Niklas Luhmann n Demokrasi Teorisi *

Transkript

1 Niklas Luhmann n Demokrasi Teorisi * Yunus Yoldafl ve Özlem Becerik Yoldafl Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Demokrasinin siyasal olarak tan mlanan ve kabul edilen bir mekâna ihtiyac vard r. Toplum üyelerinin istemlerine ba l olarak gerçekleflen birbirine ba l kararlar istemden önce kamusal olarak meflrulaflmak zorundad r. Birbirine ba l kararlar n topluma geri dönüflünde ço unlu un karar n n siyasal yöntem olarak uygulanmas meflruiyet aç s ndan ço u toplumlarda tart flmal d r. Bunun yan nda, globalleflme ve kapitalist dünya ekonomisinin adem-i merkeziyetçili i ve neo liberal pazar ideolojisiyle desteklenmesi siyasal alan n n flekillenmesini tahrip etmektedir. Bu süreç ayn zamanda demokratiksizleflmeyle efl anlaml d r. 1 Demokrasinin gelece i tehlikede midir? sorusuna son y llarda birçok bilimsel çal flmayla cevap aranmaya çal fl lm flt r. Niklas Luhmann bu alanda yap lan çal flmalara yeni bir teorik bak fl aç s getirmesiyle, kendisini di er sistem teorisyenlerden farkl bir yere koymaktad r. David Easton, Karl W. Deutsch, Gabriel Almond, Talcott Parsons, Richard Münch ve Helmut Willke gibi sistem teorisinin önemli temsilcilerinin çal flmalar nda demokrasi teorisiyle ilgili analizleri derinlemesine de il, yüzeyseldir. 2 Luhmann n çal flmalar n n bütününe bak ld nda, yukarda an lan sistem teorisyenlerin hepsinden daha fazla demokrasi konusuna e ildi i görülmektedir. 3 Sadece demokrasiyle ilgili de il, ayn zamanda siyaset anlay fl yla da ilgili daima önemli katk lar sunan Luhmann n ölümünden k sa bir süre sonra, siyaset bilimciler taraf ndan çal flmalar uzun süre ihmal edilmesine ra men, siyaset bilim literatüründe s kça yer verilmesi, kendisinin haketti i de erin teslim edilmesi anlam na gelmektedir. 4 * Bu çal flma Uluda Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü taraf ndan Ekim 2010 tarihleri aras nda düzenlenen Birinci Uluslararas Felsefe Kongresi nde sunulan tebli in gözden geçirilmifl son fleklidir. 1. Bodo Zeuner, Entpolitisierung ist Entdemokratisierung: Demokratieverlust durch Einengung und Diffusion des politischen Raums Ein Essay, Reiner Schneider-Wilkes (der.), Demokratie in Gefahr?: Zum Zustand der deutschen Republik (Münster: Westfälisches Dampfboot, 1997) içinde, ss Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie: Begriffe und Strukturen im Werk Luhmanns (Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften, 2008), s Ancak burada yanl fl anlafl lmamas gereken husus, Niklas Luhmann n amac n n demokrasi teorisini gelifltirmek olmad d r (Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s.7, ve s.19). 4. Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s.29. Çankaya University Journal of Humanities and Social Sciences, 7/2 (Kas m 2010), ss Çankaya Üniversitesi ISSN Printed in Turkey

2 576 YUNUS YOLDAfi VE ÖZLEM BECER K YOLDAfi David Easton için demokrasi bir parti demokrasisidir. Talcott Parsons için yedi evrimsel genelleme den [ evolutionary universals ] biri demokratik cemiyetlerdir. 5 Gabriel Almond demokrasi modelini siyasal sistemlerin karfl laflt rmal analizi için ideal karakter olarak görür. 6 Luhmann içinse demokrasi, toplumsal bir kavram de il, siyasal sistemin bir alt sistemidir. Di er bir ifadeyle, demokrasi toplumun bir alt sistemi de il, bilâkis toplumun bir alt sistemi olan siyasal sisteme aittir. 7 Demokrasi siyasal sistemin normu, siyasetin yap sal yasas d r ve siyasal sisteme aidiyeti önceden belirlenmifltir. 8 Bu anlamda, demokrasi ve politika ayr m n n yap lmas gerekmektedir. Luhmann a göre, demokrasi sadece siyasal sistem içerisinde, siyasetin alt sistemi olarak yerini almaktad r; çünkü burada partiler taraf ndan siyasal kararlar haz rlan r ve siyasal sistemin di er alt sistemlerine da t l r. 9 DEMOKRAS N N STANDART MODEL : DEMOKRAS FENOMEN Hans-Joachim Giegel Luhmann n toplum teorisinde siyasetin demokratik fleklini inceledi i makalesinde, demokrasinin kendi tan mlamas ndan ortaya ç kan standart modelini üçe ay r r. 10 Demokrasi bir süreç, bir sonuç, geliflme ve kendini düzeltme modelidir. Luhmann süreç modeliyle demokrasinin yurttafllar n yani, halk n ç karlar ndan istemleri ve de erlerinden ortaya ç kt n, bu ç karlar n siyasi iletiflimle baflkas üzerinden ise, daha gerçek ve kesin bir flekilde ifade edildi ini, bu ç karlar ba lam nda (gözlem sayesinde aç k olan siyasi merkeze daha kolay yaklaflabiliyor) çeflitli siyasal olanaklar n sunuldu unu, yurttafllar n bu olanaklar sayesinde eflit etki flanslar na sahip olacaklar n, siyasal partilerin hükümet pozisyonuna gelebilmeleri için ço ulcu olanaklar n sunuldu unu, yurttafllar n bu olanaklar gerçeklefltirmede yeniden seçileme- 5. Talcott Parsons evolutionary universals kavram ndan her biri kendi içinde düzenlenmifl geliflim veya buluflu anlamaktad r. Parsons n ilgili kavramlar irdeledi i flu makaleye bkz., Talcott Parsons, Evolutionary Universals in Society, American Sociological Review, 29/3 (Haziran 1964), ss Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie Begriffe und Strukturen im Werk Luhmanns, ss fllevsel farkl laflm fl modern toplumlar çeflitli alt sistemlere ayr l r. Bunlar n en önemlileri siyaset, ekonomi, hukuk, bilim, din ve sanatt r (Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s.127). 8. Niklas Luhmann, Komplexität und Demokratie, Niklas Luhmann, Politische Planung: Aufsätze zur Soziologie von Politik und Verwaltung, Dördüncü bask (Opladen: Westdeutcher Verlag, 1994) içinde, s.35; ve, Niklas Luhmann, Politische Soziologie [derleyen André Kieserling] (Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag, 2010), s Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s Hans-Joachim Giegel, Die demokratische Form der Politik in Luhmanns Gesellschaftstheorie, Kai- Uwe Hellmann ve Rainer Schmalz-Bruns (der.), Theorie der Politik: Niklas Luhmanns politische Soziologie (Frankfurt am Main: Suhrkampf Verlag, 2002) içinde, ss

3 N KLAS LUHMANN IN DEMOKRAS TEOR S 577 me cezas gibi yapt r m tehditleri üzerinden mecbur olduklar n ve bu olanaklar n gerçeklefltirilmesinde üstün güç sayesinde toplumda söz geçirebilmenin daha kolay oldu- unu iddia eder. Standart modelin ikinci bölümü ise, bu modelin gerçekleflmesinde oluflan sonuçlar n nitelenmesidir. Diger siyasal sistemlerle karfl laflt r ld nda ço ulculu a yönelimli siyasetin seçimi nedeniyle, yurttafllar n iste ine yak n bir ideal siyasi karar verme prati i ortaya ç k yor. Siyasal karar prati inin yurttafllar n istemlerine yak n ifllem görmesi, iyi pozisyonda olmayan yurttafllara istemlerini gerçeklefltirmede eflit flanslar n sunulmas, yurttafllar aras ndaki uçurumun dengelenmesi, devlete karfl yurttafllar n haklar n n iyilefltirilerek güvence alt na al nmas, yurttafllar n bireysel anlamda güçlendirilmesi ve toplumda güç kullanma fleklinin yine toplumun kendisinin gerçeklefltirmesidir. Demokrasiler standart modeli bafllang çta kusursuz olarak gerçeklefltiremezler. E er uygulamada sorunlar ç karsa, yine demokrasinin verdi i avantajlardan yararlanarak demokrasinin sundu u geliflim potansiyeli içinde yeniden düzeltilme olana bulunur. LUHMANN IN DEMOKRAS ANLAYIfiI Luhmann sistem teorisinde demokrasi kavram n tek bir bafll k alt nda ve bütüncül olarak analiz etmemifltir. Bu nedenle, Luhmann n demokrasi anlay fl n ve bu anlay fl n de iflik yönlerini k sa bir formül veya tan mla göstermek mümkün de ildir. Demokrasi kavram yap lar, süreçleri, alt sistemleri, örgütleri, rasyonelleflmeyi, kendi tasvirlerini ve kendi gözlemlerini, ifllevlerini, yans ma teorilerini, bilimsel teorileri, karmafl kl n artmas n, evrimi ve buna benzer konular kapsamaktad r. Burada, kapsad konular aç s ndan, demokrasinin bütüncül olarak birbirine olan iliflkisi kesin de ildir. Bunu di erlerinin birbiriyle davran fl n tamamlayan Komplementarität kavram yla aç klamak gereklidir. Niels Bohr demokrasinin birçok sosyal birlefleninin ve fenomenleri bir araya getiren ya da, birlefltiren kavram oldu unun alt n çizerek tamamlayan kavram n tamam yla farkl iliflkide oldu unu ifade etmifltir. 11 Fenomenlerin tamam n n ayn zamanda gözlemlenememesi de göstermektedir ki, bu kavram n bütüncül bir flekilde nedensel bir iliflkide zaman ve mekân aç s ndan tan mlanmas gerekmektedir. Demokrasinin nedensel iliflkide aç klanmas mümkün de ildir. Bu kav- 11. Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s.45.

4 578 YUNUS YOLDAfi VE ÖZLEM BECER K YOLDAfi ram n nedensel biçimde aç klanmay fl n n nedeni ise epistemolojik problem olmas ndan ziyade gerçeklik probleminin olmas d r. Luhmann demokrasinin halk yönetimi oldu u fleklindeki eski ve günümüzdeki mevcut çeflitli düflüncelerinden çok erken uzaklaflm flt r. Bu düflüncesiyle çok say daki realist ve ampirik demokrasi teorisyenlerine öncülük yapm flt r. Luhmann için demokrasi, kelimenin tarihi aç s ndan yönetim flekli olarak formule edilse de, ne halk n halk üzerindeki yönetimi, ne yönetimin kald r lmas, ne de bütün kararlar n kat l mc olarak al nmas prensibidir. Luhmann a göre halk hiçbir zaman yönetmemifltir. Bu ifadede vurgulamak istedi i, onun için demokrasinin halk n yönetimi anlay fl n n eskimeyece i anlam - na gelmektedir. Luhmann n demokrasi kavram yla ilgili elefltirisindeki amaç kavram n varl yla ilgili de il, iflleviyle ilgili eksiklikleri dile getirmektir: 12 Burada demokratik olan nedir? Burada halk n istemi olarak ne sembolize edilmektedir? Onlar n hakimiyetlerinde ve kendi istemlerini kendilerinin kurmalar nda tekil bireylerin siyasal karar süreçlerine kesin kat l mlar de ildir. Bu tabii ki sadece kendine has realist de il, sadece utopik de il, ayn zamanda bunun üzerinden eksik yönlendirilen fikirdir. Karar süreçleri seçim süreçleridir; di er olanaklar n ay klanmas d r. Onlar evetten çok hay r n üretilmesidir; ne kadar rasyonel metod kullan l rsa, ne kadar di er olanaklar test edlirse, o kadar yads ma yüzdesi büyüktür. Tümüyle bir s k ve angaje kat l m talebi hayal k r kl prensibi anlam na gelir. Demokrasiyi kim bu flekilde anlarsa, zorunlu olarak rasyonelleflmeyle birlefltiremeyece i hakikati kabul etmek zorunda kal r. 13 Luhmann a göre demokrasi kavram ayn zamanda toplumsal bir kavram da de ildir. Demokrasi siyasetin alt sistemi olarak siyasal sisteme aittir. 14 Demokrasi siyasal ve toplumsal evrimin sonucudur. Demokrasi kavram olarak sisteme özgüdür. Baflka bir ifadeyle, Luhmann günümüzde bizlerin insanlar taraf ndan yönetilmedi imizin alt n çiziyor ve kodlar [ Codes ] 15 taraf ndan, özellikle de hükümet/muhalefet koduna ba l olarak yönetildi imizi vurguluyor. 16 Burada iktidar sosyal bir vas f olarak tan mlanm yor; her fleyden önce sistem vasf n gösteriyor. Luhmann demokratik bir sistemde iktidar n sistem vas flar n n ve buna ba l olan sosyal sonuçlar n nas l meydana geldi ini aç k bir flekilde ifade etmiyor Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s.46; ve, Niklas Luhmann, Die Zukunft der Demokratie, Niklas Luhmann, Soziologische Aufklärung, Cilt 4: Beiträge zur funktionalen Differenzierung der Gesellschaft (Opladen: Westdeutscher Verlag, 1994) içinde, s Niklas Luhmann, Komplexität und Demokratie, s Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s Kod [ Code ], negatif veya pozitif iki de er. Evet/hay r, sahip olmak veya sahip olmamak. 16. Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s.48, ve s Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s.48.

5 N KLAS LUHMANN IN DEMOKRAS TEOR S 579 Luhmann için demokrasi ve iktidar iliflkisi baflka bir aç dan da problemlidir. ktidar sistem spesifik anlamda meflru güç kullan r. Buna göre toplumun her alt sistemi spesifik bir iktidar yap s olarak, iktidar prati i gösterir. Bir toplumun iktidar bu alt sistemlere da lm flt r. Bu ba lamda, demokrasiden halk egemenli i ya da kendi kendini yöneten halk n toplumun iktidar anlafl l r m veya bütün toplumsal iktidar olarak yorumlanabilir mi? Böyle bir yorum yukar da anlat lan nedenlerden dolay Luhmann taraf ndan reddedilmifltir; çünkü demokrasi siyasi sistemde konufllanm flt r ve ayn zamanda iktisadi, bilimsel veya dini iktidar de il, siyasal iktidard r. 18 Luhmann a göre, demokrasi için toplumun siyasal sistemi merkezî önem tafl r. Siyasal sistem mevcut olmad nda demokrasinin olmayaca gibi, demokrasisiz siyasal sistem de varl k bulamaz. Siyasal sistem modern toplumlar n di er sosyal sistemleri gibi öz referansl bir sistemdir. 19 Siyasal sistem kendi imkânlar yla ve kendi yap lar n üreterek ve tekrar üreterek, bu yap lardan meydana gelir. 20 Bu flartlarda demokrasi, toplumun bir ürünü de il, daima siyasal sistemin bir ürünüdür. Siyasal sistem toplumun bir alt sistemi olarak, toplumun siyasal iletiflimini tamamlamak için, bütün toplumun üretimine kat l r. Siyasal sistemin toplumsal merkezî ifllevi, bütün toplumu ba lay c kararlar almak ve bunu toplumsal çevreye uygulamakt r. 21 Luhmann n sistem teorisinde genelde demokrasi siyasal sistemin yap kavram olarak, özelde siyasetin alt sistemi olarak hükümet/muhalefet koduna ba l olarak yerlefltirilmifltir. lk önce ortaya ç kmas nda veya kurulmas nda ve sonra hükümet/muhalefet kodunun kurumsallaflmas nda, siyasal sistem demokratik siyasal sisteme dönüflüyor. Buna göre, bu kodu otoriter veya totaliter sistemlerden aç kça ay rmak gerekiyor. Luhmann n çift olarak tan mlad kodu pozitif ve negatif de er olarak iyi/kötü ve yasal/yasal de il olarak ay r yor. Bu, iktidar/muhalefet üzerinden mümkün hale gelir. ktidar/muhalefet için hangi flanslar n olaca veya de iflece i siyasi olarak alg lanabilir ve hesaplanabilir. Burada hükümet sistem arac l yla meflru gücü kullan rken, muhalefet hükümete elefltiri ifllevini üstlenecektir. Sadece hükümet birbirine ba l kararlar almak ve uygulamak için makam ve mevkileri paylafl yor. Muhalefet ise elefltiri getirip, talep- 18. Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s Sosyal sistem insanlardan ve eylemlerden meydana gelmez; bilâkis iletiflimden meydana gelir. Niklas Luhmann n sistem kuram nda özne yoktur. nsan çevreye aittir. Öz referans [ Selbsreferenz ] kendi bafl na bir ö e, bir süreç, bir sistemdir. Baflkalar taraf ndan gözlemlenerek kesintiye u ramamak anlam na gelmektedir. Bir sistem ö elerden meydana geldi i ve kendini fonksiyon birimleri olarak oluflturdu u takdirde, öz referansl olarak adland r l r. Öz referansl sistemler d fl dünyaya kapal sistemlerdir 20. Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s.77.

6 580 YUNUS YOLDAfi VE ÖZLEM BECER K YOLDAfi lerini ifade ediyor ve bütün birbirine ba l al nan kararlara yans t yor. Pozitif de er olarak hükümet sistemin belirleyen de eri, negatif de er olarak muhalefet sistemin yans tan de eridir. 22 Hükümet/muhalefet kodunun kurulmas siyasal partilerin varl na ve siyasal partiler arac l yla da yöneten/yönetilen koduna ba l olarak uygulanmas yla gerçekleflir. Bütün siyasal sistemler için birincil ve ilk kodlama hükümet/yönetilenler, güç/güçsüz, güç üstünlü ü/güç azl belirleyicili i sözkonusudur. Demokratik siyasal sistemlerde bu ilk kodlama belirli spesifik bir organizasyon fleklinde, bir tarafta kod olarak hükümet iktidar sahibi olarak, di er tarafta muhalefet görevini üstlenenler yerini al r. Hükümet/muhalefet kodu seçimle göreve gelen hükümet partileri ve muhalefet partileriyle belirlenir. 23 Luhmann temsil prensibinin demokrasinin kabul edilmesiyle kuruldu unun alt n çiziyor: Gittikçe demokrasi kavram siyasal sistemin genel olarak kendini betimleme formulüdür. Siyasal partiler de demokrasiye aittir. Siyasal hareketler fazla demokrasi istiyorlar ve demokratik olmayan çoktarafl kullan lan bir küfür kelimesi olarak kabul ediliyor. Anayasa üzerinden hukuki kabul edilen, öngörülen demokrasi bir parazite dönüflüyor, öyle bir parazite ki yöneten ve yönetilen ayr m noktas nda bafll yor; burada kendi sistem içini yemesi ve nihayetinde efendisizler efendisi olarak aç kl yor. 24 DEMOKRAS N N GELECE Kim gelece i planlamak isterse bütünüyle yak n ve uzak geçmifli bilmek zorundad r. Bunu tersi için söylemek mümkün de ildir. Geçmifli iyi anlamak için gelece i tan - mak ve bilmek gereklidir. 25 Gelecek beklentisinin duygusal ve normatif olarak iki ideal tipi vard r. Positif beklentiden iyi duygularla güvenle iyi bir gelecek hedeflenir. Negatif beklenti ise önemli bir gelecek kayg s ile, cesaretsizli e ba l olarak endifle ve kuflkunun artmas d r. 26 Gelecek kavram bütünüyle endifle, di er bir ifadeyle kayg yla iliflkilidir. Bu anlam içeri i demokrasinin gelece i için de geçerlidir; çünkü demokrasinin büyük öl- 22. Niklas Luhmann, Die Politik der Gesellschaft [derleyen André Kieserling] (Frankfurt am Main: Suhrkampf Verlag, 2002), s.99; ve, Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s.106. ve, Niklas Luhmann, Gesellschaftsstruktur und Semantik: Studien zur Wissensoziologie der modernen Gesellschaft, Cilt 3 (Frankfurt am Main: Suhrkampf Verlag, 1993), ss Niklas Luhmann, Die Politik der Gesellschaft, ss Otfried Höffe, Ist die Demokratie zukunftsfähig? Über moderne Politik (Münih: Verlag C. H. Beck, 2009), s Otfried Höffe, Ist die Demokratie zukunftsfähig? s.24.

7 N KLAS LUHMANN IN DEMOKRAS TEOR S 581 çüde gelecekteki olanaklar n seçimine al fl lagelmifl flekilde aç k olmas d r. Biz hangi demokrasi kavram n tan mlarsak tan mlayal m demokrasinin gelece i de iflik alg lan yor. Gelece e göre flimdiki zamanda da problemler görebiliriz. Bunlardan, bizim problem olarak tan mlad klar m z ve inand klar m z, di erleri taraf ndan problem olarak alg lanmayabiliyor veya ciddiye al nm yor olabilir. 27 Luhmann demokrasinin gelece inin yok edilme endiflesi nedeniyle, demokrasinin k sa ve uzun vadede tehlikede oldu unun alt n çizmektedir. Bu noktada demokrasinin gelece i prensip olarak aç kt r. Luhmann a göre, mümkün olan bu durum,siyasal eylem ve prati i aç s ndan de il, teoriktir. Demokrasi ve tehlike potansiyelini iyi anlamak ve analiz etmek ancak iyi teorilerle mümkündür. 28 STANDART MODEL N ELEfiT R S Demokrasinin standart modelini elefltirisinde Luhmann n karfl ç kt savlardan biri, sermaye ç karlar n n siyasette do rudan ve bask n bir flekilde uyguland n kabul etmemesidir. Standart modele getirilen di er bir elefltiri ise fludur: Kendini yönetme düflüncesi, demokrasinin kendini etkinlefltirmesiyle mümkündür. Demokrasinin her ne kadar kendini yükseltme olanaklar olsa da, bunun gerçekte demokrasi taraf ndan gerçekleflmesinin güç oldu u aflikard r. Luhmann standart modelde öngörülen demokrasinin pozitif sonucu konusuna flüpheyle yaklafl yor. Ona göre demokrasinin halk üzerinde güç uygulamas fikri paradoks bir düflünce olarak ortaya ç k yor. 29 Standart modele di er bir elefltiri de demokrasinin kendi üzerindeki etkisi fikrine ba l olarak demokrasinin yükselen olanaklar üzerinden yap l yor olmas d r. Bu özellikle demokrasinin kat l mc l n geniflletilmesinin kuvvetlendirilmesi beklentisiyle iliflkilidir. 30 Süreç modelinde seçmenlerin büyük bölümünün demokratik istem oluflturulmas nda kat l m flartlar ve karar süreçleri üzerindeki memmuniyetsizli inin artmas di er önemli bir faktördür. Pratikte ortaya ç kan sorunlardan biri de demokrasinin hata düzeltme baflar m n n beklentilerin alt nda ve zay f kalmas d r. 31 En üstte siyasal sistemin ikti- 27. Niklas Luhmann, Die Zukunft der Demokratie, s Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s Hans-Joachim Giegel, Die demokratische Form der Politik in Luhmanns Gesellschaftstheorie, ss Hans Joachim Giegel, Die demokratische Form der Politik in Luhmanns Gesellschaftstheorie, s Werner T. Bauer, Krise der Demokratie Zukunft der Demokratie (Viyana: Österreichische Gesellschaft für Politikberatung und Politikentwicklung, Nisan 2003), (eriflim 8 fiubat 2011).

8 582 YUNUS YOLDAfi VE ÖZLEM BECER K YOLDAfi dar ve muhalefet koduna ba l olarak paylafl lmas demokratlar olmayan demokrasiler de yurttafllar n vatandafl olarak görevlerini yerine getirememesine neden olmaktad r. Meslek olarak siyasetçi olmadan veya bir partiye üye olmadan yurttafllar n siyasal sistem taraf ndan al nan birbirine ba l kararlar elefltirmesi ve tart flmas bir vatandafll k görevidir. Otoriter bir sistemin olmas bu yurttafll k görevinin yerine getirilmesini engeller veya yurttafllar siyasal istemsizli e yönlendirebilir. Bununla birlikte demokratik kültür olmadan da demokrasinin yaflamas mümkün de ildir. 32 Siyasal sistemin artan problemlerin çözümünde teknokrat ihtiyac karar vermeye imkan tan mazken, demokraside herkes üzerinde herkesin karar verece i hipoteziyle ilifliktir. Ayr ca bürokrasinin artmas ve demokrasinin standart modelinin uygulanmas nda sivil toplumun taleplerine siyasal sistemin düflük kapasitede cevap vermesidir. 33 POST-DEMOKRAS Biz her ne kadar demokrasinin gelece i ve engelleriyle ilgili saptamalarda bulunsak da, Yirmibirinci Yüzy l n bafl nda demokrasi bütün yeryüzünde az ya da çok baflar yla uygulanmaktad r. Bu çeliflkili durum dünya tarihi aç s ndan bak ld nda zirveye ulaflm flt r. Birinci demokrasi dalgas Ondokuzuncu Yüzy l da sanayi devriminin deste- iyle Amerika, Fransa ve ngiltere deki ilk flekillerinden sonra, kinci Dünya Savafl na kadar olan dönemde gerçekleflmifltir. kinci demokrasi dalgas galip devletlerin bask s yla Almanya, talya ve Japonya da totaliter sistemlerin çöküflüyle demokrasiye geçme sürecidir. Üçüncü demokrasi dalgas n n zaferi ise, 1970 li ve 1980 li y llarda önce otoriter yönetilen spanya, Portekiz ve Yunanistan gibi Güney Avrupa ülkelerinin demokrasiye geçmeleriyle birlikte, Do u Asya ve Latin Amerika ülkelerinde yaflanan demokratikleflme süreciyle yaflanm flt r. Dördüncü ve son demokrasi dalgas ise Sovyetler Birli i nin da lmas ard ndan Do u Blo u ülkelerinin serbest kalmas yla birlikte, Afrika ve Asya ülkelerinin demokratik dönüflümleriyle tüm dünyaya hakim olmufltur. 34 Günümüzde ulus devletler eskisinden daha fazla demokratik yönetim sistemini uygulamaktad rlar. K smen serbest seçimlerin uyguland ülkelerin say s 1988 de 147 ye, 32. Ralf Dahrendorf, Die Krisen der Demokratie Ein Gespräch (Münih: Verlag C. H. Beck, 2002), s Norberto Bobbio, Die Zukunft der Demokratie [çevirenler Sophie G. Alf, Friederike Hausmann, Gabriele Huber ve Otto Kallscheuer] (Berlin: Rotbuch Verlag, 1988), ss Bernhard Frevel, Demokratie: Entwicklung Gestaltung Problematisierung (Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften, 2009), s.125.

9 N KLAS LUHMANN IN DEMOKRAS TEOR S de164 e, 1999 da 191 e yükselmifltir. 35 Burada Demokrasinin gelece i aç s ndan bu ülkeler post demokrasiye mi yaklafl yor? sorusunu sormak anlaml hale geliyor. Sorunun cevab Colin Crouch un post-demokrasi kavram n n tan m nda netlik kazan yor. Liberal demokrasi anlay fl çerçevesinde siyasal sistemin iflleyifline göreceli olarak düflük talepler yöneltilirse, yeni bir fenomen olarak bizi kör yapacak kadar memmuniyet durumuna yöneltirse, bu durum post-demokrasi olarak tan mlan r. Bu kavram bir devlet olarak, önceden oldu u gibi seçimlerin yap ld, seçimlerle tekrar hükümetlerin de iflti i, profesyonel halkla iliflkiler uzmanlar ekibiyle kamusal tart flmalar n yap ld, seçim kampanyalar n n kuvvetli bir flekilde kontrol edildi i, uzmanlar n önceden belirledi i bir dizi problemlerin tart fl ld, yurttafllar n ço unlu unun pasif, sessiz ve istemsiz kalmalar yla iliflkilidir. Bu durumda siyasal sahnenin gölgesinde reel politika kapal kap lar arkas nda yap l r. Seçilen hükümetler ve elitler herfleyden önce iktisadi ç karlar temsil ederler. 36 Luhmann, post-demokrasi kavram n, demokrasinin gerilemesinde basit bir flekilde yöneten ve yönetilen ayr m ndan bahsediyor. Demokrasinin yaflamas için siyasal sistemin önemli problemleri çözmesi gerekiyor. Bu bir siyasi sistemin toplumdan üstlendi i problemleri çözerek, tekrar topluma birbirine ba l kararlarla geri verdi i ve e er bu problemler siyasal sistemde çözülmez ise tekrar yeni problemlerin üretilece i anlam na gelmektedir. Bu durumda, post-demokrasiden bahsedildi inde, demokratik siyasal sistemlerin di er toplumsal sistemlere karfl kendi problemlerini çözümünde özellikle iktisadi sisteme karfl baflarabilmeleri oldukça zay f kalmaktad r. 37 SONUÇ Bir toplumda bireyler taraf ndan içsellefltirilip gelenek haline gelmedi i takdirde, demokrasinin hiçbir toplumda yaflamas mümkün de ildir. Luhmann n bu kavram sistem baz nda tan mlamas nda oldu u gibi, siyasal sistemin demokrasiyi kültür olarak yasal ve ussal kendi bünyesine yerlefltirmesi, korumas ve gelifltirmesi, al nan tüm ba lay c kararlarda bunu topluma yans tmas gerekmektedir. Bu durumda, e er siyasal sistem toplumun demokratikleflmesi koflullar n sa layamaz ise, toplumsal sisteminde öz- 35. Colin Crouch, Postdemokratie [çeviren Nikolaus Gramm] (Frankfurt am Main: Suhrkamf Verlag, 2008), s Colin Crouch, Postdemokratie, s Edwin Czerwick, Systemtheorie der Demokratie, s.146.

10 584 YUNUS YOLDAfi VE ÖZLEM BECER K YOLDAfi gürlük, eflitlik, kardefllik temelinde insanlar n ayn hedefe kilitlenmezlerse, demokrasinin gelece i aç s ndan karfl laflabilece i tehlikelerle bafl etmesi mümkün olmayacakt r. Özgürlük olmadan demokrasi, demokrasi olmadan eflitlik, kardefllik olmadan demokrasi olmaz.