3 Nazım Payam Göçmen kuş. 7 A. Vahap Akbaş Çürük elma. 8 İsmail Kemal Durhan Kın kanatlı kırk kıraat. 9 Mahmut Bahar İsimsiz şehre şiirler 2

Transkript

1 ÜÇ AYLIK KÜLTÜR ve SANAT DERGİSİ Yıl : 15/ SAYI61 İZZETPAŞA VAKFI ADINA SAHİBİ ve YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ NİHAT ERİŞ Genel Yayın Yönetmeni NAZIM PAYAM Yazı İşleri KEMAL BATMAZ Tashih MAHMUT BAHAR Röportaj TANER NAMLI Dizgi-Tasarım-Kapak-Web AYDIN KARABULUT Hukuk Danışmanı Av. Şuay ALPAY Dağıtım İzzetpaşa Vakfı Danışma Kurulu Yavuz Bülent BAKİLER Prof. Dr. Ahmet BURAN Doç. Dr. Vefa TAŞDELEN Doç. Dr. Levent BAYRAKTAR Doç. Dr. Tarık ÖZCAN Yrd. Doç Dr. Metin Kayahan ÖZGÜL Dr. M.NACİ ONUR Uzm.Necati KANTER Ömer KAZAZOĞLU A. Faruk GÜLER Abone ve Reklam Yurt İçi: MUSTAFA YAVUZ Posta Çeki Hesap No: Yönetim Yeri İZZETPAŞA CAD. İZZETPAŞA VAKFI EK BİNA NO:16/4 ELAZIĞ Tel. 0 (424) (114) Belgegeçer (faks) : 0 (424) Baskı TDV Yayın Matbaacılık ve Tic. İşletmesi Tel Yenimahalle / ANKARA Abone Şartları (Yıllık): Yurt İçi: 25 TL Yurt Dışı: 40 Avro Yıllık Kurum Abone: 70 TL Gönderilen yazılar basılsın basılmasın iade edilmez. Yayın Kurulu dergiye girecek yazılarda gerekli gördüğü değişiklikleri yapar. Yayımlanan yazıların fikrî sorumluluğu yazarlarına aittir. Bizim Külliye adı anılmaksızın alıntı yapılamaz. e-posta ( ) bizimkulliye@gmail.com ISSN: Nazım Payam Göçmen kuş 7 A. Vahap Akbaş Çürük elma 8 İsmail Kemal Durhan Kın kanatlı kırk kıraat 9 Mahmut Bahar İsimsiz şehre şiirler 2 10 Yakup Deliömeroğlu röp. A. Faruk Güler 15 M. Kayahan Özgül Sorulara seyahat 18 Vefa Taşdelen Zigana'dan geçmek 20 D. Mehmet Doğan Uzaktaki yakın: Kaşgar! 24 İmdat Avşar Dağlar arasında bir kasaba: Lahiç 28 Hüseyin Özbay Üsküp içre Üsküp 32 Yahya Akengin Yollar ve izler 34 Muhsin İlyas Subaşı Ayşe tatili tamamlayamadı! 41 Mehmet Aycı Eşkiya gazeli 42 Ömer Kazazoğlu Tedirgin yolcu 43 Serdar Arslan Yokmuş gibi ellerin 44 Nurettin Durman Gülüm 45 M. Milât Özçelik Macar ovasında bir korsan 46 Ömer Küçükmehmetoğlu Altayların gizemli dünyasına seyahat 49 Suphi Saatçi 'Gel çek bu ayrılığı Gör nece üreg dağlar' 54 Mehmet Kurtoğlu Seyahatname veya gezi notları üstüne 56 Necati Kanter Mukaddes topraklara yolculuk 61 Salih Uçak Yunus'un şiirlerinde yol metaforu 64 Levent Bayraktar Medeniyet ve Ahlâk 72 Seval Koçoğlu On yedi 74 Nazım Payam Kusurlu sevmeler 75 Cengiz Aytmatov röp. T. Nasirdinov 81 Mehmet Nuri Yardım röp. Sevin Özek 85 Mehmet Miyasoğlu Zügüdar, Babil'den Tac Mahal'e yolculuk 90 İlhami Bulut Akşam kuşatması 91 Şerif Fatih Akkağıt külliye sanat odası 93 Yavuz Gürler Türksav ödülleri 95 Nuray Memiş Buğulu cam 96 kitap vitrin

2 Muhterem Okurlar, Bu yaz daha bir sıcak ve faal geçti. Ramazandı, bayramdı, ilden ile hısım akraba, eş dost ziyaretiydi derken, cumhurbaşkanlığı seçimi geldi kapıya dayandı. Bizlerde üstü örtülemeyecek farklı bir telaş, bir heyecan daha var: Dosya konunuz gezi. Dergimizin kalem erbabına Türk Dünyası Seyahatleri yazdırma çabasındayız. Kimine ulaşamıyoruz, kimi zamandan yakınıyor, kimileri ise konuya yatkın olmadığını söylüyor. Bütün bunlar yetmezmiş gibi gelecek metinlerin amacımıza uygun olup olmaması endişe ve merakı! Artık bize gönderilecek olan günlük mü, mektup mu, rapor mu? Yoksa bir şehri veya ülkeyi ansiklopedik tarzda tanıtan nesnel ve detaylar manzumesi mi? Elbette gezi yazılarında esas, görüleni içselleştirerek anlatmak Ancak içselleştirmeye sezgi, bilgi, tecrübe, yerel ve ulusal kaynaklar ve yeni yeni sorular da dâhil olmalı. Ya üslup? Valizinizde üslup yoksa geziye gidişiniz döküntülü demektir. Üslup kaygısı, merak, heyecan, hazırlık Hevesle yola çıktık. Size ulaşabildik mi, bilmem? Gelecek sayımızın dosya konusu yazarlarımızın takdirine kalmış. Yeniden buluşmak ümit ve dileğiyle Allah a emanet olunuz. Bizim Külliye 2

3 Göçmen Kuş NAZIM PAYAM Kuşkusuz dilin içerdiği kültürdür. Türklük dille gerçekleşir. İçselleştirilen bir başka dilin yerli entelektüellerce bu boyutta alkışlanacağını elbette algılayamazdık. Sanırım Ruslar, gücünü silahtan alan sistemle işgal ettikleri o yerleri edebiyatla fethetmişler. Benzeştirme serüveninde ilk göze çarpan bu. Ka r d e ş Kalemler den tanıdığım Ömer Küçükmehmetoğlu Bizim Külliye dergisine Kırgız edebiyatından birkaç çevri gönderdi. Yayımladık. Ardından Kırgız Edebiyatı Özel Sayı talebinde bulundu, Olur dedik. Üç ayda bir yayımlanan dergimizin 53. sayısını Kırgız edebiyatına ayırdık. Böylece uzaktaki kardeşlerimize bir selam daha gönderecek ve 2007 yılının 34. sayısında okurlarımızla buluşturduğumuz Cengiz Aytmatov a Vefa dosyamızı tamamlamış olacaktık. Çalışmamızın editörlüğünü Kırgızistan- Türkiye Dostluk ve Kültür Derneği yapacaktı. Gelecek yazıları heyecanla bekliyorduk. Kırgızca nın hazine sarayı Manas Destanı nın iç odalarında dolaşacağımızı, okurlarımıza çağdaş Kırgız edebiyatçılarını tanıtacağımızı, Cengiz Aytmatov la ilgili yeni bulgulara ulaşacağımızı sanıyorduk. Birçok konuda hevesimiz kursağımızda kaldı. Gönderilen metinlerde Manas a hiç değinilmemiş, çağdaş Kırgız edebiyatçıları işaret edilmemişti. Cengiz Aytmatov a dair gönderilen ise yalnızca Mamasalı Apışev den 3

4 Cengiz Aytmatov, Mar Bayciyev: İki Dilli Çalışma Ufku makalesi idi. O sayımızda, Türkiye de bulunan Kırgızistanlı genç akademisyenler de merakımızı giderecek, karşılıklı muhabbet artırımında bulunacak bir gayrette olmadılar. Çokları bilimsel verilerine bir puan duvarı bulmuşçasına akademik çalışmalarını tercih etmiş, abanmışlardı üstümüze. Ayıklamak zorundaydık. Dergimizde göz dolduran Salican Cigitov un Çağdaş Kırgız Edebiyatına Dair metnini ise Prof. Dr. Orhan Söylemez in arşivinden edinmiştik. Mamasalı Apışev, makalesinde şu kanaati taşıyordu: Cengiz Aytmatov ve Mar Bayciyev in Kırgız halkını ve onların ruhi zenginliğini çeşitli halklara mensup okurların bilincine yerleştirmesinde temel espri eserlerini Rusça yazmış olmalarıdır. Salican Cigitov un metni de Mamasalı Apışev in makalesinin âdeta bir devamı ve tamamlayanı idi. Şimdi, Kemal Göz ün çevrisiyle on buçuk punto ve sekiz sayfa tutarındaki o metnin ara başlıklarına bakalım. Kırgız edebiyatı, Orta Asya da yaşayan küçük bir halkın edebiyatı, Kırgız edebiyatı, XX. yüzyıla kadar sosyal ve tarihî gelişimden uzakta kalan halkın edebiyatı, Kırgız edebiyatı, dünyadaki en genç edebiyatlardan biri, Kırgız edebiyatı, ancak XX. yüzyılın başlarında kâğıt üzerine yazılmaya başlayan, yetmiş yıl içerisinde birtakım gelişmeler gösterse de hâlâ tam olarak oturmamış, günümüzdeki dünya bilgi ve dünya medeniyetlerinin kazanmış olduğu bilgi birikiminin milyonda birini belki yeni yeni anlamaya başlayan yazı dili vasıtasıyla ortaya konulan edebiyat, Kırgız edebiyatı, devlet desteği ile ortaya çıkan, devletin verdiği maddi yardımlarla gelişim sürecini devam ettiren fakat diğer taraftan yine devletin politikalarının propagandasını yapmakla mükellef, kesintisiz olarak resmî otoritenin kontrolünde olan bir edebiyat, Kırgız edebiyatı, genel olarak herhangi bir entelektüel temeli olmayan, yazarlık meziyetleri açısından yetersiz ve dünya standartlarının altında eğitim almış yazarlar tarafından ortaya konulan edebiyat. Kırgız edebiyatı, içerik ve tür olarak Batı edebiyatında işlenerek oraya çıkan ve başka halkların edebiyatlarına da geçen edebî türlerde verilen eserlerle ortaya çıkan ve bu türlerin belli ölçülerde yerleştiği edebiyat. Dosya konumuz farklı bir mecraya gidiyordu. Şaşkındık. Gerçi Kırgız, Kazak, Başkurt, Tatar ve Sibirya Türkleri okuryazarlarının Bu (Rus) edebiyatı okumak, yorumlamak gibi seçkin bir alışkanlıkları var olduğunu okumuştuk. Ama önümüze konulan ne Rusçanın kelime, terkip ve teknik zenginliğinden faydalanmak ne de dillerinin yanına bir dil daha koymaktı. Anlatılanlar, Kırgız entelektüellerinin anadillerini yadsıyarak Rus diline teslimiyet derecesini ve o yükseklikten aldıkları hazzı gösteriyordu. Kuşkusuz dilin içerdiği kültürdür. Türklük dille gerçekleşir. İçselleştirilen bir başka dilin yerli entelektüellerce bu boyutta alkışlanacağını elbette algılayamazdık. Sanırım Ruslar, gücünü silahtan alan sistemle işgal ettikleri o yerleri edebiyatla fethetmişler. Benzeştirme serüveninde ilk göze çarpan bu. Özel dosyamız sürecinde, Manas 4

5 Üniversitesi nde görev yapmış bazı öğretim üyesi hocalarımızla görüşmüştük. Bizleri yivleyen sorulara cevap onlardan akmıştı. Duyduklarımız; Kırgızistan da birinci sınıf vatandaşların yine Ruslar olduğu, Kırgız bürokratları, zenginleri çocuklarını Moskova da Rus kolejlerinde okuttuğu ve o evlerde Rusça konuşulduğuydu. Duyduklarımız arasında üzüntümüzü körükleyen ise Sovyet döneminde Kırgız ediplerin millî kültüre dair kullandıkları sembolleri halkın anlamak ve açıklamakta hâlâ yetersiz kalışı idi. Nitekim Cengiz Aytmatov un 80. doğum yıldönümü için uluslararası bir tören düzenlenecektir. Yıl 2008, törene üç ay kala Cengiz Aytmatov vefat eder. Fakat etkinlikler programlandığı gibi gerçekleştirilir. Avrasya Yazarlar Birliği adına hikâyecimiz İmdat Avşar da davetliler arasındadır. Avşar söylemişti: Dünyanın pek çok ülkesinden gelen aydınlar, kendi dilleriyle Cengiz Aytmatov u konuştular. Ancak bu konuşmalar Kırgızlara Rusçaya çevrilerek aktarıldı. Sonrası malum, alkışlar, alkışlar Sonuçta Salican Cigitov da şunu söylüyordu bize: Kırgızların yazılı edebiyatı SSCB döneminde başlamıştır. Kırgızların büyük dilimi, Rusçanın hizmetinden memnundur. Millî sembolümüz hâline gelen Cengiz Aytmatov un iki dilli bir yazar olduğunu ve eserlerinin üçte ikisini Rusça yazdığını unutmayınız. Kasım Tınıstanov Kırgızistan-Türkiye Dostluk ve Kültür Derneği sekreterliğini yürüten Mirlanbek Nurmatov ve Ömer Küçükmehmetoğlu daha sonra e-posta yoluyla gönderdikleri iletide, özel dosyamızı bütünüyle Kırgız ı Kırgız yapan Kasım Tınıstanov un hayatı ve çalışmalarına ayırmamızı arzuladıklarını belirtiyorlardı. Kardeş değil miyiz? Tamam, dedik. Ama merak, tende bir kene! Yine sorular! Yine sorular! Kasım Tınıstanov kimdir? Kırgız ı Kırgız yapanlardan biri, unvanını kim verdi ona? Ne yazar çizer, neyi savunur? Direnci hangi kaynaktandır? Kırgız halkı neden onu muhabbet şelalesinin kayalarına kondurmuş? Ondan bugüne kalan ne? Keşke bu dosya hazırlığına başlamadan evvel onun bir risalesini okusaydık. Keşke üç beş günlüğüne de olsa evvelinden Kırgızistan ı gezip görebilseydik. Orada gökten yağana avuç açsaydık, yerden fışkırana el sürseydik. Pencere denizliğine konulan saksılara, kapı önüne bırakılan terliklere baksaydık. Selam verseydik, selam alsaydık. Onlar da bizim gibi asfalta katran mı kullanırlar? Ortak yanlarımızı, özlemlerimizi, hayat takvimini dolduranı birlikte dillendirseydik. İlk başvurumuz Prof. Dr. Ahmet Buran ın Kurşunlanan Türkoloji isimli eseri oldu. Daha sonra kaynakları çoğaltıyoruz. Ve öğrendiklerimiz: Kasım ın babası Tınıstan kısa boylu, sağlam vücutlu esmer bir adammış. Annesi Arpabek çok güzel emçilik yaparak bitkilerle hastaları iyileştirebilen bir kadınmış. 10 Eylül 1901 de Isık Göl ilçesine bağlı Çırpıktı köyünde doğmuş. Üç kardeş imişler Kasım Tınıstanov, edebiyat çalışmalarına 1919 yılının sonlarında başlar. Bu tarih onun Sovyet Sosyalist Türkistan Cumhuriyeti nin merkezi olan Taşkent teki Kazak-Kırgız Halk Pedagoji Enstitüsü nde okuduğu yıllara denk gelir. Kırgızlara göre O, Kırgız yazılı edebiyatının temellerini atanlardan biridir. Kırgız alfabesi, Kırgız Dili Ders Kitabı, Kırgız Dili Grameri, Kırgız Dili Morfolojisi, Kırgız Dilinin Sözdizimi onun elinden çıkmıştır. Kaynaklar Kasım Tınıstanov un Kırgızca dan derlediği kelimelerin 60 bine ulaştığını belirtir. Kırgız Dili Ders Kitabı na onlarca Kırgız atasözü yerleştirir. Sosyo-Ekonomik Terimler ve Terimler Sözlüğü ona aittir. Sözlü kültürün berrak ve muazzam kaynağı Manas Destanı nı araştırır, inceler. Manas ı Rusçaya çevirme çalışmasına katılır. Kırgızları 1925 yılında Arap alfabesinden Latin alfabesine, 1937 yılında Latin alfabesinden Kiril alfabesine geçmeye davet eden yine Kasım Tınıstanov dur. İlk sistematik eğitim bolşeviklerce o yıllar kurulmuştur. Sosyalizm propagandasına daha elverişli olacağından okullarda eğitimin işlevsel dili Rusçadır. Kasım Tınıstanov un Kırgızistan daki Yeni Alfabe İçin Mücadelenin 10. Yılı adlı bildirisi, Kiril alfabesine geçilmesi hakkındadır. 5

6 O bildirinin son paragrafı, birlikte okuyalım: SSCB deki milletlere Rus dilinin kültürel etkisi büyük ve bu tarihî zorunluluktan ortaya çıkmıştır. Evvelen, Rus işçileri Rusya da kapitalizmin ortadan kalkmasında öncülük etti ve bundan sonra da sosyalizmin kurulmasında öncülük edecektir. İkinci olarak, sosyalizmin toplum tarafından benimsenmesi için sosyo-ekonomik, bilimsel ve teknolojik bilgilerin diğer milletlerde yerleşmesi Rusça sayesinde mümkündür. Soruna bu cihetten baktığımız zaman gramerin, terminolojinin, imlanın ve dil kuruluşunun meseleleri daha kolay çözülecektir. Kasım Tınıstanov un akıbeti? Karar verme yetkisini elinde tutanlar kendi bildiklerini uygulayacaklardır. Velhasıl netice değişmez. Kasım Tınıstanov, Stalin in emriyle 1937 de tutuklanır de içlerinde Cengiz Aytmatov un babası Törekul Aytmatov un da bulunduğu 137 kişiyle birlikte Bişkek yakınlarındaki Contaş ta kurşuna dizilir. Sebep? Sayayım: Bir, 1933 yılında Bişkek Opera Bale Tiyatrosu nda Akademi Geceleri dâhilinde sahnelenen piyesinde burjuvazi yanlısı eskiyi özlemesi (oysa piyes Yaşasın Devrim çığlıklarıyla bitmiştir); İki, Aalı Tokombayev in Lenin hakkında yazdığı manzumeyi, tanıtım yazısında ham bulması; Üç, dil bilimci, dram yazarı, hikâyeci, gazeteci Kasım Tınıstanov un şairliği de var tabii. Aşağıya aldığım şiirin çözümünde Kırgızlara verdiği mesajın ortaya çıkması. Ayazla ıslık çalarak, Geldi ihtiyar kış Baharda bizde öten Sıcak yerlere gitti göçmen kuş Ne zaman gider ihtiyar kış Ne zaman çiçeklenip sevinir Sıcak yerlere giden yaşlı kuş Ne zaman gelip öterler Bu şiirde ihtiyar kış tan kasıt, bolşevikler imiş Ne zaman gelir göçmen kuş mısrasında ise onun akları çağırma temennisi varmış Kasım Tınıstanov un kurşuna dizilmesinde belirtilmeyen asıl sebeplerden biri de şuydu: Rus yöneticiler başından beri SSCB bağlı Türk cumhuriyetleri bilim adamı ve sanatçılarıyla niyet okuma toplantıları yapıyor, onların her faaliyet ve teklifini yer, saat, gün olarak kayda alıyor, test ediyorlardı. O, bu testlerde başarısızdı. Mesela, Kırgızların Kiril alfabesine geçilmesi talebini 10 Mayıs 1937 de yapmıştır. Oysa evvelinde (29 Haziran 1925 te) Arap alfabesinin lağvedilmesiyle Latin alfabesini teklif etmişti. On yıllık gecikme SSCB için halk düşmanlığıydı ve bu, Kasım Tınıstanov un infaz edilmesini gerektirirdi. Tarih, 28 Mayıs Türkiye Yazarlar Birliği yönetim kurulu ve bir grup sanatçıyla Kırgızistan dayız. (Merak ve heyecandan olacak gideceğimiz günün gecesi ve uçuş süresince uyuyamamıştım.) İkinci günümüzdü galiba, Bişkek in güneydoğusunda, 25 kilometre ötedeki Contaş ta, Ata-Beyt i ve Cengiz Aytmatov un mezarını ziyaret edeceğiz. Rıdvan Canım ın öğrencisi, Rıdvan Bey i ve beni özel otomobiline davet etti. Yola koyulduk. Bir süre sonra yanlış yöne saptığımız kanısındaydık. Küçücük bir köye varınca durduk. Genç arkadaşımız, yol kenarında oynayan çocuklara gideceğimiz yerin adresini Rusça sordu. Tekrar yola koyulduğumuzda Rıdvan Bey, soru diline sitemini belirtiyordu. Kırgızistan da üçüncü yılını doldurmakta olan genç arkadaşımız; Hocam, burada en doğru cevap bu dille alınır. dedi. Maalesef halk, yaşadıklarıyla olsun, eserleri ve dilleriyle olsun hâlâ Moskova da sınavdan geçirileceğini sanıyordu. Ama Contaş, ama Isık Göl, köyler, Tanrı Dağları ve otağ bize çok yakındı. Orada tanığı olduğumuz bir şey daha vardı: Manasçılar 6

7 ÇÜRÜK ELMA Küflü bir papaz Çürük bir elmayı dinliyor Anlat anlat bitmiyor Öyle çoktur günahı elmanın Papaz: iflah olmaz Kirli kelimeler koleksiyoncusu Gün görmemiş itiraflar asılı Karanlık galerisinde Diş yarası değil umurunda elmanın Söylemektir aslında çürüten onu Ve farkında olmasa da / dinledikçe Ağır ağır çürüyor kalbi papazın da Bir de ben: elmalara kıyamayan Zarı yufka diş, vurgun yemiş düş Acılar büyütüyorum geceler boyu Çürük kocaman bir ağzın içinde A. VAHAP AKBAŞ 7

8 KIN KANATLI KIRK KIRAAT Böcek kanından yalnızlık yazılıyor Üfürdüm kenara kopan kın kanatlarını Kın derken yalın ve sade kılıçsız Kara gözlü çocuk öldürüyor böcekleri Lambanın seyir âleminden yazarlardır onlar Düşer masanın üstüne hep sırt üstü Alaaddin den devşirme lamba sürt üstü Kedilik bir kedilerdeymiş azizim Böceklere bakarak söylendi. İnisiasyonunu tamamlamış cümleler gibi Kaleminden papatya kara gözlü çocuk Vurdum yine kara gözlü çocuk Kalemin kurşununu miğfer delen yaptım Böcekleri alnının tam ortasından Kurşuna dom dom! makamı gibi Vurdum! kara gözlü çocuk Vurdum.. Ölü gibi kezekullar kara gözlü çocuk Kuytu başında gezgin Belki Fransız a Türk kahvesi Ya da bir türke fransız öpücüğü Kara gözlü çocuğun çoğusu Çoğunun derdi ya hep kara gözlü çocuk Arada ikilemeler de yapardı hayatından Faraza şırıl şırıl Faraza sevmek ölmek gibi Merakına yenik düştü Müstemleke zamanlarını ufukta gördü Kara gözleriyle kara gözlü çocuk Öncesinde oniki yaş vardı Faraza su gibi tuz Faraza 365 ten oniki yaklaşır otuz İSMAİL KEMAL DURHAN 8

9 isimsiz şehre şiirler -2- zaman ve kehribar duvarı bölüşen üç beş ihtiyar naftalin kokulu hatıralar diz dizedir eski bir kâğıt üstünde parmaklarım kalemle sevişir mürekkep o mürekkep değildir dış mahallinde çipil gözlü oğlanlar saçı yapağı tutmuş kızlar cıvatası kağşamış tahterevallide tekerlemelerin adı değişir şehir çok kenarlı şehir çok yüzlü hendesedir gülü o gül değildir nergisine atıf yapılmaz toprağı, suyu bulandırır kimyası bozulmuş rafında etim kanım tersine akan nehir beni hayalin ovasından beni rüyanın aynasından geçir nasıl gerekiyorsa öyle çarpsın yere hüzün ki his coğrafyamızın pehlivanı hüzün ki hislerin en cinidir eksilmesin diye ekmeğimizin tuzu gurbet kendine ayarlamış bizi gidişinin ayak sesi bu yüzdendir kollarımızı yârdan yoluşumuz bu yüzden aklımızı yolacağımız gün de gelir dün sabah erkenden kalktım ağaç kovuklarına taş diplerine baktım sokakları kestim caddeleri biçtim yokluğun bir karayılan vuslatın tuzunda panzehir sen gidince boşaldı bu şehir ne söz kalır geride ne şiir MAHMUT BAHAR demiştim ya hevesi içimdedir dön / şehre yedi yoldan girilir dön / sensizlik çöl gibidir 9

10 YAKUP DELİÖMEROĞLU ile Türk Cumhuriyetleri ve Avrasya Yazarlar Birliği üzerine Millî ve manevi değerlerin yeniden inşası, toplumun mayasında bulunan ve zaman içinde unutturulan Türk-İslam terkibinin ihyası bu ilişkilerle çok daha sağlıklı yürüyebilecek bir süreç. Türkiye, kardeşlerine bu konuda destek olmasa, eski Sovyet coğrafyasındaki manevi boşluğu gören başka aktörler bunu doldurmaya çalışıyorlar. A. FARUK GÜLER Yakup Deliömeroğlu 1966 yılında Çankırı doğdu. Ankara Üniversitesi'nden mezun oldu. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü'nde doktorasını tamamladı. Yüzüncü Yıl Üniversitesine öğretim üyesi olarak atandı (1994). Türk Cumhuriyetleri ile Ekonomik İlişkilerden sorumlu Başbakan Başmüşavirliği'nde Danışman olarak görev yaptı ( ). Türk- Kazak Ahmet Yesevi Üniversitesi'nde Kültür Müdürlüğü görevlerinde bulundu ( ). Türkiye'ye döndükten sonra Tarım ve Köyişleri Bakarlığı emrine atandı, bakan müşaviri oldu ( ) yılından itibaren Gazi Üniversitesi öğretim üyesidir yılları arasında Türkiye Yazarlar Birliği Genel Başkanlığını yürüttü yılında arkadaşları ile birlikte bütün Türk dünyasından yazar ve şairlerini bünyesinde toplayan Avrasya Yazarlar Birliğini kurdu ve Genel Başkanı oldu. Günümüzde Türk dünyasının tek ortak edebiyat dergisi olan Kardeş Kalemler ve Dil Araştırmaları Dergilerinin Birlik adına sahibidir. Eserleri: Tatarlar ve Tataristan (1997), Türk Dünyası Üzerine Görüşler ve Politikalar (1998), Türkistan Yesevi'nin Şehri- Yesi'ye Dair (2003). Bulunduğunuz konum ve yaptığınız çalışmalar münasebetiyle Türk coğrafyası üzerinde çok gezen insanlardan birisiniz. Sovyetler Birliği nin yıkılışından sonra Orta Asya daki Türk cumhuriyetleriyle başlayan yakınlaşma bugün ne durumdadır? Türk dünyası ile irtibatımızın bir değerlendirmesini yapabilir misiniz? Öncelikle şunu ifade edeyim ki, Türk cumhuriyetleri arasındaki ilişkiler her geçen gün daha çeşitlenen, derinleşen ve sağlamlaşan bir seyir izliyor. Sovyetler Birliği dağılma süreci dünya tarihinde benzeri olmayan bir hâdisedir ve belki de benzer bir olay gelecekte de hiç yer almayacak. Sovyetlerin dağılması ile bağımsızlığını kazanan Türk cumhuriyetleri çok zor dönem geçirdiler. Bağımsızlığın ilk yılarında birbirlerine benzer ekonomik ve sosyal yapıları vardı. Bu benzerlikler Türk cumhuriyetlerini topluca değerlendirmeye imkân veriyordu. Bugün çeyrek asra yaklaşan bağımsızlık döneminden sonra her Türk cumhuriyeti ayrı bir tecrübe geliştirdi, ekonomileri farklılaştı, siyasi yapıları değişti, sosyal süreçler her birinde değişik yönlere doğru yöneldi. Dolayısıyla içinde bulunduğumuz dönemde, bağımsızlığın ilk yıllarında olduğu gibi birbirine çok yakın ülkeler yok. Bu sebeple artık Türkiye her ülke ile ilişkilerini ayrı ayrı değerlendirmek 10

11 zorunda. Bugünün Azerbaycan ı 20 yıl öncesinden çok farklı bir hâle geldi. Bunu Bakü ye gidenler, yalnızca şehrin siluetindeki değişiklerden hemen fark edebilirler. Kazakistan dünyanın en genç ve belki en güzel başkentine sahiptir. Kazakistan 20 yıl öncesinin ülkesi değil. Kırgızistan bu 20 yılda diğer cumhuriyetlere göre daha zor bir süreç yaşadı. Türkmenistan, Birleşmiş Milletlerce kabul edilen tarafsızlık statüsü ile bambaşka bir özelliğe sahip. Özbekistan ise bağımsızlık döneminde kendine has özellikler kazandı. İşte kısaca izaha çalıştığım bu yeni yapılanmalar nedeniyle Türk cumhuriyetlerini topluca değerlendirmek yerine ayrı ayrı ele almanın daha doğru sayılabileceği döneme girdik. Son yıllarda özellikle Türk Konseyinin kurulmasından sonra Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan ile Türkiye ilişkileri gönlümüzdeki olması gereken noktaya doğru hızla ilerliyor. Konseyin kurucusu bu ülkeler üst düzey bürokratlar, parlamenterler, bakanlar ve devlet başkanları seviyelerinde bir araya geliyor ve ilişkilerin güçlendirilmesi için yapılabilecekleri değerlendiriyorlar. Ayrıca BM, Avrupa Konseyi ve bütün uluslararası platformlarda ortak hareket etmek tavrı da son derece önemli sayılmalıdır. Ayrıca geçtiğimiz yıllarda Türk cumhuriyetleri arasındaki toplantılarda yalnızca toplantıya katılan devletlerle ilgili kararlar alınırken son yıllarda devleti olmayan Irak Türkmenleri, Uygurlar gibi Türk toplulukları ile ilgili de açıklamaların yapılması Türk devletlerinin Türk dünyası anlayışlarındaki gelişme olarak değerlendirilmelidir. Türkmenistan bağımsızlık statüsü nedeniyle bu süreci içinde olmadan yakından takip ederken Özbekistan ın da yakın gelecekte bu tavrı benimseyeceğini ümit etmekteyim. Türk dünyası ile kopan bağlarımız sonrasında bugün geriye dönüp baktığımızda Türk kimliği ne derece tahribat görmüştür? Bu kimliğin yerli yerine oturabilmesi için neler yapılabilir? Bu soru ekseninde, kimlik inşasında edebiyatın ve kültürün işlevi nedir? Türk cumhuriyetleri 70 yılı aşkın bir süre Türk adının âdeta yasak olduğu bir dönem geçirdi. Buna rağmen Sovyetlerin dağıldığının açıklanmasının üzerinden daha altı ay bile geçmeden Türk cumhuriyetleri TÜRKSOY gibi bir teşkilatı kurma başarısı gösterdiler. Bu noktanın üzerinde dikkatle durmalıyız. Sovyet rejimin seçme elemanları - ki, Sovyetler dağıldığında Türk cumhuriyetlerinin dairesinde bulunan siyasetçiler ve bürokratlar her biri Komünist Partinin denenmiş, bin bir sınavdan geçmiş elemanlarıydı- Sovyet baskısından kurtulur kurtulmaz yönünü Türklüğe doğru çevirdi. Elbette Türklük anlayışlarının gelişmesi, yıllarca tahrip edilmek, unutturulmak, utandırılmak için özel gayret sarf edilen millî ve manevi değerlerin yeniden toplumun yapısına sinmesi, insanların ve idarecilerin karar ve davranışlarında etkili olacak seviyeye gelmesi zaman alacak bir husustur. Sorunuzda da değindiğiniz gibi Türk cumhuriyetleri ile Türkiye nin edebî ve kültürel ilişkileri işte tam bu noktada çok önemli hâle geliyor. Millî ve manevi değerlerin yeniden inşası, toplumun mayasında bulunan ve zaman içinde unutturulan Türk-İslam terkibinin ihyası bu ilişkilerle çok daha sağlıklı yürüyebilecek bir süreç. Türkiye, kardeşlerine bu konuda destek olmasa, eski Sovyet coğrafyasındaki manevi boşluğu gören başka aktörler bunu doldurmaya çalışıyorlar. Nitekim bu aktörlerin etkili olabildikleri bazı bölgeler ve gruplarda ne kadar rahatsız edici sonuçlar çıktığını hep birlikte gözlemekteyiz. Avrasya Yazarlar Birliği Başkanı, Kardeş Kalemler in sahibi olarak kardeş edebiyatlardan bizleri haberdar ediyorsunuz, okumamızı sağlıyorsunuz. Nelerin yapılması gerektiğine inanıyorsunuz, eksiklerimiz nelerdir? Bildiğiniz gibi Avrasya Yazarlar Birliği 26 Nisan 2006 tarihinde kurulmuş ve kuruluşundan itibaren faaliyetlerine başlamıştır. Avrasya Yazarlar Birliği; son yıllarda dünyada yaşanan teknolojik ve kültürel gelişmeleri göz önünde tutarak, kültür ve edebiyatın insanlar arasında yakınlaşma ve dostluk duygularının oluşmasına ve gelişmesine yapacağı katkıları dikkate alarak, tarihî, kültürel ve sosyal bağlarla birbiri ile ilişkileri olan ülkeler, topluluklar ve kişiler arasında kültürel ilişkileri artırmak, evrensel barışa ve kültürel gelişmelere katkıda bulunmak; insanlığın en köklü dillerinden birisi olan Türkçenin bütün lehçe ve şivelerinde konuşan halkların yazarlarının birbirlerinin eserlerini tanımalarını sağlamak, Türkçe edebiyatın bütün dünyada daha iyi tanınmasına çalışmak, yazarlık fa- 11

12 aliyetini meslek edinmiş kişileri bir araya getirmek, mesleki dayanışma ve yardımlaşmayı uluslararası düzeyde sağlamak, yazarların sanat ve kültür hayatında etkin bir şekilde yer alabilmeleri için çalışmak gibi gayelere hizmet etmek için çalışmaktadır. Bu amaçlara ulaşmak için sürdürdüğümüz faaliyetleri kısaca şöyle özetlemek mümkündür: Yayın Faaliyetleri Avrasya Yazarlar Birliği süreli yayınlar ve kitap yayınları olmak üzere iki tür yayıncılık faaliyetinde bulunmaktadır. Süreli Yayınlar Kardeş Kalemler Dergisi Edebiyat Dergisi olarak yayınlanmakta olan Kardeş Kalemler dergisi, Türk Dünyası, İslam ülkeleri ve Osmanlı hinterlandından şair ve yazarların eserlerini yayınlamaktadır. Kardeş Kalemler dergisi, aylık olarak yayınlanmakta, 96 sayfa çıkmaktadır. Ocak 2007 tarihinde ilk sayısı çıkan dergi bugüne kadar düzenli olarak yayınlanmıştır. yılı Ocak ayında 85. sayısı çıkmıştır tirajla yayınlanan dergi, yurt dışına da gönderilmektedir. Ülkemizde ve dünyada kendi alanında ilk ve tek dergi olan Kardeş Kalemler bu süre içerisinde bahsedilen coğrafyada yer alan 39 ülkeden şair ve yazarların eserlerini ülkemizde yayınlamıştır. Derginin bu faaliyeti bu ülkelerde büyük yankı uyandırmış, pek çok kez sözlü ve yazılı basında haber olarak ülkemizin tanıtımına ve ülkeler arasındaki dostluk ve kardeşlik duygularının gelişmesine katkı sağlamıştır. Bu ülkelerde Kardeş Kalemler dergisine ilginin bir örneği olarak Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan gibi ülkelerde o ülkelerin üniversitelerarası kurulları tarafından uluslararası dergi olarak tanınmış ve dergide yayınlanan makaleler akademik yükselmelerde kıymetli hâle gelmiştir. Özellikle Özbekistan da, 5 yıldan bu yana Özbek Üniversitelerarası Kurulu tarafından tanınan Türkiye den tek dergi Kardeş Kalemler dir. Böylelikle Kardeş Kalemler, edebiyat ve dil alanında bu ülkelerle bilimsel işbirliğine de katkı sağlamaktadır. Kardeş Kalemler dergisinin örnek sayıları ve bugüne kadar yazı yayınladığı ülkeler (Avrasya Yazarlar Birliği Haritası) proje ekinde sunulmuştur. Derginin diğer sayıları adresinden görülebilir. Dil Araştırmaları Dergisi Uluslararası dil araştırmaları dergisi, hakemli dergi olarak 2007 yılından itibaren altı aylık periyotla yayınlanmaktadır yılı sonunda 13. sayısı yayınlanan Dil Araştırmaları Dergisi, bugüne kadar düzenli olarak yayınlanmıştır. Ülkemizde yalnızca bilimsel dil araştırması yayınlayan tek dergi olan Dil Araştırmaları, merkezi ABD de bulunan uluslararası bilimsel yayın indeksi EBSCO, arastırmax ve asos uluslararası ve ulusal bilimsel yayın tarama merkezleri tarafından da taranmaktadır adet tirajla yayınlanan dergi, elektronik ortamda da okuyucusuna ulaşmaktadır. Proje ekinde örneği sunulan Dil Araştırmaları Dergisi ile ilgili detaylı bilgi sitesinden alınabilir. Kitap Yayınları Avrasya Yazarlar Birliği bünyesinde oluşturduğu Bengü Yayınları aracılığı ile yayıncılık faaliyetini sürdürmektedir yılında çalışmalarına başlayan Bengü Yayınları, diğer faaliyetlerimizde olduğu gibi edebiyatın toplumların birbirlerini tanıma, dostluk ve kardeşlik duygularını geliştirmedeki etkin rolünü dikkate alarak yayın politikasını oluşturmuştur. Bugüne kadar Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Rusya, Tataristan, Başkurtistan, Suriye, Makedonya, Kosova, Yunanistan, Moldovya, Kırım ve KKTC başta olmak üzere bu ülkelerin önde gelen edebiyatçılarının eserlerini ülkemizde yayınlamıştır. Bengü Yayınlarının yayın kataloğunda 77 eser yer almaktadır. Proje ekinde örnekleri sunulan Bengü Yayınları hakkında daha fazla bilgi adresinden sağlanabilir. Ulusal Faaliyetler Metin ve Senaryo Yazarlığı Atölyesi Avrasya Yazarlar Birliği bünyesinde kurulan Avrasya Edebiyat Akademisi olarak yürütülen Metin ve Senaryo Yazarlığı Atölyesi çalışmaları 2008 yılından bu yana faaliyetlerini sürdürmektedir. Edebiyatın değişik alanlarına ilgisi olan insanların şiir, hikâye, deneme ve senaryo yazarlığı alanında kendilerini geliştirebildikleri atölye çalışmaları, ülkemizde yazarlık eğitimi alanında ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Dünyada yaygın olarak örnekleri bulunan yazarlık eğitiminin Türkiye deki en başarılı örneği AYB 12

13 Her geçen gün mekanikleştiği, insanların toplum içinde birbirinden uzaklaştığı, tarihte Lut kavmi gibi toplumların helakine neden olan illetlerin yüksek insani değerlermişcesine normalleşip yaygınlaştığı, insanın birbirini boğazlamasının teşbih ifadesi olmaktan çıkıp gerçeğe döndüğü bir dünyada; gerçek insani değerlerin yaşaması ve yaşatılması bakımından da Türk dünyasının yakınlaşması, bir araya gelmesi bir mecburiyettir. bünyesinde sürdürülen faaliyet olmuştur. Türkiye de yazarlık eğitimi veren programlar arasında katılımcılarını eser sahibi yapan ilk ve tek program AYB Edebiyat Akademisi Metin ve Senaryo Yazarlığı Atölyesidir. Bu yıl 6. Dönem çalışmalarını yürüten atölye 14 yeni yazarı müstakil kitapları ile edebiyat dünyamıza kazandırmıştır. 65 genç yazarın şiir, hikâye ve denemelerinden oluşan eserlerinin de yayınlanmasını sağlamıştır. Metin ve Senaryo Yazarlığı Atölyesi faaliyetleri adresinden ayrıntılı olarak incelenebilir. Edebiyat Toplantıları ve Anma Günleri Avrasya Yazarlar Birliği her hafta düzenli olarak bilim, kültür ve edebiyat adamlarını buluşturan sohbet toplantıları düzenlemektedir. Toplantılar genellikle Altındağ Belediyesi Kabakçı Konağı Kültür Evinde gerçekleştirilmektedir ve bu güne kadar 250 nin üzerinde sohbet toplantıları düzenlenmiştir. Şair ve yazarları, doğum veya ölüm yıl dönümlerinde anma toplantıları düzenlenmektedir. Uluslararası Faaliyetler Türk Dünyası Edebiyat Dergileri Kongresi 2008 yılından itibaren düzenli olarak gerçekleştirilen edebiyat dergileri kongresine, ülkelerde yayınlanan önde gelen dergilerin genel yayın yönetmenleri katılmaktadır. Bugüne kadar 18 ülkeden 68 edebiyat dergisi kongreye katılmıştır. Edebiyat dergileri arasında bilgi ve tecrübe alışverişi ve birbirlerinin edebiyatlarından karşılıklı çevriler yayınlayarak ülkeler arasında edebî ilişkilerin artırılmasına katkı sağlanmaktadır. Kongrelerden sonra Türk edebiyatının kongre üyesi dergiler aracılığı ile o ülkelerde yayınlanması oranı 4 kat artmıştır. Türk Lehçeleri Arası Çeviri Sempozyumu ve Atölyesi Bugüne kadar iki kez gerçekleştirilen faaliyette, çeviri kalitesinin artırılması ve çevirmenlerin bilgi ve tecrübe alışverişi sağlanmaktadır. Özellikle Türk edebiyatından yapılan çevirilerin nicelik ve niteliğinin artırılmasına katkı sağlanmaktadır. Uluslararası Kaşgarlı Mahmut Hikâye Yarışması İlki 2008 Kaşgarlı Mahmut Yılında yapılan yarışma Türkiye merkezli olarak yapılan ilk ve tek uluslararası edebiyat yarışmasıdır. Dünyanın neresinde yaşarsa yaşasın Türkçe yazabilen ve Türk dilinin tüm lehçelerinde yazabilen yazarların katılabildiği uluslararası yarışma, Türk dilinin de tek uluslararası yarışmasıdır. Türk dili ile yapılan edebiyatı özendirmek, bu alanda çalışanları teşvik etmek ve ülkemizin tanıtımına katkı sağlamak amacıyla düzenlenen yarışmanın ilki Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, ikincisi ise Başbakanlık Tanıtma Fonunun destekleri ile gerçekleştirilmiştir. III. Kaşgarlı Mahmut Hikâye Yarışması düzenlenmesi için hazırlanan için bu projenin diğer 13

14 kısımlarında faaliyetle ilgili daha geniş bilgi verilecektir. Hacı Bektaş Veli Uluslararası Şiir Yarışması Hacı Bektaş Veli Yılı münasebetiyle Azerbaycan, İran, Irak, Türkiye ve Balkan ülkelerini içine alan bir ozanlar yarışması düzenlenmiştir. Faaliyet Kültür ve Turizm Bakanlığımız tarafından desteklenmiştir. Cengiz Dağcı Sempozyumu Türk edebiyatının büyük romancısı Cengiz Dağcı nın vefatının 1. yıl dönümü münasebetiyle Ukrayna-Kırım Özerk Cumhuriyetinde düzenlenmiştir. Evliya Çelebinin İzinde Gezi Yazıları Projesi Evliya Çelebi Yılı nda Seyahatname de anlatılan Osmanlı coğrafyasının, yaşayan yazarlar tarafından gezilerek gezi yazıları tarzında yeniden kaleme alınmasını hedefleyen proje ile 14 kitap hazırlanmıştır. Bosna-Hersek, Arnavutluk, Makedonya, Kosova, Bulgaristan, Romanya, Bolu, Erzurum, Kayseri, Trabzon, Ankara, Azerbaycan, Suriye, Kudüs, Urfa, Medine gibi bölgeler yeni yazarlar tarafından Evliya Çelebi nin anlattıkları ile karşılaştırılarak yazılmıştır. Evliya Çelebi nin Dünyası Harita Sergisi Evliya Çelebi nin dünyasını anlatan özel hazırlanmış ve 29 parçadan oluşan harita sergisi Türkiye de tüm ilerimizde, bazı büyük ilçelerimizde ve yurt dışında bazı merkezlerde açılmıştır. Arapların Gözüyle Türkler-Türklerin Gözüyle Araplar Sempozyumu Arap Yazarlar Birliği ile Urfa da Arapların Gözüyle Türkler ve Suriye nin Lazkiye şehrinde Türklerin Gözüyle Araplar Sempozyumu yapılmıştır. Edebiyat, sinema, ders kitapları vb. alanlarda iki kardeş halkın birbirleri ile ilgili algı, önyargı ve kanaatleri sunulan bildirilerle ele alınmaya çalışılmıştır. Bengü Telif Ajansı Faaliyetleri Avrasya Yazarlar Birliği bünyesinde faaliyet gösteren Bengü Telif Ajansı, ülkemizde telif alanında faaliyet gösteren 8 kuruluştan biri olan Bengü Telif Ajansımız, Türkiye den ve Türk dünyasından 95 yazarın teliflerinin uluslararası tanıtım hakkını alarak 2008 Frankfurt, 2009 Moskova, 2010 Frankfurt, Bosna, Tahran, 2011 Frankfurt, 2012 Bosna, 2013 Bosna, Londra, Moskova, Bakü ve Pekin Kitap Fuarlarına katılmış ve ülkemizi temsil etmiştir. Ajansımız, çevirmenleri ve yayıncıları ile Türk Edebiyatı Sempozyumuna katılmıştır. Türkiye, Telif Ajansları Platformunun kurucu üyesidir. Türk dünyasının geleceğini nasıl görüyorsunuz? Türk dünyasının bir araya gelmesi bizler için bir zaruret. Zaruret ifadesini özellikle kullanıyorum. Yeni nesiller buna içsel zorunluluk diyorlar. Zaruret çünkü tarihimiz, kültürel değerlerimiz bizi bir araya gelmeye doğru yönlendiriyor. Kültürel olarak aslında biz Türk dünyasını tanıdıkça kendi kültürümüzü daha yakından tanımış oluyoruz. İçinde yaşadığımız dünyada ekonomik ve siyasi şartlar da bizlerin bir araya gelmesini zaruri kılıyor. Son yıllarda dünyanın yaşadığı ve hâlen de devam eden ekonomik krizleri Türkiye nin nispeten rahat atlatmasının ardında Türk cumhuriyetleri ile olan ekonomik ilişkilerin payını küçük görmemek gerekir. Yalnızca bir kalemde Azerbaycan ın İzmir de yaptığı petrokimya yatırımı için Türkiye ye giren sermaye 25 milyar dolar tutuyor. Yine bu ekonomik kriz ortamında Azerbaycan en parlak gelişme sürecini yaşıyor. Kazakistan ve Kırgızistan ın ekonomik yapılarının ayakta durmasında da bu ilişkilerin önemli bir yeri var. Yapımına karar verilen Trans Avrupa Gaz Nakil Projesi tamamlandığında projenin tüm tarafları büyük bir ekonomik avantaj elde edecekler. Azerbaycan başta olmak üzere Türkmenistan ve Kazakistan ve elbette Türkiye çok önemli bir ekonomik ve stratejik avantaj elde edecek. Her geçen gün mekanikleştiği, insanların toplum içinde birbirinden uzaklaştığı, tarihte Lut kavmi gibi toplumların helakine neden olan illetlerin yüksek insani değerlermişcesine normalleşip yaygınlaştığı, insanın birbirini boğazlamasının teşbih ifadesi olmaktan çıkıp gerçeğe döndüğü bir dünyada; gerçek insani değerlerin yaşaması ve yaşatılması bakımından da Türk dünyasının yakınlaşması, bir araya gelmesi bir mecburiyettir. İnsanlığın bu son dönem rahatsızlıklarının şifası bizim kültürel kotlarımızda saklı diye düşünüyorum. Bu kültürün olabildiğince güçlü bir şekilde yaşaması ve yaşatılması için Türk dünyası bir araya gelmelidir. 14

15 Sorulara seyahat M. KAYAHAN ÖZGÜL Herkes, mekânı kendi idrakinin sınırları dâhilinde algılar ve intibaları çerçevesinde aktarır. Aynı yoldan yüz kişi geçip yüzü de çevresine farklı dikkatlerle bakabilir; hafızasına farklı ayrıntıları kaydedip gördüklerini farklı biçimlerde ifade edebilir. Nelerin seyahat kapsamına girdiğini iyi tespit edersek, hangi metinlerin seyahat edebiyatına dâhil edilebileceği hususu da açıklık kazanacak. Bu konuda birikmiş birkaç sorum var ki, bazısının cevabını ben de bilmiyorum; bazısı ise ehliyetli okurun tasdikine muhtaç... Gerçi, 1992 de Pur une littérature voyageuse manifestosu neşredildiğinden beri, écrivain-voyageur ün (seyyah-yazar) naturası hakkındaki sorularımın büyük kısmı cevabını buldu; lâkin hangi yolculukların bu yazarlık alanına dâhil olduğu hakkındaki soru ve şüphelerim devam ediyor. Sanki en temel sorum cevaplanabilirse, diğerleri de kendiliğinden çözülüverecek gibi... Sorum şu: Bir metnin seyahat literatürüne dâhil edilebilmesi için, mutlaka seyyah-yazarın isteğiyle yapılan bir seyahati mi anlatması gerek? Şayet bu soruya müspet cevap verilebilirse, o zaman mecburiyetten veya cebren çıkılan yolculukların metinlerini de seyahat edebiyatına katmamız mümkün olacak. Böylece göç, sürgün, iltica gibi sebeplerle yerini yurdunu terk etmek zorunda kalanların hâtıratları da kısmen seyahat edebiyatının şemsiyesi altına girecek. Aklımdan geçenleri sıralamaya çalışayım: Önce göç (trek)... Bana öyle geliyor ki, trek iki kolda seyahat metinleri oluşturdu ve oluşturuyor. Bunlardan ilki, henüz trek literature adını almayı başaramadı; fakat bizdeki Rumeli göçleri, Kafkas göçleri, mübadele göçleri gibi mecburi yolculuklar hatırlanınca, böyle bir başlık altında, hiç de azımsanamayacak sayıda metinle karşılaşacağımızı tahmin ediyorum. Göçmen (emigré) edebiyatının hiç değilse küçük bir kısmının seyahat metinleri kapsamına alınması mümkün görünüyor. Diğeri ise, mutlu zamanların trekking metinleri... Birkaç saatten birkaç güne kadar uzayan sürelerde, tabiat içinde yapılan yürüyüşlerin notları, seyahat edebiyatına katılmayı başardı. Gerçi gurbetçilerin (expatriate) hicret edebiyatı, henüz bir kategori oluşturacak kadar gelişmedi; fakat eğitim seviyesi yükseldikçe, bu tür seyahatlerin de kaleme alınacağını umutla bekliyorum. Diğer taraftan, şehir içinde veya şehir dışına ev göçleri, yazlığa göçler de bu gruba dâhil edilebilir mi, bilmiyorum. Sözün gelişi, havalar mutedil bir hâl almağa başladı mı, yalılara, koru içindeki köşklere, bağ evlerine taşınmak İstanbul un yerleşik âdetlerindendi. Sultan bile, sahilhânelerinden birinde kalmak istediğinde, saltanat kayığına atla- 15

16 yıp taşınıverir; buna da göç-i hümâyun denirdi. Bilhassa Mısırlı Türk ailelerinin sıcak Kahire den kaçmak için İstanbul u sayfiye olarak kullanmaya başlamalarından sonra bu âdetin hız kazandığı fark ediliyor. Hâlivakti yerinde olmayanların bile, modaya ayak uydurabilmek için bin zahmetle para tedarik edip yalı kiraladıklarını, Mehmed Raûf un Eylûlünü okuyanlar da fark etmişlerdir. Acaba diyorum, bu göçlerin hâtıraları da seyahat başlığı altına alınabilir mi? Küçük ev taşımalarından koca hâtıratlar çıkması beklenemez; fakat, Ahmed Rasim, Hüseyin Rahmi gibi şehir hayatını anlatmaktan hazzeden ediplerin, baharda üç beş parça eşyayı bir kayığa doldurup yazlığa göçü anlatan hoş yazıları bu gruba sokulabilir mi? Kapsam biraz genişletilerek, seferberlik, mecburi iskân, köylerin yerini değiştirme gibi sebeplerle yapılan göçlerin anlatıları da buraya dâhil edilebilir mi? [1] Aynı şekilde sürgün, firar ve diaspora yolculuklarından artakalan metinlerin de seyahat edebiyatına dâhil edilip edilmeyeceği açıklığa kavuşturulmalı. Büyük kısmı siyasi sebeplerle yollara dökülmüş insanların hâtıratlarının da kısmen seyahat edebiyatının çerçevesine girdiği düşünülebilir. Bunları iki grupta toplamak mümkün; yurt içi ve yurt dışı seyahatleri... Yurt içinde yeri değiştirilmek suretiyle sürgün edilenler tarihte geriye doğru gidildikçe ciddi bir malzeme birikimini haber veriyor. Yurtlarını gönüllü olarak terk eden siyasi kaçakların ve mültecilerin kaleme aldıkları ise, ayrı bir başlık... Gönülsüzce terkidiyar edenler, devlet eliyle vatandaşlıktan çıkarılan haymatloslar, persona non grata ilan edildiği için sınır dışı edilenler bu kapsama dâhil olmalı... Latincedeki exsul (kovulmuş adam), bugün exile (sürgün) kelimesinde yaşıyor. Sözün gelişi, mülteci hâtıratları seyahat edebiyatına girer mi? İngiltere den sürülenler genellikle İtalya ya gittik- 1. Fransızcadan aldığımız banlieu kelimesinin eski anlamı oldukça farklıdır ve zorakȋ iskânla bağlantılıdır. Kelime, ban (sürgün) ve lieu (fersah) şeklinde iki parçalıdır. Eskiden, şehirde oturması istenmeyenler, bir fersah uzaklıktaki sürgün alanında yaşamaya zorlanırdı. Bostancıbaşının, Ȃsitâne ye girmesini uygun bulmadığı kişileri Topkapı surlarının dışında ikamet ettirişi gibi... Şimdilerde, her sabah yaşadığı banliyöden çıkıp şehirdeki işine gidenler, aslında ply dan fazlasını yapmaktadır. Onlarınki günlük hicretler... leri için, Shelley 1818 de Thou paradise of exiles, Italy! (Sen, kovulmuşların cenneti, İtalya!) diye yazıyordu [2] ; bizde de Cezâir-i Bahr-i Sefîd adaları öyledir. Tarihe şöyle bir bakınca Ovidius, Virgilius, Dante, Petrarch, Madame de Stäel, Mickiewicz, Shelley, Keats, Byron, Baudelaire, Hugo, Heine, Wilde, Henry James, Conrad, D Annunzio, Yeats, Tristan Tzara, T. S. Eliot, Ezra Pound, James Joyce, Hemnigway, Henry Miller, D. H. Lawrence, Zweig, Brecht, Breton, Huxley, Thomas Mann, Nabokov, Beckett, Kundera, Soljenitsin, Ionesco, Calvino, Selman Rüşdî gibi yüzlerce edip başka başka sebeplerle yabancı bir ülkede yaşamak zorunda kaldılar [3]. Bunların yazdıkları arasında, mecburi yolculuklarına dair olanlar seyahat edebiyatına dâhil edilebilir mi? Bizde Niyâzî-i Mısrî den Keçeci-zâde İzzet Molla ya, Yeni Osmanlılardan Jön Türklere, Malta sürgünlerinden 150 liklere, Balkan ve I. Cihan Harbi nde esir düşüp Yunanistan dan Hindistan a kadar kocaman bir coğrafyaya dağılmış kamplarda yaşamak zorunda kalan askerlere varıncaya kadar pek çok sürgün, esir, mahpus, kalebent, firari, mülteci aydının kaleme aldıkları eserler bu gruba da sokulamaz mı? Cevabını bilmediğim bir başka sorum da hangi metinleri seyahat edebiyatına dâhil edeceğimiz hususunda... James Clifford, travelling theory yi kurduğundan beri, antropolojiden başlayarak pek çok alanda kullanıldı; ama edebiyatta pek işletilemedi. Sebebi ortada... Her seyahat metni edebiyata dâhil olamıyor. Kristin Kreer in, seminer çalışması olan Interaction between the Novel and Travelling de (Norderstedt, 2008), romanın seyahat edebiyatına ve seyahatlerin romana etkisini nasıl tartıştığını okuduktan sonra, sorum daha da netleşti. Acaba, seyahat metinleri gerçek yolculuk notlarından çıkarılırken, seyahat edebiyatı çalışma masasından hiç kıpırdamadan yazılmış metinlerden doğuyor olabilir mi? Mademki, kurgunun 2. Julian and Maddalo, Posthumous Poems, London, 1824, p Susan Rubin Suleiman ın editörlüğünde hazırlanan Exile and Creativity (Durham, 1998), bu konuda çok zihin açıcı olabilir. 16

17 olmadığı yerde sanattan ve edebî değerden söz etmek zorlaşıyor ve belli şartlara bağlanıyor, o hâlde tamamen kurguya dayalı yolculukların seyahat edebiyatına kesinkes dâhil edilmesi gerekmez mi? Hem, edebiyat denen sanat, anlatılanların gerçek olup olmadığıyla niçin ilgilensin ki?... Madalyonun arka yüzüne bakalım. Oradaki durumu anlatabilmem için, Nedim Gürsel i iyi bir örnek sayıyorum. Gürsel, Bir Avuç Dünya yı (İst., 2003) yayımlarken, baş tarafına da Halil Gökhan la seyahat edebiyatı hakkında ettikleri sohbeti eklemiş. Orada Gürsel diyor ki, Seyahatname türünü yolculuk edebiyatından ayırmak gerekiyor. Bu edebiyatın başlıca özelliği bir yazar tarafından ve genellikle roman ve öykü sınırları içinde gerçekleştirilmesidir. Yani yolculuk notları ya da izlenimleri bu türün tanımlanmasında yeterli değil. Yazar bu iddiasını, kendi yolculuk edebiyatı ürünlerinden bir kısmını Son Tramvay adlı hikâye kitabında, gezi izlenimlerinin bir kısmını ise Seyir Defteri nde yayımladığını söyleyerek savunurken, seyahatnameyi edebî bir tür saymadığını; ancak roman, hikâye gibi kendisine edebî gelen bir formda yazılırsa, edebiliğine ikna olabileceğini gösteriyor. Fransa da öğrencilerine yıllarca edebiyat okutmuş bir hoca nın edebilik i formlara bağlı bir nitelik zannetmesi ve edebilik in hangi formda, ne yazıldığı ile değil, düşünülenin nasıl ifade edildiği ile ilgili bir tek temel kritere dayandığını fark etmeyişi garip... Kendisine Şükûfe Nihâl in Domaniç Dağlarının Yolcusu ndan ve Nahid Sırrı nın kitaplarından başlayan uzun bir okuma listesi çıkarmamı saygısızlık olarak algılamasından korkarım. Evet, Vittorio de Sica nın Gerçek olanda sanat yoktur cümlesi çok yerinde; lâkin seyahatnamelere, bire bir gerçek mekânlar hakkındaki gerçek tespitlerin metinleri olarak bakılır ve yaratmaya, edebî ifadelere kapalı olduğu düşünülürse, büyük hata edilir. Herkes, mekânı kendi idrakinin sınırları dâhilinde algılar ve intibaları çerçevesinde aktarır. Aynı yoldan yüz kişi geçip yüzü de çevresine farklı dikkatlerle bakabilir; hafızasına farklı ayrıntıları kaydedip gördüklerini farklı biçimlerde ifade edebilir. Aksi hâlde, aynı yerleri anlatan pek çok seyahatnameden birini okumak, hepsini okumuş olmaya bedel sayılırdı. Kaldı ki, eskilere doğru gidildiğinde, seyyah-yazarın gördüğü, yaşadığı gerçekleri yeteri kadar ilginç ve okunmaya değer bulmadığı hâllerde, olağanüstü unsurlarla süslediğinden de yukarıda bahsettim. Bu da edebî yaratışın en kuvvetli işareti değil midir? Marco Polo nun Doğu ya seyahat edip etmediği hâlâ tartışılırken yahut Evliyâ Çelebi nin mübalağalı ve bazen tarihî gerçekleri dahi altüst eden olağanüstü anlatım gücü ortadayken, seyahatnamelerin cümlesini elinin tersiyle edebiyat dışına itelemek o kadar da kolay değil. Amerikalı seyyah Burton Holmes ın 1903 te icat ettiği travelogue (seyahat hakkında konuşma) kelimesini işime geldiği gibi kullanırsam, belki de edebî olan seyahat hâtıraları değildir de seyahat hakkında konuşup yazmaktır. Mesela, 1690 dan beri yazılan interplanetary (gezegenlerarası) seyahat metinleri hangi başlık altına alınacak? Kepler in Sombiumundan ve Voltaire in bizde de pek rağbet bulup defalarca tercüme edilmiş olan Micromegasından itibaren başlayan fantastik uzay seyahatleri; Verne in Dünya etrafında, denizin ve arzın altında yolculukları, Ay a gidişi roman kılığına sokulmuş hâliyle birer seyahatname değil midir? Ya Xavier de Maistre i ne yapacağız? 1790 da, kırk iki gün süren oda hapsi cezasına çarptırıldığında, seyahat yazarlığı geleneğinin parodisi için yazdığı Voyage autour de ma chambre (1794; Türkçeye Odamda Seyahat adıyla tercüme edildi) romanında, küçücük bir odadan çıkmadan seyahat etmeyi başarması nasıl değerlendirilecek? Dante nin İlâhî Komedyası öte âlemde de yaşansa özünde bir seyahat mesnevisi değil midir? Sorum, başka soruları doğuruyor. Belki de hepsinin çok basit bir cevabı vardır; Gürsel gibi, seyahat metinlerinden sadece kreatif olanları edebiyata dâhil etmek... İyi de yaşanmış olanları nereye yerleştireceğiz? Hâtırat, günlük, mektup, biyografi nerede duruyorsa oraya, Araf a... Ya onların arasında edebî bir değer ve güzellik taşımakta olanlar varsa?... Ne bileyim, belki onları da edebiyat cennetiyle Araf arasında kalan bir başka Araf a yerleştiririz; adını da Yarı Edebî (semi-literary) Eserler Araf ı koyarız. Pekâlâ, fakat, ya?... Sorularım yeniden ardı ardına dizilmeye başlıyor. İyisi mi seyahat hakkındaki seyahatimi, bir menzile ulaşamadan, az gidip uz gidemeden, burada sonlandırayım. 17

18 Zigana'dan geçmek VEFA TAŞDELEN Dereler yeşil bir damar gibi dolanır dağların arasından, hayatı çoğalta çoğalta akar ve uçurumlarda, sırtlarda, bayırlarda bir yaşama sanatına dönüşür ve birden ateşleniverir bir gelecek, bir umut karşısında. Hayat enerjisi dağlara tepelere çarpa çarpa çoğaltır kendisini. Çoğaltır da, dağlara vadilere sığmaz olur. Geçit, bir kapıdır, köprüdür. Geçit kimi zaman, dağların, ormanların arasından geçer, kimi zaman boğaz olur, kanal olur denizleri, okyanusları birbirine bağlar. Sadece fiziksel dünyada değil, insanın iç dünyasında da geçitler vardır: Birinci geçit, ikinci geçit, üçüncü geçit Her ne kadar fark etmesek de geçitlerden geçerek ilerleriz ömrün hedefine doğru. Şairin, şunca yılda geçtim yarım metreyi demesi gibi, kimi zaman kendi içindeki geçitlerde takılıp kalır insan yıllarca, belki bir ömür boyu. Kimi zaman insan kolay kolay aşamaz kendisini, kendinden kendine geçemez. Kimi zaman çok kolay başarabilir bunu. Ah, evet insan, yaşadığı sürece ne geçitler görür, ne geçitlerden geçer, ne geçitlere takılır, ne geçitlerde elenir: içindeki ve dışındaki geçitlerde. Geçitler vardır; dünyaları dünyalara, kıtaları kıtalara, ülkeleri ülkelere, bölgeleri bölgelere, illeri illere, ilçeleri ilçelere, köyleri köylere, evleri evlere, insanları insanlara, gönülleri gönüllere bağlayan. Bazıları zorlu ve meşakkatli; kimisinin adı sanı bilinmez kimisi zorluğu kadar meşhur. Oradan geçmeden bir adım ileri gitmek, ötelere ulaşmak, yeni ufuklar, yeni vadiler keşfetmek mümkün değildir. Geçit demek, çoğu kez zor bir deneyim demektir; kimi zaman maceralı, kimi zaman tehlikeli, kimi zaman hasreti çoğaltan, kimi zaman umudu kıran bir yolculuk demektir. Büyük öykülerin, büyük heyecanların, büyük sevinçlerin ve acıların mekânı olan geçitler vardır. Geçit kimi zaman geçit vermez, kimi zaman yolu çoğaltır, kimi zaman yutar. İşte bunlardan biri: Van ile Bahçesaray arasındaki zorlu Karabet Geçidi. Eylül de kar bir düştü mü, uzun süre gitmez. Ama bir de bahar oldu mu, kar kütleleri şırıl şırıl eriyip yeşeren toprağa karışmaya başladı mı, akan sular dereleri, çayları coşturdu mu, koyun sürüleri karlı dağların arasında yeşeren düzlüklere yayıldı mı, güneş gülümseyen yüzüyle insanın ruhunu şımartmaya başladı mı, rengârenk giysileriyle kızlar, gelinler su kenarlarına indi mi, işte o zaman hayat da çoğalır insanın içinde; geçit de gönülleri gönüllere bağlayan bir yol olur. Ve işte o zaman, Karabet in zirve noktasından, sanki 18

19 dünyanın çatısındaymışsınız gibi, seyredersiniz sayısız dağların kubbelerinden sonsuzluğu esinleyerek gözünüzün görebildiği kadar uzayıp giden dünyayı... İşte Zigana da bu geçitlerden birisidir. Doğu Anadolu yu Karadeniz e, hatta iç ve Batı Anadolu ya bağlayan halkalardan birisidir o. Kastamonu dan, İstanbul dan, Ankara dan, Kayseri den, Malatya dan, Sivas tan, Elazığ dan, Van dan, Ağrı dan, Erzurum dan, Bayburt tan, Gümüşhane den gelerek geçersiniz, Zigana dan; Sinop tan Ordu dan, Giresun dan, Trabzon dan, Rize den, Artvin den gelerek geçersiniz. Ne çok öyküleriniz olur, ne çok öyküler dinlersiniz, ne çok öyküler seversiniz, ne çok öykülere hüzünlenirsiniz, ne çok öykülerle büyülenirsiniz ve ne çok öyküler birikir içinizde. Kalın bir kitabın solgun sayfaları arasından eski yaşantıların size doğru dörtnala gelen süvarilerini görünce, karanlık ve soğuk bir gecede, harlı bir ateşin başında tütününüzü sarar gibi, üşüyen ellerinize hohlar gibi, fenerin ışığında terli yük katırlarının güçlü soluklarından çıkan sıcak buharı hisseder gibi olursunuz Öyküler, kimisi sevimli kimisi neşeli, kimisi hüzünlü öyküler. Doğudan gelip kendisini Zigana nın başında Hamsiköy ün mis kokulu lokantalarına, sıcak çay ocaklarına atabilen yolcuların kendilerini şanslı saydıkları günlerden kalma öyküler. Bir dağı, dipten en başa kadar, onlarca kez çize çize süslemek, oyalamak, işlemek; bu, büyük bir cesaret işi olduğu kadar, büyük bir dikkat ve sabır işidir de. Öyle bir dikkat ki, her an bir uçurumla sınanabilirsiniz, uçurum her an size göz kırpabilir. Ruhun ve bedenin miracı gibi, ta en dipten, taşın toprağın içinden, en başa; bir delikanlının başındaki düş gibi dağların başlarını süsleyen sisli yaylalara doğru, huruç eden bir arzunun, bir umudun, bir acının kanatlarına tutunursunuz. Yuvarlandıkları uçurumdan, ani bir uçuşla, ruhları sislere, beyaz bulutlara karışan gençler, yeni evliler, nişanlılar, askerler, yatılı okul öğrencileri; evet, bunların öyküleri, alıp götürür eski acılara sizi. Kürtün den geçip Zigana nın dağlarına doğru tırmanmaya başladığınızda, yavaş yavaş Karadeniz in kokusunu almaya, ritmini hissetmeye de başlarsınız. Büyük tırmanıştan sonra büyük sürprize hazırlıklı olmanız gerekir. Tünelin ucuna geldiğinizde, ormanın derinliklerinden, yaylaların tepelerinden sızıp gelen çeşmenin suyundan bir yudum içmek, yüzünüze sürmek istersiniz. İşte o zaman, bir de geriye dönüp bakın. Muhtemelen gördüğünüz geniş ufuk ve yaz aylarında bile olsa çok ötelerden size gülümseyen kış manzaraları, çam ormanlarından gelen esinti, alışık olmadığınız duygular yaşatır size. Tünelden geçerken, her şeyin farklılaştığını, dönüştüğünü sezer gibi olursunuz. Başka bir dünya, başka bir coğrafya, başka bir hayat, başka bir türkü. Yeşilin her türlüsüne çarpıp çarpıp çoğalan güneş ışınlarının bile farklı parladığına şahit olursunuz. Başka bir ruh, başka bir enerji. Birden başkalaşır her şey. Hava başkalaşır, su, toprak başkalaşır. Işık birdenbire, güneş birdenbire başkalaşır. İnsan başkalaşır, ev başkalaşır, bağ bahçe başkalaşır. Yaşama duygusunun derin bir melankoli içinde derelerden taşıp sırtlara, yamaçlara, tepelere, ufuklara, ötelere, daha ötelere, çok ötelere doğru taştığını görürüsünüz. Dereler yeşil bir damar gibi dolanır dağların arasından, hayatı çoğalta çoğalta akar ve uçurumlarda, sırtlarda, bayırlarda bir yaşama sanatına dönüşür ve birden ateşleniverir bir gelecek, bir umut karşısında. Hayat enerjisi dağlara tepelere çarpa çarpa çoğaltır kendisini. Çoğaltır da, dağlara vadilere sığmaz olur. Çoğaltır da başka topraklarda, başka iklimlerde kendisine uygun bir zemin arar. Melankoli, burada insanın dağların arasına sığamamasıdır, kendi içine sığamamasındandır, kendi bedenine sığamamasıdır; hayallerin kanatlarına tutunmasıdır, giderek tüm hayatı ve varlığı kucaklamak isteyişidir. Ne zaman Zigana dan geçsem, şöyle bir sesin yankısını hisseder gibi olurum: Nice geçitler gördüm ben; nice geçitlerden geçtim, nice geçitlere takıldım, nice geçitlerde denendim, nice geçitlerde elendim: Ilgaz Geçidi, Kurubaş Geçidi, Kusgunkıran Geçidi, Kop Geçidi, Mazıkıran Geçidi, Ziyaret Geçidi, Sertavul geçidi, Saç Dağı Geçidi, Gazik Geçidi. Ve Hayber Geçidi gibi büyük, ille de kendi içimdeki geçitlerde. Ama ne gam! Zira orada doğar insan, orada olgunlaşır, orada kendisini ve hayatı tanır, oradan seyredebilir dünyayı. Bu yankıyı dinlerken şu gelir aklıma: Ama Zigana dan geçmek başka Bir dünyadan batıp bir başka dünyada doğmak gibidir o! 19

20 Uzaktaki yakın: Kaşgar! D. MEHMET DOĞAN Divanü-Lügati t-türk ün keşfedildiği an Türk toplulukları için bir milattır. O tarihten beri İstanbul da Millet-Ali Emiri Kütüphanesi nde muhafaza edilen Divanü-Lügati t-türk nüshası bütün Türk topluluklarını gölgesi altına alan bir ulu ağaç hükmündedir. 19. yüzyılın sonlarına doğru, Osmanlı sarayı ilk defa çok uzaklardan gelen bir elçilik heyeti ile muhatap oldu. Kaşgar Emiri Yakup Bey, Osmanlıların Sultanı ve Müslümanların Halifesinden devletinin tanınmasını istiyordu. Bâb-ı Âli bu konuyu ciddiyetle ele aldı. Talep uzak, pek uzak bir coğrafyadan geliyordu. Aynı zamanda teknik ve askerî yardım da isteniyordu. Sultan Abdülaziz, Yakup Bey in talebine olumlu cevap verdi, beş kişilik askerî heyet ve muhtelif askerî malzeme o uzak Türk ülkesine doğru yola çıkarıldı. Yakup Bey, bunun üzerine, hutbelerde Sultan Abdülaziz in ismini okuttu ve kestirdiği altın ve gümüş paralara Abdülaziz Han ibaresini kazıttı. Yıl 1872 idi... Yakup Bey, Ruslarla ve İngilizlerle de anlaşmalar imzaladı. Bu durum Çin i rahatsız etti. Batısında ortaya çıkan bu oluşumu ortadan kaldırmak için harekete geçti. Fakat onlar sonucu ulaşmadan, Yakup Bey, Hotan Hâkimi Niyaz Hekim in tertibi ile zehirlettirildi... Doğu Türkistan daki devlet varlığı 1877 de böylece ortadan kaldırıldı... Doğu Türkistan üzerinde Rus-Çin çekişmesi Çin in lehine halledildi. O zamandan beri Çin, Doğu Türkistan üzerinde ağır baskılar uyguluyor. Doğu Türkistan dan Uygur ülkesinden bize, baskı, zulüm ve katliam haberler ulaşıyor. İşte bu uzaktaki yakın ülkeye bir gün gidebilmek, ilk Müslüman Türk devletinin ortaya çıktığı medeniyet havzasını görmek, Türkçenin ilk sözlükçüsü Kaşgarlı Mahmud un kabrini ziyaret etmek hayallerimizi süslüyordu. Bir gün, hayli sıcak bir yaz günü... Aziz dostum Mehmet Sılay aradı... Bosna da, Ayvaz Dede Şenlikleri nde idi... Urumçi ye, Uygur ülkesine bir seyahat fırsatı zuhur etmişti. Hemen tası tarağı toplayıp İstanbul havalimanında buluşmamız gerekiyordu. Kendisi Bosna dan yola çıkıyordu, ben de İzmir den Ankara ya hareket ettim. Gerekli malzemeyi alıp İstanbul a ulaşacaktım yılı, temmuz başları... Güney Çin Havayolları ile uzun bir yolculuktan sonra Urumçi Havalimanı na ulaştık. Türk dünyasının eskiden Sovyet kontrolü altındaki neredeyse bütün medeniyet merkezleri görmüş birisi olarak, bu seyahati çok önemsiyordum. Türk Kimliğinin Coğrafyaları [1] kitabımın noksan kalan bir cüzü 1. D. Mehmet Doğan: Türkistan Türkiye-Türk kimliğinin coğrafyaları. Yazar Yayınları, Ankara 2010, 20