T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı T.C KARABÜK VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KARABÜK İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı T.C KARABÜK VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KARABÜK İL ÇEVRE DURUM RAPORU KARABÜK-2007

2 K A R A B Ü K Y I L I İ L Ç E V R E D U R U M R A P O R U K A R A B Ü K

3 HAZIRLAYANLAR Ahmet IŞIK Yunus ANKUT H.İbrahim KARAKAŞ Ahmet KOLKIRAN Asuman GİRGİN Ahat DELİORMAN İl Çevre ve Orman Müdürü Çevre Yönetimi ve ÇED Şube Müdürü Ziraat Mühendisi Yüksek Çevre Mühendisi Biyolog Su Ürünleri Mühendisi Yayınlayan : Karabük İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Valilik Binası Zemin Kat-KARABÜK Tel : Faks:

4

5 ULUSAL ÇEVRE ANDI Şimdiki Ve Gelecek Kuşakların Temiz Ve Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkına Sahip Olduğu Gerçeğinden Hareketle Çevreye Duyarlı Bir Kalkınmadan Yana Olduğumu Vurgulayarak; Doğal Kaynakların Ekonomik Kalkınmanın Hem Kaynağını Hem Sınırını Oluşturduğunu Bilerek, Çevrenin Korunması Ve Geliştirilmesinde Bireysel Katkı Ve Katılımın Gereğine Ve Önemine İnanarak; Çevresel Değerlere Sahip Çıkıp Zarar Verenleri Uyaracağıma, Doğal Kaynaklardan Faydalanırken Tutumlu Davranacağıma, Sürdürülebilir Kalkınma İlkeleri Doğrultusunda Hareket Edeceğime, Bu Yönde İşbirliği Ve Dayanışma Anlayışı İçerisinde Hareket Ederek, Çevre Konusunda Herkese Örnek Olacağıma Söz Veririm.

6 Karabük İlimiz, 1937 yılında Demir-Çelik Fabrikasının kurulması ile ülkemizin en önemli sanayi kentlerinden biri olmuş, ağır sanayi kuruluşu olarak adını Türkiye ve daha sonra dünyaya duyurmaya başlamıştır. Cumhuriyet kenti İlimizin, ağır sanayinin merkezi olması sebebi ile beraberinde çeşitli çevre sorunları da ortaya çıkmıştır. Hayatın temel fiziksel unsurları olan hava, toprak ve su üzerinde zararlı etkilerin oluşması ile ortaya çıkan ve canlıların hayati faaliyetlerini olumsuz yönde etkileyen çevre sorunları çevre kirliliğini medyana getirmekte; çevreden geri getirilmesi zor hatta imkansız olan varlıkları da alıp götürmektedir. Özellikle sanayi sektöründeki hızlı gelişmeler, şehirleşme ve nüfus artışına bağlı olarak doğal denge üzerinde olumsuz etkiler yaşanmasına sebep olmaktadır. Sağlıklı bir çevrede yaşamanın temel haklardan biri olarak kabul edildiği günümüzde, tüm bu olumsuzluklara rağmen geleceğe umutla bakmamız; çevre ve ormanın korunması, eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarına yönelik faaliyetlere önem verilmesi, vatandaşlarımızın ve sanayicilerimizin üzerlerine düşen görevleri yerine getirmeleri ile mümkün olacaktır. Karabük İlimizde, çevrenin ve doğal zenginliklerin korunmasında ve bu çalışmanın hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. Can DİREKÇİ Karabük Valisi

7 İnsanoğlu, çevre konusunda sonsuz ihtiyaçların bir sonu olduğunu, tükenmez kaynakların ise tükenir olduğunu ve bu kaygı ile soluyabileceği havayı, içebileceği bir yudum suyu, ekebileceği bir avuç toprağı aramaya başlamış ve yakın bir gelecekte bunlardan mahrum kalacağını anlamıştır. Dünyadaki mevcut çevre kirliliğinin %50 sinin son 35 yılda meydana geldiği görülmektedir. Hızla artan dünya nüfusu ve sanayileşmede yaşanan gelişmeler neticesinde doğal kaynaklar sınırsız ve sorumsuz olarak kullanılmış, doğal denge bozulmaya başlamıştır. Bu nedenlerle, çevrenin korunması için çevre bilincinin geliştirilmesi gerekir. Bu bilincin geliştirilmesinde ise tüm topluma görevler düşmektedir. Çevre sorunu hepimizin ortak sorunudur. Bunun için el birliği ile çalışmalı, çevre korumacılığını önce kendi yaşantımızdan başlatmalıyız. İnsan ve çevre arasındaki etkileşimin vazgeçilmez oluşu; ihtiyacı kadar tüketen, gelecek nesillere karşı sorumluluk duygusuyla hareket eden ve çevre sorunlarına karşı duyarlı bir insan modelini, davranış biçimini ve yeni bir dünya anlayışını da beraberinde getirmektedir. Karabük İl Çevre Durum Raporunun yararlı olmasını diler, gelecek nesillere emanet edebileceğimiz bir çevre bırakılması dileklerimle saygılar sunarım. Ahmet IŞIK İl Çevre ve Orman Müdürü

8 İÇİNDEKİLER SAYFA NO A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 7 A.3. İlin Coğrafi Durumu 9 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 9 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 11 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 18 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 20 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları 22 B.1.1. Güneş 22 B.1.2. Su Gücü 22 B.1.3. Kömür 22 B.1.4. Doğalgaz 23 B.1.5. Rüzgar 23 B.1.6. Biyokütle 23 B.1.7. Petrol 23 B.1.8. Jeotermal Sahalar 23 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 24 B.2.1. Ormanlar 24 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 26 B.2.2. Çayır ve Mera 26 B.2.3. Sulak Alanlar 26 B.2.4. Flora 26 B.2.5. Fauna 27 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler 27 B.3. Toprak 28 B.4. Su Kaynakları 30 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 30 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 32 B.4.3. Akarsular 33 B.4.4. Göller ve Göletler 33 B.5. Mineral Kaynaklar 35 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava 36 C.1.1. Doğal Değişkenler 36 C Rüzgar 36 C Basınç 36 C Nem 37 C Sıcaklık 37 C Buharlaşma 38 C Yağışlar 38 C Yağmur 38 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 40 C Seller 41 C Kuraklık 41 C Mikroklima 41 C.1.2. Yapay Etmenler 41 C Plansız Kentleşme 41 C Yeşil Alanlar 41 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 42 C Endüstriyel Emisyonlar 43 I

9 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 43 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 44 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 44 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 45 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 46 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 47 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 47 C.3. Atmosferik Kirlilik 47 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 47 C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri 48 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 48 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 48 C Su Üzerindeki Etkileri 48 C Toprak Üzerine Etkileri 48 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 49 C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 49 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 49 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 51 D.1.1. Yeraltı Suları 51 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 54 D.1.3. Akarsular 55 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 57 D.1.5. Denizler 57 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 57 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 58 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 58 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 58 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 60 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 60 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 60 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 60 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı 65 E.2. Toprak Kirliliği 67 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 67 E Atmosferik Kirlenme 67 E Atıklardan Kirlenme 67 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 67 E.3. Arazi 67 E.3.1. Arazi Varlığı 67 E Arazi Sınıfları 68 E Kullanma Durumu 71 E.3.2. Arazi Problemleri 73 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri 74 F.1.1. Ormanlar 74 F Ormanların Ekolojik Yapısı 74 F İlin Orman Envanteri 75 F Orman Varlığının Yararları 78 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 78 F.1.2. Çayır ve Meralar 82 F.1.3. Sulak Alanlar 83 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 83 F.2. Flora 83 II

10 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 83 F.2.2. Türler ve Populasyonları 84 F.3. Fauna 90 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 91 F.3.2. Türler ve Populasyonları 92 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 96 F Evcil Hayvanlar 96 F Sahipli Hayvanlar 96 F Sahipsiz Hayvanlar 96 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 97 F Hayvan Hakları İhlalleri 97 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 97 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar 97 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 97 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları 97 F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları 104 F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 107 F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları 108 F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar 108 F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri 109 F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar 109 F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 109 F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 109 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 109 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 109 F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 109 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar 109 F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 109 F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 109 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) 109 F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı 110 F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler İle Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 110 F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 110 F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar 110 F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar 110 III

11 G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri 114 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 114 G Konum 114 G Fiziki Özellikler 116 G.1.2. Kültürel Değerler 119 G.2. Turizm Çeşitleri 141 G.3. Turistik Altyapı 142 G.4. Turist Sayısı 146 G.5. Turizm Ekonomisi 146 G.6. Turizm-Çevre İlişkisi 147 H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı 148 H.2. Tarımsal Üretim 150 H.2.1. Bitkisel Üretim 150 H Tarla Bitkileri 150 H Buğdaygiller 150 H Baklagiller 150 H Yem Bitkileri 151 H Endüstriyel Bitkiler 151 H Bahçe Bitkileri 151 H Meyve Üretimi 151 H Sebze Üretimi 152 H Süs Bitkileri 153 H.2.2. Hayvansal Üretim 153 H Büyükbaş Hayvancılık 154 H Küçükbaş Hayvancılık 155 H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 155 H Su Ürünleri 157 H Kürk Hayvancılığı 157 H Arıcılık ve İpekböcekçiliği 157 H.3. Organik Tarım 158 H.4. Tarımsal İşletmeler 158 H.4.1. Kamu İşletmeleri 158 H.4.2. Özel İşletmeler 159 H.5. Tarımsal Faaliyetler 159 H.5.1. Pestisit Kullanımı 159 H.5.2. Gübre Kullanımı 160 H.5.3. Toprak Kullanımı 160 I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 161 I.1.1. Sanayi Madenleri 162 I.1.2. Metalik Madenler 162 I.1.3. Enerji Madenleri 162 I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 162 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 163 I.3. Cevher Zenginleştirme 163 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 164 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları 164 J. ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları 165 J.1.1. Taşkömürü 165 IV

12 J.1.2. Linyit 165 J.1.3. Asfaltit 165 J.1.4. Bitümlü Şist 165 J.1.5. Hampetrol 165 J.1.6. Doğalgaz 165 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 165 J.1.8. Orman 165 J.1.9. Hidrolik 166 J Jeotermal 166 J Güneş 167 J Rüzgar 167 J Biyokütle 167 J.2. İkincil Enerji Kaynakları 167 J.2.1. Termik Enerji 167 J.2.2. Hidrolik Enerji 167 J.2.3. Nükleer Enerji 167 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 167 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 167 J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 167 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 169 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 169 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 170 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 170 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 170 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 176 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 176 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 176 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 176 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 176 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 177 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 177 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı 178 L.1.1. Temiz Su Sistemi 178 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 178 L.1.3. Yeşil Alanlar 181 L.1.4. Elektrik İletim Hatları 183 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 184 L.2. Ulaşım 184 L.2.1. Karayolları 184 L Karayolları Genel 184 L Ulaşım Planlaması 186 L Toplu Taşım Sistemleri 187 L Kent İçi Yollar 187 L Araç Sayıları 187 L.2.2. Demiryolları 188 L Kullanılan Raylı Sistemler 188 L Taşımacılıkta Demiryolları 189 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı 190 L Limanlar 190 L Taşımacılık 190 L.2.4. Havayolları 190 L.3. Haberleşme 190 L.4. İlin Plan Durumu 191 L.5. İldeki Baz İstasyonları 191 V

13 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 195 M.1.1. Kentsel Alanlar 196 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 196 M Kentsel Büyüme Deseni 196 M Planlı Kentsel Gelişme Alanları 197 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 198 M Kentsel Yenileme Alanları 199 M Endüstri Alanları Yer Seçimi 201 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 201 M.1.2. Kırsal Alanlar 201 M Kırsal Yerleşme Deseni 201 M Arazi Mülkiyeti 201 M.2. Altyapı 201 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 201 M.3.1. Kamu Binaları 201 M.3.2. Okullar 202 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 210 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 211 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 211 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 211 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 211 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 212 M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 212 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 212 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 212 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 212 M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik 212 M.4.2. Göçler 213 M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) 213 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 214 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 214 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 214 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 214 M.5.1. Görüntü Kirliliği 214 M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 214 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 214 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 214 M.5.5. Kentsel Atıklar 215 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 215 M.6. Nüfus 215 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 215 M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 215 M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 219 M.6.4. Nüfus Değişim Oranı 220 N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar 222 N.2. Tehlikeli Atıklar 223 N.3. Özel Atıklar 223 N.3.1. Tıbbi Atıklar 224 N.3.2. Atık Yağlar 226 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 226 N.3.4. Pil ve Aküler 226 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 226 N.3.6. Tarama Çamurları 226 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 226 N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 226 N.4. Diğer Atıklar 226 N.4.1. Ambalaj Atıkları 226 N.4.2. Hayvan Kadavraları 226 N.4.3. Mezbaha Atıkları 226 N.5. Atık Yönetimi 226 VI

14 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 226 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri 226 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 227 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 227 N.8.2. Atıkların Yakılması 227 N.8.3. Kompost 227 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 227 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 227 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü 228 O.1.1. Gürültü Kaynakları 228 O Trafik Gürültüsü 228 O Endüstri Gürültüsü 228 O İnşaat Gürültüsü 229 O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 229 O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü 230 O.1.2. Gürültü ile Mücadele 230 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 230 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 230 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 230 O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 231 O Fiziksel Etkileri 231 O Fizyolojik Etkileri 231 O Psikolojik Etkileri 231 O Performans Üzerine Etkileri 231 O.2. Titreşim 231 P. AFETLER P.1. Doğal Afetler 232 P.1.1. Depremler 232 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 233 P.1.3. Seller 235 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 239 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 240 P.1.6. Fırtınalar 242 P.2. Diğer Afetler 242 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 242 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 243 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 243 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 243 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 243 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 244 P.3.3. İlkyardım Servisleri 244 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 244 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 245 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 245 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 246 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 246 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 247 R İçme, Kullanma ve Sulama Suları 249 R Denizler 249 R Zoonoz Hastalıklar 250 R.1.3. Gıda Hijyeni 251 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 251 R.1.5. Bebek Ölümleri 251 VII

15 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 252 R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 252 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 253 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 253 R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 253 R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 254 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 254 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 255 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 255 R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 255 S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri 257 S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 264 S.2.1. Çevre Vakıfları 264 S.2.2. Çevre Dernekleri 264 S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar 264 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 265 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi 265 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması 265 T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 265 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 266 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 266 VIII

16 TABLOLARIN LİSTESİ A.1 Komşu İller 7 A.2 Karabük İlinin Komşu İllere Olan Uzaklıkları 9 A.3 İlin Coğrafi Koordinatları 9 B.1 Karabük İli Açık Günler Sayısı 22 B Yılı Ortalama Rüzgar Hızı ve Hakim Yönü 23 B.3 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Ormanlık Alanları, B.4 Karabük İli Çayır ve Mera Varlığı, B Yılı Karabük İli İlçelere Göre Toprak Kuşakları Dağılımı (ha) 30 B.6 Mevcut Depo Karakteristikleri (2005) 32 C Yılına Ait Rüzgar Hızı, Yönü ve Günü 36 C.2 Karabük İli 2006 Yıllına Ait Basınç Değerleri 36 C Yıllına Ait Aylık Nisbi Nem Değerleri 37 C Yılı Sıcaklık Değerleri 37 C Yıllına Ait Buharlaşma Değerleri 38 C Yılına Ait Aylara Göre Yağışlar 38 C Yılı Kuraklık İndis Değerleri 39 C Yılı Kuraklık İndis Değerleri 39 C Yılı Kuraklık İndis Değerleri 39 C Yılı Kuraklık İndis Değerleri 39 C.11 Kuraklık İndis Değerleri 40 C Yıllına Ait En Yüksek Kar Örtüsü ve Günü, Karla Örtülü Gün Sayısı 40 C Yıllına Ait Donlu ve Dolulu Günler Sayısı 40 C Yıllına Ait Sisli ve Kırağılı Günler Sayısı 41 C.15 İlimizde 2006 Yıllı Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıtlar 44 C.16 Karabük İlinde CO Emisyonları 46 C.17 Karabük İlinde NOx Emisyonları 46 D.1 Karabük İlinde Yer Alan Debisi 50 l/s nin Üzerinde Olan Kaynaklara Ait Akım Rasat Değerleri ( ) 54 D.2 Karabük İli Başlıca Akarsuları 56 D.3 Batı Karadeniz Havzası Yenice Çayı Su Temini Tablosu 56 D.4 Batı Karadeniz Havzası Soğanlı Çayı Su Temini Tablosu 56 D.5 Batı Karadeniz Havzası Araç Çayı Su Temini Tablosu 56 D.6 Karabük İli Göletler 57 D Tarihli Analizler 58 D Tarihli Analizler 58 D Tarihli Analizler 58 D Tarihli Analizler 58 D Tarihli Analizler 58 D Tarihli Analizler 58 E.1 Karabük İli 2006 Yılı Arazi Dağılımı 67 E Yılı Karabük İli İlçelere Göre Arazi Sınıfları Dağılımı 68 E Yılı I., II. ve III. Sınıf Tarım Arazilerinin İlçelere Göre Dağılımı 69 E Yılı Karabük İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu 69 E Yılı Karabük İli İlçelere Göre Toprak Kuşakları Dağılımı 69 E Yılı Arazi Kullanımı 71 F.1 Eskipazar İlçesi Devlete Ait Ormanların Ağaç Türlerine Göre Dağılımı 75 F.2 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Ormanlık Alanları, F Yılı Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Ağaç Servetinin İşletmelere Göre Dağılımı76 F.4 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Üretiminin Yıllar itibariyle Karşılaştırılması 77 F.5 Eskipazar Orman İşletme Müdürlüğü Yıllara Göre Orman Emvali ( ) 77 F Yılı Karabük Orman İşletme Müdürlüğü Orman Emvali 77 F.7 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Orman Köylerinin Kadastro Durumu, F.8 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Tahdit Kadastrosu Yapılan ve Orman Sınırı Dışına Çıkarılan (2/B) Alanı, SAYFA NO : IX

17 F.9 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü 6831 Sayılı Orman Kanununun 16, 17 ve 18. Maddelerine Göre Verilen İzinler, F Yılı Karabük İlinin İlçelere Göre Çayır ve Mera Varlığı 82 F Yılları Karabük İli Mera Çalışmaları 83 G Yılında Konaklama Yapan Yabancı Turist Sayıları 146 H Yılı Karabük İli Arazi Dağılımı 148 H Yılı Karabük İli Arazi Kullanım Durumu 149 H Yılı Üretim Yapılan Sulu Tarım Alanı 149 H Yılı Kuru Tarım Alanı 149 H Yılı Tarla Ürünleri Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 150 H Yılı Baklagiller Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 150 H Yılı Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Ürteim Miktarı Değerleri 151 H Yılı Meyve Ürünleri Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 152 H Yılı Sebze Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 153 H Yılı İlçelere Göre Büyükbaş Hayvan Varlığı 154 H Yılı Büyükbaş Hayvansal Et Üretimi 154 H Yılı Büyükbaş Hayvansal Süt Üretimi 154 H Yılı İlçelere Göre Küçükbaş Hayvan Varlığı 155 H Yılı Küçükbaş Hayvansal Et Üretimi 155 H Yılı Küçükbaş Hayvansal Süt Üretimi 155 H Yılı Yumurta ve Yumurta Civcivi Üretimi İşletmeleri 156 H Yılı Et Tavukçuluğu Üretimi İşletmeleri 156 H Yılı İlçelere Göre Kanatlı Hayvan Varlığı 156 H Yılı Su Ürünleri Üretimi 157 H Yılı İlçelere Göre Arılı Kovan Sayısı 158 H Yılı Bal Üretimi 158 H Yılı Süt ve Süt ürünleri İşletmeleri Üretilen Süt Miktarı 159 H.23 Yıllar İtibariyle İlaç Tüketimleri ( ) 159 H.24 İl Sınırları İçinde Kullanılmakta Olan Zirai Mücadele İlçalarının Yıllık Tüketim Miktarı 159 H Yılı Ticari Gübre Tüketimi 160 I.1 Türkiye nin Maden Potansiyeli 161 J Yılı Karabük Orman İşletme Müdürlüğü Orman Emvali 165 J.2 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Üretiminin Yıllar İtibariyle Karşılaştırılması 166 J.3 Eskipazar Orman İşletme Müdürlüğü Yıllara Göre Orman Emvali 166 K.1 Karabük İlinde Küçük Sanayi Siteleri (2006 Yılı) 170 K.2 Demir-Çelik Sanayiinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 171 K.3 Tekstil Sanayiinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 172 K.4 Makine İmalat Sanayiinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 172 K.5 Gıda Sanayiinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 173 K.6 Çelik Konstrüksiyon Sanayiinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 173 K.7 Kimya Sanayiinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 174 K.8 Döküm Sanayiinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 174 K.9 Çimento, Hazır Beton ve Beton Elemanları Sanayiinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 174 K.10 Orman Sanayiinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 175 K.11 Dolum Tesisleri Sanayiinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 175 K.12 Diğer İmalat Sanayiinde Faaliyette Bulunan İşletmeler 176 L.1 Kanalizasyon Şebeke Boruları Cinsi ve Ebatları (2000 Yılı) 178 L.2 Kanalizasyon Şebekesinde Kullanılan Boruların Özellikleri (2000 Yılı) 181 L.3 Karabük İli 2005 Yılı Devlet Yolları YOGT Değerleri 184 L.4 Devlet Yollarının İllere Göre Taşıt-km., Yolcu-km. ve Ton km. Değerleri (2005) 187 L.5 Devlet Yollarının İllere Göre Taşıt-km., Yolcu-km. ve Ton km. Değerleri (2006) 187 L.6 İlimizde Yılları Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıtlar 188 M.1 Karabük İli İlköğretim Okulu İstatistikleri, M.2 Karabük İli Ortaöğretim Okulu İstatistikleri, M.3 ZKÜ Fethi Toker Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Eğitim-Öğretim Yılı Bölümlere Göre Öğrenci Sayıları 207 M.4 ZKÜ Safranbolu Meslek Yüksekokulu Eğitim-Öğretim Yılı Öğrenci Sayıları 208 M.5 ZKÜ Karabük Meslek Yüksekokulu Eğitim-Öğretim Yılı Bölümlere Göre Öğrenci Sayıları 209 X

18 M Yılı Karabük İli Sektörler İtibari ile Çalışan Sayıları 212 M Yılı Başvuru ve İşe Yerleştirme Sayısının Tahsil Dağılımları 213 M Yılı Başvuru ve İşe Yerleştirme Sayısının Yaş Gruplarına Göre Dağılımları 213 M.9 Karabük İli Taşınmaz İstatistiği (2005) 214 M.10 Karabük İli İlçelere Göre Taşınmaz İstatistiği 214 M.11 Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 215 M Yılı Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 216 M Yılı Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri 218 M.14 İlçe Nüfusunun Yıllara Göre Dağılımı 219 M Yılı İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu 220 M.16 Karabük Merkez İlçe Nüfus Gelişimi ( ) 221 M ve 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımında İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı 221 N.1 İlimizdeki Resmi Sağlık Kuruluşlarına Ait 2006 Yılı Tıbbi Atık Miktarları 224 O.1 Karayolu Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 228 O.2 Endüstriyel Tesiler İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 228 O Yılına Ait Haddehanelerde Yapılan Gürültü Sınır Değerleri 229 O.4 İç Mekan Gürültü Düzeyi Sınır Değerleri 229 P.1 Karabük İli Merkez ve İlçelerinin Bulunduğu Deprem Bölgeleri 233 P Yılları Karabük İli Orman Yangınları 239 P Yılı İlimizdeki Orman Kaybı 240 P.4 Aralık/2005 Dönemi Orman Zararlıları ile Mücadele Yöntemlerine Göre Faaliyetler 240 P.5 Orman Zararlıları ile Mücadele Yöntemlerine Göre Faaliyetler, P.6 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü 2005 Yılı Sonu Olağanüstü Hasılat Cetveli 241 P Yılı Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Orman Zararlı Türüne Göre Mücadele Faaliyetleri 241 P Yılı Orman Zararlıları Mücadele Yöntemine Göre Faaliyetleri 241 P.9 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü 2006 Yılı Sonu Olağanüstü Hasılat Cetveli 242 P.10 Karabük İli Merkezde Geçmiş Yıllarda Yaşanmış Afetler ( ) 243 P.11 Karabük İlinde Yaşanması Muhtemel Afetler (2006) 243 R.1 Tespit Edilen Bildirimi Zorunlu Hastalıklar 247 R Yılı Karabük İli Merkez İlçe Aylara Göre Hastalık Dağılımı 247 R Yılı Karabük İli Safranbolu İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 247 R Yılı Karabük İli Eskipazar İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 248 R Yılı Karabük İli Yenice İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 248 R Yılı Karabük İli Eflani İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 248 R Yılı Karabük İli Ovacık İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 249 R Yılı Su Analiz Sonuçları 249 R.9 Kuduzla Mücadele Çalışmaları 250 R.10 Karabük İlinde 2006 Yılında İnsanlarda Görülen Zoonotik Hastalıklar 250 R Yılı Aşı Çalışmaları 251 R Yılı Bebek Ölümleri 251 R Yılı Ölümlerin Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 252 T Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Faaliyetler Listesi 266 XI

19 HARİTALARIN LİSTESİ SAYFA NO : Karabük İli Haritası 8 Karabük İli Jeoloji Haritası 17 Karabük İli Deprem Haritası 21 Akifer Alanları Haritası 53 Kretase Yaşlı Karstik Kireçtaşı Alanları 54 Karabük İli Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfı Haritası 70 Karabük İli Arazi Kullanım Durumu 72 Karabük İli Turistik Haritası 114 Safranbolu İlçesi Turistik Harita 115 Karabük İli Elektrifikasyon Haritası Yılı Karabük İli Yol Ağı Durumu Haritası Yılı Karabük İli Yol Ağı Durumu Haritası 186 Karabük İli Yerleşime Uygunluk Haritası 200 Kuzey Anadolu Fay Zonu Haritası 232 ŞEKİLLERİN LİSTESİ A.1 Startigrafik Dikme Kesit 16 J.1 Yenice Ormanları 166 L.1 Karabük İli Arıtma Tesisi Akım Şeması 182 M.1 Karabük İli Kent Yerleşim Krokisi 198 M.2 Yıllara Göre Nüfus Dağılımı 215 M Yılı Karabük İli Okuryazar Oranı (%) 216 M Yılı Karabük İlinde En Az Ortaokul Mezunu Olanların Oranı (%) 217 M Yılı İlçelere Göre Nüfus Dağılımı 219 M Yılı Nüfus Artış Hızı 220 P.1 A-Karabük Fayının Blok Diyagramı; B-Aşınmadan Önceki Konumu; C-Bugünkü Aşınma ile Fay İzinin Konumu 233 SAYFA NO : GRAFİKLERİN LİSTESİ C Yılı Ortalama Sıcaklık ( C) 37 C Yılı Aylık Yağış Miktarı Toplamı (kg) 39 C Yılı SO 2 Aylık Ortalama Ölçüm Değerleri 45 C Yılı PM Aylık Ortalama Ölçüm Değerleri 45 E Yılı Karabük İli Arazi Kabiliyet Sınıfları ve Dağılımı 68 E Yılı Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu 71 H Yılı Karabük İli Arazi Dağılımı Oranları 148 SAYFA NO : XII

20 (A). COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş Karabük İlinin adının kaynağına ilişkin üç görüş vardır. Bunlardan birincisine göre Karabük, kara ve bük olmak üzere iki unsurdan oluşan bir kent adıdır. Bu görüşü savunanlara göre kent, adını üzerine kurulu olduğu coğrafi yapıdan almıştır. Anlatımlara bakılacak olursa, kara, tabiat parçaları üzerinde yerleşen ve tabiata damgasını vuran insanoğlunun sık başvurduğu bir sıfattır. Bu sıfat Türk toponimisinde çok önemli bir yer işgal etmektedir. Bük kavramı ise özellikle Orta Karadeniz de çok yoğun olarak bulunan bir bitki türünün adıdır. Buna göre Karabük adı, çalılık fundalıkların karaltısı anlamına gelmektedir. İlin adına ilişkin ikinci görüşe göre; Karabük Türkmen cemaatinin adı olup, bugün Türkiye de bu adı taşıyan çeşitli ilçelere bağlı, yedisi köy olmak üzere, onüç adet meskun yer adı bulunmaktadır. Taşköprü ile Boyabat arasında doğu batı yönünde akan çay da bugün Karabük Çayı olarak bilinmektedir yılında düzenlenmiş olan Adana Tapu Defterleri üzerinde yapılan incelemelerde Yüreğir nahiyesine bağlı, Karabük adını taşıyan Türkmen topluluğu saptanmıştır. Safranbolu yöresindeki köylerin büyük ölçüde Türkmen, boy, oymak ve topluluklarının adını taşımakta olmaları, Karabük adı için de aynı durumu düşündürmektedir. Üçüncü görüş ise, daha önce, Karabük Köyünde oturan ancak şimdilerde aynı adla anılan mahallede yaşayanlar tarafından iddia edilmektedir. Buna göre; bük yerel anlamda üzüm anlamına gelmektedir. Eskiden Karabük Köyünde bol miktarda üzüm bağı bulunmaktadır. Karabük bu anlamda kara üzümlük yer anlamına gelmektedir. Karabük ve çevresinde tarih öncesi ve tarih devirlerinin aydınlatılması açısından önemli sayılabilecek toplam 32 tümülüs ve 4 büyük höyük bulunmaktadır. Bunlardan 24 tümülüs, Safranbolu ile Eflani İlçelerimiz arasında, 5 tümülüs Eskipazar İlçemizde ve 3 tümülüs de Ovacık İlçemizde bulunmaktadır. Höyüklerden 3 tanesi Eflani İlçemizde, 1 tanesi de Eskipazar İlçemiz sınırları içersinde yer almaktadır. Eflani Köle Tepesi Tümülüsü 1

21 1998 tarihinde İngiliz arkeolog Dr. Roger Matthews başkanlığındaki bir ekip tarafından Ovacık ve Eskipazar yerleşimlerinde yapılan arkeolojik yüzey araştırma sonuçlarına göre, Karabük ve çevresinde en eski yerleşme, erken bronz (tunç) devrinde başlamaktadır. Eskipazar İlçemize bağlı Yazıboy köyünde bulunan höyük bu anlamda Karabük ve çevresinin en eski yerleşim alanı olarak kabul edilmektedir. Karabük ve çevresi, Antik Devirde, Homeros un İlyada destanında adından bahsettiği, Paflagonya (Paphlagonia) denilen bölgenin sınırları içinde idi. Paflagonya nın batısında Bitinya, doğusunda ise Pontos bölgesi vardır. Anadolu nun antik devirde siyasi, ekonomik ve toplumsal tarihi, Hitit Devletinin kuruluşu ile başlamaktadır. Karabük ve çevresi, Antik devirde Hitit lerin Kuzey Batı Anadolu yu kontrol altına alma amacına hizmet eden bir ordu yolu geçit bölgesiydi. Hitit lerin, M.Ö tarihinde yıkılmasından sonra Karabük ve çevresi, Frig lerin etkisi altına girmiştir. Bu dönemde Anadolu nun toplumsal ve siyasal yapısı bütünüyle değişti. Kuzey Batı Anadolu da Kastamonu ya kadar olan alana yerleşen Frig lerin yöremizde yerleşmiş olarak göründükleri yer, arkeolojik yüzey araştırma sonuçlarına göre, Ovacık İlçesine bağlı Kışla Köyüdür. Burada bulunan Hesem Değirmen adı verilen yapının kapısı Frig Dönemine aittir. Friglerin, Kuzey Batı Anadolu da egemenliği M.Ö. 676 tarihine kadar sürdü. M.Ö. 695 te Kafkaslardaki İskitlerin (Sakalar) kovaladığı Kimmer oymaklarının bir bölümü Frigya topraklarına girdi. Bütün Frig yapılarını yerle bir eden bu topluluklar geriye kaya mezarlarından ve tümülüslerden başka bir şey bırakmadılar. Karabük ve çevresinde Roma döneminden kalma birçok yapı, mezar ve yerleşim alanı bulunmaktadır. Roma döneminin yöremizdeki en önemli yerleşim alanı Eskipazar İlçemiz sınırlarındaki, Hadrianopolis Kentidir. M.S. 126 yılında bu adı alan kentin asıl ismi Kaisareis Proseilemmenitai dir. Kentin kuruluş tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte M.Ö. 64 tarihinde olduğu sanılmaktadır. Hadrianopolis -mezar İlimiz ve çevresinde Roma döneminden kalma ünlü yapıtlar arasında, Sipahiler köyü Küre Havuzu, Safranbolu Hacılarobası köyünde bulunan İnkaya Kaya Mezarlığı, Akveren ve Yörük köyleri arasında kalan Horozini Kaya Mezarları yer almaktadır. 2

22 Hacılarobası Kaya mezarı Hacılarobası yazıt Eskipazar İlçemize bağlı, Deresamail (Değirmendere Mahallesi), Boncuklar (Yahyalar Mahallesi) ve Tamışlar (Emiroğlu Mahallesi) köylerinde bulunan 20 ye yakın Grekçe yazıt, yöreye ilişkin önemli bilgiler vermektedir. Eflani Grekçe Mezaryazıtı Roma Dön.I.II.yy İç Paflagonya bölgesinin uzun zaman Roma yönetiminde kalması, yöremizde çok sayıda Roma döneminden kalma eserin bulunmasına neden olmuştur. 3

23 Erken Roma Dönemi Kutsal Amaçlı Kaya Nişi Roma Dönemi Kaya Mezarı 395 yılında Roma İmparatorluğu ikiye ayrılınca Karabük ve çevresinde bu defa da uzun sürecek bir Bizans dönemi başlamıştır. Antik dönemin konusu olmamakla birlikte, Bizans, 622 yılında Anadolu ya dolayısıyla Paflagonya yı, İran (Sasani) istilasından kurtardıktan sonra Anadolu da yeniden askeri ve sivil örgütlenmeye gitti. Bizans İmparatoru Heraklius, Anadolu yu 17 Teme (eyalete) ayırdı. Bunlardan birisi de Karabük ve çevresinin içinde bulunduğu Paflagonya Temi idi. Bizans döneminde Paflagonya nın tarihi açık ve belirgin değildir. Bildiğimiz tek gelişme, bölgenin VII. y.y. dan başlayarak 922 yılına kadar olan süreçte, Bizans- Müslüman Arap çatışmasına konu olmasıdır. Bu çatışmalar sırasında bölgede Roma döneminde yapıldığı sanılan Eflani Şatosu, bir akritai olan (Bizans dilinde müstahkem kale) Safranbolu ve Kastamonu kaleleri, Müslüman Araplara karşı verilen mücadeleler sırasında bölgede ön plana çıkmışlar ve adlarını duyururlar. Yine Bizans döneminde Eskipazar ve Safranbolu birer piskoposluk merkezi olarak yörede etkin dinsel yerleşim alanları durumuna gelir. Eflani Kilise Harabesi, Sütun Başlıkları (Bizans Dönemi) 4

24 Anadolu nun Türkleşmesi süreci 1071 Malazgirt Savaşından daha öncesine dayanmaktadır. Karabük ve çevresinde ilk olarak Türkleşme sürecine giren yerleşim birimi, Eskipazar daki Tamışlar Köyü dür yılı itibariyle Karabük ve çevresi bütünüyle Selçukluların kontrolü altına girmiştir. XIV. Yüzyılın başlarına gelindiğinde Eflani de oturan Candar ailesinin (1309) bu bölgede beylik kurduğuna tanık olmaktayız. Candaroğulları Ali Bey in Safranbolu da hüküm sürdüğü sırada Gerede üzerinden, 1332 yılında Safranbolu ya gelen Arap gezgin İbn i Batuta, o yılların Safranbolu sunu; Burası tepe üzerine kurulmuş küçük bir kasabadır. Tepenin eteklerinde hendek, dağın zirvesinde ise kale inşa edilmiştir. Sözleriyle betimlemiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere Safranbolu nun gelişmesi yolunda ilk adım Candaroğulları döneminde atılmıştır yılından, Safranbolu nun Osmanlı egemenliğine kesinlikle geçtiği 1416 yılına kadar, kentin her iki beylik arasında birkaç kez el değiştirdiği görülmektedir. Candaroğulları nın, Gerede istikametinden gelecek olan Osmanlıları gözetlemek için, çok geniş görüş alanına sahip Karabük e bağlı Kapullu Köyünü tahkim ettikleri, bu köye kendilerine sadık bir topluluk yerleştirdikleri, köyde bazı Candaroğlu vakıflarının bulunmasından anlaşılmaktadır. Bu köyde aynı zamanda Osmanlı vakıflarının da bulunması, Osmanlıların da Candaroğulları gibi aynı siyaseti izlediğinin bir göstergesidir. Karabük ve çevresinde Candaroğulları ile Osmanlılar arasında tarihlerinde gerçekleşen mücadelelerde, yörede bulunan Türkmen boyları genelde Osmanlıların tarafını tutmuştur. Osmanlıların bu bölgede bulunan Türkmen boylarına yeni fethedilecek, gaza ve cihad yapılabilecek topraklar vaad etmeleri en önemli etkendir. İlimiz ve çevresi, Osmanlıların ilgisini Orhan Bey zamanından itibaren ( ) çekmeye başlamıştır tarihinde Eflani, Osmanlıların eline geçerken aynı tarihte, Candaroğulları Safranbolu yu alarak buradaki Umuroğulları Beyliğine son verirler. Orhan Bey zamanında Karabük ve çevresi, Osmanlıların eline geçer. Ancak Rumeli ye düzenlenen fetihler, bölgeye önem verilmesini engeller. Buna rağmen Osmanlılar bölgeye göçebe Türkmenleri yerleştirmeyi ihmal etmezler. Yöredeki bu Türkmen topluluklarına Yörükan-ı Taraklı adı verilir. Bu yerleştirmenin Safranbolu, Eskipazar ve Yenice üçgeni arasında yoğunluk kazandığı görülmektedir yılı itibariyle Osmanlı egemenliği Karabük ve çevresinde kurulur. Hamamlı Köyü Erken Osmanlı Hamamı 5

25 II. Murat ın tahta geçtiği sırada İsfendiyar Bey Osmanlı egemenliğinden kurtulmak ister. (1421) Çankırı, Kalecik ve Tosya Beyi olan oğlu Kasım Bey i bölgeden uzaklaştırır. II. Murat ın bölgeye ordu göndermesi üzerine; İsfendiyar Bey canını zor kurtarır ve Sinop a çekilmek zorunda kalır. II. Murat a karşı kardeşi Şehzade Mustafa isyan eder. Bundan yararlanmak isteyen İsfendiyar Bey bu defa Karabük üzerine sefer düzenler ve Safranbolu ya girer. Candaroğlu-Osmanlı mücadelesinde sürekli olarak Osmanlının tarafını tutmuş olan Safranbolu halkına karşı şiddet uygular. Kenti yerle bir eder. Karşısına çıkan her şeyi yakıp yıkar. Halka gözdağı verir ve kendisine sadık kalmayanlara haddini bildirir. Safranbolu halkı bir kurul oluşturur ve durumu o sırada Rumeli de bulunan II. Murat a bildirir. Sultan II. Murat haberi alır almaz, ordusuyla bölgeye hareket eder. Her iki ordu 1423 tarihinde Safranbolu da karşı karşıya gelir. Candaroğlu İsfendiyar Bey savaşı kaybeder ve Sinop Kalesine sığınır, 1423 tarihinde taraflar arasında anlaşma imzalanır. İsfendiyar Bey anlaşma koşullarına uyar. Karabük ve çevresi Osmanlı yönetiminde 1423 tarihinden sonra bir süre barış içinde yaşamıştır. Ancak XVI. y.y. ın ikinci yarısından itibaren başlayarak bozulan ekonomik denge beraberinde pek çok sorun getirir. Osmanlı Devletinde 1564 tarihinde başlayan zahire kıtlığı uzun sürer. İmparator zahire ihtiyacını karşılamakta olan şu anda Karabük iline bağlı olan Safranbolu (Taraklıborlu), Eskipazar (Viranşehir) kaynaklarda Bazar olarak da adı geçen Yenice ve Eflani önemli zorluklar yaşar. Karabük ve çevresi, 1560 lardan başlayarak XVII. y.y. ın başlarına kadar Suhte İsyanlarının ( medrese öğrencilerinin çıkardığı ayaklanmalar ) etkisi altında kalır. Özellikle Taraklıborlu bu isyanlardan etkilenir yılından itibaren Karabük ve çevresi bu defa da Celali isyanlarının etkisi altına girer. Bu isyan hareketi yörede tarımsal ve hayvansal üretimin düşmesine neden olur. XVII. y.y. da Karabük ve çevresini konu alan diğer bir gelişme, Osmanlı Padişahı, IV. Mehmet in İkinci Lehistan Seferi sırasında olmuştur tarihinde bu sefer için Bolu Sancağı ndan, 14 kazadan toplanan arpanın miktarı kiledir. Bu arpa Bartın İskelesi nden, İstanbul a gönderilmiştir. İkinci Lehistan Seferi için devlete, Viranşehir, kile arpa vermek zorunda bırakılırken, Eflani ve Taraklıborlu, kile, Yörükhan-ı Taraklıborlu (Yörük Köyü) , Şehabettin (Ovacık) kilo arpa vermekle yükümlü tutulmuşlardır. XIX y.y. da Karabük ve çevresinde bazı önemli olaylar olmakla birlikte yine de bir önceki yüzyıla göre yaşamın sakin geçtiği söylenebilir. XIX y.y. da herşeyden önce idari alanda bir değişiklik yaşandı tarihinde Viranşehir Voyvodalığına son verildi. Milli Mücadele döneminde Karabük ve çevresindeki olaylar Safranbolu merkezli olarak gelişme göstermiş ve tarihe damgasını vurmuştur. I. Dünya savaşı sırasında tümü Safranbolu, Karabük, Eflani ve Ulus yöresi askerlerinden oluşturulan, 42. Alay 1914 yılının Ağustos ayında, Safranbolu nun Harmanlar mevkiinde, yöre halkının katıldığı törenle Çanakkale cephesine uğurlanmıştır. Çanakkale Savaşları sonrasında 42. Alay dan sadece 7 ya da 8 kişi geri dönebilmiştir. I. Dünya Savaşı nda, Safranbolu Askerlik Şubesinden cepheye sevk edilenlerden 1686 vatan evladı şehit olmuştur. Milli Mücadele döneminde Karabük ve çevresinde en önemli gelişme bazı araştırmacıların Safranbolu Olayı ya da Dayıoğlu Olayı olarak bilinen vakadır. Milli Mücadele Döneminde Safranbolu Olayı olarak bilinen hadise 23 Nisan 1920 tarihinde gerçekleşmiştir. Mondros Ateşkesi sonrası İtilaf Devletlerinin Anadolu yu işgal etmeleri tüm yurtta olduğu gibi Safranbolu da da üzüntü ile karşılanmıştır. Nitekim 3 Haziran 1919 tarihinde Mustafa Kemal Paşa henüz Havza da iken, Safranbolu nun ileri gelenleri, bilinç seviyelerinin düzeyini gösterir şekilde telgrafla kanlarının son damlasına kadar düşmanla savaşmak istediklerini bildirmişler, işin başından sonuna kadar bazı alanlar dışında bu hareket noktasından ödün vermemişlerdir. İstanbul un 16 Mart 1920 de resmen işgal edilmesi sonrasında gösterdikleri tepki bunun en güzel örneğidir. Safranbolulular, 20 Mart 1920 de 6

26 düzenledikleri miting hareketi ile İstanbul un resmen işgal edilmesini protesto etmişlerdir. Bu mitingde Safranbolulular, Meclis-i Milli nin işgal edilmesini kınamışlar; hürriyet, insanlık, adalet duygularını kendilerine ilke edinmiş olduklarını belirtmişler ve durumu büyük devletler nezdinde tepki ile karşılamışlardır. Kurtuluş Savaşında da Safranbolu, Kuva-i Milliye nin deri ve ayakkabı ihtiyacını karşılamıştır. Z. Fahri Fındıkoğlu, 1962 tarihinde basılan, Kuruluşunun XXV. yılında Karabük adlı çalışmasında, şu görüşe yer vermiştir. Önce bir istasyon adı, sonra nahiye ve nihayet kaza ismi olan Karabük ve çevresinin Cumhuriyetten önceki devirlerde tarihsiz, mazisiz bir yer olduğu zannedilmesin. Gerçekten de, 1995 tarihinde İl olan Karabük ün, belki İl sınırları içinde olan yerleşim birimleri dolayısıyla tarihi çok eskidir. Ancak, Karabük kenti olarak tarihi o kadar eskilere gitmemektedir. Elimizde bulunan en eski belge, Karabük ün, tarihini Candaroğulları döneminde başlatmaktadır. Bu belgede, Taraklıborlu da Karabük Köyünde Arif Şeyh in Devletşeh Divanındaki 1979 akça olan yeri meşihatlık için vakıftır. Candaroğlu Bayezid Bey den ve Süleyman Paşa zamanından. Daha önceden de belirtildiği ve bu belgeden de anlaşılacağı üzere, Karabük Köyü Candaroğulları döneminde Arif Şeyh adında bir kişiye irşad yani din işlerini yerine getirmek için vakfedilmiştir. Karabük Köyünün vakıfsal özelliği Osmanlılar döneminde de devam etmiştir tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defterinde Karabük Köyü 11 hane olarak gözükmekte; yaklaşık kişi civarında bir nüfusa sahip olduğu anlaşılmaktadır yılında Safranbolu ya bağlı Öğlebeli Köyü nün, 13 hanelik bir nüfusa sahip mahallesi olan Karabük 1934 yılında Ankara Zonguldak demiryolunun açılması ile bir istasyon adı olarak ilk kez devlet demiryolu haritasında Cumhuriyet tarihinde adı görülmeye başlar. Karabük ün kuruluş öyküsü aynı zamanda Cumhuriyet tarihimizde endüstrileşmenin öyküsü ile eş zamanlı bir anlatımı konu alır. 3 Nisan 1937 yılında Mustafa Kemal Atatürk ün direktifleri ile zamanın başbakanı İsmet İnönü tarafından Demir-Çelik Fabrikasının temeli atılır. Böylece Karabük ün adını Türkiye ve daha sonra dünyaya duyuracak olan süreç başlamış olur. Ağır sanayi kuruluşu olarak Demir-Çelik Fabrikasının üretime geçmesi ile hareketlilik kazanan Karabük te kısa zamanda köyden kurtuluşu sağlayan şehirleşme süreci başlamıştır yılında demiryolunun beldeden geçmesi ile yavaş yavaş nüfus çekmeye başlayan Karabük, nihayet 1939 yılında bir belediyeye kavuşmuştur tarihinde Aktaş nahiyesi haline dönüştürülürken, Karabük nahiye yapılmıştır. Karabük adına 1940 nüfus sayımında rastlanılmaktadır. Karabük adına ilk yer veren nüfus sayımı 1945 yılına aittir. Karabük ün bu ve buna bağlı yıllarda nüfusu hızlı olarak artış gösterirken, 6068 sayılı yasa ile 3 Mart 1953 tarihinde ilçe haline getirilmiştir. Karabük ün bir ilçe olarak adı ilk kez 1955 nüfus sayımında geçmiştir. Yurdumuzda demir çelik ağır sanayinin yayılmasına, gelişmesine öncülük eden ve okul ödevini gören Karabük, 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 6 Haziran 1995 tarihinde 78. İl olarak Türkiye siyasi haritasında yerini almıştır. A.2. İl ve İlçe Sınırları Tablo A.1 Komşu İller Karabük ( Merkez ) Kuzey Bartın Safranbolu Kuzey Bartın Eflani Güney Kastamonu Ovacık Doğu Güney Kastamonu Çankırı Eskipazar Güney Batı Çankırı Bolu Yenice Güney Batı Bolu Zonguldak Kaynak: Karabük İl Yıllığı,

27 Karabük İl Haritası (1/20.000) Kaynak: Karabük İl Yıllığı,

28 A.3. İlin Coğrafi Durumu Karabük İli, kuzeyde Bartın, kuzeydoğu ve doğuda Kastamonu, güneydoğuda Çankırı, güneybatıda Bolu, batıda ise Zonguldak İlleri ile komşudur. Ankara-Zonguldak demiryolu üzerindedir. Araç ve Soğanlı Çaylarının birleştiği noktada kurulmuştur. Tablo A.2 Karabük İlinin Komşu İllere Olan Uzaklıkları ( km ) Ankara Bartın Bolu Çankırı İstanbul Kastamonu Zonguldak Karabük Kaynak: Karabük İl Yıllığı, 1999 İlimiz, Karadeniz Bölgesi nin Batı Karadeniz Bölümünde 40 57, ve kuzey enlemleri ile ve doğu boylamları arasında yer almaktadır. İlimizin en kuzey noktası Eflani İlçesinin kuzeyindeki Bakırcılar Köyü, en güney noktası ise Eskipazar a bağlı Bulduk Köyüdür. İlin en batı ucu Yenice nin ormanlık alanlarında kalan Danacısayyam Tepesidir. En doğuda ise Eflani ye bağlı Kuloğlu Köyü bulunmaktadır. Karabük ün yüzölçümü 4145 km 2 dir. İlimizin en önemli akarsuyu, Filyos Çayı dır. Diğer akarsular ise Araç Çayı, Soğanlı Çayı ve Eskipazar Çayı dır. İl merkezinin rakımı 278 m. olup; merkez ilçenin yüzölçümü 704 km 2 dir. İlçeler itibariyle en önemli yükseltiler; Merkez İlçede Keltepe (2.000 m.), Eskipazar da Hodulca Dağı (1.700 m.), Eflani de Tepe Dağ (1.043 m.), Ovacık ta Kıraç Tepesi (1.400 m.), Safranbolu da Sarıçiçek Tepesi (1.750 m.) ve Yenice de Keçikıran Tepesi (1.400 m.) nden oluşmaktadır. Tablo A.3 İlin Coğrafi Koordinatları İlin Coğrafi Koordinatları Enlem Boylam Kuzey ( Bakırcılar Köyü ) Güney ( Bulduk Köyü ) Doğu ( Kuloğlu Köyü ) Batı ( Danacısayyam Tepesi ) Kaynak: Karabük İl Yıllığı, 1999 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu Karabük Araç ve Soğanlı Çayları nın birleşmesiyle meydana gelen Yenice (Filyos) Çayı nın oluşturduğu vadilerle bunlar arasında kalan platolardan meydana gelmiş bir yapıya sahiptir. İlimiz etrafı yüksek dağ ve tepelerle çevrili bir havza karakteri gösterir m. yüksekliğe sahiptir. Kuzeyindeki dağlık alandan kaynaklanan tali dereler, şehre doğru taşıdıkları maddelerle alüvyal bir dolgu oluşturmuştur. Doğuda yer alan Safranbolu çevresinde yükseklik 600 m. yi bulur. Buradaki kalker platosu, Gümüş ve Akçasu Derelerinin birleşmesinden oluşan Tabakhane Deresi ile Bulak Deresi tarafından parçalanmıştır. Bulak ve Tabakhane Dereleri Araç Çayına doğru gömük menderesler oluşturarak akmaktadır. İlimizin kuzeydoğusunda kalan Eflani İlçesi ve çevresi küçük akarsularla parçalanmış bir plato durumundadır. Buradan güneye doğru gidildikçe yükseklik artar. 9