Arş.Gör.Evren ÇAĞLARER*, Arş.Gör.Soner YELER*, Öğr.Gör. Gülcan YELER*

Transkript

1 ÇEVRE BİLİNCİ EĞİTİMİNDE KADININ ROLÜ Arş.Gör.Evren ÇAĞLARER*, Arş.Gör.Soner YELER*, Öğr.Gör. Gülcan YELER* *Trakya Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Yapı Eğitimi Bölümü, KIRKLARELİ Toplumun tüm kesimlerini çevre konusunda bilgilendirmek, bilinçlendirmek, olumlu ve kalıcı davranış değişiklikleri kazandırmak ve sorunların çözümünde bireylerin aktif katılımlarını sağlamak, çevre eğitiminin temel hedefidir. Çevre eğitiminin ana hedefi ise, yeni bir insan tipini, ahlâk anlayışını ve tüketim bilincini topluma kazandırmak; ihtiyâcı kadar tüketen, gelecek nesillere karşı sorumluluk hisseden, çevre sorunlarına duyarlı ve bilinçli bir insan modeli geliştirmektir. Atık üretimi, en büyük çevre tehditlerinden birisidir. Atık yönetiminin esasları ise, daha az atık üretimi, atıkların kaynağında ayrıştırılması, atıkların geri kazanılması ve çevreye zarar vermeden bertaraf edilmesidir. Çeşitli sektörlerde varlıkları % 40 istihdam payına kadar ulaşan, ev içindeki üretim ve tüketim süreçlerindeki rolleri fazladan açıklamaya ihtiyaç bırakmayan kadınların, ayrıca çocukların cenin döneminden başlayarak tüm hayâti fonksiyonları kazanmalarına ve daha sonra sosyal intibaklarına yaptıkları katkılar da göz önüne alındığında, karşı karşıya oldukları çevre sorunları üzerinde bilinçlendirilmelerinin önemi ortadadır. Bu bakımdan, kadınlara verilecek çevre bilinci eğitimi, atık yönetimi için en geniş toplum katılımını sağlamak yolunda kaçınılmaz bir zorunluktur. ANAHTAR KELİMELER; kadın, çevre bilinci, atık yönetimi, çevre eğitimi. ÇALIŞMA HAYATINDA KADIN yılları arasında yapılan değerlendirmede ; ücretsiz aile işçisi kapsamında çalışan kadın nüfusunun toplam çalışan nüfusa oranı % 73 tür. 12 yaş üstü nüfusa göre yapılan bu istatistikte toplam çalışan kadınlar içinde evde çalışan kadının oranı % 68 dir. (Tablo 1.) 2000 yılı verilerine göre kadının işgücüne katılım oranı % 39,6 ile istatistiği verilen son yirmi yılın en düşük değerini almakla birlikte iş hayatındaki kadının önemini vurgulamaktadır. (Tablo 2.) yılları arasında iktisadi faaliyet koluna göre yapılan çalışmaya göre kadın çoğunlukla; 1- Ziraat, avcılık, ormancılık ve balıkçılık 2- Toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel hizmetler 3- İmalat sanayiinde istihdam edilmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere özellikle kırsal kesimde kadın, geçimini kendi sağlamaktadır. Yine aynı dönem aralığında bir başka oranlamada da 100 erkeğe düşen kadın sayısına baktığımızda ziraat, avcılık, ormancılık ve balıkçılık faaliyetlerinde 100 erkeğe kadının düşmesi de bu tezi doğrulamaktadır. (Tablo 3.)

2 Kadının ev dışında, çevre eğitimi ve geri dönüşüme katkısına baktığımızda kadının erkeklere oranla en çok gördüğümüz sektörler, eğitim ile sağlık ve sosyal hizmetler sektörleridir. (Tablo 4.) KADIN VE ÇEVRE EĞİTİMİ Bütün dünyada olduğu gibi Türkiye de de özellikle de büyük yerleşim birimlerinden insanların karşılaştığı en büyük çevre sorunu çöplerdir. Çöplerin toplanmasından tutun da, depolanması veya bertaraf edilmesine kadar tüm hizmetlerin bir plan çerçevesinde ele alınması ve öncelikle bu atıkların değerlendirilmesi veya geri kazanılmasına çevre ile uyumlu atık yönetimi denir. Ülkemizde ve dünyada katı atıkların yönetiminin üç temel ilkesi vardır. Bunlar; - az atık üretilmesi - atıkların geri kazanılması - atıkların çevreye zarar vermeden bertarafıdır. Türkiye de günde yaklaşık 65 bin ton çöp üretilmektedir. Evsel atıkların 68% ini organik atıklar, kalan kısmını ise kağıt, plastik, metal, karton, tekstil, deri, cam, ağaç ve kül gibi maddeler oluşturmaktadır. Türkiye de çöp miktarının % si geri kazanılabilir nitelikli atıklardan oluşmaktadır. Geri dönüşüm ve tekrar kullanımın ötesinde, atıkların özelliklerinden yararlanılarak içindeki bileşenlerin fiziksel, kimyasal veya biyokimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye çevrilmesine geri kazanım denir. Geri kazanımla, doğal kaynaklarımızı korur, enerji tasarrufu ve ekonomiye katkı sağlanır, çöplüğe giden atık miktarı azalır ve geleceğe yatırım yapılır. Kullanılmış ambalajların ve diğer değerlendirilebilir atıkların genel çöpten ayrı ve temiz olarak toplanması yöntemi, geri kazanım sürecinin ilk aşamasını oluşturmaktadır. Ayrı toplanan geri kazanılabilir atıkların geri dönüşüm işlemine tabi tutulabilmesi için cinslerine göre de ayrılmaları gerekir. Çevre eğitimi; toplumun tüm kesimlerinde çevre bilincinin geliştirilmesi, çevreye duyarlı, kalıcı ve olumlu davranış değişikliklerinin kazandırılması ve doğal, tarihi, kültürel, sosyo-estetik değerlerin korunması, aktif olarak katılımın sağlanması ve sorunların çözümünde görev alma olarak tanımlanabilir. Bilindiği üzere 1982 Anayasasının 56. maddesinde " Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir, çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir" denilmektedir. Anayasa ve ona dayalı olarak çıkartılmış olan 2872 Sayılı Çevre Kanunu da, çevrenin korunması ve geliştirilmesi için hem devlete hem bireylere aktif olarak katılmaları gereken bir görev vererek, çevre hakkını bir çok gelişmiş ülkede kabul edilen çağdaş bir yaklaşımla ele almaktadır. Çevrenin korunması ve geliştirilmesi konusunda gösterilen çabaların amacı, insanların daha sağlıklı ve güvenli bir çevrede yaşamasıdır. Çünkü çevreye zarar

3 veren de, çevreyi koruyan ve geliştiren de insandır. Çağdaş çevre bilinci, sağlıklı bir çevrede yaşamayı insanların temel haklarından biri olarak kabul etmektedir. Çevre eğitimi, tüm dünyanın gündeminde olan çevre sorunlarının ortaya çıkardığı bireysel ve toplumsal bir ihtiyaç haline gelmiştir. Çevre eğitimi; örgün eğitim, yaygın eğitim ve hizmetiçi eğitim olmak üzere üç ana başlık altında toplanabilir: 1. Örgün Eğitim Örgün eğitimdeki öğretim programları incelenmeli, hangi seviyedeki okullarda hangi konuların verileceği tespit edilmeli ve sürekli olarak değerlendirilmelidir. Çevre bilincinin oluşturulmasında ana unsur "çevrenin korunmasıdır", öğretimin temeli bu unsur üzerinde olmalıdır. Orta öğrenim kurumlarındaki rehber öğretmenler, çevre konusunda uzmanlaştırılarak çevre eğitiminde yararlanılmalıdır. Örgün Eğitimde Hedef Kitleler 1. Okul Öncesi (Anaokulu-Kreş) Eğitim, 2. İlköğretim, 3. Orta Öğretim ( Lise ve Dengi Okullar), 4. Yüksek Öğretim. Okul öncesinden başlamak üzere uygulamalı çevre eğitimine ağırlık verilmeli, çocuklara çevreyi tanıtıcı, tabiatı sevdirici mesajların yanı sıra çevre sorunlarının yarattığı tehlikeler de anlaşılır bir biçimde vurgulanmalıdır. Ortaöğretim kurumlarında Milli Eğitim Bakanlığınca uygun görülen programlarda çevre dersinin haftada bir saat zorunlu ders olarak ders programlarında yer alması sağlanmalıdır. Yükseköğretim kurumlarında çevre mühendisliği eğitimi sadece mühendislikle sınırlı kalmamalı, diğer disiplinlerle takviye edilmesi sağlanmalı, ayrıca hukuk, iktisat, tıp, diğer sosyal bilimler eğitiminde de çevre konularına önem verilmelidir. İlgili kamu kuruluşlarında çalışan personele hizmet içi eğitimin verilmesi sağlanmalıdır. 2. Yaygın Eğitim Çevre eğitimi, öğretim programı içerisinde çeşitli yönlerine yer vererek, örgün eğitim kurumları dışında, işbaşında eğitim kursları kapsamında olmalıdır. Gençlerin, yetişkinlerin eğitimi iş çevrelerinde ve basın gibi çeşitli grupları içine alacak şekilde planlanmalıdır. Yaygın eğitimde eğiticiler, yöresinde halkın yakından tanıdığı, güvendiği ve sevdiği, halka daha iyi hizmetler sunan ve toplumun değerlerini iyi bilen ve bunları yapıcı olarak kullanan kişiler olmalıdır. Yaygın çevre eğitimi, toplumun her kesimine ve çevre ile etkileşimlerinin yoğunluğuna göre yapılmalıdır. Kamuoyunda çevre bilincinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla ulusal ve bölgesel bazda çevrenin korunması, bozulan çevre değerlerinin yeniden kazandırılması, doğal kaynakların rasyonel kullanımı ve çevre kirliliğinin önlenmesi konularında halkın katılımını sağlamak için kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler ve basın yayın kuruluşları ile işbirliği sağlamak ve ortak çalışmalar yapılması kaçınılmazdır. Yaygın Eğitimde Hedef Kitleler 1. Kentsel Kamuoyu,

4 2. Kırsal Kamuoyu, 3. Çalışan Kitle (Kamu / Özel). 3. Hizmet İçi Eğitim Halk ile doğrudan ve dolaylı olarak ilişki içinde bulunan idari mekanizmada yer alan kişilerin üst seviyeden başlayarak, yerel yönetim düzeyine kadar çevre konusunda eğitimlerine önem verilmelidir. Hizmet içi eğitimi yapacak olan bir çekirdek kadro kurulmalı ve bunlar eğitilerek, kamu kuruluşlarında çevre eğitimleri yapmaları sağlanmalıdır. Hizmet İçi Eğitimde Hedef ve Kitleler 1. Kamu Personeli Eğitimi, 2. Eğiticilerin Eğitimi, 3. Politikacı ve Yöneticilerin Eğitimi. SONUÇ Çevre eğitiminin amacı toplumun tüm kesimlerini çevre konusunda bilinçlendirmek, bilgilendirmek, olumlu ve kalıcı davranış değişikliklerini kazandırmak ve bireylerin aktif katılımlarını sağlamaktır. Bu nedenle, çevre ile ilgili konularda aktif katılım sağlayacak, olumsuzluklara karşı tepki oluşturacak, bireysel çıkarların toplumsal çıkarlardan ayrı düşünülemeyeceği gerçeğini kavratacak bir eğitim yöntemi ve halkın katılımını amaçlayan eğitim sistemi, kitlelerin düşünme ve karar verme gücünü de geliştirecektir. Çevre eğitimi, yalnız bilgi vermek ve sorumluluk hissi oluşturmakla kalmamalı, insan davranışına da etki yapmalıdır. Genç bir nüfusa sahip olan ülkemizde bugün okul öncesi eğitimde sistemli bir çevre eğitiminden bahsetmek mümkün değildir. Bunun nedeni ise, çocuğun yetişmesinde önemli faktör olan ebeveynler ile eğitimcilerin çevre konusunda yeterli eğitilememesi, ciddi bir kaynak eksikliği ile iletişim ve koordinasyon sorunları olarak gösterilebilir. Yeni neslin okul öncesi eğitimini veren kadınların mümkün olan en üst düzeyde çevre eğitimi programlarına katılımları sağlanmalıdır. Kadın, anne olarak evde, öncellikle çocukları ve tüm aile fertleri için çevre eğitiminde önemli bir rol oynar. Atık yönetimin temel ilkelerinden az atık üretilmesi ve kaynağında ayrıştırılması öncelikle kadının inisiyatifindedir. Sadece evde değil, iş yerinde de eğitim sektöründe öğretmen ve diğer hizmetlerde çocuklarımızın eğitimini üstlenir. Sağlık sektöründe ise ayrıştırmanın önemi diğer sektörlere oranla daha önemlidir ve ayrı bir eğitim, titizlik gerektirir. Bu bakımdan, kadınlara verilecek çevre bilinci eğitimi, atık yönetimi için en geniş toplum katılımını sağlamak yolunda kaçınılmaz bir zorunluktur.

5 KAYNAKLAR AB Sürecinde Türkiye de Çevre Yönetimi, Aktel Mühendislik yayın no. 1 Çevre ve Orman Bakanlığı I. Çevre ve Ormancılık Şurası Mart 2005 Şura Kararları T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Türkiye Çevre Atlası s DİE verileri Gökhan Arslan, Serkan Kıvrak,The Lower Employment Of Women İn Turkish Construction Sector, Building And Environment, Elsevier, 2004

6 Tablo1. İşteki duruma göre çalışan nüfus, [12 ve daha yukarı yaştaki nüfus] Sayım yılı Census year Toplam Total (1) Ücretli Employee İşveren Employer Kendi hesabına Self employed Ücretsiz aile işçisi Unpaid family worker Kadın-Female

7 Tablo 2. İşgücü durumuna göre nüfus, Sayım yılı Census year Toplam nüfus Total population 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus Population 12 years of age and over İşgücü Labour force İstihdam Employed İşgücüne katılma oranı Labour force participation rate (%) İşsiz Unemployed İşsizlik oranı Unemployment rate (%) İşgücüne dahil olmayan nüfus Population not in labour force Bilinmeyen Unknown Kadın - Female , , , , , , , ,

8 Tablo 3. İktisadi faaliyet koluna göre istihdam edilen nüfus oranı(%), [12 ve daha yukarı yaştaki nüfus] İktisadi faaliyet kolu-economic activity Sayım yılı Census year Toplam Total Ziraat, avcılık Ormancılık ve balıkçılık Agriculture, hunting, forestry & fishing Madencilik ve taşocakçılığı Mining & quarrying İmalat sanayi Manufacturing industry Elektrik, gaz ve su Electiricity, gas & water İnşaat Construction Toptan ve perakende ticaret, lokanta ve oteller Wholesale & retail trade restaurants, hotels Ulaştırma, haberleşme ve depolama Transport, storage & communication Mali kurumlar, sigorta, taşınmaz mallara ait işler ve kurumları, yardımcı iş hizmetleri Finance, insurance, real estate & business services Toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel Hizmetler Community, social & personal services Kadın - Female ,0 90,3 0,1 5,0 0,0 0,2 0,5 0,3 0,5 3, ,0 87,9 0,0 4,5 0,0 0,1 0,7 0,4 1,1 5, ,0 86,7 0,0 4,4 0,0 0,1 1,1 0,4 1,3 5, ,0 82,3 0,0 6,7 0,1 0,1 1,6 0,5 1,8 6, ,0 75,7 0,0 6,6 0,1 0,2 3,7 0,7 2,8 10,2 Erkek-Male ,0 55,6 1,2 11,0 0,2 4,7 7,1 3,8 1,3 15, ,0 56,4 1,0 10,9 0,2 4,8 6,9 4,2 1,5 14, ,0 44,5 1,1 14,4 0,3 6,6 8,9 4,4 1,9 17, ,0 43,4 1,0 14,3 0,2 5,7 10,0 4,5 2,2 18, ,0 38,0 0,9 15,0 0,5 7,9 11,6 5,0 2,6 18, ,0 48,4 0,4 12,6 0,4 4,6 9,7 3,3 3,1 17,5

9 Tablo 3. İktisadi faaliyet koluna göre istihdam edilen nüfus oranı(%), [12 ve daha yukarı yaştaki nüfus] İktisadi faaliyet kolu-economic activity Sayım yılı Census year Toplam Total Ziraat, avcılık Ormancılık ve balıkçılık Agriculture, hunting, forestry & fishing 100 erkeğe düşen kadın sayısı Number of women per 100 men Madencilik ve taşocakçılığı Mining & quarrying İmalat sanayi Manufacturing industry Elektrik, gaz ve su Electiricity, gas & water İnşaat Construction Toptan ve perakende ticaret, lokanta ve oteller Wholesale & retail trade restaurants, hotels Ulaştırma, haberleşme ve depolama Transport, storage & communication Mali kurumlar, sigorta, taşınmaz mallara ait işler ve kurumları, yardımcı iş hizmetleri Finance, insurance, real estate & business services Toplum hizmetleri, sosyal ve kişisel Hizmetler Community, social & personal services

10 Tablo.4 İktisadi faaliyet koluna göre hizmet sektöründe işyeri sayısı ve ücretle çalışanların istihdam şekli, İktisadi faaliyet kolu Yıl İşyeri sayısı Toplam Total Kadın Erkek year Female Male Eğitim Education Sağlık işleri ve sosyal hizmetler Health and social work