ÖZEL İNŞAATLARDA ÇALIŞAN İŞÇİLERİN VERGİLENDİRİLMESİ VE VERGİ KAYIPLARI İLE İLGİLİ ÖNERİLER

Transkript

1 23 ahmet dilbaz:layout 1 11/9/10 3:35 PM Page 289 ÖZEL İNŞAATLARDA ÇALIŞAN İŞÇİLERİN VERGİLENDİRİLMESİ VE VERGİ KAYIPLARI İLE İLGİLİ ÖNERİLER Ahmet DİLBAZ* 1. GİRİŞ İnşaat sektörü ve bu sektör içinde yapılan taahhüt işleri ülkelerin ekonomilerinde ve kalkınmalarında önemli rol oynamaktadırlar. Günümüzde ekonominin lokomotifi olarak değerlendirilen inşaat sektörünün bir parçası olan özel inşaatların vergisel boyutu çalışmamızda incelenmiştir. Bu çalışmamızda işveren ve işçi açısından vergilendirme ile ilgili hususlar ilgili vergi mevzuatı karşısında değerlendirilmiş ve işçi ile işverene düşen görevler belirtilmiştir. Verginin ödenmesi, ödenmemesi durumunda ortaya çıkacak sorumluluk açıklanmış, vergi kaçağı olduğunu düşündüğümüz bölümler ile ilgili olarak çalışmamızın son kısmında önerilere yer verilmiştir. 2. ÖZEL İNŞAATIN TANIMI İnşaat sözcüğü Arapçadan türemiş bir sözcük olup, yapma işi, yapım, yapımı süren bina ( olarak tanımlanmaktadır. Genel anlamı ile inşaat, malzeme ve işçilik kullanmak suretiyle meydana getirilen bir gayrimenkulün yapı kısmına ilişkin faaliyetlerin tümünü içerir. (Kızılot, 1996, 1) Özel inşaatlar ise kişi ya da kurumlar tarafından kullanılmak veya satmak amacıyla kendileri tarafından, kendi adlarına yapılan inşaat işleridir. (Adiloğlu, 2006, 6) Özel inşaatların yaptırılması amacı olarak iki farklı durum ortaya çıkmaktadır. Bunlardan ilki, özel inşaat sahiplerinin yaptırdıkları gayrimenkullerden bir kazanç elde etmek üzere inşaat yapılması, yaptırılmasıdır. İkincisi ise yapılan inşaatın yaptıranın kendi nam ve hesabına gayrimenkul * Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Muhasebe Finansman Doktora Öğrencisi, SMMM 289

2 23 ahmet dilbaz:layout 1 11/9/10 3:35 PM Page 290 inşa etmesidir. Çalışmamızda incelediğimiz özel inşaat, mesken olarak kullanılmak üzere kendi nam ve hesabına gayrimenkul inşa ettiren ticari faaliyeti olmayan gerçek kişilerin yaptırdıkları inşaatlardır. Bu inşaatlarda çalışan işçilerin vergilendirilmesi ile ilgili hususlara bir sonraki bölümümüzde değinilecektir. 3. ÖZEL İNŞAATLARDA VERGİLENDİRİLME Ülke ekonomileri açısından bu kadar büyük öneme sahip olan inşaat taahhüt işleri diğer üretim işlerinden farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar inşaat taahhüt işlerinin kendine has özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Bu özellikler de inşaat taahhüt işlerinin muhasebe ve vergileme açısından ayrıca ele alınmasını gerekli kılmaktadır. (Erden, 1997, 7) a) Yasal Mevzuat : Bir önceki bölümde açıkladığımız gibi özel inşaatlarda çalışan işçiler, Gelir Vergisi Kanununun 64. maddesinde belirtilen Diğer Ücretler kapsamında değerlendirilmektedir. Bu sebeple yine aynı kanun maddesi hükmü gereğince ücretlerinin safi tutarının takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyükler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarının %25 i olarak tespit edilmektedir. Vergi usul kanununun 247. maddesinin birinci fıkrasına göre diğer ücret kapsamında vergilendirilenlerin vergi karnesi almaları mecburidir. Vergi karnesini, kendileri tarafından yazılması gereken kısımlarını doldurduktan sonra, vergi bakımından durumlarını kayıt ve karneye işaret etmek üzere, bunları bağlı oldukları vergi idaresine ibraz ederler. (V.U.K. md.248) Vergi karnesinin vergi dairesine doldurulup ibraz edilmesi süresi işe başladıkları süreden itibaren bir aydır. b) İşçilerin Yapması Gerekenler : Diğer gelirler kapsamında çalışan işçiler yukarıda da belirttiğimiz gibi vergi karnesi kullanmak mecburiyetinde ve vergi karnesini çalışmaya başladıkları tarihten itibaren 1 ay içerisinde vergi dairesine ibraz etmekle yükümlüdürler. Vergi karnesi alan işçiler bu karnede tarh edilen vergilerin ödenmesi ile yükümlüdür. İşçiler bu gelirleri ile ilgili olarak yıllık beyanname vermezler. Ayrıca diğer gelirler sebebiyle beyanname vermeleri halinde de bu türdeki kazançlarını beyannamelerine ilave etmezler. (Gelir V.K. md.64) 290

3 23 ahmet dilbaz:layout 1 11/9/10 3:35 PM Page 291 Verginin Ödeme Zamanı : Vergi karnelerine istinaden tarh edilen vergilerini Gelir Vergisi Kanunu 118. maddeye göre; - Öteden beri işe devam edenlerde, yıllık verginin yarısı Şubat, yarısı Ağustos ayında, - Takvim yılının birinci yarısında işe başlayanlarda, yıllık verginin yarısı verginin karneye yazıldığı ayda, diğer yarısı Ağustos ayında, - Takvim yılının ikinci yarısında işe başlayanlarda, verginin karneye yazıldığı ayda ödenir. Verginin Hesaplanması: Diğer ücretler ile ilgili vergilendirme Gelir Vergisi 64. maddede belirtilmiş olup safi ücret takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarının %25 idir yılı için safi ücret (729 TL x 12)*0,25 = 2187 TL dir. Bu tutar üzerinden Gelir Vergisi Kanunu 103 üncü maddesine göre %15 vergi hesaplanmalıdır TL x 0,15 = 328,05 TL Yukarıda belirtilen vergi tutarı geçmiş yıllardan beri çalışan ve takvim yılının ilk yarısında çalışmaya başlayan diğer ücret sahipleri tarafından 2 taksit halinde ödenebilecektir. Diğer yandan takvim yılının ikinci yarısında çalışmaya başlayanlar bu tutarın yarısını tek seferde ödemekle yükümlüdürler. c) İşverenlerin Yapması Gerekenler : Yukarıda sayılan hususlar çerçevesinde, özel inşaat işyerlerinde ücret alarak çalışan işçilerin vergi karnesi kullanarak vergilerini ödemeleri gerekmektedir. Dolayısıyla işverenlerinin verdikleri ücret üzerinden gelir vergisi kesintisi yapmalarına gerek bulunmamaktadır. Bu konu ile ilgili olarak mükelleflerin başvuruları sonucu idarelerin görüşleri aşağıdaki gibidir. Bu hükümlere göre, özel inşaatınızda çalıştıracağınız inşaat işçilerinin diğer ücret olarak vergilendirilmeleri nedeniyle tarafınızca bu işçilere yapılacak ücret ödemeleri üzerinden tevkifat yapılması söz konusu değildir (Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı, 2008) 291

4 23 ahmet dilbaz:layout 1 11/9/10 3:35 PM Page 292 Diğer taraftan, söz konusu personelin vergi karnesiyle hizmetin ifa olunduğu bütçe yılının ikinci ayında; takvim yılı içinde işe başlamış iseler işe başlama tarihinden itibaren bir ay içinde vergi dairesine başvurarak vergilerini tarh ettirmesi gerekmektedir. Ayrıca, tarafınızca söz konusu işçilere yapılacak diğer ücret ödemeleri üzerinden kesinti yapılmaması gerekmektedir. (İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı, 2007) özel inşaatınızda çalıştıracağınız inşaat işçilerine ödeyeceğiniz ücretlerin Gelir Vergisi Kanunu'nun 64'üncü maddesi hükmü uyarınca diğer ücretler kapsamında değerlendirilmesi ve gelir vergisi tevkifatına tabi tutulmaması gerekmektedir. (Bursa Vergi Dairesi Başkanlığı, 2005) d) Verginin Ödenmemesinden Doğan Sorumluluk: Vergi karnesi olmadan işçi çalıştıranların sorumluluğu Vergi Usul Kanunu 251. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre; - İşverenler, kanunun öngördüğü süre içerisinde yanında çalıştırdığı işçisinin karne almalarını ve karnelerine yazılı vergilerin ödenmesinden sorumludurlar. - Karnesini almamış diğer ücrete tabi çalışan işçiler için ilgili idare tarafından tarh edilmemiş vergiler işveren adına tarh olunur. Ayrıca bu yükümlülükle ilgili cezalarda işverene kesilir. - Karnesini almış ancak ödemesini yapmamış diğer ücrete tabi çalışan işçiler için tarh edilen vergiler ve bunların gecikme zamları işverenden tahsil olunur. - Yukarıda belirtilen durumlarla ilgili olarak işveren tarafından yapılan ödemeler için işçiye rücu edilebilir. 4. SONUÇ Ülkemizin ekonomisinin lokomotifi kabul edilen inşaat sektörünün bir bölümünü teşkil eden özel inşaatlarda çalışan işçilerin vergi karnelerini almaları, bunlara ilişkin olarak tarh edecek olan vergilerini ödemeleri gerekmektedir. Bunun yanında çalıştırmış oldukları işçiler için bu işlerin takibini yapmakla işverenler sorumludurlar. Oluşacak vergi ziyaı sebebiyle özel inşaat 292

5 23 ahmet dilbaz:layout 1 11/9/10 3:35 PM Page 293 yaptıranların sorumluluğu ön plandadır. Ancak sonucunda özel inşaat yaptıranlar buradaki kayıpları için işçiye rücu edebilmektedirler. 5. VERGİ KAYIPLARI İLE İLGİLİ ÖNERİLER Diğer ücrete tabi olarak çalışanların kendilerine düşen ödevleri yerine getirmek için vergi dairelerine gitmeleri, vergi karnelerini doldurmaları, ilgili zamanlarda vergi dairelerine ya da bankalara ödemeleri, prosedürlerin çokluğu, ulaşım ve zaman bakımından değerlendirildiğinde verimsizliğe yol açmaktadır ki çoğunluk zaten üzerine düşen bu görevi yerine getirmemektedir. Bunun yanında diğer ücrete tabi olarak çalışanın üzerine düşen görevi yerine getirememesi bir yana ilgili idareler de tarh edilmeyen vergilerin takibi açısından yetersiz kalarak üzerlerine düşen görevi ifa edememektedirler. Bu yetersizliğin sebeplerinden en önemlisi bu tür inşaatlarla ilgili olarak dairelere bildirim yapılmamasıdır. Bu yüzden, ödenecek verginin de tutarının yüksek olmaması sebebiyle tamamen kaldırılması yönünde düzenlemeye gidilebilineceği gibi, sorumluluk işverene yüklenerek işçiden yapılacak tevkifat ile işverenin muhtasar beyanname ile idareye beyanda bulunarak verginin alınması yönünde bir düzenleme yapılarak bu türde alınamayan vergiler sistem içine daha sağlıklı bir şekilde alınabilir. Böylelikle özel inşaatta çalışanlar ile normal bir işyerinde çalışanlar arasındaki vergi adaletsizliği de giderilmiş olacaktır. Bu konuda devletin kurumları arasında koordinasyon eksikliği bulunmaktadır. Zaman zaman belediyeden izin alan özel inşaat sahibi işe başlamakta ancak iş bitip iskan almak istediğinde, Sosyal Güvenlik Kurumundan tarafından asgari işçilik ödemeleri kapsamında halk tabiri ile belli miktar sigorta primi ödemeniz gerekir denilmektedir. Oysa ki özel inşaat sahibi inşaatı tamamen bitirmiş ancak sigortalı işçi çalıştırmamıştır. Bunun sebebi ise inşaat işlerinde kalfa diye tabir edilerek bir türlü sistem içine alınamayan bazı kişilerdir. Bu yüzden bu aşamaya gelen özel inşaat sahipleri dosya açmaktadır. Buradaki açılan dosyada çalışan (çalışıyor gösterilen) kişiye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu vesile ile eş, dost, tanıdık vasıtasıyla inşaat işi ile ilgili 293

6 23 ahmet dilbaz:layout 1 11/9/10 3:35 PM Page 294 olmayan kişiler arasından prim ödemelerini bölüşecek kişiler aranıp bulunmaktadırlar. Böyle kişiler dosyada sigortalı gösterildikleri için zaten bu kişilerin vergi karnesi denen mefhumdan haberleri olmamaktadır. Dolayısıyla bir vergi kaybı meydana gelmektedir. Ancak bu durumda SGK ile Vergi İdaresi arasında bilgilendirme açısından eksiklikler olduğu için suistimaller gözlenmektedir. Bir diğer suistimal ise özel inşaat sahiplerinin yaptırdıkları inşaatlarda faturaya ihtiyaçlarının olduklarını hissetmemeleridir. Bu sebeple yapmış oldukları alışlarda yapılan inşaatlarla ilgili faturaları alma hususunda yeterli itinayı göstermemektedirler. Bu itinayı onlar adına başkaları kendi işyerleri için özel inşaat sahibinden isteyebilmekte veya inşaatı yaptıran kişi faturayı düzenlemesi gereken kişi ile anlaşarak daha uygun bir fiyat karşılığında fatura düzenletmemektedirler. Tabi bu durumda düzenlenmeyen faturaların karşılığı olan işletmedeki kalan envanterin ne olduğu bir soru işareti olarak kafalarda kalmaktadır. Bunlarla ilgili olarak önerilerimiz - Belediye, SGK, Vergi İdareleri bu konuda koordineli şekilde çalışmalıdırlar. - Özel inşaat işyerleri rastgele olarak sigorta tarafından denetlenerek çalışan işçiler kontrol edilmelidir. - Özel inşaat işyerlerinde işin sona ermesi sonrasında vergi idareleri tarafından denetlenerek yapmış olduğu inşaatlar ile ilgili olarak faturalar istenmeli ve ilgili inşaatla ilgili olarak bir uzman görüşü neticesinde o inşaatın yapılıp yapılamayacağı, eksiklik ya da fazlalığın kontrol edilmesi uygun olacaktır. Ya da bu görüşe ikame görüşümüz, özel inşaat yapan işyerlerinin yaptıkları alış vesikaları karşılığında ödemiş oldukları Katma Değer Vergisinin bir bölümünü iade ederek fatura almalarının teşvik edilmesinin sağlanması uygun olacaktır. KAYNAKÇA Adiloğlu, Burcu (2006), İnşaat Taahhüt İşletmelerinde Muhasebe Kayıtları, Birim Maliyetleme Ve Bir Uygulama. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul, İstanbul Üniversitesi 294

7 23 ahmet dilbaz:layout 1 11/9/10 3:35 PM Page 295 Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı (2008), Mukteza, Sayı : B.07.1.Gib /08-Gvk Ankara Bursa Vergi Dairesi Başkanlığı (2005), Mukteza, Sayı : B.07.1.Gib Gv /1484. Bursa Erden, Selman Aziz (1997), İnşaat Taahhüt İşleri Ve Muhasebesi. Isparta: Tuğra Ofset (erişim tarihi: ) İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı (2007), Mukteza, Sayı : B.07.1.Gib /Gvk İstanbul Kızılot, Şükrü (1996), İnşaat Muhasebesi Vergilendirilmesi Mevzuatı Ve Asgari İşçilik. Ankara : Yaklaşım T.C. Yasalar ( ), 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (10700 sayılı) T.C. Yasalar ( ), 213 sayılı Vergi Usul Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (10705 sayılı) 295

8 23 ahmet dilbaz:layout 1 11/9/10 3:35 PM Page