2. Turizm letmelerinde Yönetici ve görenlerin Etik Sorumlulukları 2.1.Turizm letmelerinde Yöneticilerin Etik Sorumlulu u

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 8 Sayı: 37 Volume: 8 Issue: 37 Nisan 25 April 25 Issn: TURZM LETMELERNDE YÖNETC VE GÖREN ETK DAVRANILARININ KARILATIRILMASI ÜZERNE BR ARATIRMA A STUDY ON COMPARISON OF ETHICAL CONDUCTS BETWEEN EXECUTIVES AND EMPLOYEES IN TOURISM BUSINESSES Atınç OLCAY Metin SÜRME Öz Felsefi bir disiplin olan etik, insan eylemlerini konu alır. Meslek etii ise insanların mesleklerini icra ederken onların davranılarına yön veren, rehberlik eden kurallar, standartlar ilkeler bütünü olarak tanımlanmaktadır. Dolayısıyla hizmet unsurunun ön plana çıktıı turizm faaliyetlerinde etik kavramı temel bir konudur. Ayrıca turizm iletmelerinin etkin ve verimli olabilmesi için yönetici ve igörenlerin görev ve davranılarını etik ilkeler dorultusunda düzenlemeleri esastır. Bu kapsamda aratırmanın amacı, turizm iletmelerinde yönetici ve igören etik davranılarının, stajyer örenci gözüyle deerlendirilmesi olarak belirlenmitir. Bu amacın gerçekleebilmesi için tarihleri arası Gaziantep te Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksekokulu ile Gaziantep Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Gastronomi ve Mutfak Sanatları bölümüne kayıtlı 38 örenciye anket uygulanmıtır. Sonuç olarak ise stajyer örencilerin gözüyle, yönetici ve igören etik davranılarının, istatiksel olarak anlamlı bir farklılık gösterdii tespit edilmitir. Anahtar Kelimeler: Turizm letmeleri, Turizm Etii, Yönetici ve gören Etik Davranıları. Abstract Ethics as a philosophical discipline, subjects human behaviours. As for occupational ethic, it is decribed as a combination of rules, standards, principles which direct mankind as they profess. Thus ethics is a main topic in service oriented tourism industry. Besides, eecutives and employees need to adjust their tasks and behaviours in keeping with ethic principles. n this contet, the aim of this study is to evaluate the ethical behaviours of eecutives from the viewpoint of interns. To fulfill this aim, questionnaire are conducted from..24 to to 38 students consisted from both two years college and gastronomy and culinary arts. t is concluded that eecutives and employees differ significiantly in terms of ethical behaviours from the viewpoint of interns Keywords: Tourism Businesses, Tourism Ethics, Eecutıve And Employee Ethical Behavior..Giri Etik tartımalarının temel konusu, insan eylemlerini deerli ya da deersiz kılan davranıların ne olduu ile ilgilidir (Tekerek ve Tekerek, 28: 59). Etik ve ahlak bazı kaynaklarda birbirinin yerine kullanılsalar da birbirinden farklı kavramlardır. Etik ahlak felsefesidir ve kiinin belirli bir durumda ifade etmek istedii deerlerle ilgilidir. Dier bir deyile Cevizci (22: ), etik kavramını, Belli bir yaama idealini hayata geçirebilmek için mücadele eden, üyesi olduu toplumun yaayıını eletiren, hatta mahkûm eden, mevcut deerler silsilesi yerine alternatif deerleri koyan, yaama kurallarını açık seçik tanımlayan, kısaca hayata anlam katan ahlaki ilkeler teorisi ve felsefe disiplini olarak tanımlamaktadır. Ahlak ise bireyin dier toplumsal düzen kurallarının etkisi olmadan kendini denetlemesidir (Usta, 2: 42). Bununla birlikte TDK, ahlak kavramını, Belli bir dönemde belli insan topluluklarınca benimsenmi olan, bireylerin birbirleriyle ilikilerini düzenleyen törel davranı kurallarının, yasalarının, ilkelerinin toplamı olarak tanımlamıtır. Yrd. Doç. Dr. Gaziantep Üniversitesi, Turizm letmecilii Yüksekokulu olcay@gantep.edu.tr Gaziantep Üniversitesi, Turizm letmecilii Ana Bilim Dalı - 4 -

2 Genel anlamda etiin bir bölümünü oluturan meslek etii ise kendi içinde bölümlere ayrılmaktadır. cra edilen meslein türüne göre; tıp etii, bilim etii, basın etii, ticaret etei, yargı etii, eitim etii, medya etii, çevre etii, sanat etii, polis etii vb. gruplandırılabilir (Öncel, 2: 2). Etik kurallar meslek sahiplerinin çalıma hayatlarının gelitirilmesine ve iyiletirilmesine katkı salamaktadır. Bununla birlikte önceden belirlenmi kuralların var olması birlik ve düzenin kurulmasını salamaktadır (güden ve Çabuk, 26: 64). Bu balamda turizmin; toplumsal, fiziki, ekonomik, sosyokültürel vb. olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla Dünya Turizm Örgütü, Ekim 999 tarihinde, maddeden oluan Turizmde Küresel Etik lkeler Bildirgesi ni kabul etmitir (Dolmacı ve Bulgan, 23:4854). Turizm iletmeleri bazı özelliklerinden dolayı dier meslek gruplarından farklı bir takım etik sorunlar yaadıı çeitli aratırmalarla ortaya konmutur (Walle, 995; Wheeler, 995; Ünlüönen ve Olcay, 23; Mkono, 2; Pelit ve Arslantürk, 2; Karatepe ve Agbaim, 22; Mathange, 23; Knani, 24). Bu sorunların artmasını hızlandıran faktörler ise üretim ve tüketimin e zamanda gerçeklemesi, hizmetin soyut bir yapıda olması, ürünün daha önceden denenememesi, müteri profilindeki deime ve çalıanların moral düzeylerinin hizmet kalitesinde etkili olması ve turizm iletmelerinin 7 gün 24 saat faaliyet gösteriyor olması eklinde sıralanabilir (Akolan Kozak ve Güçlü, 26: ). Turizm sektörü, konaklama iletmeleri, seyahat acentaları, yiyecek-içecek iletmeleri, ulatırma iletmeleri gibi çeitli alanlarda mesleki olanaklar sunmaktadır (Türkseven, 22: ). Dolayısıyla turizm sektörünün her bir alanında farklı etik sorunlar söz konusu olmaktadır (Stevens, 997; Akolan Kozak ve Güçlü, 26; Pelit ve Güçer, 27). Turizm sektörünün en önemli bölümünü oluturan konaklama iletmelerinde ikili ilikilerde etik sorunlar youn olarak yaanmaktadır. Konaklama iletmelerinde yaanan etik sorunlardan bazıları; müteri ve personele taciz, ii savsaklama, emirleri dinlememe, iyerinde alkol ve uyuturucu madde kullanmadır (Stevens, 997; Sarııık vd., 26; Akolan Kozak ve Güçlü, 26; Yılmaz, 2; Yeh, 22). Etik sorunların youn olarak yaandıı kat hizmetlerinde ise; müteri eyalarının izinsiz kullanması, odalara usulsüz girilmesi, odaların dinlenmesi, odalarda ses veya görüntü kaydının yapılması bu alanda yaanan etik sorunlar arasındadır (Akolan Kozak ve Güçlü, 26: 89). Konaklama iletmeleri bünyesinde hizmet verdii gibi baımsız iletmeler olarak hizmet veren yiyecek-içecek iletmelerinde de birtakım etik sorunlar yaanmaktadır. Bunlardan bazıları konaklama iletmelerinde yaanan sorunlarla aynı olmakla beraber yiyecek-içecek iletmeleri kendine özgü etik sorunlar da yaamaktadır (Wong ve Chung, 23; Akolan Kozak ve Güçlü, 26). Endüstriyel yiyecekiçecek iletmelerinde çalıanların hazırladıkları gıdalar dorudan müterinin salıını etkileyecektir. Dolayısıyla etik deerler, yiyecek-içecek iletmeleri için hayati deer taımaktadır (Jung, vd., 2: 538). Yiyecek-içecek iletmelerinde yaanan temel etik sorunlar; hijyen koullarına uyulmaması, salıksız gıda maddeleri kullanma, malzemeden çalma ve mönülerde ilan edilen miktar ve fiyata sadık kalınmamasıdır (Akolan Kozak ve Güçlü, 26; Jung, vd., 2; ahin, 2). Turizm iletmelerinin önemli bir bölümünü oluturan seyahat iletmelerinde yaanan etik sorunlar ise; turistlere kötü ve önyargılı davranılması, satı yapılırken din, dil, ırk ayrımı yapılması, rehberin doru ve güvenilir bilgi vermemesi, kokartsız rehber çalıtırma, turistlerin alıveriinden haksız kazanç salanması olarak sıralanabilir (Pelit ve Güçer, 27; Meneke, 28; ahin, 2; Nebiolu, 23). 2. Turizm letmelerinde Yönetici ve görenlerin Etik Sorumlulukları Turizm sektöründe etik sorunlar farklı balıklar halinde incelenebilir. Çünkü sorunların kaynaı iletmeler, çalıanlar, yerel halk, toplumsal yapı, yasalar ve yönetimler gibi farklı çevreler olabilmektedir (ahin, 2: 266). Ancak iletmelerde oluturulacak etik deerler konusunda en önemli görev yöneticilere ve igörenlere dümektedir. Bu balamda yönetici ve igörenlerin etik sorumlulukları aaıda detaylı olarak açıklanmıtır. 2..Turizm letmelerinde Yöneticilerin Etik Sorumluluu Yönetsel etik, 97 li yıllardan sonra önem kazanmıtır. lgili yazınlar incelendiinde, özellikle 99 lı yıllarda yapılan aratırmaların içerik olarak zenginletii görülmektedir. (Saylı ve Kızılda, 27: 232). Yönetsel etik, hem yöneticilerinin etik dıı davranılarda bulunmamaları ile ilgilenmekte, hemde yöneticilerin karılatıkları etik ikilemlerin çözümünde onlara yardımcı olmaktadır (Özutku ve Cevriolu, 25; Kutvan, 2). Baka bir ifadeyle yönetsel etik, yöneticinin davranılarına rehberlik eden ilkeler ve kurallardır (Karaka, 28: ). Özellikle bir hizmet endüstrisi olan turizm iletmelerinde, insan unsurunun youn olması nedeniyle etik kuralların uygulanması sürecinde yöneticilerin önemli rolü vardır (Wong, 998; Saylı ve Kızılda, 27; Park ve Levy, 24). Bu balamda, iletmelerin en önemli kaynaı olarak görülen igörenler ile ilikilerin - 5 -

3 düzgün bir ekilde yürütülmesi, yönetim kararlarının etik ilkelere uygun olup olmamasına balıdır (Çevirgen ve Üngören, 29: 274). Yöneticilerin, etik dıı davranılar sergilemeleri durumunda ise iletme imajı zarar görecek ve iletme ekonomik kayıplara urayacaktır (Sökmen ve Ekmekçiolu, 23: 89). Dolayısıyla yönetsel etik anlayıının tam olarak uygulanmadıı yönetsel sistemlere karı iletmeye olan güven de azalacaktır. Bu nedenle etik davranıların benimsenmesi üst düzey yönetimde balamalı, buradan orta düzey yöneticilere, oradan tüm örgüte yayılmalıdır (Tarakçıolu, 23: 7). Otomasyonun az, denetimin ise zor olduu turizm iletmelerinde yöneticilerin bir takım ahlaki sorumlulukları bulunmaktadır. Bu sorumluluklar aaıda gösterildii gibi sıralanmaktadır (imek, 999: 69-85): Çalıma hakkına saygı gösterme sorumluluu Adil ücret ödeme sorumluluu Çalıanların özgür konuma hakkını salama sorumluluu çilerin dernek/sendika kurma ve grev yapma hakkına engel olmama sorumluluu Özel hayatın gizlilii hakkına saygılı olma sorumluluu Güvenli ve salıklı koullar oluturma ve çalıma hayatının kalitesini yükseltme sorumluluu Çalıanlar arasında ayırımcılık yapmama ve cinsel tacizden sakınma sorumluluu Çalıanların kararlara katılma hakkını salama sorumluluu. 2.2.Turizm letmelerinde görenlerin Etik Sorumluluu Turizm sektörünün gelitirilmesi bakımından insan unsuru büyük önem taımaktadır. letmelerde etik ortamın salanması, igörenlerin etik davranılar göstermeleri bakımından önem arz etmektedir. Çünkü igörenlerin iletme içindeki bireysel etik davranıları, kendilerine yöneltilen etik davranılarla bütünleerek oluabilmektedir. Dolayısıyla iletme içindeki etik iklim, igörenlerin etik davranılarda bulunmalarını salamaktadır. Bu konuda yapılan aratırmalar böyle bir bütünlemenin olduunu dorulamaktadır (Doan ve Karata, 2: ). Bununla birlikte turizm iletmelerinde verimlilik artıının dorudan doruya igörenlerin sorumluluunda olduu göz önüne alındıında verimlilikle i etiini birbirinden ayrı düünmek olanaksızlamaktadır (lhan, 25: 263). Dolayısıyla iletme ve igörenler arasındaki etik dıı davranılar, igörenlerin verimlilik ve performans sorunları yaamalarına neden olmaktadır (Çevirgen ve Üngören, 29: 274) Turizm iletmelerinde üretim ve tüketim ezamanlı gerçeklemektedir. Bu durum ise igörenlerin ve müterilerin sürekli bir iliki içinde olmasını gerekli kılmaktadır. Bu nedenle turizm iletmelerinin baarılı olmasında, etik ilkelerin oluturulması ve igörenlerin bu etik kurallara uygun davranmaları önemlidir. Ancak etik kuralların uygulanmasında sadece etik kuralların varlıı yeterli deildir. Bu kuralların igörenler tarafından kabul edilebilmesi için öncelikle yöneticilerin etik kurallara uygun davranı sergilemesiyle mümkün olabilmektedir (Varinli, 24: 45). Dolayısıyla igörenlerin etik konusunu benimseyebilmeleri; yöneticilerin bu konuda gösterecekleri kararlılıa balıdır (Çevirgen ve Üngören, 29: 275) Turizm iletmelerinde çalıan igörenler, kiiliini ve davranılarını denetleyemedii neyin doru neyin yanlı olduu konusunda salıklı karar veremedii durumda, bata kendisi olmak üzere iletmeye de zarar verecektir (Uçkun, vd., 24: 2). Turizm endüstrisinin çok yönlü ve karmaık yapısının yanı sıra sürekli olarak igücünün tüketiciyle diyalog halinde olması turizm igörenlerine bir takım sorumluluklar yüklemektedir. Bu sorumluluklar ise aaıda belirtilmitir (Uçkun, vd., 24:7): Müteriye karı sorumluluk Meslektalarına karı sorumluluk letmeye ait olan bina, araç ve gereçlerin düzgün kullanımı ile ilgili sorumluluk Topluma karı duyulan sorumluluk Fiziksel çevreye karı sorumluluk Ülke turizminin gelimesine karı sorumluluk Hukuki çevreye karı sorumluluk Tüketilebilir kaynaklara karı sorumluluk lgili Aratırmalar nsanlar arası ilikileri düzenlemede önemli bir özelie sahip olan etik, turizm sektörü gibi insan ilikilerinin youn olduu bir sektörde temel bir konudur (Yılmazer ve Bahadır, 2: 2). Genel olarak turizm iletmelerinde i etii üzerine yapılan aratımalar, yönetici veya igören etik davranılarını incelemilerdir. (Yeung, vd., 22; Ross, 22; Yeung ve Pine, 23; Hudson ve Miller, 25; Aslan ve Kozak, 26; Pelit ve Güçer, 27;Meneke, 28; Akova ve Çalık, 28; Pelit ve Arslantürk, 2; Eren vd., 23; Lee ve Tsang, 23; Ma vd., 23; Körolu ve Gezen, 24). Bu konular; müteri hakları, cinsel taciz, sözlü taciz, - 6 -

4 eit söz hakkına sahip olma, dürüstlük deerleri olarak belirlenmitir. Söz konusu bu çalımaların ana hatları ise aaıda gösterilmitir. Buna göre turizm iletmelerinde igörenlerin etik görülerini belirlemek amacıyla gerçekletirilen aratırmaların ana hatları aaıda özetlenmitir: Knani (24), turizm sektöründe çalıanların etik algılamaları ve uygulamaları üzerine akademik çalımaların yetersiz olduunu eletirmitir. Bu kapsamda turizm sektöründe çalıanların etik algılamaları ile ilgili yapılmı literatürleri incelemitir. Aratırma sonucunda turizm etii ile ilgili yapılan aratırmaların son 2 yılda artı gösterdiini ve ancak akademik çalımaların sınırlı olduu sonucuna varmıtır. Bu kapsamda önbüro, yiyecek-içecek, pazarlama, muhasebe departmanlarında otel çalıanlarının etik tutum ve davranılarını inceleyen çalımalar yapılmasını önermitir. Ayrıca turizm destinasyonu olarak kabul edilen bölgelerde Atina, stanbul, Paris, Londra, Maurıtius bölgelerine odaklanmak gerektiinin altını çizmitir. Körolu ve Gezen (24), turizm örencilerinin i deerlerini belirlemek amacıyla Türkiye de 34 örenci üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda i deerlerini oluturan 5 faktör belirlenmi ve bunlar arasında güvenlik, baarı, çalıma ortamı faktörleri turizm örencileri için daha önemli bulunmutur. Ayrıca ya, cinsiyet, çalıtıkları departman ile i deerleri arasında farklılıklar tespit edilmitir. Lee ve Tsang (23), turizm örencilerinin etik algılarını belirlemek amacıyla Hong Kong ta 37 örenci üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda lisans örencilerinin yüksek lisans ve ön lisans örencilerine kıyasla etik olmayan davranıları daha yüksek oranda kabul ettikleri sonucu tespit edilmitir. Ancak örencilerin etik standartları bilme düzeyleri yüksek oranda tespit edilmitir. Ayrıca etik algılamalarının tecrübe ile örenildiinin altını çizmilerdir. Ma vd. (23), stajyer örencilerin i etii ile ilgili algılarını belirlemek amacıyla Çin de 26 örenci üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda erkek örencilerin kız örencilere kıyasla etik deerlere daha az uyduunu tespit etmitir. Cheng vd. (23), etik deerler ve i tatmini arasındaki ilikiyi aratırmak amacıyla Tayvan lı otel çalıanları üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda kurumsal etik deerlerin çalıanları motive ettii sonucunda varılmıtır. Bahadır (2), konaklama iletmelerinde önbüro personellerinin etik davranıları algılama düzeylerini tespit etmek amacıyla 27 önbüro çalıanı üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda önbüro personelini etik dıı davranmaya iten nedenlerin baında yöneticiler ve iletme sahiplerinin geldii görülmütür. kinci sırada mesai arkadaları gelmekte sonucu tespit edilmitir. Jung vd. (2), yiyecek içecek iletmelerinde igörenlerin etik deerleri nasıl algıladıklarını incelemek amacıyla Kore de 788 igören üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda igörenleri i etii algıları ile iletmeye uyumu arasında pozitif bir iliki tespit edilmitir. Meneke (28), seyahat acentalarında igörenlerin etik davranıları algılama düzeylerini tespit etmek amacıyla Ankara da 232 igören üzerinde aratırma gerçekletirmilerdir. Aratırma sonucunda; cinsiyetin, alınan eitim durumunun ve mesleki eitimin etik kavramını algılamada anlamlı farklılıklar oluturan faktörler olduu sonucu tespit edilmitir. Varinli (24), otel iletmelerinde igörenlerin etik algılarını belirlemek amacıyla Kapadokya Bölgesi nde faaliyet gösteren üç ve dört yıldızlı otel çalıanları üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda etik olmayan davranıların igörenler tarafından tasvip edilmedii sonucu ortaya konulmutur. Ünlüönen ve Olcay (23), otel iletmelerinde görev yapan igörenlerin eitim düzeyleri ile ahlaki sorumluluk bilinçleri arasındaki ilikiyi ortaya koymak adına Ankara da otel iletmeleri çalıanları üzerinde aratırma gerçekletirmilerdir. Aratırma sonucunda otel iletmelerinde igörenlerin eitim düzeyleri ile ahlaki sorumlulukları arasında iliki tespit etmilerdir. Fo (2), otel iletmelerinde çalıan igörenlerin etik davranılara tutumlarını belirlemek amacıyla Hırvatistan da 632 igören üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda igörenler yöneticilerin tutum ve davranılarını çounlukla Egoist olarak tanımlamıtır. Chen vd. (2), turizm eitimi alan örencilerin i deerlerini aratırmak amacıyla Tayvan da dört farklı üniversitede 3 örenci üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda aratırmaya katılan örencilerin cinsiyet özelliklerine göre i deerlerini algılama düzeyleri arasında farklılıklar gözlenmitir. Buna göre erkek örencilerin en önemli i deeri ekonomik getiri olarak tespit edilmitir

5 Wong (998), otel igörenlerinin etik kuralları algılama düzeylerini tespit etmek amacıyla Honk Kong da yıldızlı 3 otel iletmesinde toplam 299 kii üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda 8-25 ya aralıında bulunan çalıanların daha yalı olan ya grubuna kıyasla etik olmayan davranılar konusunda daha esnek olduu tespit edilmitir. Bununla birlikte daha yüksek eitim düzeyine sahip igörenler daha az eitim düzeyine sahip igörenlere kıyasla daha fazla etik kurallara uyduunu tespit etmitir. Turizm iletmelerinde yöneticilerin etik görülerini belirlemek amacıyla gerçekletirilen aratırmaların ana hatları ise aaıdaki gibidir: Yeh (22), konaklama iletmelerinde etik kavramının önemini kavrayabilmek amacıyla ABD de otel yöneticilerinin i etii konusunda algılarını belirlemek amacıyla 6 otel genel müdürü üzerinde aratırma yapmıtır. Aratırma sonucunda etik kodların iletme için önemli olduu ve i ahlakı konusuna daha fazla odaklanmak gerektiinin altı çizilmitir. Ayrıca dürüstlük, saygı ve adalet en önemli unsur olarak tespit edilmitir. Chen ve Choi (28), otel iletmelerinde etik deerleri gelitirmek ve üç farklı ya grubu arasında etik algılamaların farklılıklarını ortaya koymak amacıyla ABD de 398 otel yöneticisi üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda konfor ve güvenlik, mesleki geliim, kiisel geliim ve i ortamı deerleri konusunda ya grupları arasında farklı görüler tespit edilmitir. Bekta (28), otel yöneticilerinin etik kodları algılama düzeyini belirlemek amacıyla, Mula ilinde bulunan 4 ve 5 yıldızlı 72 üst düzey otel yöneticisi üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda eitim, unvan ve deneyime özelliklerine göre etik kodların çalıma hayatına katkısının bir farklılık göstermedii sonucu tespit edilmitir. Beck vd. (27), otel pazarlama yöneticilerinin etik deerlere ilikin algılamalarını belirlemek amacıyla otel pazarlama yöneticisi üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda otel pazarlama yöneticilerinin karılatıkları benzersiz durumlar için etik kurallara uymanın bir gereklilik olduu ortaya çıkmıtır. Yaman ve Gürel (26), farklı kültürlerden gelen turizm yöneticilerinin etik karar almalarında farklılık olup olmadıını aratırmak amacıyla Avustralya ve Türkiye de görev yapan yöneticiler üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda Türk yöneticilerin etik davranıları algılamasında Avustralyalı yöneticilere kıyasla daha yüksek oranda gerçekletii sonucu tespit edilmitir. Yeung (24), otel iletmelerinde etik kodların önemini belirlemek amacıyla 38 yönetici üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda 8 faktör belirlenmi ve en önemli etik sorunlar cinsel taciz ve iletme ürünlerini çalınması olarak tespit edilmitir. Wong ve Chung (23), yiyecek-içecek iletmeleri yöneticilerinin i deerlerini tespit etmek amacıyla Hong Kong otellerinde 52 yiyecek-içecek iletmesi yöneticisi üzerinde aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda 5 faktör tespit edilmi olup yöneticiler tarafından verilen cevaplara göre i deerlerini etkileyen en önemli faktör çalıma arzusu olarak tespit edilmitir. Aynı zamanda yöneticiler güvenli istihdam, fiziksel olarak iyi çalıma koulları, yüksek kazanç ve i birlii hususlarını önemli bulmutur. Coughlan (2), otelcilik sektöründe profesyonel kodların incelenmesi amacıyla aratırma gerçekletirmitir. Aratırma sonucunda otelcilik sektörü satı temsilcileri kendi güvenirlilii ve profesyonellii için en büyük engelin yetki sorunu olduunu belirtmilerdir. Dier taraftan otelcilik sektöründe etik kodların gelitirilmesi amacıyla sertifika programlarının profesyonel birliklerle birletirilerek mevcut etik kodların gelitirilmesinin önemi belirtilmitir. 3.METODOLOJ Turizm iletmelerinde yönetici ve igörenlerin ahlaki yeterlilik düzeyinin üst düzeyde olması, hizmet sunumunda yaanabilecek olası hizmet hatalarını da bertaraf edebilmektedir. Bu nedenle yönetici ve igörenlerin sahip olduu ahlaki yeterlilik düzeyinin müteri memnuniyetine ve dolayısıyla turizm iletmelerinin kârlılık oranlarına önemli etkisi bulunmaktadır. Dolayısıyla turizm sektörü için etik ve ahlaki deerlere balılık, turizm iletmelerinin varlıklarını devam ettirmesi, turizm yöneticileri ve igörenlerin ahlaki bir çalıma ortamına kavuturulması açısından önem arz etmektedir. Bu bölüm, aratırmanın amacı ve önemi, evren ve örneklem, anket formunun içerii ve veri çözümleme yöntemi, pilot uygulama ve ölçümün güvenirlilii, asıl uygulama ve ölçümün güvenirlilii ve aratırmanın bulguları balıkları olmak üzere 6 balık altında ele alınmıtır. 3.. Aratırmanın Amacı ve Önemi - 8 -

6 Bir turizm iletmesinde yönetici ve igören davranılarının ahlaki olması turizm iletme faaliyetlerinin odak noktasını oluturmaktadır. Bu kapsamda aratırmanın amacı, turizm iletmelerinde yönetici ve igören etik davranılarının, stajyer örenci gözüyle deerlendirilmesi olarak belirlenmitir. Bu amaç kapsamında aratırmanın hipotezi aaıdaki gibi belirlenmitir: H: Turizm iletmelerinde yönetici ve igörenlerin etik davranıları, stajyer örenci gözüyle istatiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermektedir. Bir iletmede bir teorinin etkin bir ekilde uygulanabilmesi, onun ilgili alanyazın ve yapılan aratırmalar tarafından güçlü bir ekilde tanımlanıp kabul edilmesine balıdır (Altunıık vd., 27). Turizm iletmelerinde etik kavramı, ilgili alan yazında oldukça yaygın olarak incelenen bir kavram olmasıyla birlikte yönetici ve igören etik davranılarını turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin bakı açısına göre deerlendirmeleri konusu ise ilgili yazında oldukça sınırlı kalmı; hatta yönetici ve igören etik davranılarını karılatıran herhangi bir aratırma ise henüz yapılmamıtır. Yapılan bu aratırma, turizm iletmelerinde yönetici ve igören etik davranılarını, stajyer örencilerin gözüyle ortaya koyması ve ilgili literatürde eksik olan konuya odaklanması sebebiyle önem arz etmektedir. Aynı zamanda gelecein turizm yöneticileri olan stajyer örencilerin etik davranılara yönelik algı düzeylerinin detaylı bir ekilde ortaya konulması, bu çalımanın ilgili yazına sunabilecei dier bir katkıdır. Ayrıca elde edilen bulgularla geçmi literatür çalımaları kıyaslanarak turizm yöneticilerine ve turizm igörenlerine ahlaki ve toplumsal deerlerin iyiletirilmesi konusunda katkı salayacaktır Aratırmanın Evreni ve Örneklemi Yapılan bu aratırmanın evrenini, Gaziantep Üniversitesi Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksek Okulu örencileri ile Gaziantep Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Gastronomi ve Mutfak Sanatları örencileri oluturmaktadır. Bu kapsamda Gaziantep Üniversitesi Örenci Daire Bakanlıı ile görüülmü ve Gaziantep Üniversitesi Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksek Okuluna kayıtlı aktif örenci sayısı 98, Gaziantep Üniversitesi Gastronomi ve Mutfak Sanatlarına kayıtlı aktif örenci sayısı ise 8 dir. Aratırmanın bu iki programa kayıtlı örenciler üzerinde gerçekletirilecek olmasından dolayı aratırma evreni 98 olarak belirlenmitir. Sosyal bilimler alanında gerçekletirilen aratırmaların çounda, aratırma verileri örneklem üzerinde yapılarak elde edilen sonuçlar ilgili evrene genellenmektedir. Örneklem almanın belli ve bilinen kuralları vardır. Ancak o zaman, alınan örneklemin evreni temsil edebilecei kabul edilebilir. Bu aratırmada ise amaçlı örnekleme kullanılmıtır. Amaçlı örneklemede aratırmacı kimlerin seçilecei konusunda kendi yargısını kullanır ve aratırmanın amacına en uygun olanları örnekleme alır (Balcı, 27: 9). Bundan dolayı sadece turizm iletmelerinde staj eitimi alan örenciler aratırmaya dâhil edilmemi aynı zamanda aratırmanın amacına uygun bir biçimde henüz staj eitimine balamamı ancak turizm iletmelerinde i tecrübesine sahip. sınıf örencileri de aratırmaya dâhil edilmitir. Bu aratırmanın örneklemini ise Gaziantep Üniversitesi Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksek Okulu ve Gaziantep Üniversitesi Gastronomi ve Mutfak Sanatları örencileri olup turizm iletmelerinde staj eitimi almı/çalımı 38 örenci oluturmaktadır. Aratırma kapsamında evren büyüklüklerinin ortaya konulmasından sonra önemli olan dier bir konu ise, evreni temsil edebilecek örneklem sayısının tespit edilmesidir. Altunıık vd. (27:27) tarafından ortaya konulan ve ilgili yazında çok sayıda aratırmacı tarafından göz önüne alınan evren büyüklüklerine göre bu aratırmada belirlenen evreni temsil etme yeteneine sahip örneklem büyüklüü 285 tir. Dolayısıyla bu çalımada elde edilen örneklem sayısının aratırma evrenini temsil etme yeteneine sahip olduu söylenebilir Anket Formunun çerii ve Veri Çözümleme Yöntemi Turizm iletmelerinde yönetici ve igören etik davranılarının, stajyer örenci gözüyle deerlendirilmesi amacıyla yapılan bu aratırmada anket yöntemi kullanılmıtır. Bu aratırma kapsamında oluturulan anket formu iki bölümden olumaktadır. Birinci bölümde yönetici-stajyer örenci arasındaki etik davranıları deerlendirmek üzere 25 adet soru hazırlanmı, daha sonra oluturulan ikinci bölümde ise hazırlanan bu 25 soru igören-stajyer örenci ilikilerinde etik davranıları ölçmek üzere uyarlanmıtır. Anket formu, daha önce bu konuyla ilgili yapılan aratırmalardan faydalanarak oluturulmutur (Yeung ve Pine, 23; Varinli, 24; Pelit ve Güçer, 27; Pelit ve Arslantürk, 2; Lee ve Tsang, 23; Körolu ve Gezen, 24). Ayrıca aratırmada betimsel analiz teknii kullanılarak, etik davranılar; Mesleki Geliime Fırsat Salama Sorumluluu, Eit davranma sorumluluu, Tacizden Sakınma Sorumluluu, Çalıma Hayatının Kalitesini Yükseltme Sorumluluu, Özel Hayatın Gizlilii Hakkına Saygılı Olma - 9 -

7 Sorumluluu, Topluma ve Stajyerlere Örnek Olma Sorumluluu olmak üzere 6 balık altında gruplandırılmıtır. Betimsel analiz tekniinin kullanılmasının amacı ham haldeki verilerin okuyucuların anlayabilecei ve isterlerse kullanabilecei bir ekle sokulmasıdır. Bu amaçla elde edilen veriler önce mantıki bir sıraya konulur. Daha sonra yapılan bu betimlemeler (sınıflandırmalar) yorumlanır (Altunıık, vd., 27: 268). Anket sorularının ikinci bölümünü oluturan yönetici ve igören etik davranılarını deerlendirmeye yönelik kodlamalar ; : Hiçbir zaman 2: Nadiren, 3: Ara sıra, 4: Çounlukla, 5: Her zaman olmak üzere 5 li Likert eklindedir. Bu aratırma, 24 yılının Ekim, Kasım ve Aralık aylarında Gaziantep Üniversitesi nde gerçekletirilmitir. Aratırma sonucu elde edilen veriler SPSS 6. paket programı kullanılarak analiz edilmitir Pilot Uygulama ve Ölçümün Güvenirlilii Asıl uygulamaya geçmeden önce anket formunun anlaılabilirliini ve uygulanabilirliini ölçmek amacıyla evreni temsil yeteneine sahip kii üzerinde pilot uygulama gerçekletirilmitir. Bu uygulama 24 yılı Ekim ayında aratırmacılar tarafından gerçekletirilmitir. Pilot uygulamada ölçümün güvenirliliini tespit etmek amacıyla Cronbach s Alpha Katsayısı hesaplanmı bu katsayının,875olduu görülmütür. Akbulut (2) a göre bu sonuç yüksek derecede güvenilirdir (,8 <,). Ayrıca bununla yetinilmeyip 5 sorudan oluan anket formu iki ye bölünmü, ilk 25 soru için Cronbach s Alpha Katsayısı,797 geriye kalan 25 soru için ise Cronbach s Alpha Katsayısı,783 olarak hesaplanmıtır. Elde edilen bu sonuçların Akbulut (2) a göre oldukça güvenilir olduu görülmektedir (,6 <,8). Bu analiz sonuçlarından yola çıkılarak veri toplama aracına son ekli verilmi ve asıl uygulamaya geçilmitir Asıl Uygulama ve Ölçümün Güvenirlilii Pilot uygulamanın güvenilirlik analizlerinden sonra anketin asıl uygulamasına geçilmitir. Bu uygulama, 24 yılı Kasım ve Aralık aylarında aratırmacılar tarafından gerçekletirilmitir. Ölçümün güvenirliliini ölçmek amacıyla Cronbach s Alpha testi uygulanmıtır. Cronbach s Alpha Katsayısı,858 olarak hesaplanmıtır. Akbulut (2) a göre bu sonuç yüksek derecede güvenilirdir (,8 <,). Daha sonra anket soruları 2 ye bölünerek Cronbach s Alpha Katsayısı hesaplanmıtır. lk 25 soru için Cronbach s Alpha Katsayısı,76 geriye kalan 25 soru için ise Cronbach s Alpha Katsayısı,766 olarak hesaplanmıtır. Akbulut (2) a göre ise elde edilen bu sonuçlar oldukça güvenilirdir (,6 <,8) BULGULAR Aratırmanın bulgular kısmı iki balıkta ele alınmıtır. Buna göre birinci balıkta, aratırmaya katılan müterilerin demografik özellikleri ortaya konulmutur. kinci bölümde ise yönetici ve igören etik davranılarının, stajyer örenci gözüyle deerlendirilmesine yönelik sorulan 5 sorunun bulgularına yer verilmitir. Ayrıca aratırmanın amacı balıı altında belirtilen hipotezi test etmek amacıyla, verilerin normal daılım gösterip göstermediine bakılmıtır. Verilerin normallik daılımı (n>3) olduu için Kolmogorov- Smirnov Testi ile hesaplanmı ve verilerin normal daılım göstermedii tespit edilmitir (p<,5). Bununla yetinilmeyip verilerin Skewness katsayısı,2±,39 eklinde hesaplanmıtır. Dolayısıyla verilerin daılımının saa (pozitif) çarpık olduunu söylemek mümkündür. Kurtosis katsayısı 2,782±,277 eklinde hesaplanmı dolayısıyla verilerin sivri bir daılıma sahip olduunu söylemek mümkündür. Buna göre veriler saa çarpık ve sivridir. Akbulut (2), verilerin normal daılım salamadıı durumlarda verilerin belirli teknikler kullanarak dönütürülmesi gerektiini savunmaktadır. Bundan dolayı deikenlerin karesi, ve LOG dönüümü alınarak dönütürme ilemi denenmitir. Ancak sonucun deimedii, yani verilerin hiçbir ekilde normal daılım göstermedii gözlemlenmitir. Veriler, parametrik testler için hiçbir ekilde varsayımları karılamadıı için eletirilmi/ baımlı örneklem T testinin parametrik olmayan karılıı Wilcoon aretli Sıralar Testi ile analizi edilmitir (Akbulut, 2: 74) Örencilerin Demografik Özelliklerine likin Bulgular Örencilerin; cinsiyet, mezun olduu lise, devam etmekte olduu eitim düzeyi ve staj eitimi aldıı iletme türüne yönelik demografik özelliklerini belirlemeye yönelik 4 adet soru yöneltilmitir. Bu sorulardan elde verilerin frekans ve yüzde deerleri hesaplanmı ve elde edilen sonuçlar Tablo de gösterilmitir. Tablo : Örencilerin Demografik Özelliklerine likin Bulgular - 2 -

8 Cinsiyet Frekans (n) Yüzde (%) Devam Edilen Eitim Düzeyi Frekans (n) Yüzde (%) Kız 32 42,9 Önlisans 79 58, Erkek 76 57, Lisans 29 4,9 TOPLAM 38, TOPLAM 38, Mezun Olduu Lise Türü Frekans (n) Yüzde (%) Staj Görülen letmenin Türü Frekans (n) Yüzde (%) Genel Lise 5 48,7 Konaklama 65 53,6 Anadolu Lisesi 35,4 Yiyecek-çecek 2 36,4 Anadolu Otelcilik ve Turizm 67 2,8 Seyahat 29 9,4 Meslek Lisesi Kız Teknik ve Meslek Lisesi 56 8,2 Ulatırma 2,6 TOPLAM 38, TOPLAM 38, Tablo e göre örencilerin %57, i erkek, %42,9 u ise kızdır. Örencilerin %48,7 si genel lise mezunu, %,4 ü Anadolu Lisesi mezunu, %2,8 i Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi mezunu, %8,2 si ise Kız Teknik ve Meslek Lisesi mezunudur. Örencilerin %58, i önlisans, %4,9 u lisans düzeyinde turizm eitim almaya devam etmektedirler. Örencilerin staj eitimi gördükleri iletme türüne bakıldıında %53,6 sı konaklama, %36,4 ü yiyecek-içecek, %9,4 ü seyahat ve %,6 sı ulatırma iletmelerinde staj yapmıtır Yönetici ve gören Etik Davranılarına Yönelik Bulgular Bu bölümde etik davranılar Mesleki Geliime Fırsat Salama Sorumluluu, Eit davranma sorumluluu, Tacizden Sakınma Sorumluluu, Çalıma Hayatının Kalitesini Yükseltme Sorumluluu, Özel Hayatın Gizlilii Hakkına Saygılı Olma Sorumluluu ile Topluma ve Stajyerlere Örnek Olma Sorumluluu olmak üzere 6 balık altında sınıflandırılmıtır. Yöneticilerin ve igörenlerin etik davranıları, stajyer örenci gözüyle istatiksel olarak anlamlı farklılık gösterip göstermediini tespit etmek amacıyla yapılan Wilcoon aretli Sıralar Testi her bir ifade için ayrı ayrı uygulanmıtır. Bununla yetinilmeyip sonuç bölümünde yöneticiler lehine mi? yoksa igörenler lehine mi? anlamlı bir farklılık olduu gösterilmitir. Tablo 2: Mesleki Geliime Fırsat Salama Sorumluluuna Göre Aritmetik Ortalama, Standart Sapma Deerleri ve Aritmetik Ortalamaların Wilcoon aretli Sıralar Testi le Karılatırılması Yönetici gören Wilcoon aretli Sıralar Testi.Mesleki Geliime Fırsat Salama Sorumluluu yöneticiler/igörenler rotasyon ve adaptasyon konusunda gerekli hassasiyeti gösterdi. Art. S.S Art. S.S. Art. Far kı (Y-) 3,5,37 3,36,27 -,3 3 a Negatif sıra Pozitif sıra Balı sıra N 75 b 2 c Sig(p) SONUÇ, görenler lehine anlamlı bir farklılık vardır yöneticiler/igörenler bize verdii görevleri tam olarak açıkladı. 3,78,34 3,48,44,3 73 a 8 b 27 c,2 Yöneticiler lehine anlamlı bir farklılık vardır. yöneticiler/igörenler bizlerin geliimi için çaba harcadı. 3,29,4 3,42,26 -,3 3 a 97 b 8 c,9 Anlamlı bir farklılık yoktur. yöneticiler/igörenler meslek sırlarını sakladı. 3,,5 3,2,42 -, 84 a 77 b 47 c,39 Anlamlı bir farklılık yoktur

9 yöneticiler/igörenler meslekle ilgili hizmet içi eitim konusuna gerekli hassasiyeti gösterdi. 3,4,4 3,37,38,3 77 a 9 b 4 c,797 Anlamlı bir farklılık yoktur. yöneticiler/igörenler meslekle ilgili yayınları ve teknolojik gelimeleri takip etmemize fırsat sundu. 3,33,44 3,8,45,5 82 a 95 b 3 c,63 Anlamlı bir farklılık yoktur. yöneticiler/igörenler duygu ve düüncelerimize deer verdi. 3,45,29 3,59,3 -,4 a 78 b 3 c,96 Anlamlı bir farklılık yoktur. a.yönetici etik davranıları<gören etik davranıları; b. Yönetici etik davranıları>gören etik davranıları; c. Yönetici etik davranıları=gören etik davranıları Tablo 2 ye göre yöneticiler/igörenlerrotasyon ve adaptasyon konusunda gerekli hassasiyeti gösterdi ifadesinde yönetici davranılarının igören davranılarından daha düük olduu sıraların sayısı 3 (negatif sıra), yönetici davranılarının igören davranılarından daha yüksek olduu sıraların sayısı 75 (pozitif sıra), balı sıra sayısı ise 2 olarak hesaplanırken; bu soru için yönetici ve igören davranılarının aritmetik ortalama farkı = -,3 eklinde hesaplanmıtır. Buna göre yönetici ve igören etik davranıları arasında istatiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmitir (p<,5). Wilcoon aretli Sıralar Testi analizinden yola çıkarak, bu soru için igörenler lehine anlamlı bir farklılık olduu görülmütür. Dolayısıyla rotasyon ve adaptasyon konusunda, yöneticilerin igörenlere kıyasla daha az hassasiyet gösterdiklerini söylemek mümkündür. yöneticiler/igörenlerbize verdii görevleri tam olarak açıkladı sorusunda yönetici davranılarının igören davranılarından daha düük olduu sıraların sayısı 73 (negatif sıra), yönetici davranılarının igören davranılarından daha yüksek olduu sıraların sayısı 8(pozitif sıra), balı sıra sayısı ise 27 olarak hesaplanırken; bu soru için yönetici ve igören davranıları aritmetik ortalamaları farkı =,3 eklinde hesaplanmıtır. Buna göre yönetici ve igören etik davranıları arasında istatiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmitir (p<,5). Wilcoon aretli Sıralar Testi analizinden yola çıkarak, bu soru için yöneticiler lehine anlamlı bir farklılık olduu görülmütür. Dolayısıyla bize verdii görevleri tam olarak açıkladı ifadesinde igörenlerin yöneticilere kıyasla daha az duyarlı olduklarını söylemek mümkündür. Geriye kalan 5 soru için ise anlamlı bir farklılık tespit edilememitir (p>,5). 2.Eit Davranma Sorumluluu Tablo 3: Eit Davranma Sorumluluu Balıının Aritmetik Ortalama, Standart Sapma Deerleri ve Aritmetik Ortalamaların Wilcoon aretli Sıralar Testi le Karılatırılması Yönetici gören Wilcoon aretli Sıralar Testi Art. S.S rt. S.S. Art. OrtFarkı (Y- ) Negatif sıra Pozitif sıra Balı sıra N p) Art. Sig( UÇ SON yöneticiler/igörenler müterinin verdii bahiin eit paylaılması konusunda adil davrandı.,93,63,23,55 -,3 98 a 67 b 43 c,2 görenl er lehine anlamlı bir farklılık vardır. yöneticiler/igörenler dier i görenlerle bize eit söz hakkı verdi.,3,29,3,35 -,7 9 a 83 b 6 c,52 Anlamlı bir farklılık yoktur

10 yöneticiler/igörenler gereinden fazla i yükü yükledi.,34,39,2,32,3 82 a b 6 c,56 Anlamlı bir farklılık yoktur. yöneticiler/igörenler cinsiyet ayrımcılıı yaptı.,64,53,63,47, 8 a 8 b 47 c,977 Anlamlı bir farklılık yoktur. a.yönetici etik davranıları<gören etik davranıları; b. Yönetici etik davranıları>gören etik davranıları; c. Yönetici etik davranıları=gören etik davranıları Tablo 3 e göre yöneticiler/igörenlermüterinin verdii bahiin eit paylaılması konusunda adil davrandı ifadesinde yönetici davranılarının igören davranılarından daha düük olduu sıraların sayısı 98 (negatif sıra), yönetici davranılarının igören davranılarından daha yüksek olduu sıraların sayısı 67 (pozitif sıra), balı sıra sayısı ise 43 olarak hesaplanırken; bu soru için yönetici ve igören davranıları aritmetik ortalamaları farkı = -,3 eklinde hesaplanmıtır. Buna göre yönetici ve igören etik davranıları arasında istatiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmitir (p<,5). Wilcoon aretli Sıralar Testi analizinden yola çıkarak, bu soru için igörenler lehine anlamlı bir farklılık olduu görülmütür. Dolayısıyla müterinin verdii bahiin eit paylaılması konusunda adil davrandı ifadesinde yöneticilerin igörenlere kıyasla daha az duyarlı olduklarını söylemek mümkündür. Geriye kalan 3 soru için ise anlamlı bir farklılık tespit edilememitir (p>,5). Tablo 4: Tacizden Sakınma Sorumluluu Balıının Aritmetik Ortalama, Standart Sapma Deerleri ve Aritmetik Ortalamaların Wilcoon aretli Sıralar Testi le Karılatırılması Yöneti ci 3.Tacizden Sakınma Sorumluluu yöneticiler/igörenler kendi özel ilerindebizleri kullandı. rt. A.S 2,22,33 rt.,55 göre n A 2.S.,46 S rt. Farkı (Y-),33 A - Wilcoon aretli Sıralar Testi Negatif sıra Pozitif sıra Balı sıra N 3 a 68 b 37 c A rt. ig(p), S SONUÇ görenler lehine anlamlı bir farklılık vardır. yöneticiler/igörenler sözlü tacizde bulundu. 2,5,42,26 2,37, - 87 a 69 b 52 c,37 Anlamlı bir farklılık yoktur. yöneticiler/igörenler onur kırıcı davranılarda bulundu. 2,4,4,44 2,36,4-89 a 8 b 38 c,664 Anlamlı bir farklılık yoktur. yöneticiler/igörenler baarısızlıımızdan dolayı bizi küçük düürdü. 2,3,32,46 2,37,5-5 a 8 b 23 c,89 Anlamlı bir farklılık yoktur. a.yönetici etik davranıları<gören etik davranıları; b. Yönetici etik davranıları>gören etik davranıları; c. Yönetici etik davranıları=gören etik davranıları Tablo 4 e göre yöneticiler/igörenlerkendi özel ilerindebizleri kullandı sorusunda yönetici davranılarının igören davranılarından daha düük olduu sıraların sayısı 3 (negatif sıra), yönetici davranılarının igören davranılarından daha yüksek olduu sıraların sayısı 68 (pozitif sıra), balı sıra sayısı ise 37 olarak hesaplanırken; bu soru için yönetici ve igören davranıları aritmetik ortalamaları farkı = -,33 eklinde hesaplanmıtır. Buna ve yönetici ve igören etik davranıları arasında istatiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmitir (p<,5). Wilcoon aretli Sıralar Testi analizinden yola çıkarak, bu soru için igörenler lehine anlamlı bir farklılık olduu görülmütür. Dolayısıyla kendi özel ilerinde bizleri kullandı ifadesinde yöneticilerin igörenlere kıyasla daha az duyarlı olduklarını söylemek mümkündür. Geriye kalan 3 soru için ise anlamlı bir farklılık tespit edilememitir (p>,5)

11 Tablo 5: Çalıma Hayatının Kalitesini Yükseltme Sorumluluu Balıının Aritmetik Ortalama, Standart Sapma Deerleri ve Aritmetik Ortalamaların Wilcoon aretli Sıralar Testi le Karılatırılması Yöneti göre Wilcoon aretli Sıralar Testi ci n 4.Çalıma Hayatının Kalitesini Yükseltme Sorumluluu yöneticiler/igörenler i güvenlii konusunda gerekli önlemleri aldı. yöneticiler/igörenler bizlerin ekonomik çıkarlarını korudu. yöneticiler/igörenler güvenli ve salıklı ortamlarda çalımamıza yardımcı oldu. yöneticiler/igörenler sosyal güvenlik haklarının korunmasına yönelik gerekli hassasiyeti gösterdi. yöneticiler/igörenler izin haklarını düzenli kullanmamızı saladı. rt.,67,9,4,3,47.s,27,54,34,34,5 S rt. A.S 3,36,39 3,39,39 3,38,3 3,45,26 3,55,32 Art. OrtFarkı (Y- ) Negatif sıra Pozitif sıra Balı sıra S N ig(p),3 6 8 a, 5 b 35 c -,3 7 a,2 7 b 3 c,3 8 9 a 9 b 8 3 c -,5 9 a 5 b 8 4 c -,8 8 7 a 3 b 38 c 8,7,43,44 SONUÇ Yöneticiler lehine anlamlı bir farklılık vardır. görenler lehine anlamlı bir farklılık vardır. Anlamlı bir farklılık yoktur. Anlamlı bir farklılık yoktur. Anlamlı bir farklılık yoktur. a.yönetici etik davranıları<gören etik davranıları; b. Yönetici etik davranıları>gören etik davranıları; c. Yönetici etik davranıları=gören etik davranıları Tablo 5 e göre yöneticiler/igörenleri güvenlii konusunda gerekli önlemleri aldı ifadesinde yönetici davranılarının igören davranılarından düük olduu sıraların sayısı 68 (negatif sıra), yönetici davranılarının igören davranılarından daha yüksek olduu sıraların sayısı 5 (pozitif sıra), balı sıra sayısı ise 35 olarak hesaplanırken; yönetici ve igören davranıları aritmetik ortalamaları farkı =,3 eklinde hesaplanmıtır. Buna göre yönetici ve igören etik davranıları arasında istatiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmitir (p<,5). Wilcoon aretli Sıralar Testi analizinden yola çıkarak, bu soru için yöneticiler lehine anlamlı bir farklılık olduu görülmütür. Dolayısıyla i güvenlii konusunda gerekli önlemleri aldı ifadesinde igörenlerin yöneticilere kıyasla daha az duyarlı olduklarını söylemek mümkündür. yöneticiler/igörenlerbizlerin ekonomik çıkarlarını korudu ifadesinde yönetici davranılarının igören davranılarından daha düük olduu sıraların sayısı 7 (negatif sıra), yönetici davranılarının igören davranılarından daha yüksek olduu sıraların sayısı 7 (pozitif sıra), balı sıra sayısı ise 3 olarak hesaplanırken; bu ifade için yönetici ve igören davranıları aritmetik ortalamaları farkı = -,3 eklinde hesaplanmıtır. Buna göre yönetici ve igören etik davranıları arasında istatiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmitir (p<,5). Wilcoon aretli Sıralar Testi analizinden yola çıkarak, bu ifade için igörenler lehine anlamlı bir farklılık olduu sonucu tespit edilmitir. Dolayısıyla bizlerin ekonomik çıkarlarını korudu ifadesinde yöneticilerin igörenlere kıyasla daha az duyarlı olduklarını söylemek mümkündür. Geriye kalan 3 ifade için anlamlı bir farklılık tespit edilememitir (p>,5). Tablo 6: Özel Hayatın Gizlilii Hakkına Saygılı Olma Sorumluluu Balıının Aritmetik Ortalama, Standart Sapma Deerleri ve Aritmetik Ortalamaların Wilcoon aretli Sıralar Testi le Karılatırılması, Yönetici gören Wilcoon aretli Sıralar Testi

12 5.Özel Hayatın Gizlilii Hakkına Saygılı Olma Sorumluluu yöneticiler/igörenler dini inançlarımıza saygı gösterdi. yöneticiler/igörenler özel hayatlarımıza müdahalede bulundu. t. Ar.S 4, 9,24 2, 29,4 A rt..s,98,45 3 2,29,4 S Art.Or t. Farkı(Y-) Negatif sıra Pozitif sıra Balı sıra N, 74 a b c ,6 5 a b 2 c 8 2 ig(p),8,3 S NUÇ SO Anl amlı bir farklılık yoktur. Anl amlı bir farklılık yoktur. a.yönetici etik davranıları<gören etik davranıları; b. Yönetici etik davranıları>gören etik davranıları; c. Yönetici etik davranıları=gören etik davranıları Tablo 6 ya göre Özel Hayatın Gizlilii Hakkına Saygılı Olma Sorumluluu balıı altında yer alan yöneticiler/igörenlerdini inançlarımıza saygı gösterdi ve yönetici/igören özel hayatlarımıza müdahalede bulundu ifadeleri için istatiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilememitir (p>,5). Tablo 7: Topluma ve Stajyerlere Örnek Olma Sorumluluu Balıının Aritmetik Ortalama, Standart Sapma ve Aritmetik Ortalamaların Wilcoon aretli Sıralar Testi le Karılatırılması 6.Topluma ve Stajyerlere Örnek Olma Sorumluluu yöneticiler/igörenler müteri istek ve ikâyetleri ile ilgilendi. Yönetici gören Wilcoon aretli Sıralar Testi Art. S.S Art. S.S Art. Farkı (Y-) Negatif sıra Pozitif sıra Balı sıra N Sig(p) 3,85,28 3,55,33,3 62 a 6 b 4 c SONUÇ, Yöneticiler lehine anlamlı bir farklılık vardır. yöneticiler/igörenlerinsan salıına zararlı malların satıını yapmamızı istedi. 2,4,38 2,,36,3 7 a 8 b 57 c,67 Anlamlı bir farklılık yoktur. yöneticiler/igörenleri yerinde alkol veya uyuturucu madde kullandı.,86,3,8,25,6 58 a 63 b 87 c,4 Anlamlı bir farklılık yoktur. a.yönetici etik davranıları<gören etik davranıları; b. Yönetici etik davranıları>gören etik davranıları; c. Yönetici etik davranıları=gören etik davranıları Tablo 7 ye göre yöneticiler/igörenlermüteri istek ve ikâyetleri ile ilgilendi ifadesinde yönetici davranılarının igören davranılarından daha düük olduu sıraların sayısı 62 (negatif sıra), yönetici davranılarının igören davranılarından daha yüksek olduu sıraların sayısı 6 (pozitif sıra), balı sıra sayısı ise 4 olarak hesaplanırken; bu ifade için yönetici ve igören davranıları aritmetik ortalamaları farkı =,3 eklinde hesaplanmıtır. Buna göre yönetici ve igören etik davranıları arasında istatiksel olarak anlamlı bir fark tespit edilmitir (p<,5). Wilcoon aretli Sıralar Testi analizinden yola çıkarak, bu ifade için yöneticiler lehine anlamlı bir fark olduu sonucu görülmütür. Dolayısıyla müteri istek ve ikâyetleri ile ilgilendi ifadesinde igörenlerin yöneticilere kıyasla daha az duyarlı olduklarını söylemek mümkündür. Geriye kalan iki ifade için ise anlamlı bir farklılık tespit edilememitir (p>,5). Aratırma bulguları genel olarak deerlendirildiinde yönetici ve igören etik davranıları arasında toplam 7 ifadede anlamlı bir farklılık tespit edilmitir. Buna göre yönetici ve igören etik davranıları arasındaki farklılıın büyüklüünün belirlenebilmesi için etki büyüklüü ölçümü gerçekletirilmi ve bu ifadelerin eta ( ) ile eta kare ( 2 ) deerlerine bakılmıtır. Etki büyüklüü deerleri yöneticiler/igörenlerrotasyon ve adaptasyon konusunda gerekli hassasiyeti gösterdi ifadesi için =,25 ve 2 =,63; yöneticiler/igörenlerbize verdii görevleri tam olarak açıkladı ifadesi için =,335 ve 2 =,2; yöneticiler/igörenlerkendi özel ilerindebizleri kullandı

13 ifadesi için =,345 ve 2 =,9; yöneticiler/igörenlermüteri istek ve ikâyetleri ile ilgilendi ifadesi için =,324 ve 2 =,5; yöneticiler/igörenlerbizlerin ekonomik çıkarlarını korudu ifadesi için =,327 ve 2 =,7; eklinde hesaplanmıtır. Bu etki büyüklüünün Cohen e göre orta düzeyde (,6< 2 <,4) olduu tespit edilmitir (Akbulut, 2:4). Dier taraftan yöneticiler/igörenlermüterinin verdii bahiin eit paylaılması konusunda adil davrandı ifadesi için =,45 ve 2 =,22; yöneticiler/igörenleri güvenlii konusunda gerekli önlemleri aldı ifadesi için =,39 ve 2 =,52 eklinde hesaplanmıtır. Bu etki büyüklüünün Cohen e göre geni düzeyde,4 ve üzeri olduu tespit edilmitir (Akbulut, 2:4). SONUÇ VE TARTIMA nsanolu var oldukça insan ilikileri ve eylemlerde hep var olacaktır. Dolayısıyla insanın eylemlerini etkileyen etik sorunlarda var olmaya devam edecektir. Gerçekletirilen bu aratırmada turizm iletmelerinde, yönetici ve igörenlerden kaynaklı etik sorunlar stajyer örencilerin gözüyle deerlendirilmitir. Aratırma kapsamında etik davranılar Mesleki Geliime Fırsat Salama Sorumluluu, Eit davranma sorumluluu, Tacizden Sakınma Sorumluluu, Çalıma Hayatının Kalitesini Yükseltme Sorumluluu, Özel Hayatın Gizlilii Hakkına Saygılı Olma Sorumluluu ve Topluma ve Stajyerlere Örnek Olma Sorumluluu olmak üzere 6 balık altında sınıflandırılmıtır.bu çalımadan elde edilen bulgular göz önünde bulundurulduunda aaıdaki sonuçlar ortaya çıkmıtır. Öncelikle stajyer örenci gözüyle, yönetici ve igören etik davranılarının, istatiksel olarak anlamlı bir farklılık gösterip göstermedii Wilcoon aretli Sıralar Testi ile analiz edilmitir. lgili literatürde yönetici ve igören etik davranılarını bu ifadeler açısından karılatıran bir çalımaya rastlanmamıtır. Dolayısıyla bu aratırmayı dier aratırmalardan farklı kılan özellii yönetici ve igören etik davranılarının karılatırılmasıdır. lgili aratırmalar bölümünde de belirtildii üzere daha önce gerçekletirilen aratırmalar, balı baına yönetici etik davranıları veya balı baına igören etik davranılarına odaklanmıtır. Bunu konu üzerine aratırma yapan aratırmacılar daha çok etik davranıların demografik özelliklere göre farklılık gösterip göstermediine odaklanmılardır (bkz. Sayfa ). Dolayısıyla aratırma konusu ile ilgili literatürde eksiklik olduunu söylemek mümkündür. Bu yüzden aratırma bulguları daha önce yapılan aratırma sonuçlarıyla kapsamlı bir ekilde karılatırılamamıtır. Dolayısıyla balı baına yönetici davranılarını veya balı baına igören davranılarını inceleyen aratırma sonuçları ile bu aratırmanın bulguları karılatırma yoluna gidilmitir. Gerçekletirilen bu aratırmaların bulguları deerlendirildiinde, aratırma sonuçlarının kısmen örtümekte olduu sonucunu söylemek mümkündür (Körolu ve Gezen, 24; Tuna ve Yeilta, 23; Lee ve Tsang, 23; Yılmazer ve Bahadır, 2; Yeh, 22; Meneke, 28; Bekta, 28; Beck vd., 27; Pelit ve Güçer, 27; Sarııık vd., 26; Varinli, 24; Yeung, 24; Coughlan, 2). Genel olarak 6 balık altında bulunan etik davranılar deerlendirildiinde; stajyer örencilerin gözüyle yönetici ve igören etik davranıları istatiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermektedir. Dolayısıyla H hipotezi kabul edilmitir. Aritmetik ortalamalar arasındaki farka bakılarak toplamda 6 balık altında bulunan etik davranılarda, igörenlerin daha duyarlı olduu sonucu yöneticilerin ise daha esnek bir tutum ve davranı sergilediklerini söylemek mümkündür. Mesleki geliime fırsat salama sorumluluu balıı deerlendirildiinde sadece 2 ifadede anlamlı farklılık tespit edilmitir. Bu balık altında anlamlı farklılık tespit edilen ifadelerden ilki Staj eitimi sürecinde yöneticiler/igörenler rotasyon ve adaptasyon konusunda gerekli hassasiyeti gösterdi olmu ve igörenler lehine anlamlı farklılık tespit edilmitir (p<,5). Dolayısıyla rotasyon ve adaptasyon konusunda igörenlerin yöneticilere kıyasla daha duyarlı olduunu söylemek mümkündür. Benzer ekilde konuyla ilgili dier çalımalar incelendiinde yöneticilerin genel olarak rotasyon ve adaptasyon konusunda duyarlı olmadıkları sonucu görülmütür (Christou, 999; Çetin, 25). Bu balık altında anlamlı farklılık tespit edilen dier ifade ise yöneticiler/igörenler bize verdii görevleri tam olarak açıkladı olmu ve yöneticiler lehine anlamlı farklılık tespit edilmitir (p<,5). Buna göre verilen görevleri tam olarak açıklama hususunda yöneticilerin igörenlere kıyasla daha duyarlı olduunu söylemek mümkündür. Bu balıkta geriye kalan 5 ifade için anlamlı farklılık tespit edilememitir (p>,5).bu bulguların yanı sıra bu balıkta turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin, yönetici etik davranıını deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama yöneticiler bize verdii görevleri tam olarak açıkladı (= 3,78); en düük aritmetik ortalama ise yöneticiler rotasyon ve adaptasyon konusunda gerekli hassasiyeti gösterdi ( = 3,5) eklinde gerçeklemitir. Öte yandan Kozak (22) ye göre stajyer örencinin uygulama yapma ve deneyim sahibi olma beklentisi dikkate

14 alındıında, ilk olarak, stajın iletmeye adaptasyon ile balaması ve sonrasında çeitli departmanları kapsayan rotasyonla devam etmesi gerekmektedir. Ancak bu aratırma bulguları, bunun çok az yönetici tarafından uygulandıını ortaya koymaktadır. Benzer ekilde Fo (2), otel iletmelerinde gerçekletirdii aratırmada igörenler, yöneticilerin bu tarz tutum ve davranılarını Egoist olarak tanımlamıtır. Turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin, igören etik davranıını deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama igörenler duygu ve düüncelerimize deer verdi ( = 3,59) en düük aritmetik ortalama ise igörenler meslekle ilgili yayınları ve teknolojik gelimeleri takip etmemize fırsat sundu ( = 3,8) eklinde ölçülmütür. Bu aratırma bulguları ise stajyer örencilerin meslekle ilgili yayınları ve teknolojik gelimeleri takip etmelerine fırsat sunulmadıını söylemek mümkündür. Eit davranma sorumluluu balıı deerlendirildiinde sadece yöneticiler/igörenler Müterinin verdii bahiin eit paylaılması konusunda adil davrandı ifadesi için igörenler lehine anlamlı farklılık tespit edilmitir (p<,5). Dolayısıyla bahiin eit paylaılması hususunda igörenlerin yöneticilere kıyasla daha duyarlı olduunu söylemek mümkündür. Bu sonuçla ilgili olarak nce (28:67), bahiin, i hayatında igörenleri ücretten sonra motive eden ve onların tatmin düzeyini direk etkileyen ikinci unsur olduunu ve yöneticilerin bu anlayıla igörenlere yaklaması gerektiini belirtmitir. Öte yandan Yılmaz (2), ise çalıanlar arası eitliin salanması adına çalıanlar arası bütün i süreçlerinde adil sistemler kurulması gerektiinin önemini belirtmitir. Bu balık altında geriye kalan 3 soru için anlamlı bir farklılık tespit edilememitir (p>,5).bu bulguların yanı sıra bu balıkta turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin, yönetici etik davranıını deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama yöneticiler gereinden fazla i yükü yükledi (=3,34) en düük aritmetik ortalama ise yöneticiler cinsiyet ayrımcılıı yaptı ( =2,64) eklinde tespit edilmitir. Bu sonuçlar ııında yöneticilerin stajyerlere karı bir cinsiyet ayrımcılıı yapmadıını söylemek mümkündür. Turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin, igören etik davranıını deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama igörenler müterinin verdii bahiin eit paylaılması konusunda adil davrandı ( =3,23) en düük aritmetik ortalama ise igörenler cinsiyet ayrımcılıı yaptı (=2,63) ifadelerinde gerçeklemitir. Öte yandan Leymann (99), cinsiyet ayrımının bir mobing ve suç unsuru olduunu belirtmektedir. Bu bilgiler ııında, hem yöneticilerin hem de igörenlerin cinsiyet ayrımcılıına fırsat vermemesi olumlu bir gelime olarak görülmektedir. Tacizden Sakınma Sorumluluu balıı altında sadece yöneticiler/igörenlerkendi özel ilerindebizleri kullandı ifadesi için igörenler lehine anlamlı farklılık tespit edilmitir (p<,5). Dolayısıyla kendi özel ilerinde bizleri kullandı ifadesi için igörenlerin yöneticilere kıyasla daha duyarlı olduklarını söylemek mümkündür. Bu balık altında geriye kalan 3 ifade için ise anlamlı bir farklılık tespit edilememitir (p>,5).bu bulguların yanı sıra bu balıkta turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin, yönetici etik davranıını deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama yöneticiler onur kırıcı davranıta bulundu ( =2,4) en düük aritmetik ortalama ise yöneticiler sözlü tacizde bulundu ( =2,5) eklinde ölçülmütür. Dolayısıyla yöneticilerin onur kırıcı davranıta bulunmadıkları sonucunu söylemek mümkündür. Benzer ekilde Pelit ve Güçer (27), yöneticilerin onur kırıcı davranıta bulunmaktan kaçındıkları sonucunu tespit etmilerdir. Dolayısıyla bu bulgu Pelit ve Güçer (27), aratırma sonuçlarıyla örtümektedir. Dier taraftan Yeung (24), ise 39 etik sorunu inceledikleri aratırmalarında özellikle taciz konusunun etik dıı konularda ön plana çıkan husus olduunu belirtmitir. Turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin, igören etik davranıını deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama igörenler kendi özel ilerinde bizleri kullandı ( =2,55) en düük aritmetik ortalama ise igörenler sözlü tacizde bulundu ( =2,26) eklinde ölçülmütür. Öte yandan Ergün (29), ise taciz ister sözlü, ister psikolojik ya da fiziksel nitelikte olsun, bireyin çalıma hayatını ciddi ekilde sıkıntıya sokacak ve baarısını düürecek etik dıı davranı olarak belirtmitir. Çalıma Hayatının Kalitesini Yükseltme Sorumluluu balıı deerlendirildiinde Staj eitimi sürecinde yöneticiler/igörenler bizlerin ekonomik çıkarlarını korudu ifadesi için igörenler lehine anlamlı bir farklılık tespit edilmitir (p<,5). Dolayısıyla bizlerin ekonomik çıkarlarını korudu ifadesinde, igörenlerin yöneticilere kıyasla daha duyarlı olduklarını söylemek mümkündür. Öte yandan Yenipınar (25), turizm iletmelerinin içinde bulunduu ekonomik koullar nedeniyle düük olan ücret düzeylerini yükseltecek önlemler alınması gerektiini belirtmektedir. Bu balık altında geriye kalan 4 ifade için ise anlamlı bir farklılık tespit edilememitir (p>,5). Dier taraftan imek (999), çalıma hayatının kalitesinin yükseltilmesi sorumluluunun özellikle yöneticilerin hassasiyet göstermesi gerektiini belirtmitir. Bu bulguların yanı sıra bu balıkta turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin, yönetici etik davranıını

15 deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama; Staj eitimi süresinde yöneticiler i güvenlii konusunda gerekli önlemleri aldı ( =3,67) en düük aritmetik ortalama ise yöneticiler bizlerin ekonomik çıkarlarını korudu (=3,9) eklinde hesaplanmıtır. Dolayısıyla yöneticilerin i güvenlii konusunda gerekli önlemleri aldıını söylemek mümkündür. Bu sonuca tezat bir biçimde Pelit ve Güçer (27), i etii kapsamında yöneticilerin i güvenlii konusunda gerekli önlemleri almadıklarını sosyal güvenlik ve sosyal hakların tesliminde duyarlı olmadıkları sonucunu tespit etmitir. Turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin igören etik davranıını deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama igörenler izin haklarını düzenli kullanmamızı saladı ( =3,55 en düük aritmetik ortalama ise igörenler i güvenlii konusunda gerekli önlemleri aldı ( =3,36) eklinde ölçülmütür. Dolayısıyla, igörenler izin haklarının düzenli kullanılmasını saladı, ifadesine katılımın fazla olduunu söylemek mümkündür. Özel Hayatın Gizlilii Hakkına Saygılı Olma Sorumluluu balıında deerlendirildiinde Staj eitimi sürecinde yöneticiler özel hayatlarımıza müdahalede bulundu ve yöneticiler dini inançlarımıza saygı gösterdi sorularında anlamlı bir farklılık tespit edilememitir (p>,5). Öte yandan imek (999), yöneticilerin, çalıanları hakkında bilgi sahibi olmak istemelerinin doal olduunu ancak bunun sınırlarının iyi belirlenmi olması ve kiilik haklarına tecavüz edilmemesi gerektiinin altını çizmitir. Salihpaaolu (23), ise özel hayatın dünya çapında büyük önem arz eden bir mesele olduunu ve Anayasa hukuku açısından, özel hayatın temel bir hak olduunu belirtmitir. Bu bulguların yanı sıra bu balıkta turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin, yönetici etik davranıını deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama yöneticiler dini inançlarımıza saygı gösterdi ( =4,9) en düük aritmetik ortalama ise yöneticiler özel hayatlarımıza müdahalede bulundu =2,29 eklinde tespit edilmitir. Dolayısıyla yöneticilerin dini inançlara saygı gösterdiini söylemek mümkündür. Benzer ekilde Pelit ve Güçer (27), gerçekletirdii aratırma sonucunda iletmelerde dini ayrımcılıın yapılmadıını tespit etmilerdir.turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin, igören etik davranıını deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama Staj eitimi sürecinde yöneticiler dini inançlarımıza saygı gösterdi ( =3,98) en düük aritmetik ortalama ise yöneticiler özel hayatlarımıza müdahalede bulundu ( =2,45) eklinde tespit edilmitir. Bu bulgular ııında igörenlerin dini inançlara saygı gösterdii görülmütür. Bu balık altında dier dikkat çekici husus ise hem yöneticilerin hem de igörenlerin dini inançlara saygı göstermesi olmutur. Topluma ve Stajyerlere Örnek Olma Sorumluluu balıı deerlendirildiinde Staj eitimi sürecinde yöneticiler/igörenlermüteri istek ve ikâyetleri ile ilgilendi ifadesi için yöneticiler lehine anlamlı bir farklılık tespit edilmitir (p<,5). Dolayısıyla müteri istek ve ikâyetleri ile yöneticilerin igörenlere kıyasla daha duyarlı olduklarını söylemek mümkündür. Öte yandan Bu balıkta geriye kalan 2 soru için ise anlamlı bir farklılık tespit edilememitir (p>,5). Bu bulguların yanı sıra bu balıkta turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin, yönetici etik davranıını deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama yöneticiler müteri istek ve ikâyetleri ile ilgilendi (=3,85) en düük aritmetik ortalama ise yöneticiler i yerinde alkol ve uyuturucu madde kullandı ( =,86) eklinde tespit edilmitir. Turizm iletmelerinde staj eitimi alan örencilerin, igören etik davranıını deerlendirmesine yönelik en yüksek aritmetik ortalama yöneticiler müteri istek ve ikâyetleri ile ilgilendi (=3,55) en düük aritmetik ortalama ise igörenler i yerinde alkol ve uyuturucu madde kullandı ( =,8) eklinde tespit edilmitir. Dier taraftan Akolan Kozak ve Güçlü (26), turizm iletmelerinde memnuniyetin artırılması hususunda yapılacak iyiletirmeler ve eitim çalımaları, müteri ikâyetlerinde bir azalma salayabilecei gibi, etik kurallara uygun verilecek hizmetlerle olumlu iletme imajına yardım edeceini belirtmitir. 5.. ÖNERLER Aratırma bulgularından hareketle turizm yöneticilerine, igörenlerine ve konu ile ilgili aratırmalar yapacak kiilere sunulacak öneriler aaıda gösterilmitir: Stajyerlerin adaptasyon konusunda zorluk çekmemeleri açısından ortak çalıma zeminleri oluturulmalıdır. Stajyer çalıanlara ait özel bilgiler ve onlar hakkında her türlü bilgi ve belge saklı tutulmalıdır. Stajyerlere yönelik uygulamalarda yasalar ve artların gerektirdii seviyede salıklı ve güvenli çalıma artları oluturmalıdır. Stajyerlerin mesleki geliimine ilikin faaliyet yürütmek hem yöneticilerin hem de igörenlerin görevleri arasındadır. Bu kapsamda onlara turizm ürünleri ile ilgili yayınları takip

16 etme, turizm ürünleri ile ilgili gelimeleri izleme ve örendii bilgileri iinde uygulama fırsatı sunulmalıdır. Turizm iletmelerinde stajyerlere karı gerçekleen yanlı bir davranıta onlara bilgileri ve yetenekleri dıında görev ve sorumluluklar verilir. Yönetici ve igörenler bu davranılarından vazgeçmeli, onların bilgi ve tecrübesine göre görev ve sorumluluklarını vermelidir. Yöneticilerin stajyerlerle kuracakları güven ilikisi çok önemlidir. Açık kapı sisteminin uygulanması, informel iletiim kanallarının güçlendirilmesi, adil ve etik bir yönetici olunması, yönetici ve stajyerler arasındaki güven duygusunu gelitirmeye yardımcı olacaktır. Turizm yöneticileri stajyer profilini önemsemelidirler. e yeni balamı personele, iletme kültürünü öretmek, meslek standartları, meslein inceliklerini öretmek, misafir beklentileri ve farklı psikolojiye sahip misafirlere hizmet verebilme sanatını öretmeyi ciddiye almalıdırlar. Örnein; bir otel iletmesinde mutfak departmanında staj eitimi alan kiiye yemek reçetelerini anlatmak ve öretmek hem yöneticilere hem de o departmanda çalıan igörenlerin birincil görevi olmalıdır. Benzer konuda çalıacak aratırmacılara ise aaıda belirtilen öneriler sunulacaktır: Örencilerden veri toplamak güç olmaktadır. Benzer çalımalar yapacak aratırmacılar bu hususu göz önünde bulundurmalıdır. Turizm iletmelerinde ileride yapılacak aratırmalar için örneklemi daha geni tutulmu farklı dillere odaklanmı ve belirli zaman aralıkları ile yapılacak çalımalar önerilebilir. Etik davranıları deerlendirmek her ne kadar farklı deikenlerden etkilense de bu tip çalımaların turizmin gelecei için önemli ve tekrarlanması gerektii düünülmektedir. Gelitirilen bu ölçekle; staj eitimi öncesi, stajyer örencilerin etik davranıları konusunda beklentileri ve staj eitimi sonrasında gerçekleen etik görüleri karılatırılabilir. KAYNAKÇA AKBULUT, Yavuz. (2). Sosyal Bilimlerde SPSS Uygulamaları, stanbul: deal Kültür Yayıncılık. AKOLAN KOZAK, Meryem, ve NERGS, Güçlü Hatice. (26). Turizmde Etik Kavramları lkeler, Standartlar. Ankara: Detay Yayıncılık. AKOVA, Orhan ve ÇALIK, smail. (28). Turizm Eitimi Alan Örencilerin Etik Algılamaları Üzerine Bir Aratırma. Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı., -3. ALTUNIIK, Remzi; COKUN Recai; BAYRAKTAROLU, Serkan Ve YILDIRIM Engin (27). Sosyal Bilimlerde Aratırma Yöntemleri: SPSS Uygulamalı, stanbul: Sakarya Yayıncılık. ASLAN, Alper ve KOZAK, Metin. (26). Turizmde Gelime ve Etik Sorunları: Üniversite Örencileri Üzerine Bir Aratırma. Ege Akademik Bakı Ekonomi, letme, Uluslararası likiler ve Siyaset Bilimi Dergisi, 6(), BAHADIR, smet. (2). Be Yıldızlı Otel letmelerinde Etik Uygulamaları: stanbul Örnei. Sakarya, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. BALCI, Ali. (27). Sosyal Bilimlerde Aratırma Yöntem, Teknik ve lkeler. Ankara, Pegem A Yayıncılık. BECK, A.Jeffrey;LAZER, William; SCHMDGALL, Raymond. (27).Hotel Marketing Managers' Responses to Ethical Dilemmas.International Journal of Hospitality & Tourism Administration,8(3), BEKTA, Çetin. (28). Etik Kodların Otel Endüstrisine Katkıları ve Bir Alan Aratırması. Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eitim Fakültesi Dergisi,, -7. CEVZC, Ahmet (22), Etie Giri, stanbul: Paradigma Yayınları. CHEN, S. Joseph; CHU, K. Hei-Lin ve WU, Wu-Chung. (2). Tourism Students Perceptions of Work Values: A Case of Taiwanese Universities, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 2(6), CHEN, Po-Ju ve CHO, Youngsoo (28), Generational Differences n Work Values: a Study of Hospitality Management. nternational Journal of Contemporary Hospitality Management, 2(6), CHENG, Pi-Yueh; YANG, Jen-Te; WAN, Chin Sheng; CHU, Mei-Chin. (23). Ethical Contets and Employee Job Responses in The Hotel ndustry: The Roles of Work Values and Perceived Organizational Support. nternational Journal of Hospitality Management, 34, 8-5. CHRSTOU, S. Evangelos. (999). Hospitality Management Education In Greece: An Eploratory Study. Tourism Management, 2(6), COUGHLAN, Richard. (2). An Analysis of Professional Codes of Ethics in The Hospitality ndustry. nternational Journal of Hospitality Management, 2(2), ÇETN, ule. (25). Örenci Stajlarında Yararlanılan Dersler Üzerine Ampirik Bir Deerlendirme: Mersin Turizm letmecilii ve Otelcilik Yüksekokulu Örnei. Anatolia: Turizm Aratırmaları Dergisi. 6(2), 53-69, ÇEVRGEN, Aydın ve ÜNGÖREN, Engin. (29). Konaklama letmelerinde Etik klim ve Tatmini likisi. Mersin,. Ulusal Turizm Kongresi DOAN, Selen ve KARATA, Abdullah. (2). Örgütsel Etiin Çalıan Memnuniyetine Etkisi Üzerine Bir Aratırma. Erciyes Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, 37, -4. DOLMACI, Nilgün ve BULGAN, Gülay. (23). Turizm Etii Kapsamında Çevresel Duyarlılık, Journal of Yasar University, 29(9), EREN, Duygu; ÖZGÜL, Eda ve KAYGISIZ ÇULLU, Nee. (23). Lisans Düzeyinde Turizm Eitimi Alan Örencilerin Eitim Memnuniyetlerinin Belirlenmesi: Nevehir Üniversitesi Örnei. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, ERGÜN, Nalan. (29). Örgütlerde Etik Dıı Davranıların Nedenleri ve Çalıanlara Yönelik Etik Dıı Davranıların Havayolu Taımacılıı Sektörü Açısından ncelenmesi., Güç Endüstri likileri ve nsan Kaynakları Dergisi, (3),

17 FOX, John. (2). Approaching Managerial Ethical Standards in Croatia's Hotel ndustry. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 2(), HUDSON, Simon ve MLLER, Graham. (25). Ethical Orientation and Awareness of Tourism Students. Journal of Business Ethics, 62, LHAN, Süleyman. (25). Ahlakı Kuramsal Bir Yaklaım. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), NCE, Cemal. (28). Toplam Kalite Yönetimi ve Otel letmelerinde gören Tatminine Etkileri. Anatolia: Turizm Aratırmaları Dergisi, 9(), GÜDEN, Burcu ve Adem ÇABUK. (26). Meslek Etii ve Meslek Etiinin Meslek Yaamı Üzerindeki Etkileri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6, JUNG, S. Hyo; NAMKUNG, Young; YOON, H. Hye. (2). The Effects of Employees Busıness Ethical Value on Person-Organizatıon Fit and Turnover ntent n The Foodservice ndustry. nternational Journal of Hospitality Management, 29(3), KARATEPE, Osman ve AGBAM, M. Ifeanyi. (22). Perceived Ethical Climate and Hotel Employee Outcomes: An Empirical Investigation in Nigeria. Journal of Qualıty Assurance in Hospitality & Tourısm, 3(4), KARAKA, H. Göze. (28).Satı Yönetiminde Etik; Satıçıların Etik Algılamalarının Demografik Faktörleri ile likisini Ölçmeye Yönelik laç Sektöründe Bir Uygulama. Adana, Çukuova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü letme Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. KOZAK, Nazmi (22). STAJ DOSYASI (I): ÖRENCLERN YAADIKLARI SORUNLAR (Eriim Tarihi: 3..25) adresinden alınmıtır. KÖROLU, Özlem ve GEZEN, Tuba. (24). An Investigation To Determine The Work Values Of Tourism Students. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 3, KUTVAN, B. Ali. (2). Türk Basın letmelerinde Yönetsel Etik Uygulamaları Üzerine Bir Aratırma. Marmara letiim Dergisi, 8, KNAN, Mouna. (24). Ethics in the Hospitality Industry: Review and Research Agenda. International Journal of Business and Management, 9(3), -8. LEE, Yee-Sum Lousia ve TSANG, K.F. Nelson. (23). Perceptıons of Tourısm and Hotel Management Students on Ethics in the Workplace. Journal of Teaching in Travel & Tourısm, 3(3), LEYMANN, Heinz; (99). Mobbing and Psychological Terror at Workplaces. Violence and Victims, 5(2), MA, C. Fangying; MA, S. Wei; WU, Liyun; MA MA, Ming. (23). Influence of Empirical Work on the Job-Related Ethics of Hotel Interns: A Case Study of Students in Mainland China. Journal of Hospitality & Tourism Education, 25(2), MATHANGE, G. Donatus. (23). Responsible Tourısm and Hotel Management: An Empirical Analysis of the Ethical Dimensions in Tourism and Hospitality Industry in Kenya. American International Journal of Contemporary Research, 3(6), MENEKE, Ramazan. (28). Ankara da Faaliyet Gösteren A Grubu Seyahat Acentalarında Çalımakta Olan Personelin Tüketiciye Karı Etik Davranılarını Algılama Düzeyleri Üzerine Ampirik Bir Aratırma. Ekonomik ve Sosyal Aratırmalar Dergisi, 4(), MKONO, Muchazondida. (2). Zimbabwean Hospitality Students Eperiences of Seual Harassment in The Hotel ndustry. nternational Journal of Hospitality Management, 29, NEBOLU, G. Kamil. (23). Meslek Etii: Turist Rehberleri Üzerine Aratırma. Gazi Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü Turizm letmecilii Eitimi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. ÖNCEL, Ahmet. (2). Turistik Bölgelerde Hava Limanlarında Görevli Güvenlik Personelinin Etik Kuralları Algılama Biçimlerinin Deerlendirilmesi (stanbul Ve Antalya Örnei). T.C. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. ÖZUTKU, Hatice ve CEVROLU, Esin. (25). Yönetim ve Etik: Özel ve Kamu Banka ube Yöneticileri Üzerine Bir Alan Aratırması. Gazi Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi 7(3), 9-4. PARK, Sun-Young; LEVY, E.Stuart. (24). Corporate Social Responsibility: Perspectives of Hotel Frontline Employees. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 26(3), PELT, Elbeyi ve GÜÇER, Evren, (27). letme Yöneticilerinin Çalıanlara Karı Davranılarının Etii Kapsamında Deerlendirilmesine likin Bir Aratırma. Seyahat ve Turizm Aratırmaları Dergisi, 27/Bahar. Eriim Tarihi: (5.2.24) adresinden alınmıtır. PELT, Elbeyi; ARSLANTÜRK, Yalçın. (2). Turizm letmelerinin Etiine Yönelik Uygulamalarının Çalıma Yeri Tercihindeki Önemi: Turizm Örencileri Üzerinde Bir Aratırma. Süleyman Demirel Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(), ROSS, F. Glenn. (22). Ethıcal Ideals And Epectatıons Regardıng Vısıtor, Staff, and Management Among Potentıal Tourıst Industry Employees. Tourısm Analysıs An Interdısciplinary Journal, 8(2), SALHPAAOLU, Yaar. (23). Özel Hayatın Kapsamı: Avrupa nsan Hakları Mahkemesi çtihatları Iıında Bir Deerlendirme. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(3), SAYLI, Halil ve KIZILDA, Duygu. (27). Yönetsel Etik ve Yönetsel Etiin Olumasında nsan Kaynakları Yönetiminin Rolünü Belirlemeye Yönelik Bir Analiz. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(), SARIIIK, Mehmet; AKOVA, Orhan; ÇONTU, Mehmet. (26). Otel Yöneticilerinin Etik Politika ve Yöntemlere Yaklaımları Üzerine Ampirik Bir Çalıma. Anatolia: Turizm Aratırmaları Dergisi, 7(), SÖKMEN, Alptekin ve EKMEKÇOLU, E. Burak. (23). Yönetici Etik Davranılarının Sınır Birim Çalıanlarının Motivasyon ve Tatmini Üzerindeki Etkisi: Adana da Bir Aratırma. letme Aratırmaları Dergisi, 5(4), STEVENS, Betsy. (997). Hotel Ethical Codes: A Content Analysis. International Journal of Hospitality Management, 6(3), AHN, Bayram. (2). Seyahat Acentalarında Pazarlama Faaliyetlerinde Etik Karar Verme Süreci: stanbul Örnei. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm letmecilii ve Otelcilik Ana Bilim Dalı Doktora Tezi. MEK, Birgül. (999). Yöneticilerin Çalıanlara Karı Etik Etik Sorumlulukları. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (3), TARAKÇIOLU, Serdar. (23). Yönetici Etik Davranılarının Deerlendirilmesinde Cinsiyet Faktörü: Ankara daki Otel letmelerinin Sınır Depermanlarında Ampirik Bir Aratırma. Gazi Üniversitesi Ticaret Ve Turizm Eitim Fakültesi Dergisi, Sayı. 2, TEKEREK, Nurhan; TEKEREK, smet. (28). Aristoteles te Poetik ve Etik Bütünlük Örneklerle Eylem, Karakter ve Erdem. Tiyatro Aratırmaları Dergisi, 26, 85-2 TUNA, Muharrem ve Yeilta, Murat. (23). Liderliin Etik Boyutu: Etik Liderliin Otel letmelerindeki görenler Tarafından Algılanması. letme Aratırmaları Dergisi, 5(3), Türk Dil Kurumu. (969). Güncel Türkçe Sözlük, Ankara: TDK. (Eriim Tarihi:..25) adresinden alınmıtır

18 TÜRKSEVEN, Erkan. (22). Turizm Eitiminde Yaanan Staj Sorunları: Lisans Örencilerinin Görülerine Yönelik Bir Aratırma. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. UÇKUN, Gazi; UÇKUN, Seher; LATF, Hasan. (24). Turizmde Etik. Sakarya: Sakarya Kitapevi. USTA, Aydın. (2). Kuramdan Uygulamaya Kamu Yönetiminde Etik ve Ahlâk. Kahramanmara Sütçü mam Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, ÜNLÜÖNEN, Kurban; OLCAY, Atınç. (23). Otel letmelerinde Çalıan görenlerin Ahlaki Sorumluluklarını Yerine Getirebilmesinde Eitim Düzeyinin Önemi Üzerine Bir Aratırma, Gazi Üniversitesi Ticaret Ve Turizm Eitim Fakültesi Dergisi, 2, 9-2. VARNL, nci (24). Hizmet letmelerinde Çalıanların Etik Olmayan Davranılara likin Deerlendirmeleri: Otel letmelerinde Bir Uygulama. Ege Akademik Bakı Dergisi, Cilt:4, Sayı:-2, YAMAN, H. Ruhi ve GÜREL, Eda. (26). Ethical Ideologies of Tourism Marketers. Annals of Tourism Research, 33(2), YEH, Ronnie. (22). Hotel General Managers Perceptions of Business Ethics Education: Implications for Hospitality Educators, Professionals, and Students. Journal of Human Resources in Hospitality & Tourısm, (), YENPINAR, Uysal. (25). Otel letmelerinde Ücretlendirme: zmir li 4-5 Yıldızlı Otel letmelerinde Bir Analiz. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(3), YEUNG, Sylvester. (24), Hospitality Ethics Curriculum: An Industry Perspective, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 6(4), YEUNG, Sylvester ve PNE, Ray. (23). Designing a Hospitality Ethics Course Content from the Students Perspective. Journal of Teaching in Travel & Tourısm, 3(2), YILMAZ, S. Semih. (2). Turizmde Global Etik lkelerin Etii Açısından ncelenmesi. Kültür ve Turizm Bakanlıı Aratırma ve Eitim Genel Müdürlüü, Uzmanlık Tezi. YILMAZER, Aydın ve BAHADIR, smet. (2). Otel letmelerinde Önbüro Çalıanlarının Etik Algılamalarına Yönelik Bir Aratırma. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), 2-4. WALLE, H Alf. (995). Business Ethics and Tourism: From Micro to Macro Perspectives, Tourısm Management, 6(4), WHEELER, Marion. (995). Tourism Marketing Ethics: An ntroduction, International Marketing Review, 2(4), WONG, S. Chak-Keung ve CHUNG, M. Kam-Ho. (23). Work Values of Chinese Food Service Managers. International Journal of Contemporary Hospitality Management, 5(2), WONG, K. C. Simon. (998). Staff JobRelated Ethics of Hotel Employees in Hong Kong. International Journal of Contemporary Hospitality Management, (3),