayım mantığıyla hareket eden talep sahiplerine kısacık bir eğitimle istediklerini arz edenler, bu işin ciddiyet ve güvenlik unsurlarını hiçe sayabilmektedir. Bir zamanlar, motorlu taşıt ehliyetine sahip olanların sayısında Avrupa Birliği standartlarını yakalamak için imtihanları kolaylaştıran sakat zihniyetin benzeri bu anlayış, keyifli, güvenli ve zevkli bir sporu hak etmediği bir töhmet altına sokmaktadır. Modern olimpiyatların kurucusu Baron Pierre de Coubertin, günün birinde okullararası bir spor müsabakasının ardından verilen bir nutukta duyduğu Citius, Altius, Fortius" (Daha hızlı, daha yüksek, daha güçlü) vecizesinden etkilenince bunu rekor kırmaya cüret edenler için olimpiyatların düsturu olarak îlan etmiş. Zira sporda sınırları zorlamak, bir öncekinden daha iyi bir derece yapmak veya rakibini alt etmek esastır. Spor olsun diye yapılan sporlarda dahi ya yakılan kalori, ya atılan tur, ya da koşu bandında geçen dakikaların hesabı tutularak rakamlar geliştirilmeye çalışılır. Oysa sportif dalışlarda bunlardan hiçbiri mevzubahis değildir. Bu yüzden ne daha derine inmek, ne Merhaba Yaz 2010 / 9

10 daha fazla dipte kalmak hedeflenir. Tek gâye keyif almaktır. İster balıkların süzülerek yüzüşlerinden, ister denizlerin derinliklerinde gizlenmiş akla sığmaz renk cümbüşünden, ister yerçekiminden kurtulmuş olmanın hissettirdiği hafiflik ve ferahlıktan olsun dalış ekibi ortak bir keyfi paylaşmaktadır. Laktik asidin kaslarda birikmesinin verdiği acı veya başkasını alt etmekten duyulan gurur yoktur burada. Kendini mühim sanan nefsin, hiç bilmediği bir âlemde nasıl da bir âhenk ve düzen olduğuna şâhit olmakla duyduğu hayranlık vardır ancak. Gece yatağına yatmadan evvel yeryüzündeki tüm yaratılmışlardan daha aşağı olduğunu düşünerek nefsini terbiye etmekten gâfil olan birinin, üzerindeki onlarca kiloluk ekipman sayesinde edindiği geçici imtiyazların bile, deniz dibinde kumların rengiyle kamufle olmuş küçücük bir deniz mâhlukunun yapabildikleri karşısında ne kadar basit kaldığını görüp aczini hatırlaması vardır. Buralara hiç gelmemiş ve bir kayanın içinde saklanan balığı veya kayaya tutunmuş kıpkırmızı bir mercanı hiç görmemiş olsaydı da hayat zincirinin birer halkasını teşkil eden bu varlıklar bile bir maksada hizmet etmekteyken kendisine ne büyük bir mesuliyet yüklendiğini tefekkür etmesi vardır. Kimi zaman ise bunlardan çok daha basit bir duygu sarar dalıcıyı: Devasa bir deniz kaplumbağasının suda ne kadar da zerâfetle yüzdüğünü kendi gözleriyle gördüğünde, hatta onunla yüzdüğünde, bir zamanlar yakından bakmaması sık sık tembih edilen o televizyondaki belgesellerde gördüğü dalgıçlardan biri olmuş gibidir. Çocukça da olsa bu hissin, günlerin telaşlarıyla yıpranan zihni tedavi edici vasfı yabana atılmamalıdır. İnsanoğlunun bildiği, bilmediğine kıyasla her zaman okyanusta bir damla nispetince. Hele bildiğiyle nasıl amel ettiğine bakacak olursak, faydalı ilmin iyice asgarîde kaldığına hükmetmek yanlış olmayacaktır. Böylesi bir ilim de cilt cilt kitaplardan ziyâde, insanın asıl okuması gereken kendi kitabında mevcut olduğuna göre, su altına dâir ilk intibâ oranın başka bir âlem olduğu yönünde olsa da, değil mi ki insan orada kendini bulur, ruhunda muhkem nice âlemden bir âlemin daha sayfasını o saat çevirmiş de okumakta değil midir? 10 / Merhaba Yaz 2010

11 TOKYO DA SAKURA ZAMANI!... Güleda ENGİN Çocukluğumdan beri görmek istediğim Tokyo ya bu sene Nisan ayında, tam da sakura zamanı, gitmek nasip oldu. Sakura, meyve vermeyen kiraz ağaçlarının çiçeklerine verilen ad. Neredeyse hemen her sokakta kiraz ağaçları, mart ayının sonlarından nisanın ortalarına kadar Tokyo yu adeta bir gelin gibi süsleyerek pembe-beyaz bir renge sokuyor. Yüzyıllardır mart-nisan ayları bir kutlama, bayram havasında geçiyormuş Japonya da. Herhalde, Japon kültüründe çok önemli bir yere sahip olan bu kiraz ağaçları için, Japonya nın resmî olmayan millî ağacı desek yeridir. Bu mevsim için üretilen özel tatlılar, şekerlemeler ile âdeta bayram havasında geçiyor sakura zamanı. Bu sene, sakuraların hepsinin açtığı hafta yağmursuz, ılık bir haftaydı. Dolayısıyla, pek çok kişi parklarda, bahçelerde kiraz ağaçlarının altında piknikler yaptı. Akşam saatlerinde ise sokaklardaki ağaçların altında partiler verdi. Ama bana çok ilginç gelen, neredeyse herkesin, ellerinde dikkat çekici büyüklükteki fotoğraf makineleriyle dakikalarca bu ağaçların resimlerini çekmeleriydi. Orada bulunduğum hafta tanıştığım bir Japon, Tokyo çok büyük ve farklı kültürleri barındırdığından böyle büyük bir şehrin insanları ancak sakura zamanında bir araya gelebiliyor. demişti. Kiraz ağaçlarının caddenin her iki yanını metrelerce süslediği o kadar çok yer var ki. Özellikle trenle yaptığım seyahatlerde bu ağaçlar sırasınca ilerlerken hayretimi gizleyemedim. Çok ilginç olan bir başka nokta ise ilk çiçeklerine başka (kaika), hepsinin açtığı zamana ise başkaı bir ad (mankai) verilmesi. Bu ağaçları seyretmek bile farklı bir kelime (hanami) ile ifade ediliyor. Sakuralar dökülmeye başlayınca ise şehir daha farklı bir görüntüye bürünüyor. Bu sefer de yere düşen çiçekler hafif bir rüzgârla dahi kar yağıyormuşcasına sağa sola savrularak hoş bir görüntü oluşturuyor. Dünyanın en büyük şehirlerinden biri olan Tokyo için anlatılacak özelliklerden sadece bir tanesi sakuralar tabii. Şehrin her bir semti, kültürüyle, hayat şekliyle kendi içinde bir şehir adeta. Ben bu yazımda ışıltılı, renkli Tokyo dan, gezme fırsatı bulduğum tarihî bir şehir olan Kamakura dan ve nüfus bakımından ikinci büyük şehri olan Yokahama dan bahsetmekten ziyade beni etkileyen üç farklı noktayı sizlerle paylaşmak istiyorum. Bunlar; şehir içi ulaşım, çöp toplama sistemi ve umumi tuvaletler 35 milyonluk bir şehirde trafik sıkışıklığı olmadan ulaşımın sağlanması büyük bir Merhaba Yaz 2010 / 11

12 başarı. Şehir içi ulaşım sadece tren ve metro ile sağlanıyor desem çok da yanlış olmaz sanırım. Zîra otobüsler sayıca yok denecek kadar az. Tren ve metro sisteminin ne kadar yaygın olduğunu şuradan anlamak mümkün: Bir kişi ulaşmak istediği noktaya tren istasyonundan en fazla 15 dakika yürüyerek ulaşabiliyor. Dolayısıyla, dünyanın en büyük şehir içi demiryolu ağı Tokyo da bulunuyor. Aslında, demiryolu ağı demek çok da doğru değil, demiryolu ağları demek daha doğru. Çünkü altısı büyük olmak üzere 30 farklı özel şirkete ait demiryolu ağı var şehirde. Bu şirketlere ait toplam 121 hat bulunmakta. Japonlar tarafından etkin bir şekilde kullanılabilen bu ağlar benim gibi hiç Japoncası olmayan biri için imkânsız hale dönüşebiliyor. Çünkü demiryolu ağına sahip bu şirketlerin her biri kendi haritalarını oluşturduklarından iş içinden çıkılmaz bir hale bürünüyor. Maalesef 3G li olmayan telefonum da Japonya da çalışmayınca internetten yoksun bir hayat ile mücadele etmek zorunda kaldım. Yaşlı teyzeler de (80 inin üstünde olanları kastediyorum) dâhil olmak üzere herkes, telefonlarındaki sınırsız internet sayesinde gitmek istedikleri yer için gerekli hat listesini fiyata, süreye ya da hat sayısına bağlı olarak kolayca elde edebiliyorlar. Bu noktada internet kafe kullanmak aklına gelmedi mi diye içinden geçirenler olabilir. Haliyle herkesin cep telefonunda sınırsız internet olunca Japonya da internet kafe diye bir olgu gelişmemiş. Serde çevrecilik olunca beni etkileyen ikinci konu, daha evvel bahsettiğim gibi çöp toplama sistemi oldu. Çöpler bizde olduğu gibi hepsi bir arada değil, ayrık toplanıyor. Ayrık toplama deyince akla tenekelerin, camların, plastiklerin ve kâğıtların organik dediğimiz yiyecek artıklarından ayrı toplandığı bir sistem geliyor. Japonya da ise akla bu gelmiyor! Japonya da ayrık toplama sistemi son derece gelişmiş. Mesela elinizdeki plastik şişenin muhteviyatına ve boyutuna göre de ayrım yapmanız gerekiyor. İçinde bal, yağ gibi yıkanması zor olan maddeler bulunan şişeler ayrı, yıkanabilir şişeler yıkandıktan sonra ayrı, hatta bunların kapakları da ayrı toplanıyor. Tabii küçük, orta ve büyük şişeler de ayrı toplanıyor. Bu bahsettiğim sadece plastik şişelerdi. İşin içine diğerleri de girince çöp ayırma ev içinde yapılması gereken başlı başına bir iş haline geliyor. Elektronik eşyalar uzunluk ölçülerine, tekstil ürünleri ağırlıklarına ve cinslerine göre ayrı toplanıyor. Bu kadar değişik ürünün ayrı toplanması için de tabii belediyeler o kadar çeşit değişik renkte ve ebatta çöp torbası dağıtıyor. Üstelik, dağıtılan çöp torbalarının üzerlerinde evinizin adresi yazılı. Dolayısıyla, yanlış bir ayrım yaparsanız bir hafta önce çöp konteynerine bıraktığınız çöp torbasını kapınızın önünde küçük bir uyarı notuyla bulabilirsiniz. Üç kereden fazla hata yapanlar para cezasına çarptırılıyormuş. Yolunuz oralara düşerse dikkat! Son olarak da umumi tuvaletlerinden bahsetmek istiyorum. Son derece temiz 12 / Merhaba Yaz 2010

13 olan umumi tuvaletlerin bazı özellikleri var. Bizimkine benzer fakat tasarımları daha iyi olan alaturka tuvaletlerin yanında, yanlarında bulunan panel üzerinde bastığınız düğmelerle türlü işler yapabildiğiniz alafranga tuvaletler var. Panelde bulunan düğmelerle tuvalet kapağını dokunmadan açıp kapatabilir, oturağı istediğiniz sıcaklığa getirebilir, istediğiniz sıcaklıktaki suyla ellerinizi kullanmadan istenilen açıyla taharetlenebilir ve hatta kurulanabilirsiniz. Tuvalet çıkışında da tahmin edebileceğiniz gibi hiçbir yere dokunmadan ellerinizi yıkayıp kurulayabiliyor ve hatta çıkışlarda sunulan dezenfektan ile mikroplardan tam manasıyla arınıyorsunuz. Kalabalık, zengin, târihî ve fakat modern Tokyo; gezilmesi, görülmesi gereken ilginç bir şehir vesselam. Merhaba Yaz 2010 / 13

14 MÎMÂRÎ HASBİHÂLLER 1 Çelik BAHAROĞLU celikbaharoglu@hotmail.com Türk îman ve kültür prensipleri her dönemde halkın gündelik hayatını, çalışmasını, yaşayışını hulâsa ferdin doğumdan ölüme hayatının her devresini şekillendirmiş, güzelleştirmiş, Hz. Peygamber in ahlâkı ile yoğurmaya gayret etmiştir. Yunus un Yaratılmışı severiz, Yaradan dan ötürü deyişini umde edinen Türk insanı temas ettiği her canlıya, insana ve topluluğa saygı ve şefkatle yaklaşmıştır. Kezâ, idâresi altında olmasına rağmen, kendi milliyetinden ve dininden olmayan insanlara davranışı ile Osmanlı Devleti dönemi, bu ulvî anlayışın misâlleri ile doludur. Sadece devlet idâresi tarafından değil, her seviyedeki Türk insanının düstûr edindiği bu hikmeti, Muhterem Tekin Uğurel Beyefendi 1998 yılında Kubbealtı Gençleri nin dâveti ile Kütahya yı anlatması istenmesi neticesinde kaleme aldığı Bizim Mahalle isimli hâtırâtında çocukluğundaki Rum komşularından bahsederek şöyle anlatıyor: Öyle iç içe ve o derece saygılı idik ki; Rum ailelerden birine oturmaya gidileceği zaman biz çocuklara sıkı sıkıya tembihte bulunan büyüklerimiz: - Sakın ha, gâvur gibi; Rum, yâhut Yunanlı gibi kelimeleri kullanmayın! diye, uyarırlardı. Din, ırk ve milliyet ayrımı ifâde eden en küçük îmâdan bile bucak bucak kaçılırdı. Üstelik, bu kabil îkazları yapanlar, çoğu kimsenin câhil yerine koyduğu, dünkü analarımız ninelerimizdi. Bizim dinî günlerimizde, meselâ kandillerde yapılan ve dağıtılan her adak hiç atlanmaksızın Rum komşulara da verilirdi. Buna karşılık, onlar da kendi dinî günlerinde ne yaparlarsa bize de getirirler ve o şey her ne ise: Allah kabul etsin! denilerek alınırdı. Böyle şeyleri, biz çocuklar her nedense burun kıvırıp yemesek bile, büyüklerimiz: Allâh ın nîmeti.. diyerek, yerlerdi. İnsan davranışlarını düzenleyen bu hikmetli prensipler sâyesinde Türk ün idâreciliği ile bu topraklar ve çevresinde yüzyıllar boyu cihâna parmak ısırtan barış, dirlik, düzen hâkim olmuştur. Türk şehirlerinin ve mimârî mîrâsının öğeleri olan târihî yapılar ve yerleşmeler belge niteliği taşıyan görgü tanıkları olarak karşımıza çıkmaktadır. İstanbul Beyoğlu nda İstiklâl Caddesi üzerinde Galatasaray dan Tünel e doğru ilerlerken 14 / Merhaba Yaz 2010

15 sol kolda kalan Saint Antoine Katolik Kilisesi, bu yapılardan birisidir. İstiklal Caddesi ne cephesi olan ve kiliseye akar sağlanması amacıyla inşâ edilen altı katlı apartman blokları, avlusu, kilise binâsı ve manastırı ile küçük bir yerleşke oluşturan yapının temel atma töreni 1906 da yapılmış, inşaat 1912 de tamamlanmıştır. İstanbul doğumlu olan İtalyan mîmar Giulio Mongeri tarafından neogotik üslûp içinde Lombardia Gotiği denilen tarzda tasarlanan kilise, İstanbul un ilk betonarme yapılarından birisidir 1. Kilise binası eğimli bir arâzide, doğu batı doğrultusunda konumlanmıştır ve aksiyel simetrik Lâtin haçı planlıdır. Yapının ana taşıyıcıları deste sütun tarzındaki altışar ayaktır. Bu ayaklar birbirine sivri kemerlerin oluşturduğu çapraz kaburgalı tonozlar ile bağlanır ve iri yaprak motifleri ile bezenmiş başlıklar ile sonlanır. Binânın ön cephesi sıvasızdır ve şahbaz markalı makine yapımı dolu tuğlalar ile kaplanmıştır 2. Plastırlar ile sınırlanan giriş cephesi orta nefin biraz daha öne çıkması ile üç bölümlü olarak tasarlanmıştır. Bu aksiyel simetrik düzenlemede üzerlerinde Meryem Ana ve Aziz Antuan ın resmedildiği, birisi ortada olan ve ana girişi oluşturan üç giriş kapısı bulunur. Bu kapıların üzerinde büyük gül pencereler yer alır. Geniş saçak silmesi altındaki mâvi renkte çiniler ve plastırlar üzerindeki dört yüksek baldaken ile sonlanır. Hıristiyan inanışı gereğince Hz Îsâ nın çektiği acıları ve sıkıntıyı mümkün mertebe az ışık ve çeşitli tasvîrler kullanarak oluşturulan kasvetli iç dekorasyon ile ziyâretçilere yaşatmayı hedefleyen mîmârî üslûp, kilise iç mekânını pek çok vitray, heykel ve kabartmalarla süslemiştir. Kilise içinde altarın üzerinde asılı olan ahşap oyma çarmıhtaki Îsâ heykeli ve Aziz Antuan ın ahşap üzerine altın varaklı heykeli İtalyan heykeltıraş Luici Bresciani tarafından yapılmıştır 3. Apsiste mermer mihrâbın üzerinde üçlü kabartmalar bulunur. Ortadaki kabartmada başında hâle bulunan koyun Hz Îsâ yı temsil etmektedir. Sol nef üzerinde ahşap gotik bir muhâfaza içinde Hz Îsâ nın elleri çivili bir heykeli bulunur. Ayrıca her iki yan nef boyunca sıralanmış ayaklar üzerinde Hz Îsâ nın çarmıha gerilişini konu alan ve Haç Yolu olarak adlandırılan bir dizi kabartma asılıdır 4. Döşeme kaplamalarında üç farklı tip karo mozaik kullanılmıştır. Orta nef ve yan nefleri ayıran ayakların arasında yanlarında ince bordürler bulunan ve üzerlerinde haç motifleri resmedilmiş mozaikler bulunmaktadır. 1 İstanbul Ansiklopedisi, Saint Antoine maddesi. 2 Girardelli, P.; Can, C. (1997), Beyoğlu nda Bir Latin Anıtı, Yapı Dergisi, 183: a.g.e. 4 Saint Antoine Kilisesi resmî internet sitesi, Merhaba Yaz 2010 / 15

16 Günümüzde İstanbul un en popüler ve en fazla cemâati olan Hıristiyan mâbedi Saint Antoine Kilisesi dir. Kilise cemâati genel olarak Polonyalılar ve İtalyanlardan oluşmaktadır. Fakat gerek konumu, gerek mîmarlık ve sanat târihi içindeki önemli yeri sebebiyle sâdece kendi cemâati değil, pek çok din ve milletten insanın ziyâret ettiği bir mekân olma özelliği taşır. Özellikle Müslüman Türk ziyâretçileri fazladır. Başrâhip Peder Anton Bulai ile Temmuz 2005 te kilisenin tâdilâtına dâir yapılan görüşmede râhip, kilise iç dekorasyonunu oluşturan ve yüksek seviyede sanat ve târihî kıymeti hâiz bazı kaplamaların değiştirilmesini istediğini nakletmişti. Bu durum özellikle döşemelerin mevcut haç motifli târihî karo mozaik kaplamasının kaldırılarak başka bir kaplama ile yenilenmesi noktasını temel almaktaydı. Kilise yönetimini bu talebe götüren durumun ise özellikle kiliseyi ziyâret eden Müslüman Türklerin, Hıristiyanlarca kutsal sayılan bu haç motifinin yerde bulunmasından ve üzerine basmaktan rahatsız olmaları yönündeki yoğun şikâyetleri netîcesinde ortaya çıkmış olduğu ifâde edildi. Müslüman Türk kültüründeki sadece kendi mukaddesâtı için değil, tüm milletlerin kutsal saydığı husûsiyetlere hürmetin bir başka nişânesi olan bu irfan, Sâmiha Annemiz in Hâtıralarla Başbaşa kitabındaki Biz ve Onlar isimli yazısında şöyle anlatılmıştır: Londra daydım. Bir İngiliz mîmar dostumun, teklîfi de aşan ısrarlarına hayır demek istemediğim için, nişanlısı ve bir Türk doktor ile akşamın oldukça geç saatinde dört kişi West Minister kilisesine gittik. ( ) Esâsen, İngiliz dostum kiliseyi dolaşır ve dışarı çıkarken fark edilmesi çok güç bir noktayı sualleştirerek karşıma getirdi: - Neden kilise içinde gezerken hep yere bakıyor ve bâzı noktaları atlayarak geçiyordunuz? Sonra dışarı çıkarken eşiğe de basmadınız, dedi. Kilisenin zemîninde, aşağıdaki katta yatmakta olan kimselerin isimleri yazılı idi. Cesetlerin, tam bu isimlerin altında gömülü olduğunu biliyordum. - Bizim için saygıda, ölü ile diri fark etmez. İşte bu yüzden de mübâreklediğiniz kimselerin üstlerine basmamak husûsunda îtinâ gösteriyordum, dedim. 16 / Merhaba Yaz 2010

17 FİLMCİNİN SEÇTİKLERİ Kübra YETİŞ ŞAMLI Casino Yönetmen: Martin Scorsese Senaryo: Nicholas Pileggi, Martin Scorsese Oyuncular: Robert De Niro, Joe Pesci, Sharon Stone, James Woods Notu: Yıl 1973, yer Las Vegas. Efsanenin başlangıcındayız. Kumarhanelerin henüz büyük mafya patronlarının elinde olduğu; her türlü kanunsuzluğun kol gezdiği; Vegas ın hemen dışındaki çöle sık sık birilerinin gömüldüğü yıllar. Kara paralarını Vegas kumarhanelerinde aklamak isteyen mafya patronları yalnız sermaye sağlamakla kalmıyor, kumarhane yönetimini de ellerinde tutuyorlar. Patronların isteğiyle Tangiers isimli kumarhanenin başına getirilen Sam Rothstein isimli kahramanımız, çocukluğundan beri içinde olduğu kumar ve bahis işlerindeki yeteneğinin ve ondan da önemlisi işi ciddiye almak şeklinde özetlenebilecek tarzının sağladığı avantajla Tangiers i Vegas ın en gözde ve en çok iş yapan kumarhanesi hâline getirmiştir. Para, statü, saygınlık, kısacası hayalini kurduğu her şey elinin altındadır. İşler yolunda giderken patronların paralarını korumak için Sam in aklının yanına kas gücü niyetine ekledikleri Nicky Santoro nun Vegas a gelişi ve mafyanın kanlı yöntemlerini de beraberinde getirerek şehrin altını üstüne getirmesi Sam in ve kumarhanenin tadını kaçıracak; Sam in Vegas ın en güvenilmez, en belalı ve en çok para harcayan kadınına aşık olup onunla evlenmesi de işleri büsbütün rayından çıkaracaktır. Konusunu bu şekilde özetleyebileceğimiz film, suç filmleri içinde kendine has bir yere ve üne sahip. İnanılmaz derecede canlı renkleri, hareketli kamera tekniği ile çekilen ve kesme olmaksızın devam eden uzun planları (para dolu çantanın elden ele geçtiği ve kameranın onu takip ettiği sahneye dikkat!), yavaş çekimleri, başka ellerde sıradan ve sıkıcı olabilecekken Scorsese nin ustalığıyla son derece keyifli bir anlatım metoduna dönüşen ve seyirciyi yabancılaştırmayan, bilakis hikayenin içine daha çok çeken, hikayeyi daha inandırıcı kılan dış ses tekniği ile Casino, ustanın gerçek anlamda döktürdüğü bir film. Üstelik yönetmen, filmin baş karakterlerinden ikisini anlatıcı olarak kullanıp bazı olayların anlatımında her ikisinin de birbirinden farklı yorumlarına yer vererek, bu klişe yönteme de yeni bir soluk katmayı, adeta imzasını atmayı başarıyor. Merhaba Yaz 2010 / 17

18 Biçimin bu göz alıcılığı, kusursuzluğu her türlü övgüyü hak ediyor etmesine; ama konunun önüne geçmemesini, amaca dönüşmemesini, tam tersine hikâyenin anlatımı için bir araç olmakta devam etmesini sağlamak apayrı bir hüner olsa gerek. Filmin bu derece sevilmesinde kuşkusuz anlattığı öyküden ziyade anlatış biçiminin rolü var. Böyle diyerek konuyu bir kalemde harcamış olmak istemem. Zira mafya, suç, renkli hayatlar, entrika, aşk, kumar, yükseliş öyküsü, kısacası sinemada seyretmenin cazip geldiği ne kadar mevzu varsa bu filmde bulmak mümkün. Üstelik filmin gerçek bir hayat hikayesine dayanmasının verdiği sahicilik hissi ve ayrıntı zenginliği de cabası. Ama şunu unutmamak lazım ki ne kadar cazip olursa olsun bir hikâyeyi rezil etmek de vezir etmek de yönetmenin elinde. Gelelim mucizevi oyuncu kadrosuna Robert De Niro için söyleyecek fazla bir şey yok. Metot oyuncularının şahı bu filmde de bizi şaşırtmıyor. Ekrana baktığınızda gördüğünüz kişi De Niro değil Rothstein. Bilmem başka söze gerek var mı? Zaten insan Robert De Niro nun performansını övmekten hicap etmeli. De Niro nun yakın arkadaşı olan ve onunla bilikte oynadığı filmlerde pek bir döktüren Joe Pesci, hani Santoro karakterini radyo tiyatrosunda dinleseniz gözünüzde canlandıracağınız Nicky Santoro bence. Genel olarak dışadönük ve abartılı üslubuyla sevdiğimiz Pesci, Santoro karakterinin de buna elverişli olmasından mıdır nedir, Jack Nicholson ı aratmayan bir performans sergilemiş. Filmin esas bombası ise Sharon Stone. Ne Casino dan önce, ne Casino dan sonra bir daha bu kadar oynarken göremediğimiz, hani tabiri caizse oynamak yerine duran ve bu esnada bir şeyler söyleyen Stone dan böyle bir perfomans almak ancak Scorsese çapında bir ustanın harcıdır herhalde Sıkı Dostlar Orijinal ismi:goodfellas Yönetmen: Martin Scorsese Senaryo: Nicholas Pileggi, Martin Scorsese Oyuncular: Robert De Niro, Joe Pesci, Ray Liotta, Lorraine Bracco Notu: Sıkı Dostlar kimilerine göre en iyi mafya filmidir. Bu mertebeyi sadece Godfather a layık gören benim gibi mafya filmi severler için bile, en iyi demeye dil varmasa da, en iyilerden biridir. Scorsese nin, mafyayı romantikleştiren, estetikleştiren ve yücelten Coppola tarzına taban tabana zıt bir şekilde konuyu ele alışı; patronlara değil küçükler ligine odaklanması; filmin sonunda sıkı dostların birbirine hayatlarını emanet 18 / Merhaba Yaz 2010

19 edemeyecek, sırtını dönemeyecek noktaya gelmesi gibi unsurların etkisiyle Sıkı Dostlar ın en gerçekçi mafya filmi olduğu tartışılmaz. Bu filmde, mahallesindeki gansgterlere özenen, onlar gibi olmak isteyen bir çocuğun önce bu rüyasının gerçek olması, paraya ve onunla satın alınabilecek olan her şeye kavuşması; sonra işlerin sarpa sarması, batağa saplandıkça gözden düşmesi ve hayatının tepe taklak oluşu çerçevesinde mafyanın küçükler ligini mercek altına alan Scorsese, suç dünyasının alt katmanında yaşananları, ilişkileri, küçük suçları, işlerin nasıl kolayca çığırından çıkıverdiğini; karısıyla, çocuğuyla, annesiyle konuşurken sakin ve normal görünen bu insanların nasıl kolayca vahşetin ve şiddetin etkisinde canavara dönüşebildiğini anlatıyor. Sıkı Dostlar dan sonra çekilen ve efsane mafya filmlerinden bir diğeri olan Donnie Brasco da da (bizde Köstebek adı ile gösterilen otuz sekiz(?!) filmin ilki idi sanırım) Mike Newell aynı yöntemi takip ediyor, mafya içinde bir türlü yükselemeyen, başarısız Lefty (Al Pacino) karakterini ve onun çevresindekileri merkeze alarak kamerasını mafyanın alt kademesindeki suçlulara doğrultuyordu. Ancak gerçek bir hayat hikayesine dayanan filmde temel mesele mafyaya sızan FBI ajanı Donnie Brasco ve onun (Kurtlar Vadisi ne de ilham veren) karakter dönüşümü idi. Dolayısıyla Sıkı Dostlar mafyanın bu en alt katmanını derinlemesine tahlil ederken, Donie Brasco nun panoramik şehir turu mertebesinde kaldığını söylemek mümkün. Scorsese mafyanın hiç de parlak olmayan, hatta düpedüz sefil ve acınası yönlerini tüm gerçekçiliğiyle ele alırken, insanlara cazip gelen para ve güç gibi getirilerinin de cilasını kaldırmayı ihmal etmiyor. Filmin acele etmeyen ve kahramanın hayatının bir dönemine diğerine nazaran ağırlık vermeden ilerleyen kurgusu dış ses anlatımıyla birleşince seyircide kahramanın hayatına baştan sona tanıklık ediyormuş hissi uyanıyor. Bu his ise filmin gerçekçiliğini pekiştiriyor. Gelelim oyunculara. Robert De Niro ve Joe Pesci ikilisine tekrar değinmeye gerek var mı, bilmem. İnsan Joe Pesci sürekli çılgın ve acımasız gangster rolü oynasın, karşısında da daima Robert De Niro olsun istiyor. İşin aslı Joe Pesci yi coşturan ne arkadaşı, ne de rolü, illa ki yönetmeni. Tıpkı Ray Liotta da olduğu gibi. Bazen manik, bazen depresif, bazense düpedüz donuk Henry Hill yorumu ile unutulmaz bir performansa imza atan Ray Liotta, maalesef Sıkı Dostlar ile yaptığı çıkışın devamını getirememiştir. Gerek Joe Pesci nin gerekse Ray Liotta nın en iyi performanslarını Scorsese filmlerinde vermiş olmaları; Scorsese filmlerinde döktürmeleri tesadüf olmasa gerek Merhaba Yaz 2010 / 19

20 BİTMEYEN BEKLEYİŞ Kübra YETİŞ ŞAMLI Yıldızlar sönük, Gülüşler buruk, Kadehler kırık bu gece. Sarı bir yağmur yağıyor üstüme. Zerrece ümidim yok ki! Beklediğim gemi Bitmeyen bir bekleyişe demirli. Bulutlar yaslı, Gözler nemli, Şarkılar dertli bu gece. Bir fenerde tutuşmuş yanıyor sabrım. Zerrece ışığı yok ki! Beklediğim gemi, Bitmeyen bir bekleyişe demirli. Ne olacaksa olsa Fırtınada batsa, Kayalara çarpsa, Yeter ki yola çıksa Zerrece hükmüm yok ki! Beklediğim gemi, Bitmeyen bir bekleyişe demirli. 20 / Merhaba Yaz 2010