'wl UYUŞTURUCU MADDELER VE BAGIMLILIK ) \.,./. e e EGITIM PAKETI EGITICI KILAVUZU ÖZEL OKULLAR DERNEGİ AMATEM 1997

Transkript

1

2 'wl UYUŞTURUCU MADDELER VE BAGIMLILIK ) \.,./. e e EGITIM PAKETI.. ~. EGITICI KILAVUZU ÖZEL OKULLAR DERNEGİ AMATEM 1997

3 PRIVE LTD. Tel: (0212) Fax: (0212)

4 UYUŞTURUCU MADDELER VE BAGIMLILIK EGİTİM PAKETİ...,... EGITICI KILAVUZU BAŞKANLIK DündarUÇAR Doç. Dr. Arif VERİMLİ Doç. Dr. Duran ÇAKMAK ÖzelOkullar Derneği Başkanı Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Başhekimi AMATEM,Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları hastanesi PROJE KOORDİNATÖRÜ Dr. Kültegin ÖGEL AMATEM, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi PROJE YÜRÜTME KURULU Dr. Defne TAMAR Cem GÜLAN Erkan UÇAR Psk. Jülide ARAL AMATEM, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi ÖzelOkullar Derneği Genel Sekreteri Boğaziçi Lisesi Rehberlik Öğretmeni AMATEM, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi KATKıDA BULUNANLAR Neylan ÖZDEMİR Nuray ÜLKÜSEL Bayram SAKIN Sibel Bilal KARMAN Mirican KAYA Deniz Albayrak KAYMAK Fatma BAUDOUIN Nilgün SAGLAM (Robert Lisesi rehberlik öğretmeni) (St. Joseph Lisesi rehberlik öğretmeni) (ÖzelOrtadoğu Lisesi rehberlik öğretmeni) (S & P, Halk Sağlığı Eğitim Kurumu, sosyal çalışmacı, Paris) (DURAK Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezi, psikoterapist, Berlin) (Boğaziçi Üniversitesi, Rehberlik ve Danışmanlık Bölümü Öğretim görevlisi) (Ottowa Royal Hospital, Madde Bağımlılığı Uzmanı, Kanada) (St. Benoit Lisesi rehberlik öğretmeni) VİDEOYAPIM TV ART İLETİşİM ÖZEL OKULLAR DERNEGİ (0216) AMATEM (0212) Bütün hakları saklıdır. Bu paket, uygulama konusunda gerekli eğitimi almamış kişilerce kullanılamaz. İzin istendiği takdirde bir kısmı çoğaltılabilinir. Bu eğitim paketi UTOPYA (Uyuşturucu ya Karşı Toplumsal Yaygm Mücadele) programı ilkeleri doğrultusunda hazırlanmıştır.

5

6 GİRİŞ 7 EĞİTİM PAKETİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 9 EĞİTİM PROGRAMI HAKKINDA GENEL BİLGİLER.. 11 GENÇLİK ANKETİ BULGULARININ ÖZETİ 12 ÖĞRENCİ EĞİTİMİ 15 TEST VE DEĞERLENDİRME FORMU 63 UYUŞTURUCU KULLANAN ÖĞRENCİ VE AİLESİ İLE GÖRÜŞME 67 ACİL DURUMLAR 79 ÖĞRETMEN VE AİLE EĞİTİMİNDE TEMEL İLKELER...85 ÖĞRETMEN KİTAPÇIĞI 89 ANNE BABALAR İÇİN KİTAPÇIK 119 SAYDAMLAR 141

7

8 Uyuşturucu sorunu ve Türkiye Ülkemizde yapılan çalışmalar uyuşturucu sorununun giderek arttığını göstermektedir yılında İstanbul lise gençliği ile yapılan çalışmalarda yaşam boyu herhangi bir madde kullanım oranı % 3 civarında iken, bu oran 1995 yılmda İstanbul'da yapılan bir çahşmada % 7'ye kadar çıkmıştır. T.C. Sağlık Bakanlığının tüm Türkiye'yi kapsayan çalışmalarında da sorunun % 3'1er civarında olduğu gözlenmiştir. (1995) Öte yandan sigara kullanımı ise çok yaygın boyutlarda olup, alkol kullanımı da giderek artış göstermektedir. Ancak tüm bu oranlara rağmen halen Türkiye'de uyuşturucu sorununun diğer Avrupa ülkeleri veya Amerika Birleşik Devletleri ile kıyaslandığında düşük düzeyde olduğu söylenebilir. Ancak sorunun artış hızı önemli boyutlardadır. Bağımlılık tedavisinin güç bir tedavi olduğunu gözönüne aldığımızda, sorunun yaygınlaşmasını önlemek ve artışın durdurulması Türkiye için önem taşımaktadır. Bu nedenle Türkiye için önleme çalışmaları önceliklidir. Gençler risk altındaki grubu oluşturmaktadır. Gençlik çağında uyuşturucuya başlamanın nedenleri çok çeşitlidir. Bugüne kadar tek bir etken ve neden saptanamamıştır. Bu nedenle çok çeşitli etkenleri gözönüne alan önleme programları başarıya ulaşmaktadır. Türkiye'de genç nüfusun fazla olduğu düşünüldüğünde, gençlere yönelik eğitim programlannın önemi artmaktadır. Ülkemizde yeni gelişen bir sorun olduğu için, bilgili eğitimci sayısı oldukça düşüktür. Gerek uyuşturucu maddeler ve bağımlılık konusunda, gerekse bu konuda yürütülecek önleme çalışmaları için eğitimciye ve geliştirilmiş eğitim araçlarına büyük gereksinim vardır. "Uyuşturucu Maddeler ve Bağımlılık Eğitim Paketi"nin bu eksikliği bir ölçüde gidereceği inancındayız. Uyuşturucu ile mücadelede önleme yöntemleri Uyuşturucuyu önleme çalışmalarında bugüne kadar çok çeşitli yöntemler denenmiştir. Bunların bir kısmı başarısızlığa uğrarken, bazı yöntemlerin başarılı olduğu saptanmıştır. Ancak herhangi bir yöntemin hazır bir reçete olarak sunulması mümkün değildir. Kullanılan yöntemleri aşağıdaki biçimde özetleyebiliriz. 1. Arzm azaltılması: Yasa dışı uyuşturucu madde trafiğinin engellenmesi yolu ile bu maddelerin bulunabilirliğinin azaltılması bu yöntem içinde de değerlendirilir. Bu yöntem daha çok güvenlik birimlerinin görevidir. Ancak birçok ülkede uyuşturucuya karşı açılan savaşların başarısızhkla sonuçlanması, tek başına güvenlik önlemlerinin yeterli olmadığını göstermiştir.

9 2. Talebin azaltılması: Uyuşturucuya karşı olan talebin azaltılması doğrudan arzın da azalması anlamına geleceği için önemlidir. Talep gerek bağımlılarm tedavi edilmesi, gerekse insanların uyuşturucu kullanmaya başlamasının önlenmesi ile düşürülebilir. Uyuşturucuya başlamanın önlenmesi çok daha ucuz bir yöntemdir. Uygulanan yöntemler aşağıdaki biçimde sınıflanabilir. Caydırma: Uyuşturucu kullanımı sonuçları dramatize edilerek kişinin korkması ve kullanmaktan vazgeçmesi veya bunu düşünmemesini sağlamak bir caydırma yöntemidir. Bu yöntem içinde uyuşturucu kullanımının yasaklanması ve kullananların ceza göreceklerinin vurgulanması da sayılabilir. Ancak bu yöntemin tek başına başarılı olmadığı gözlenmiştir. Çünkü insanlar korkmalarına rağmen, yine de riski göze alarak bu maddeleri kullanmaya başlamaktadırlar. Bilgilendirme: Konu hakkında tarafsız bilgi vermeye dayanır. Bilgilendirme ayn ders biçiminde verileceği gibi, diğer derslerin içinde de konudan sözedilebilir. (Örneğin kimya, yurttaşlık bilgisi gibi derslerde.) Kişinin bilgilenmesi, yetersiz bilgi nedeni ile bir hata yapmayı engellemektedir. Ancak kişilerin konu hakkında herşeyi bilmesine rağmen yine de gidip bu maddeleri denediği gözlenmiştir. Bu nedenle sadece bilgilendirmek, önlemek değildir. Kişisel becerileri arttırmak: Gencin kendine güvenini artırmak, kendilik algısını olumlu yönde değiştirmek, karar verme yetisini arttırmak, "hayır" diyebilme ve grup baskısına karşı koyabilme yetisini geliştirebilmek, sorunlar ile başa çıkabilmesini öğretmek bu yöntem içinde sayılabilecek tekniklerden bazılarıdır. Bu yöntemin etkin olduğu gösterilmiştir. Ancak bu yöntemin uygulanması çok sayıda eğitimli kişiyi gerektirmektedir. Sosyal becerileri arttırmak: Kişilerarası ilişkileri düzenlemeyi öğretmek, iletişim yetilerini geliştirmek, boş zamanları değerlendirmesini sağlamak, toplum içinde yaşayabilmesini ve uyumunu sağlamak bu yöntem içinde yer alır. Konu ile ilgili bir değer geliştirmek: Kişinin bağımlılık yapıcı maddelere karşı olan görüşlerini, inançlarını ve tutumlarını değiştirmek, bunları kullanmanın bir moda olmaktan çıkmasını sağlamayı içerir. Yukarıda yeralan yöntemlerin tek tek kullanılması yerine birkaçını birarada kullanmanm daha iyi sonuç verdiği kabul edilmiştir. 3, Uyuşturucunun verdiği zararların azaltılması: Kimi zaman uyuşturucu ile mücadelede başanh olunamamaktadır. Bu durumlarda uyuştumcunun verdiği toplumsal, bireysel, psikolojik, ekonomik zararların azaltılması amaçlanmaktadır. Enjektör değişim programları, uyuşturucu kullanımının zararlarının azaltılmasının sağlanması veya Metadon tedavisi bu çalışmalardan bazılarıdır.

10 Eğitim Paketinin Amacı Okul içinde uyuşturucu maddeler ve bağımlılık konusunda bilgili bireylerin sayısını artırmak ve sorun ile mücadele etme yetisini kazandırmak, paketin genel amacıdır. Bu paket okullarda konu ile ilgili eğitimciler yetiştirilmesini ve bunlar aracılığı ile mücadele etmeyi amaçlamıştır. Kurulan sistem, öğretmenler arasından seçilecek eğitimcilerin eğitimine dayanmaktadır. Eğiticiler aracılığı ile diğer öğretmenlerin ve öğrencilerin eğitimi sağlanacaktır. Öte yandan eğiticiler, öğrencilerin anne ve babalarının eğitiminden de sorumlu olacaktır. Eğiticilerden okullarında birer danışman gibi çalışması, sorunlar karşısında AMATEM ile ilişkiye geçmesi beklenmektedir. Böylece il içinde geniş bir iletişim ve çalışma ağı kurulabilecektir. Bu nedenlerden dolayı eğiticilerin uyuşturucu maddeler ve bağımlılık hakkında bilgili olması, önleme çalışması yürütebilmesi ve danışmanlık yetilerini kazanması gerekmektedir. Eğitim Paketinin İçeriği "Uyuşturucu Maddeler ve Bağımlılık Eğitim Paketi"nin içerdiği araçlar şunlardır: Eğitici kılavuzu: Öğretmen, öğrenci ve ailelere eğitimin nasıl verileceği, acil yardım, danışmanlık gibi bilgileri içeren bir dosyadır. Öğretmen kitapçığı: Uyuştumcu maddeler ve bağımlılık ile ilgili olarak öğretmenlerin bilmesi gereken bilgileri içeren bir kitapçıktır. Öğrenciler için video: Eğitim sırasında kullanılan dört bölümden oluşan bir video filmi ile video bulunmayan ortamlarda kullanılmak üzere bir seçenek olarak kartlar hazırlanmıştır. Anne ve babalar için kitapçık: Anne ve babaların konu hakkında bilmesi gerekenleri içeren bir kitapçıktır. Saydamlar: Eğiticilerin öğretmen ve anne baba eğitiminde kullanması için hazırlanmış saydamlardır. Eğitindin etkinliğini değerlendirme testleri: Bu testler ön ve son test olarak verilen eğitimin etkinhğini değerlendirmek için hazırlanmıştır.

11 Eğitimin öğrenciler tarafından değerlendirilmesi: Öğrencinin eğitim konusundaki düşüncelerini ve eğiticiyi değerlendirmeleri için hazırlanmıştır. Uyuşturucu maddeler soru formu: İkinci oturum sırasında öğrencilere uygulanacak bir değerlendirme testidir. Eğitici kılavuzu Bu kitapçık, uyuşturucu ve bağımlılık konusunda yapacağınız eğitim için size bir yol göstericidir. Gerektiği zaman bazı konuları kendinize uyarlayabilirsiniz. Bu eğitimi yapabilmek için sadece kılavuz yeterli değildir. Eğitim için muhakkak bu program için uygulanan kurstan geçmelisiniz. Kılavuz size sadece ana hatları göstermektedir. Kılavuza ilerideki günlerde yeni eklemeler yapılacaktır. Program sürekli ilerlemeye ve değişime açıktır. Çıkarılacak tüm ekler size ulaştırılacaktır. Öğrenci eğitiminde uyuşturucu ve bağımlıhk konusunda öğrencilerin bilgilerinin artırılması ve konu ile ilgili tutumlarının değiştirilmesi amaçlanmıştır. Kılavuz içinde aynı zamanda öğretmen ve aile kitapçığının birer örneği de yeralmaktadır. Öğrenci dışında kişilere yapacağınız eğitim için saydamlar kılavuz içinde hazır olarak bulunmaktadır. Eğiticinin görevleri Bu programda eğitici rolünü üstlenen öğretmenlerden birçok görevi yerine getirmesi beklenmektedir. Ancak bunların başarılması ülkemiz koşullarında çok önemlidir. Bu görevler: Okuldaki diğer öğretmenleri eğitmek ve onlara konu hakkında bilgi vermek. Öğrencilerin ailelerine konu ile ilgih bilgiler vermek ve onları eğitmek. Öte yandan öğrencilere uygulanacak eğitim programı hakkında ailelere bilgi vermek. Öğrencileri uyuşturucu maddeler ve bağımlılık konusunda eğitmek. Okul içinde diğer önleme çalışmalarını yürütmek. Konu ile ilgili olarak okul içinde ortaya çıkacak sorunlarda öğrenci, aile ve okul idaresi ile iletişim kurmak. Öğrencilere danışmanlık yapmak ve yol göstermek. Acil durumlarda müdahele etmek. Diğer eğiticiler ile ortak toplantılar düzenlemek ve fikir alışverişi yapmak. Eğiticilerin geliştirilmesi ile ilgili diğer kurs ve eğitim programlarına katılmak. m

12 IÖ^'-İTN.hm/İl [i1i:l'-.u^^u7 Eğitimin Amacı Bu eğitim programı uyuşturucu ile mücadelede aşağıdaki hedeflere ulaşmayı amaçlamıştır. Farkındalığı sağlamak Bilgilendirmek Tutum, inanç ve görüşleri değiştirmek Eğitimin hedef kitlesi Uyuşturucu ile mücadelede en iyi yol bütün toplumun hedeflenmesidir. Ancak bu eğitim paketinde sadece bütün okul önleme kapsamı içinde değerlendirilmektedir. Bu program özellikle yaş grubu gençlere uygun olarak hazırlanmıştır. Eğitim hazırlanmadan önce bu yaş grubunda yer alan 6800 öğrencinin konu ile ilgili bilgi, tutum ve davranışlarını değerlendiren bir anket çalışması yapılmıştır. Bu çalışmanın sonuçlarından elde edilen verilerden, eğitimin oluşturulması sırasında yararlanılmıştır. Eğiticinin rolü Eğitici görevi alan öğretmen aynı zamanda birkaç rolü birden üstlenmek zorundadır. Anne ve babalar, okul idaresi ve varsa uyuşturucu kullanan öğrenciler ile karşılıklı ilişkilerde danışmanhk rolü üstlenmek durumundadır. Öğrenci eğitiminde ise, eğiticiden beklenen oturumu yönetmek, tartışma ortamını sağlamak ve yürütmektir. Öğrencilerin tartışarak konuyu öğrenmesi bu eğitim programının en önemli hedeflerinden birisidir. AMATEM ile bilgi alış verişi ile aracı rol üstlenilebilinir.

13 ZET] Bu anket çalışması Özel Okullar Derneği ve AMATEM işbirliği ile hazırlanan "Uyuşturucu Maddeler ve Bağımlılık Eğitim Paketi" kapsamında yürütülmüştür.. Çalışma bu eğitim paketi için gerekli olan temel verileri sağlamak amacı ile düzenlenmiştir. Elde edilen bulguların ışığında eğitim paketi oluşturulmuştur. Yöntem: Anket çahşması 1996 yılı Mayıs ayında düzenlenmiştir. Çalışma 62 okulda toplam 6800 lise ikinci sınıf öğrencisi ile yürütülmüştür. Bu anketlerden 5823 adedi geçerli olarak saptanmıştır. Geçerli anket oranı % 85'dir. Çahşmaya katılan ve değerlendirmeye alınan anketlerden % 50.9'u erkek, % 49.Vİ ise kızlara aittir. Sigara ve alkol: Öğrencilerin % 19.6'sı günde en az bir kez sigara kullandığı ve bunların % 28'inin sigarayı bırakmakta zorlandığı bulunmuştur. Öğrencilerin % 8'i en az haftada iki kez olmak üzere alkollü içecekleri kullanmaktadır. Alkollü içki kullananlar % 6.04 oranında alkolü bırakmakta zorlandıklarını bildirmişlerdir. Çevresinin izin vermemesinden dolayı alkol kullanmama oranı çok düşük bulunmuştur. Öte yandan sağlığa zararlı olması sadece % 13 oranında, gençlerin alkol kullanmamasını sağlayan bir etkendir. İlk birayı içme yaşı 14 yaş öncesine kadar uzanmaktadır. Ancak öğrencilerin % lo'u ilk biralarını 11 yaş öncesinde kullanmıştır. İlk kez sarhoş olma ise 16 yaş öncesindedir. Uyuşturucu maddelere bakış açısı: Öğrencilerin % 28.5'i uyuşturucu maddelerin insanları sorunlarından uzaklaştırdığına inanmakta veya bu konuda bir fikri olmadığını belirtmektedir. Öğrenciler % 22.8 oranında uyuştumcu kullanımını toplumdan "farklı olmak" olarak görmektedirler. Ankete katılanlaım % 59.5'i sorunları olan kişilerin bu maddeleri kullandığına inanır gözükmektedir. Bu bulgu iki anlama gelebilir. Bir; sorunları olmayan insanlar uyuşturucu kullanmaz. İki; uyuşturucu maddeler sorunları giderebilir. Gençlerin büyük çoğunluğu (% 64.1) uyuşturucu madde kullanan kişilerin zayıf iradeli olduğunu düşünmektedir. Bu inanç, kendisini zayıf iradeli olarak görmeyenlerin uyuşturucu kullanmayı daha kolaylıkla denemesi gibi bir eğihme neden olabilir. Öte yandan öğrencilerin sadece üçte biri insanların uyuşturucu kullanımını denetleyemeyeceği inancını taşımaktadır. Bir başka deyişle zayıf iradeli insanlar uyuşturucu kullanımını denetleyemediği için kullanmaktadır.

14 Ankete katılan öğrencilerin büyük çoğunluğu uyuşturucu maddeler ile ilgili bilgilerinin yeterli olduğunu ileri sürmektedirler. Ancak diğer gençlerin bu konuda yeterli bilgilerinin olmadığını düşünmektedirler. Bir başka deyişle, "ben biliyorum" ama "diğerleri bilmiyor". Öğrencilerin yarısı arkadaşlarına yardımcı olabileceklerine inanmaktadır. Halbuki, uyuşturucu kullanan biri ile yakın ilişkiler kurmak, kişinin kendisi için risk faktörüdür. Uyuşturucu Madde Kullanım Yaygınlığı: Öğrenciler arasında en çok kullanılan madde olarak esrar bulunmuştur. Hayat boyu en az bir kez esrar kullananların oranı % 4.2'dir. Hayat boyu en az bir kez uçucu madde kullanım oranı % 4, eroin kullanım oranı % 0.7, kokain kullanım oranı % 0.9 olarak bulunmuştur. Sakinleştirici ilaçları kullanım oranı ise % 5 civarındadır. Bulunabilirlik: Genel olarak öğrencilerin % 40'ı uyuşturucu maddeleri bulamayacaklarına inanmaktadırlar. Uçucu maddeler en kolaylıkla ulaşabileceklerini düşündükleri maddedir. İkinci sırada evde bulunma olasılığı yüksek olan sakinleştirici ve yatıştırıcı ilaçlar gelmektedir. Sadece gençlerin onda birinin arkadaşları içinde sigara kullanan kişi yoktur. Yarıya yakınında haftada bir kez sarhoş olan arkadaşları vardır. Esrar ve uçucu madde kullanan arkadaş sayıları diğer maddelere oranla daha yüksektir. Esrar ve uçucu madde kullanımı gençler arasında yüksek oranda çıkmıştır. Arkadaşları arasında da bu iki madde kullanımının sık olduğunun bildirilmesi, bulguları doğrular niteliktedir. Risk grubu içinde olan ve olmayan gençlerin karşılaştırılması: Hayat boyu en az bir kez esrar kullanan gençlerin risk grubu içinde oldukları varsayılarak bu gruba ait ayrıntılı dökümler yapılmıştır. Çalışmaya katılan öğrencilerin cinsiyetleri eşit orandayken, esrar kullananların üçte ikisi erkektir. Erkeklerin daha fazla esrar denedikleri anlaşılmaktadır. Esrarın, en sıklıkla rahatlamak amacı ile kullanıldığı behrtilmiştir. Daha sonra ise merak ve sinirleri yatıştırmak gelmektedir. Burada rahatlamaktan ne anlaşıldığı büyük önem taşımaktadır. Ancak gençlerin rahatlamak için esrarı yararlı bir ajan olarak değerlendirmeleri dikkat çekicidir. Esrar kullandığı dönem içinde bırakmak veya miktarını azaltmakta zorlananların oranı % 27.6 olarak belirtilmiştir. Bir başka deyişle esrar kullananların üçte biri esrarı daha uzun süre kullanmakta ve bu kullanım şekli bağımlı olabilecek düzeye ulaşmaktadır. Esrarı deneyen beş gençten biri esrarın sağlığa zararh olmadığını düşünmektedir. Bu inanç, bu kişilerin esrar kullanmaya devam edeceklerini göstermektedir. Öte yandan esrar deneyenlerin dörtte üçü sağlığa zararlı olduğuna inanmaktadır. Ancak dikkat çeken nokta bu kişilerin sağlığa zararlı olduğunu bilmelerine rağmen esrar kullanmalarıdır.

15 Esrar kullanmış gençlerin büyük çoğunluğu esrarı denemekten hiç bir zaman kaçınmayacaklarını belirtmişlerdir. Kullanan gençler okul idaresini ve polisi engellemede ciddi bir etken olarak belirlemezken, konu hakkında bilgih olmanın da kendilerini esrar kullanmaktan alıkoyamayacağım belirtmişlerdir. Bu bulgu önleme programları için değerli bir veridir. Gençlerin esrarı sıklıkla arkadaşlarının evinde kullandıkları görülmektedir. Daha sonra ise parti ve gezme gelmektedir. Okul ise en az tercih edilen mekandır. Bir kez esrar kullanmış gençlere yüzde otuza varan oranda esrar kullanmaları konusunda ısrar edilmektedir. Bu noktada gençlere baskılara karşı koyabilme yetisi kazandırılması önem kazanmaktadır. Esrar kullanmayan gençlere diğer uyuşurucu maddeleri kullanmaları için ısrar etme çok düşük oranda iken, esrar kullanan gençler arasında bu oran oldukça yüksektir. Bu bulgu esrar kullanmanın diğer uyuşturucu madde kullanımı için bir risk olduğunu vurgulamaktadır. Risk altında olduğunu varsaydığımız öğrenci gmbunda derslerinde daha yüksek oranda başarısızlık ve okula devamsızlık olduğu gözlenmektedir. Esrar kullanan gençlerin üçte biri sorunlarını aileleri ile paylaşamadıklarını düşünmektedir. Esrar kullanan gençleri diğer grup ile karşılaştırdığımız zaman, ailelerin ödev yapıp yapmadıklarını kontrol etmediklerini ve derslerine aileleri tarafından yardım edilmediğine inandıklarını görüyoruz. Ancak ailelerin her iki grup öğrencilerin televizyon seyretme sürelerini kısıtladıkları ve akşamları sokağa çıkmalarına izin vermedikleri bulunmuştur. Bu bulgu, ailenin baskısının değil, çocuğuna gösterdiği ilginin niteliğinin önemli olduğunu göstermektedir. Esrar kullanan gençlerde anne ve baba anlaşmazlığı daha yüksek oranda bulunmuştur. Bu gençlerin ailelerinde alkol kullanma oranı % 29.3 iken, bu oran diğer grupta % 16.6'dır. Ailelerde esrar kullanımının varlığı, esrar kullanan gençlerde belirgin derecede yüksektir. Bir başka deyişle ailede uyuşturucu madde kullanan bir kişinin varlığı, gençlerin uyuşturucu madde kullanımı için bir risk etkeni oluşturabilir. Aynı biçimde ailede eroin, kokain gibi "hard drug" kullanan kişi varlığı, esrar kullanan gençlerde daha yüksektir. Yine esrar kullanan gençler arasında sigarayı bırakmakta zorlamaların oranı daha yüksek bulunmuştur. Ote yandan bu gençler arasında sigarayı bırakmayı düşünenlerin oranı da daha düşüktür. Kullanıcıların % 38.8'inin geçen bir ay içinde 10 defadan fazla alkollü içecek kullandıkları gözlenmiştir.

16 MADDELER VE BAĞIMLILIK EĞİTİM PAKETİ ÖĞRENCI EĞITIMI M DERNEG

17

18 ,C,fS#)i;iMEll TEMEL KURALLAR 20 TEMEL BİLGİLER 21 UYUŞTURUCU MADDELER VE BAĞıMLıLıĞA GENEL BIR BAKıŞ.23 KISA ANKET FORMU 30 UYUŞTURUCU MADDELERIN ETKILERI VE SONUÇLARı.31 UYUŞTURUCU MADDELER SORU FORMU 40 KARAR VERMEK i- 41 DAVRANıŞLARıMıZ.49

19

20 Elinizde bulunan öğrenci eğitimi ile ilgili bu kılavuz, uyuşturucu ve bağımlılığa karşı hazırlanan eğitim paketinin bir parçasıdır. Bu nedenle sözkonusu eğitim paketinden ayrı olarak düşünmek ve kullanmak doğru olmayacaktır. Eğitimin amacı gençlere uyuştumcu maddeler ve bağımhiık konusunda gerekli bilgileri kazandmnak ve konu ile ilgili tutumlarını olumlu yönde değiştirmektir. Eğitici olarak eğitim görmemiş kişilerin bu kılavuzu ve eğitim videosunu kullanması sakıncalıdır. Bu kılavuz hazırlanırken, verilecek olan eğitimin standart olması gerekliliği düşünülmüştür. Bu nedenle sınırları oldukça belirli bir eğitimden sözedebiliriz. Paket yaş grubuna yönehk olarak hazırlanmıştır. Video kullanılmasının amacı; tartışmayı yönlendirmesi, görsel zenginhk içermesi, dikkat çekmesi, standart eğitimi sağlayabilecek olmasıdır. Eğitimi uygularken kendinizden bazı şeyler katabilir veya değişiklikler yapabilirsiniz. Ancak bunları yapmadan önce kendinizin bu konuda yeterli olup olmadığına karar veriniz. Bu eğitimin en büyük amacı, öğrenci ile eğitici kişi arasında bir bağ kurulmasıdır. Böylece öğrencinin ileride çıkabilecek sorunlara karşı danışabileceği veya destek alabileceği bir kişinin varlığını hissetmesi sağlanacaktır. Eğitim sırasında yanıtlayamadığınız bir soru gelirse, sorunlu bir öğrenci ile karşılaşırsanız AMATEM'e başvurmaktan çekinmeyiniz. Çünkü bu eğitim paketinin amacı sürekli bir iletişim ağı kurmaktır. AMATEM'de bu konu ile görevh psikiyatrist ve psikologların telefonları aşağıda verilmiştir. Ancak onlara ulaşamazsamz, danışma hattı numarası olan numaralı telefonu arayabilirsiniz. Dr. Kültegin Ögel Dr. Defne Tamar Psk. Jühde Aral Dr. Duran Çakmak /351, /584, / /588

21 Diğer derslerden farklı olduğunu belirtmek için değişik bir ortamın yaratılması yararlı olabilir. Ancak bu kuralların sizin ortamınıza kesinlikle uymadığını düşünüyorsanız, kendi sınıfınıza uygun bir biçim geliştirebilirsiniz. Oturumlara 20'den fazla öğrenci almamak eğitimin başarısını artıracaktır. Öğrencileri mümkün olduğu kadar ders düzeninin dışında oturtmaya çalışın. Örneğin sıralar yuvarlak bir düzen halinde sıralanabihr. Konunun özelliği nedeni ile bazı temel kurallara gereksinim vardır. Aşağıda yer alan kurallara tam olarak uymanız ve öğrencileri bu kurallara uymaya çağırmanız, eğitimin başarıya uluşması için önemhdir. Oturum sırasında herkese katılma şansı verilmelidir. Bir öğrenci konuşurken diğerleri onu dinlemelidir. Herkes düşünce ve görüşlerini ifade etmekte özgürdür. Katılım için herkes yüreklendirilmelidir. Sınıfta konuşulan herşey kesinlikle gizli kalmahdır. Bir başka sınıfta olan tartışmalardan söz edilmemelidir. Eğer önemli ise, söz ederken hangi sınıf ve kişi olduğu gizlenmelidir.

22 Eğiticinie Roîü Konu ile ilgili tartışmanın başlamasın sağlamak ve tartışmayı idare etmek. Oturumlar için belirlenen temel kurallara uyulmasını sağlamak. Öğrenciler arasında aktif tartışma ortamını yaratmak ve öğrencilerin tartışmalara katılımını artırmak. Verilmesi gereken mesajları dikkatli biçimde öğrenciye uluştırmak. Öğrencinin uyuşturucu ve bağımlılık ile ilgili bir sorunu olduğunda eğiticinin ona yardımcı olabileceği inancını sağlamak. Uyuşturucuya karşı kullanılabilecek yetilerin kazanılmasını sağlamak. Öneriler Oturumları mümkün olduğu kadar soru ve yanıtlar biçiminde götürün. Kendinizi tartışmayı yönlendiren kişi olarak görün ve ona göre davranın. Eğer tartışma öğrenciler tarafından başlatılmıyorsa, örnekleri siz vererek tartışmayı açın. Tartışmaların bittiğine emin olmadan konuyu kapatmayın. Öğrencileri etkinliklere katılmak için yüreklendirin. Öğrencinin katılımını en yüksek düzeyde tutmaya çalışın. Bilmediğiniz bir konuda "bilmiyorum" demekten çekinmeyin. Unutmayın! Konunun uzmanı değilsiniz. Bu nedenle öğrenciye "birlikte araştıralım" diye yanıt verebilir ve AMATEM'e danışabilirsiniz.

23 Önerilmeyenler Öğüt vermek: Unutmayın bu konuda herkes sürekh öğüt veriyor. Ancak bu öğütlerin başarı oranı çok düşük. Tarafsız bir yönetici gibi değil, taraflı davranmak: Siz de bir bireysiniz, bu nedenle kendi görüşleriniz olabilir ve kendinize ait görüşleri sunabilirsiniz. Kendinize ait görüşleri genel geçer kurallar biçiminde sunmak: Sizin yaşantı ve deneyimleriniz diğer insanlardan farklı olabilir. Herkesin kendine ait yaşantıları vardır. Bu nedenle kendi görüşlerinizi mümkün olduğu kadar genel kurallar olarak ortaya koymaktan kaçının. Farklı ve karşı görüşler belirten öğrencileri sindirmek: Bırakın bu öğrencileri, diğer öğrenciler sindirsin. Yoksa uyuşturucu ile mücadelede siz kaybedersiniz. Yargılamak: Kimseyi görüşleri veya madde kullanımı nedeni ile yargılamayın.

24 OTURUM 1 vgmmmmmm AMAÇ Uyuşturucu maddeler ve bağımlılık konusunda farkındalığm yaratılması. Uyuşturucunun jeopolitik konumunu vermek. Uyuşturucu maddeleri ve kullananları tanımlamak. Çevremiz ve kendimiz için tehlikeli olduğunun farkına varmak. GEREKLİ ARAÇLAR İlk değerlendirme testi Video Tahta ve tebeşir Küçük boş soru kağıtları OTURUMUN AKIŞI Açış konuşması Eğitimin değerlendirme testinin uygulanması Eğitim Çizgi film tartışılması Kısa anket formunun uygulanması Gelecek ders ile ilgili soruların öğrenilmesi ÖNERİLER Uyuşturucu kullanmanın etkileri ve sonuçları bu dersin konusu değildir. Bununla ilgili soruları gelecek derste yanıtlayacağınızı belirtin. Öğrenciler bağımlılık yapabilecek birçok madde sayabilir. Unutmayın, sizin göreviniz bağımlılık potansiyeh çok yüksek olan maddeler konusunda öğrenciler ile tartışmak. Yeni uyuşturucu isimleri öğrenciler tarafından sayılabilir. Bunları bir kenara not alarak, daha sonra soruşturup öğreneceğinizi söyleyin. Oturumun sonunda 'Akılh Köylüler" adında bir çizgi film yeralmaktadır. Eğer ders süresi yeterli ise, bu oturumun sonunda, değil ise başka bir oturum içinde çizgi filmi tartışmaya açınız. Dar bir süre içinde tartışmaktan kaçınınız.

25 öncelikle konuyu aktaran bir açılış konuşması yapın. Bu konuşma sırasında bu eğitim paketinin Özel Okullar Derneği ve AMATEM tarafından hazırlandığını bildirin. Eğitimin tartışmaya dayandığını, çeşitli sorulara birlikte yanıt aramaya çalışacağınızı ve video'nun size bu konuda sadece yardımcı bir araç olduğunu vurgulaym. Temel kuralları öğrencilere anlatın. Gizliliğin esas olduğunu tekrar vurgulaym. Konuşmanızda bu oturumun amacının "uyuşturucu ve bağımlılık konusunu birlikte tartışmak ve düşüncelerinizi paylaşmak" olduğu vurgulaym. EĞITICI BILGISI Burada amaç, uyuşturucunun jeopolitik konumunu vererek, aslında bir ticaret olduğunu ve bizim için önemli olan bazı değerlere ne kadar ters düştüğünü vurgulamaktır. VIDEO BILGISI Sık sık duyarız uyuşturucudan sözedildiğini. Hakkında radyo, TV programları yapılır, gazetelerde diziler yazılır. Acılarla, ölümlerle birlikte anılır her seferinde. Tartışüır. Herkesin onun hakkında doğru ya da yanlış mutlaka bir fikri vardır. Peki ama gerçekten, onun hakkında neler biliyoruz? Onu tanıyor muyuz? Nerede üretiliyor? Neden üretiliyor? Bildiğimiz en somut şey uyuşturucunun çok kazançlı bir ticaret yolu olduğu. Uyuşturucu ticaretinin cirosu yılda Bu oran Türkiye Bütçesinin Dünyadaki en büyük holdinglerden çok daha büyük bir ticaret hacmine sahip olup, en yüksek gelir getiren bir ticarettir. Uyuştumcu en çok altın hilal adı verilen İran, Pakistan ve Afganistan'ı kapsayan bölge ile Orta Asya Cumhuriyetlerinde üretiliyor. Bu bölgelerde üretilen uyuştumcu maddeler, üç yoldan dünyaya açılıyor. Bunlardan birincisi ve en önemlisi Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu sınırlarından girip, Türkiye üstünden Avmpa'ya uzanan yol. Bir diğeri Lübnan üzerinden deniz yolu ile Türkiye'ye giriş yapan uyuşturucu yolu. Üçüncü yol ise Orta Asya Cumhuriyetlerinden başlayıp, Kafkaslar üzerinden geçen yol. Görüldüğü gibi Türkiye çok önemli bir ticaret yolunun üzerinde. Neredeyse uyuştumcunun bütün yollarının birleştiği önemli bir nokta. Doğal olarak uyuşturucu ticareti, geçiş yaptığı bu yol üstünde geniş bir pazar bulmak ve malını burada da satmak isteyecektir. Bütün pazar planlı girişimler ile yavaş yavaş büyütülmeye çalışılmaktadır. Diğer bazı uyuşturucular ise Güney Amerika ülkelerinde üretilerek tüm dünyaya pazarlanmaktadır.

26 Uyuşturucu haksız bir ticarettir. Tüketim ekonomisinin bütün gereklerini yerine getirir. Uyuşturucu içeren maddeler üreticiden ucuza alınır. Aracılar büyük paralar kazanır. Uyuşturucunun kaçakçılara maliyeti satılan maddenin sadece % lo'udur. Dünyada büyük karteller uyuşturucu tüketimini yönlendirmektedir Fiyatlar bu karteller tarafından ayarlanmaktadır. Uyuşturucu ticaretinde ucuz emek kullanılmaktadır. Satış için daha çok uyuşturucu madde bağımlıları tercih edilerek, bu insanlar kullanılmaktadır. Satıcılar ise klasik tanıtım tekniklerini kullanmaktadır. Örneğin kişi bağımlı oluncaya kadar malın bedava verilmesi. Veya merak uyandırılarak satışın artırılması. Hiçbir zararının olmadığını söyleyerek tüketiciyi kandırmak. İçine çok çeşitli katkı maddeleri konur. Amaç para kazanmak olduğu için, bu katkı maddelerinin neler olduğuna dikkat edilmez. Kimi zaman bu katkılar insanlar için öldürücü olabilecek maddelerden seçilmektedir. Öğrencilerden yanıt alınmasını bekleyin. Verilen yanıtların hepsini tahtaya yazın. Hiçbir ek yanıt olmadığına inandığınız zaman tekrar videoyu çalıştırın. Uyarıcılarında birer uyuşturucu madde olduğu vurgulanmalıdır. UYUŞTURUCU NEDİR? Uyuşturucular, insan bedenine dışarıdan alınan doğal veya işlem görmüş maddelerdir. Alındıktan sonra beden ve zihin üstünde etki gösterirler. Uyuşturucu olarak tanımlanan maddeleri sayar mısınız? Esrar Eroin Kokain Ecstasy Amfetamin Görüldüğü gibi uyurıcı olan maddeler de "uyuşturucu" kavramı içinde yer alır. Bu maddeler yasal olmayan uyuşturucu maddelerdir. Yasal olarak eczanelerde bulunan ve tıbbi amaçlar ile ilaç olarak kullanılan bazı maddeler de doktor öneresi dışında kullanıldığı zaman bağımlılık yapabilir.

27 Öğrencilerden yanıt alındıktan sonra videoyu devam ettiriniz. Burada yasal olarak satılan bazı ilaçlardan sözedilmektedir. Ancak bu ilaçlar eğer doktor önerisi dışında kullanılacak olursa bağımlılık oluşturabilir. Doktor önerisi ile kullanılır ise bağımlılık oluşturma riski çok azdır. Sigara, alkol gibi maddelerin de bağımlılık yaptığı, bu nedenle bunların da uyuşturucu kapsammda değerlendirilebileceği hatırlatılmalıdır. Soruyu tekrar öğrencilere sorunuz. Onların yanıtlarını alınız ve tahtaya yazınız. Daha sonra videoyu tekrar çalıştırınız. Daha önceki sorularda yanıt vermeyen öğrencileri yanıt vermek için cesaretlendirin. Uyuşturucuların başarı ve performansı artırması gibi olumlu özelliklerden yola çıkarak öğrenci bazı spekülasyonlarda bulunabilir. Unutmamalıdır ki, bu maddeler sadece kullanıldıkları dönemde bu etkileri gösterirler. Kullanıldıkça da bağımlılık oluşturma riski yükselir. Yasal olarak eczanelerde bulunabilen ancak bağımlılık yapabilen maddeler içinde bildiklerinizi sayar mısınız? Diazem, Akineton, Xanas, Rivotril, Ativan, Rohypnol Bu ilaçlar doktorun önerdiği biçimde kullanılmaz ise bağımlılık oluşturabilir. İlaç olmayan ancak yasal olarak çeşith amaçlar için piyasada satılabilen ve bağımlılık potansiyeli yüksek olan başka maddelerde vardır. Bunlar arasında; Tiner, Bali, yapıştırıcılar gibi uçucu maddeler Sigara Alkol sayılabilir. İNSANLAR NEDEN UYUŞTURUCU MADDE KULLANMAYA BAŞLAR? Gençler arasında yapılan araştırmalar ve gözlemler, gençlerin uyuşturucuya en çok aşağıdaki nedenlerden dolayı başladığını göstermektedir. «Merak ettikleri için... İçinde bulundukları grup madde kullanıyor ise, gruba uyabilmek ıçın... Kendilerini olgunlaştıracağını düşündükleri için... Kendine güvensizlik, yalnızlık, sıkıntı duyguları ile başa çıkamadıkları veya başa çıkma yöntemlerini bilmedikleri için... Başarı ve performansı artırmak, enerjiyi artırmak, kilo vermek için... Yaratıcılığı artırmak için... Ancak sonuçta bu maddelerin tek bir işe yaradığı görülür. Bu da BAĞIMLILIK.

28 EĞITICI BILGISI Bu bölüm uyuşturucularm sorunları yenmek amacı ile kullanılması ile ilişkilidir. Vurgulanması gereken nokta, insanlam kendi sorunlarını kendilerinin çözmesinin gerektiğidir. Bu oturumun sonunda bulunan çizgi film de bu konu ile ilgilidir. Soruyu tekrarlayın ve açıklayın. "Örneğin medya, arkadaş, toplum, ana baba vb." Ömeğin Mariboro sigarasını üreten firma daha çok erkeksi, Camel entellektüel, Salem seksi özellikleri ortaya koyarak tüketiciye bunları kullandığı zaman öyle olabileceği imajını vermeye çalışır. VIDEO BILGISI Evet, belki uyuşturucu maddeler geçici bir rahatlama duygusu verebihr ve sorunları bir an için unutmaya yarayabilir. Ancak ardından bütün olumsuzlukların çok daha şiddetli biçimde yaşanması kaçınılmazdır. Uyuşturucunun sorunları çözdüğü savı, herhangi bir veriye dayanmamaktadır. Bunlara rağmen insanlar bu düşüncelerle koşullandırılmıştır. Dış etkenlerin uyuşturucuya başlamadaki rolü nedir? İnsanların birçok davranışı başka etkenlerle kontrol altına alınmaya çahşılır. Bunun en iyi örneklerini reklamlarda görebilirsiniz. Reklamlarda amaç, insanların bilinç altında yeralan kendi ile ilgili bazı isteklerini yönlendirerek, farkında olmadan onları pazaıianan ürünü istemeye zorlamaktır. Örneğin beğendiği kişinin davranışlarını taklit etmek, kendinden uzaklaşarak ona benzemeye çalışmak. Şimdi satış teknikleri ile bezenmiş bir konuşma izleyeceksiniz.: "Bak arkadaşım. Şunu bir dene. Adı lazım değil. Göreceksin sana çok iyi gelecek. Bana inan, bir kereden birsey çıkmaz, içince uçacaksın, yahu. Bütün sorunların uçup gidecek. Hiç bir şey kalmayacak. Hepsini çözecek. İnan bana" Şimdi de gerçekleri ve söylenmesi gerekenleri izleyeceksiniz:

29 Bak arkadaşım. Bu bir uyuşturucu madde. Bunu içmen hana faydalı ve gerekli. Çünkü hem ben bunu kullanırken yalnız kalmayacağım, hem de bir süre sonra sana bunu satıp para kazanacağım. Bir kere bile kullansan bağımlı olabilirsin, içtiğinde kendinde değişiklik filan hissedeceksin. Ama bu akşam babanla yaşadığın sorunlar ile bunun uzaktan yakından ilişkisi yok. Onları ancak sen kendin çözebilirsin. Bunun sana yardımı dahi olmaz." UYUŞTURUCU TÜRKİYE İÇİN BİR TEHLİKE MİDİR? Diğer dünya ülkeleri ile karşılaştırıldığında uyuşturucu kullanım oranı ülkemizde daha düşük düzeydedir. GRAFİK Akıllı köylüler adlı çizgi filmi göstermek ve tartışmak için zamanınız yeterli değil ise, bir başka zaman göstermek için saklayınız. Bu çizgi filmde sorunları aşmak için kendileri dışında çeşitli çözümler arayan ve bu nedenle her seferinde başka sorunlar ile karşılaşan köylülerden sözedilmektedir. Film bittikten sonra bu film hakkında ne düşündüklerini sorunuz. Daha sonra bu filmin anlatmak istediklerini tartışmaya açınız. İnsanların kendi sorunları ile başa çıkması, kendisi dışındaki çözümlerin başka sorunlar yaratacağı vurgulanmahdır. Ancak ülkemizde gençler arasında yapılan anketlerde uyuşturucu maddeler kullanım oranında çok hızlı bir artış olduğu tespit edilmiştir. GRAFİK Polis kayıtları incelendiğinde, 1995 yılı içinde ele geçirilen uyuşturucu miktarı 1994 yılma göre iki kat daha fazladır. GRAFİK Tüm bunlar ülkemizde yakında ciddi bir uyuşturucu sorunu ile karşılaşabileceğini göstermektedir. AKILLI KÖYLÜLER (Çizgi film)

30 öğrencilere ekte hazırlanan "Kısa Anket Formu"nu çoğaltarak dağıtınız. Çoğaltma imkanınız yoksa küçük boş kağıtlar veriniz. Kısa bir anket yapacağınızı belirtiniz. Yanıtların evet ya da hayır biçiminde verilmesini isteyiniz. Kağıtlara isimlerini yazmadan aşağıdaki üç soruya sırasıyla yanıt vermelerini isteyiniz. 1- Sizin çevrenizde sigara kullanan insanlar var mı? 2- Sizin çevrenizde alkol kullanan insanlar var mı? 3- Sizin çevrenizde herhangi bir uyuşturucu kullanan insan var mı? Kağıtları toplayın. Anket sonuçları değerlendirilirken diğer boş kağıtlara uyuşturucu ile öğrenmek istedikleri sorular varsa onları yazmalarını isteyin. Gelecek toplantıda bu sorulara yanıt vermeye çalışacağınızı belirtin. Bir öğrencinin yardımı ile "evet" ve "hayır"ları toplayın. Böylece uyuşturucu tehlikesinin çok uzaklarda olmadığını ve çevrelerinde dahi bulunduğunu gösterin. Soru kağıtlarını toplamayı da unutmayın! Ek bir soru olup olmadığını öğreniniz. İki soru sorun ve tartışın: 1- Bugün neler öğrendiniz? 2- Bu bilgiler size nasıl yardımcı olacak? Konu ile ilgili olarak sizinle özel görüşmek isteyen olursa, onlar ile görüşebileceğinizi ve onlara yardımcı olmaya çalışacağınızı belirterek kapatın. ÖZET Uyuşturucu bir ticarettir. İnsanlar çeşitli nedenlerle uyuşturucuya başlar. Bizim dışımızdaki toplumsal ve kişisel etkenler de önemli nedenleri oluşturabilir. Uyuşturucu herkes ve her ülke için bir tehlikedir.

31 1- Sizin çevrenizde sigara kullanan insanlar var mı? EVET HAYIRO 2- Sizin çevrenizde alkol kullanan insanlar var mı? EVET HAYIRÛ 3- Sizin çevrenizde herhangi bir uyuşturucu madde kullanmış veya kullanan insanlar var mı? EVET HAYIRD

32 OTURUM 2 Uyuşturucu maddelerin zarar ve etkilerini öğretmek. Bağmılılığm tanımmı yapmak ve önemini vurgulamak. GEREKLİ ARAÇLAR «Uyuşturucu maddeler soru formu Tahta ve tebeşir Video Açış konuşması Uyuşturucu maddeler soru formunun uygulanması Eğitim ÖNERİLER Olabildiğince tarafsız davranın. Bir taraf gibi görünmekten kaçının. Ancak bir birey olarak sizin görüşleriniz uyuşturucu karşıtı olabilir ve bunu da ifade edebilirsiniz. Etkileri ile ilgili bilmediğiniz sorular gelirse, yanlış olarak yanıtlamak yerine yanıt vermemeyi seçin. Unutmayın, sadece uyuşturucu kullanmak bunların etkilerini bilmek anlamına gelmez. Tüm bu bilgilerin binlerce uyuşturucu kullanan kişiden elde edilen veriler olduğunu belirtin. Çünkü, size bazı bilinmedik etkiler ile ilişkili sorular gelebilir.

33 Bugünkü konunun uyuşturucu maddelerin etkileri ve sonuçlarmı tartışmak olduğunu belirtiniz. "Uyuşturucu Maddeler Soru Formu"nu öğrencilere dağıtınız. Sorular yanıtlandıktan sonra bunları toplamayacağınızı belirtin. Daha sonra çahşmaya başlayabilirsiniz. VIDEO BILGISI Uyuşturucu maddelerin en önemli zararı nedir? öğrencilerin yanıtlarını alınız. Daha sonra videoyu çalıştırınız. Uyuşturucu maddeler insanlar üstünde bedensel, ruhsal ve sosyal olarak etkilerde bulunabilir. Ancak yarattıkları en önemli sorun bağımlılıktır. Videoyu durdurun ve bağımlılığın ne olduğunu öğrencilere sorunuz. Yanıtları tahtaya yazınız. Bağımlılık nedir? Bağımlılık, uyuşturucu maddeleri karşı konulmaz biçimde kullanma davranışını anlatan bir kavramdır. Bağımlılığın birçok bileşeni vardır. Bağımlı olan kişi kullandığı maddeyi birçok kez bırakma girişiminde bulunmasına rağmen o maddeyi tam olarak bırakamaz tekrar kullanmaya başlar. Bırakır, tekrar başlar. Ondan uzaklaşamaz. Bu kısır döngü sürüp gider. Programda yeralan oyuncular tedavi görmekte olan bağımlıları canlandırmışlardır. Kendi istekleri üzerine yüzleri gösterilm.emiş, adları verilmemiştir. (Bağımlı ifadesi) Bütün bağımlıliar uyuşturucuya düşük dozlarda başlarlar. Ancak bu dozu kısa zamanda arttırmak zorunda kalırlar. Çünkü uyuşturucuyla istedikleri etkiye ulaşabilmeleri için dozu devamlı artırmaktan başka çareleri yoktur. (Bağımlı ifadesi)

34 Uyuşturucu maddeler bir süre kullanılıp bırakıldıkları zaman, yoksunluk belirtileri denilen birtakım rahatsızlıklara yol açar. Bunlar arasında bulantı, kusma, bitkinlik, şiddetli uykusuzluk, iştahsızlık sayılabilir. Ancak bu belirtiler sadece bedensel değildir. Bazı uyuşturucu maddeler kesildikleri veya azaltıldıkları zaman sadece ruhsal belirtilere de neden olabilir. Bunlar arasında ise sıkıntı, huzursuzluk, mutsuzluk, depresyon, hiçbirşeyden zevk almama olabilir. Ruhsal bağımlılık tedavisi güç bir durumdur. (Bağımlı ifadesi) Bağımlılık yapıcı maddeler yoksunluk belirtileri nedeniyle tekrar kullanılırlar ve kolay kolay bırakılamazlar. Kişi, arkadaşlarıyla, ailesiyle ilişkilerinde zararlarını görmesine rağmen madde kullanmayı sürdürür. Toplum giderek onu dışlar, okul ve iş başarısı düşer, hastahklara yakalanır... Ancak tüm bunlara rağmen, bazı mazeretlere sığınır ve kullanmaya devam eder. (Bağımlı ifadesi) Bağımlı kişinin zamanı büyük oranda uyuşturucu aramakla geçer. Öyle bir noktaya gelmiştir ki, hayatındaki tek amaç madde bulmaktır. Başka herşey onun için değerini yitirir. Arkadaşlık, doğa, aşk, hayaller... İşte bu dönemde maddeyi alabilmek için hırsızlık, fahişelik yapılmaya başlanır. (Bağımlı ifadesi)

35 Uyuşturucu maddeler nasıl etki ederler? Uyuşturucu maddeler beyinde merkezi sinir sistemi üzerine etki gösterirler. Kişinin mizacını, anlama ve kavrama yeteneğini, uyanıklığını ve duygularını bu etki ile değiştirirler. Merkezi sinir sistemi bizim işlevlerimizi ve düşüncelerimizi kontrol eder. Uyuşturucu maddeler kullanıldıkları zaman dış dünyayı algılama, işlevsel yetenekleri ve davranışları değiştirir. Bu maddeler sinir sistemi üzerinde yer alan ve reseptör adı verilen alıcıların sayısını ve niteliğini bozar. Bu nedenle maddeler ortadan kayboldukları zaman yoksunluk denen rahatsızlık ortaya çıkar. öğrencilerden yanıt alındıktan sonra video devam edecektir. Burada öğrenciler arasında yapılan ankette büyük oranda "uyuşturucuyu kontrol edebileceklerine" ilişkin yanlış bir inançları olduğunun saptandığını belirtin. Öğrenciler arasında küçük bir oylama yapın. Uyuşturucu maddelerin alındığı zaman nasıl bir etki yapacağını önceden bilmek zordur. Çünkü, alınan madde miktarına, içerdiği kimyasal maddelere ve içine karıştırılan diğer katkı maddelerine, kullanış biçimine, kullanan kişinin kişiliğine, nasıl bir ortamda alındığına göre etkileri değişir. Satıcılar bu maddelerin içine çok çeşitli katkı maddeleri karıştırdığı için, satılan maddenin içinde neler olduğunu anlamak çok zordur. Kişi uyuşturucu madde kullanımmı kontrol edebilir mi? Bağımlıların büyük çoğunluğu kontrol edebileceği inancı ile madde kullanmaya başlamıştır. Hiçbir zaman bağımlı olabileceğini düşünmemiştir. Amaç arasıra kullanmaktır. Ancak sonuçta kişi bağımlı hale gelir. Çünkü, bağımlılık uyuşturucu kullanımının kaçınılmaz sonucudur. Kişi bağımlı olduğunun farkına varamaz. Farkına vardığında ise vakit çok geçtir. Uyuşturucu maddeler kaç kere almdıktan sonra bağımlılık yapar? Bağımlılık yapan maddelerin psikolojik etkileri çok yoğundur. Bu nedenle bir kez kullanım bile tehlikelidir. Örneğin kokain bir kez kullanıldıktan ve etkisi geçtikten sonra saat süre ile istenmeyen ruhsal etkilere neden olur. Katkı maddeleri ile fazla karıştırılmamış eroin, ilk kullanımdan sonra bile bağımlılık yapabilir. Bu nedenle bu maddelerin bir kez kullanılması bile sakıncalıdır.

36 UYUŞTURUCU MADDELER VE ETKİLERİ Esrar Esrar 421 çeşit kimyasal maddeden oluşan bir uyuşturucudur. Joint, Marihuana veya Ot adı verilir. Esrar alındığı zaman yağ dokusunda birikir. Bunun sonucu esrar alındıktan bir hafta sonra bile, etkin maddenin % 50'si hala bedende bulunmaktadır. Esrarın beden üstünde yarattığı istenmeyen etkiler şunlardır. Beyin ve sinir sistemi: Bellek üstüne etkisi çok fazladır. Unutkanlığa yol açar. Kişinin düşünme yetisini azaltrr. Refleksleri ve koordinasyonu bozar, bu nedenle esrar kullananların araba kullanması çok sakıncahdır. Kişinin sorun çözme yetisini bozar. Üreme sistemi: Erkek ve kadın üreme sistemlerine etkisi olduğu bilinmektedir. Örneğin esrar alındıktan hemen sonra testosteron adı verilen erkeklik hormonunun % oranında azaldığı saptanmıştır. Akciğerler: Sigara ile karıştırıldığında beş kat daha fazla akciğer kanserine neden olduğu bazı araştrmacılar tarafından gösterilmiştir. Uçucu maddeler Bu maddeler çok toksik yani zehirleyici maddelerdir. Bağımhiık potansiyeh yüksektir. Baş ağrısı, kusma, bulantı, tıkanma ve boğulma uçucu madde koklayanlarda ortaya çıkan belirtilerdir. Uçucu maddeler koklayanlarda ani ölümler sıklıkla meydana gelir. Bunların büyük çoğunluğunun ilk koklama sırasında ortaya çıktığı saptanmıştır. Ani ölümlerin yarısının nedeni kalp yetmezliğidir. Ölümlerin bir kısmı ise akciğerlere madde gitmesi sonucu boğulma ile oluşur. Saldırgan ve tehlikeli davranışlar sık olarak gözlenir. Ciddi bir sarhoşluk, denge bozukluğu, yürümekte güçlüğe neden olur.

37 EĞITICI BILGISI VIDEO BILGISI Eroin Eroin çok yüksek bağımlılık potansiyeline sahip bir maddedir. Sürekli doz arttırmak gereksinimi vardır. Eroin bırakıldığı zaman çok şiddetli bir kriz yaşanır. Bu nedenle bırakmak çok zordur. Yüksek dozda alındığı takdirde solunum durmasına, komaya ve ölüme neden olur. Piyasada satılan eroinin içine çok çeşitü katkı maddeleri konduğu için, ne tür etkiler yapacağı tam olarak kestirilemez. Kokain En yüksek bağımlılık potansiyeline sahip maddedir. Bir kere başladıktan sonra bırakmak çok zordur. Beyin damarlarında tıkanma ve kanamaya yol açar. Cinsel güçsüzlük ve yetersizlik kokain kullananlarda en sık gözlenen yakınmadır. Çok şiddetli uykusuzluk yaratır, Crack, kokainin bir başka fomıudur. Crack bağımlılık potansiyeli çok yüksek ve yan etkileri çok daha tehlikeli olan bir maddedir. Ecstasy Ecstasy alındığında ağız kuruluğu, terleme, iştah kaybı, kalp hızında ve basıncında artış meydana gelir. Bağışıklık sistemi üstüne yan etkisi vardır. Aşırı su kaybına, solunum yetmezliğine ve ölüme neden olabilir.

38 EĞITICI BILGISI 2. Bu maddelerin kullanıldığı ortamlara girmek İnsanlar kendilerine fazla güvendikleri için bu ortamlardan kaçmazlar. Halbuki o ortamda bulunmak bile çoğu zaman riskin tam kendisidir. Veya arkadaşlarma yardım etmek isterler. ("Nasıl olsa ben kullanmam", kullanan arkadaşlara yardımcı olayım da bıraksınlar") 3. Bir kez denemek ve bir daha kil11anmayacağını düşünmek Bir kez deneyen herkes bunu bir daha tekrarlamayacağına kendini inandırır, ("bir daha asla") 4. İkinci kez denemek Bir kez kullandıktan sonra kişi artık kendi için önemli olan "uyuştumcu kullanmamak" gibi bir değeri kaybetmiştir. Biraz da kendine olan güveni artmıştır. ("Artık bir kere kullandım" "Nasıl olsa kendimi tutarım") 5. Üç ve sonrası Birinci ve ikinci kullanımın sonrasında diğer kullanımlar hemen sıralanır ("Ben bağımlı olmam", "Ben onlar gibi değilim") 6. Bağımlılık VIDEO BILGISI 2. Bu maddelerin kullanıldığı ortamlara girmek "Sonra yavaş yavaş bu ortamlara dalıyorsun. İlk oralara takıldığımda "ben" dedim "kesinlikle kullanmam". Muhabbet te iyi. Takılıyorum. Bazı arkadaşlarım vardı, perişan çocuklar. Kriz filan yaşıyor. Anası babasının çocuğa aldırdığı yok. Ben konuşuyordum onlarla. Aklım sıra bıraktırmaya çalışıyorum. Tabii, bu arada ne var ne yok bütün mal ortada. Ama ben kullanmayacağım yaa." 3. Bir kez denemek ve bir daha kullanmayacağını düşünmek "Birgün dedim ki, "bu meret ne biçim şeydir, görehm bakalım". Etraftada var zaten, olmasa da bulurum. İçtim. Ölmedim. Bir şey de anlamadım. Ama dedim ki kendime "oğlum, bak bir şeye benzemiyor zaten, bir daha asla!" 4. İkinci kez denemek "İki gün geçmedi, gene ortamdayız, bir daha fırrt. Nasıl olsa bir kere kullandım. Mertlik bozuldu. Bir daha kullansam ne olur? Nasıl olsa tutarım kendimi. Hem zaten bu son!" 5. Sonrası "Tabii sonrasında her sefer 'bu son'. Bu son diyorum, iki dakka sonra bir daha çekiyorum. Baktım 'son'lar bitmiyor, dedim ki "oğlum bunu kontrollü içersen bir şey olmaz. Sen o keşlere benziyor musun? Hayır. Sen bağımlı olmazsın" 6. Bağımlılık "Bu sefer başladı sıkıntılar. Bırakıyorum diyorum, sıkıntılar, ağrılar, her yerim kopuyor. Bırakmak zor iş. Bilmiyorum ki bir iki kez kullanmak bile adamı bağımlı yapmaya yetiyormuş. Ama diyorum ki kendime "dişini sıkarsan bırakırsın". İstersem bırakabileceğime öyle inandırmış]m ki kendimi! Kullanmaya devam. Sonra anladım ki dönülmez yolun tam ortasmdayız, ben hala kendimi yola çıkmadım sanıyorum"

39 EĞITICI BILGISI VIDEO BILGISI Bir öykü "Çok fazla almıyorum aslında. Bazen haftada dördü beşi buluyor ama nerede duracağımı iyi biliyorum. Bağımlılık mı? Yok canım. Çünkü istersem bir ay ara veriyorum mesela. Bir kere akıllı olacaksın, ona hükmetmeyi bileceksin. O zaman mesele yok. Kullanmadığım zamanlar özlüyorum. Gerçi huzursuzluk filan yapıyor ama öyle bulantı, ağrı, kriz falan geçirmedim. Bazı geceler aklıma fena takılıyor. İşte telefon filan bizimkilerde varsa iyi, yoksa tabii mecburen çıkıp buluyorsun. Bir keresinde bulamamıştım, bozuk mala dünya para saydım. Hastaneye götürmüşler gece. İstersem içmem. Bağımlılarmki irade zaafiyetinden oluyor. Benim öyle zaaflarım yok! Sorunun yanıtını öğrencilerin birbiri ile tartışmalarını sağlayınız. Öğrenci anketinde birçok gencin bağımlılığı irade zaafiyeti olarak gördüğünün ve kendilerinin bunu kontrol edebileceği gibi yanlış bir inanca sahip olduklarının anlaşıldığını belirtiniz. BAĞIMLILIK SÜRECİ Neredeyse tüm bağımlıların bu süreci yaşadıklarmı vurgulaym. 7. Madde kullanmaktan korkmak, ancak merak etmek Genelde insanlar uyuşturucu maddelerin zararlarını ve sonuçlarını bildikleri halde meraklarına engel olamamaktadır. Merak uyuşturucu tüccarlarının kullandığı en önemli reklam aracıdır. Reklam sloganları ise şudur; "Hayatta herşeyi en az bir kez denemelisiniz" Bil kişi bağımlı mı? Eğer bağımlı ise, bağımlı olmasının ölçütleri nelerdir? Sık sık bırakma girişimi var ama tam olarak bırakamıyor. Bıraktığı zaman huzursuzluk, rahatlayamama gibi ruhsal yoksunluk belirtileri var. Ne yapıp edip kullandığı maddeyi buluyor, yani sürekli bir madde arayışı içinde. BAĞIMLILIK SÜRECİ L Madde kullanmaktan korkmak, ancak merak etmek. "Tabii biliyorsun, maddenin insanlara neler yapacağını... ama içinde bir merak, nasıl birşey filan. Bir taraftarda korkuyorsun. Kullanırsak ne olur, ölür müsün, kalır mısın, bilmiyorsun. Bazen diyorsun ki, oğlum hayatta her şeyi en az bir kez denemelisin. Sonra, boşveriyorsun..."

40 Bu fıkrayı öğrencilerin tartışmasına açınız. Bu fıkrada "merak" konusu işlenmektedir. BÎR FIKRA KAPANIŞ Ek bir soru olup olmadığını öğreniniz. İki soru sorun ve tartışın: 1. Bugün neler öğrendiniz? 2. Bu bilgiler size nasıl yardımcı olacak. Konu ile ilgili olarak sizinle özel görüşmek isteyenler olursa, onlarla görüşebileceğinizi ve yardımcı olmaya çalışacağınızı belirterek oturumu kapatın. ÖZET Uyuşturucu maddelerin hem bedensel, hem ruhsal, hem de sosyal zararları vardır. Bağımlılık en önemh sonuçlarından biri. Çünkü bağımlılık uyuşturucu kullanımının ruhsal, bedensel, ekonomik ve sosyal zararlar veren bir sonucudur. ^ I 39

41 DOĞRU YANLIŞ Sigara uyuşturucu bir madde değildir. Diazem bağımlılık yapar. Bağımlı olmak uyuşturucunun yarattığı fiziksel sorunlarm yanında önemsizdir. Bağımlı kişi maddeyi bıraktığı zaman bedensel bazı belirtiler ve sorunlar ortaya çıkar. Eğer kişi maddeden uzak durduğu zaman bedensel belirti yoksa, o kişinin bağımlı olduğundan söz etmek güçtür. İnsanlar isterse uyuşturucu madde kullanımını kontrol edebilirler. İradesi güçlü olmayan insanlar kendilerini madde almaktan alıkoyamaz ve bağımlı olurlar. Bir kez uyuşturucu madde denemenin sakıncası yoktur. Ruhsal bağımlılık fiziksel bağımlılık ile karşılaştırıldığında daha kolay çözülebilecek bir sorundur. Madde dozunu zaman içinde artırmadan devam edebilmek mümkün değildir. Esrar bağımlılık yapar. Esrarın sinir sistemi, üreme sistemi ve akciğer üstüne istenmeyen etkileri vardır. Esrar içmek araba kullanmayı etkiler. Bali, Tiner gibi yapıştırıcı koklamak zararlı değildir. Çünkü bunlar piyasada rahatlıkla bulunur. Bali, Tiner koklamak sıklıkla ani ölümlere yolaçar. Sadece eroin kullanımı saldırgan davranışlara neden olur. Beyin damarlarında tıkanmaya yol açan madde kokaindir. Kokainin bağımlılık potansiyeli çok yüksek değildir. Ecstasy bağımlılık yapmaz.