MİLLETLERARASI TAHKİM

Transkript

1 MİLLETLERARASI TAHKİM HAKEMLERİN YETKİLERİ İstanbul Barosu Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 1

2 İÇİNDEKİLER A- TAHKİM KAVRAMI VE UNSURLARI : 3 B- MİLLETLERARASI TAHKİMİN KAYNAKLARI : 4 1- KONVANSİYONLAR : 4 2- MİLLETLER ARASI TİCARİ TAHKİME İLİŞKİN AVRUPA (CENEVRE) KONVANSİYONU : 5 a- Konvansiyonun Uygulama Alanı : 5 b- Tahkim Sözleşmesi : 6 c- Ad Hoc Tahkim / Kurumsal Tahkim Ayrımı : 6 d- Tahkim Sözleşmesinin Tarafları : 6 e- Hakem Heyetinin Teşkili : 7 f- Konvansiyona Taraf Devletler : 8 C- HAKEM YARGILAMASI İLE HAKEMLERİN YETKİLERİ : 8 1- HAKEMLERİN YETKİLERİ : 9 a- İhtiyati Tedbir veya İhtiyati Haciz : 9 b- Hakem Seçimi : 9 c- Hakemin Reddi : 9 d- Hakemin Çekilmesi : 10 e- Sözleşmenin Hükümsüzlüğü : 10 f- Hakem veya Hakem Kurulunun Yetkisizliği ve Yetki Aşımı : 10 g- Tahkim Yeri : 10 h- Yargılamada Kullanılacak Dil : 11 i- İddia ve Savunmanın Değiştirilmesi ve Genişletilmesi : 11 j- Duruşma Bilirkişi Keşif : 11 k- Uyuşmazlığın Esasına Uygulanacak Hukuk : 11 l- Karar Verme Usulü : 12 m- Karardaki Maddi Hataların Düzeltilmesi : 12 D- SONUÇ E- KAYNAKÇA : 12 : 13 Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 2

3 A. TAHKİM KAVRAMI VE UNSURLARI Tahkim daha çok medeni ve ticari konulardaki uyuşmazlıkları kendisine konu alır. Tahkim ile bir hukuk düzeni içerisinde karar verme yetkisi özel irade beyanlarıyla mahkeme yerine resmi olmayan bir ve ya birden çok hakeme havale edilmektedir. 1 Bu sistemin asıl ağırlığı milletlerarası alanda, yabancı unsurlu olaylarda ve özellikle milletlerarası ticarette hissedilir. 2 Tahkim, kural olarak tarafların serbest iradesine dayanmaktadır. Taraflar tahkim usulünü kabul ederken ihtilaflarını çözecek hakem ve ya hakemleri, bunların sayı ve niteliklerini, seçilmeleri usulünü, tahkim anlaşmasının içeriğini, tahkim yerini, tahkim anlaşmasına uygulanacak hukuku, tahkim yargılamasının tabi olacağı hukuku, ihtilafın çözümünde uygulanacak maddi hukuku, yargılamanın usul ve şeklini, başvurulabilecek ispat vasıtalarını ve yargılamada kullanılacak dili serbestçe belirleyebilirler. 3 Milli hukuklarda ve milletlerarası sözleşmelerde, sadece usul hukukuna hakim temel adalet ilkeleri dikkate alınarak, tahkim kurumunun kötüye kullanılmasını önlemek amacıyla, oldukça sınırlı sayıda emredici kuralla taraf iradelerine müdahale edilmektedir. 4 Tahkim prosedürünün uygulanması özel bir irade beyanına, kural olarak, bir tahkim anlaşmasına ve ya tahkim şartına bağlıdır. 5 Tahkimde, tahkim anlaşması, esas sözleşme, hakem anlaşması, ve tahkim usulü birbirinden ayrılmaktadır. Tahkim usulüne hakem mahkemesinin verdiği hakem kararı da dahildir. Tahkim anlaşması mevcut (compromis) ve ya ileride doğabilecek (clause compromissiore) hukuki ihtilafların çözümünü, hakem denen ve kendi seçtikleri kişi ve ya kişilerin kararına bırakan sözleşmeye denilmektedir. Tahkim anlaşmasının geçerli olabilmesi, tahkime konu teşkil eden mevcut ve ya ileride doğabilecek ihtilafın, tahkim anlaşmasının yapıldığı sırada belirlenebilir olması gerekir. Buna karşın, ihtilafın doğumuna sebep olan ve ya olacak olan hukuki ilişkinin, tahkim anlaşmasının yapıldığı sırada mevcut olması şart değildir. 6 Taraflar ile hakem ve ya hakemler arasında yapılan hakem anlaşması ise, tahkim anlaşmasından nitelik olarak farklı değildir. Fakat ona nazaran çok daha saf bir borçlar 1 KURU Baki, Hukuk Muhakemeleri Usulü, C. VI, 6. Bası, İstanbul 2001, s. 5937; NOMER Ergin, Devletler Hususi Hukuku, 20. Bası, İstanbul 2013, s NOMER Ergin,, s NOMER Ergin / EKŞİ Nuray / ÖZTEKİN GELGEL Günseli, Milletlerarası Tahkim Hukuku, C. I, 4. Bası, İstanbul 2013, s. 1 4 NOMER Ergin, s NOMER Ergin, s KURU Baki, ; NOMER Ergin, s. 531 Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 3

4 hukuku karakteri göstermektedir. Bu bakımdan sözleşmelere ilişkin genel kurallar hakem anlaşması için de geçerlidir. 7 Hakem sözleşmesini, tahkim sözleşmesinin taraflarıyla, hakem veya hakemler arasında yapılan, taraflar arasındaki hak ve yükümlülük gibi usule ve maddi hukuka ilişkin hukuki ilişkilerin, özel hukuk hükümleri ve usul hukuku hükümleri dikkate alınarak düzenlendiği bir sözleşme olarak tanımlamak mümkündür. 8 Bu sözleşmede, hakem yargılamasının esas ve usulleri belirlenir. 9 B. MİLLETLERARASI TAHKİMİN KAYNAKLARI 1. KONVANSİYONLAR Tahkime ilişkin milletlerarası düzeyde sözleşmeler olduğu gibi, bu sözleşmelerde çizilen çerçeve içerisinde yer alan ve ulusal düzeyde kanunlar mevcuttur. Bu konvansiyonlardan 1961 tarihli Milletlerarası Ticari Tahkime İlişkin Avrupa (Cenevre) Konvansiyonu ile tahkim yoluna nasıl başvurulacağından başlanılarak verilecek kararın kesinleşmesine kadar geçen süre düzenlenmiştir. 10 Haziran 1958 tarihli Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkındaki New York Konvansiyonu ile Avrupa Konvansiyonu ile düzenlenen sürecin bir adım sonrası olan tahkim sonucunda verilen ve kesinleşen kararın, sözleşmeye taraf devletlerce tanınması ve tenfizine ilişkin olarak oldukça hızlı ve formaliteden uzak bir sistem öngörülmüştür. 10 Yaygın kabul görmesi sebebiyle yabancı hakem kararlarının tenfizinde sütun görevi gördüğü ifade edilmektedir. 11 Bir diğer konvansiyon olan Devletler ve Diğer Devletlerin Vatandaşları Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Hakkında Konvansiyon 12 ile yatırım anlaşmazlıklarının çözümü için uluslar arası bir merkez kurulmuştur. Merkezin amacı, antlaşmada yer alan hükümler doğrultusunda taraf devletler 13 ile diğer taraf devletlerin vatandaşları arasında yatırımlardan kaynaklanan uyuşmazlıkların uzlaştırma ve tahkim yolu ile çözümü için çalışmaktadır. 7 NOMER Ergin / EKŞİ Nuray / ÖZTEKİN GELGEL Günseli, s. 2 8 Bu konuda Yargıtay 15. Hukuk Dairesi nin tarihli 1023/2481 nolu kararında da özetle; tahkime gidildiğinde uyuşmazlığın tarafları ile hakemler arasında oluşan hukuki ilişkide belirgin unsurun vekalet ilişkisi olduğu açıkça belirtilmiştir. (Bkz., Balcı, s. 146) 9 Yrd. Doç. Dr. TAŞKIN Alim, Hakem Sözleşmesi, Ankara 2000, s NOMER Ergin / EKŞİ Nuray / ÖZTEKİN GELGEL Günseli, s LEW Julian D.M./MISTELIS Laukas A./KRÖLL Stefan M., Comparative International Commercial Arbitration, Kluwer Law International 2003, 26-21, s İmzalandığı yer olması nedeniyle Washington Konvansiyonu olarak da anılmaktadır. 13 ICSID üyeliği, Dünya Bankası grubunun üyesi bir kuruluş olup, diğer kuruluşlardan farklı olarak, bütün ülkelere açıktır.(bkz. Eğilmez A. Mahfi, IMF Dünya Bankası ve Türkiye, İstanbul 1997, s. 119) Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 4

5 Yukarıda yer alanlar dışında Türkiye ve diğer devletler arasında akdolunan diğer ikili yatırım anlaşmaları da mevcut olmakla birlikte, bu anlaşmalar makalemizde ayrıntılı olarak incelenmeyeceğinden sadece bu genel açıklama yapılacaktır. 2. MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİME İLİŞKİN AVRUPA (CENEVRE) KONVANSİYONU a) Konvansiyonun Uygulama Alanı Avrupa ülkeleri arasında ticaretin gelişmesine katkıda bulunmak ve bu ülkeler arasında tahkimin daha teşkilatlı bir şekilde yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu nun çalışmaları sonucunda 21 Nisan 1961 tarihinde Milletlerarası Ticari Tahkime İlişkin Avrupa (Cenevre) Konvansiyonu ortaya çıkmış ve 1964 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu konvansiyon, Türkiye de 8 Mayıs 1991 tarihli 3730 sk. ile kabul edilmiştir. 14 Bu konvansiyon ile taraflar arasındaki tahkim kaydı ve sözleşmesine istinaden, hakemlerin uyuşmazlığa müdahalede bulunmalarından, kararın verilip kesinleştiği aşamaya kadar olan kısım düzenlenmektedir. 15 Cenevre konvansiyonu on maddeden oluşmaktadır. Bu maddelerden ilki tahkimi konu itibariyle milletlerarası ticari ilişkilerle sınırlandırmıştır. Konvansiyonun I. Maddesine göre Konvansiyondaki hükümler: (1) Uluslar arası ticari ilişkilerden doğan ve ya doğacak olan uyuşmazlıkların çözümü için akdolunan ve, (2) Akdin yapılması sırasında mutad meskenleri ve ya muamele merkezleri değişik devletlerde bulunan hakiki veya hükmi şahıslar arasındaki tahkim anlaşmalarına uygulanır. 16 Cenevre Konvansiyonunun uygulanabilmesi için biri sübjektif diğeri objektif iki şartın bir araya gelmesi gerekir. Sübjektif şart, tahkim anlaşması yapıldığı sırada tarafların mutad meskenlerinin farklı akit devletlerde bulunmasıdır. Bu sebeple her iki tarafın mutad meskenlerinin aynı devlette olması halinde konvansiyonun uygulanabilmesi mümkün değildir. Objektif şart ise, uyuşmazlığın uluslar arası ticari ilişkiden doğmuş olmasına ilişkindir. Diğer bir ifadeyle, ticari olmayan işlerden doğan uyuşmazlıklarda Cenevre Konvansiyonu uygulanmaz. 17 Böylece taraflar arasındaki ilişkinin ekonomik karakteri yani 14 ÇELİK Cemil, Yargıtay Dergisi, Temmuz 2003, s. 359 (Bkz. RG /21000) SCHMITTHOFF M. Clive, Schmitthoff s Export Trade The Law & Practice of International Trade, 9th ed., London 1990, s KAPLAN Yavuz, Milletlerarası Tahkimde Usule Aykırılık, Ankara 2002, s NOMER Ergin / EKŞİ Nuray / ÖZTEKİN GELGEL Günseli, s YILMAZ Ejder, Milletlerarası Ticari Tahkime Dair Avrupa (Cenevre) Sözleşmesi ve Türk Tahkim Hukuku Hakkında Bazı Düşünceler Bir Yorum Avrupa-Cenevre/New York Sözleşmeleri ve Türk Tahkim Hukuku Sempozyumu, Ankara 1991, s Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 5

6 uluslar arası ticaretle ilgili olma vasfı ele alınmıştır. 18 Uluslar arası ticari ilişki kavramını geniş yorumlamak gerekir. Örneğin, bir bedel karşılığında malların, hizmetlerin bir ülkeden diğer bir ülkeye taşınması işleri; uluslar arası satış işleri; lisans sözleşmeleri; müşterek bilimsel ve teknik araştırma ve geliştirme sözleşmeleri; milletlerarası turnelerin söz konusu olduğu sanat ile ilgili sözleşmeler; radyo ve televizyon yayınları gibi işler Avrupa Konvansiyonunun uygulanabileceği işlerdir. 19 b) Tahkim Sözleşmesi Konvansiyonun I/2-a bendine göre, taraflar tahkim sözleşmesini iki şekilde yapabilirler. Taraflar esas sözleşmeden ayrı bir sözleşme yaparak tahkime gitmeyi kararlaştırabilirler. Bu durumda sözleşmenin konusu münhasıran tahkimdir. Taraflar ayrı bir tahkim sözleşmesi yapmak yerine aralarındaki esas sözleşmeye bir tahkim şartı (tahkim klozu) da koyabilirler. 20 Tahkim şartı ve ya tahkim sözleşmesinin şekli konusunda da oldukça esnek bir düzenleme söz konusudur. Yine bir önceki paragrafta verilen maddenin devamında, tahkim sözleşmesinin ve ya tahkim şartının yazılı olması gerektiği fakat bunun farklı yollarla mümkün olduğu belirtilmiştir. Buna göre tahkim sözleşmesinin ve ya tahkim şartı bulunan esas sözleşmenin taraflarca imzalanması ve ya tarafların birbirine yolladığı mektup, telgraf veya teleskriptör metni içinde bulunması gerekmektedir. Bununla birlikte, ulusal kanunlarında yazılı şekil şartı aranmayan ülkeler için bir istisna getirilmiştir. Söz konusu istisna ile kanunları yazılı şekil şartı aramayan ülkeler arasındaki ilişkilerde bunların kanunlarına uygun şekilde yapılan tahkim anlaşmaları da geçerli sayılacaktır. c) Ad Hoc Tahkim / Kurumsal Tahkim Ayrımı Konvansiyona göre uyuşmazlık, somut sorun için seçilmiş hakemler ile (ad hoc tahkim) çözümlenebileceği gibi daimi tahkim kuruluşları tarafından da çözümlenebilir. d) Tahkim Sözleşmesinin Tarafları Avrupa Konvansiyonu nda tahkim sözleşmesi ve ya şartının tarafları açısından herhangi bir sınırlama mevcut değildir. Buna göre, gerek gerçek kişiler gerekse tüzel kişiler uluslar arası ticari uyuşmazlıkların giderilmesi için tahkime başvurabilirler. Bunun yanı sıra Konvansiyon un II. maddesinde kamu tüzel kişilerinin de tahkim anlaşmasına taraf olabileceği belirtilerek bu konuda da bir tereddüt bırakılmamıştır. Fakat taraf devletlerce kamu tüzel kişilerinin tahkim yoluna gitmesi için belirli şartlar olması hususunda çekince koyabilirler. 18 ŞANLI Cemal, Milletlerarası Ticari Tahkimde Esasa Uygulanacak Hukuk, Ankara 1986, s YILMAZ, NOMER Ergin / EKŞİ Nuray / ÖZTEKİN GELGEL Günseli, s. 53 Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 6

7 e) Hakem Heyetinin Teşkili Avrupa Konvansiyonu nun IV/1-a bendi hakem heyetinin teşkiline ilişkindir. Buna göre, tahkim anlaşmasının tarafları ihtilaflarının daimi tahkim kuruluşu tarafından çözümleneceğini kararlaştırabilirler. Bu durumda hakem heyeti belirtilen kurumun tüzük hükümlerine göre teşkil edilecektir. 21 Eğer taraflar ihtilaflarının özel olarak seçilen bir hakem heyeti (ad hoc) tarafından karara bağlanacağını kararlaştırmışlarsa, bu durumda özellikle konvansiyonun IV/1-b bendi gereğince: (1) Hakemlerin kimler olacağını ve ihtilaf halinde bunların hangi usullere göre seçilebileceğini; (2) Hakemliğin cereyan edeceği yeri; (3) Hakemlerin takip edecekleri usul kurallarını serbestçe kararlaştırabilirler. Konvansiyonun IV/2 hükmü gereğince, Ad Hoc tahkimde, hakemini seçmesi kendisine bildirilen taraf 30 gün içerisinde hakemini seçmek zorundadır. Aksi halde, hakemini bu süre içinde seçmeyen tarafın talebin yapıldığı andaki mutad meskeninin veya muamele merkezinin bulunduğu ülkedeki ticaret odası başkanına müracaat edilerek hakemin atanması talep edilir. Yukarıda belirtilen hükümlerin sonucu olarak, tamamen tarafların iradesi ile atanmış bulunması ve resmi sıfatının olmaması nedeniyle hakemler, hakimlerden farklıdır. Hakimler hakem olarak görev yapamazlar, sadece kendi görevlerini yerine getirirler. 22 Gerçek ve tüzel kişiler medeni haklarını kullanma ehliyetine sahip 23 olmaları kaydıyla hakem olarak tayin edilebilirler. 24 Fakat Türk Hukuk Sisteminde medeni hakları kullanma hususunda tüzel kişilerin, gerçek kişilerle aynı statüde olmaması ve sınırlı hak ehliyetlerine 21 NOMER Ergin / EKŞİ Nuray / ÖZTEKİN GELGEL Günseli, s Hakimlerin hakem olamayacağı kuralının gerekçesi, hakimin hakem olarak faaliyeti karşılığında alacağı ücret nedeniyle tarafsızlıktan uzaklaşması ihtimalini taşıması nedeniyle hakemlik, hakimlik görevinin mahiyetiyle bağdaşmaz. Bkz. POSTACIOĞLU İlhan, Medeni Usul Hukuku Dersleri, Ankara 1975, s. 65; ÇENBERCİ Mustafa, Hakemlerin Tayini Usulü ve Ücreti, (Tahkim IV. Ticaret ve Banka Hukuk Haftası), Ankara 1965, s Gerçek kişiler gibi tüzel kişilerin de hak ehliyeti olduğundan, hak iktisap etmeye ve borçları üstlenmeye ehil olmakla birlikte, yaş, cins, hısımlık gibi biyolojik varlığı ve yaradılış gereği tanınan haklardan yalnızca gerçek kişiler yararlanır. Bkz. ÖZSUNAY Ergun, Medeni Hukukumuzda Tüzel Kişiler, Tüzel Kişilerin Genel Teorisi Dernekler, Vakıflar, 5. Bası, İstanbul 1982, s. 61; ZEVKLİLER Aydın, Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku, Aile Hukuku, 3. Bası, Ankara 1992, s TAŞKIN Alim, Hakem Sözleşmesi, Ankara 2000, s. 55 Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 7

8 sahip olmaları nedeniyle Milletlerarası Tahkim Kanunu nun 25 7/A-1 hükmü gereğince Ancak gerçek kişiler hakem seçilebilir. Taraflarca hakem, tahkim sözleşmesinde ismen belirlenebilir. Bu durumda sözleşmede belirlenen kişilerden birinin hakemlik yapmaması halinde, tahkim sözleşmesi de geçersiz olacaktır. 26 Hakemlerin tayininde, bir başka yolda, tahkim sözleşmesi ile hakemlerin seçiminin üçüncü bir kişiye bırakılmasıdır. Bu üçüncü kişinin hakem seçiminden kaçınması veya ölmesi halinde tahkim sözleşmesi hükümsüz kalır. 27 f) Konvansiyona Taraf Devletler 28 Almanya Çek Cumhuriyeti Kazakistan Romanya Avusturya Danimarka Küba Rusya Federasyonu Belarus Finlandiya Lüksemburg Slovenya Belçika Fransa Macaristan Slovakya Bosna-Hersek Hırvatistan Makedonya Türkiye Bulgaristan İspanya Moldova Ukrayna Burkina Faso İtalya Polonya Yugoslavya C. HAKEM YARGILAMASINDA HAKEMLERİN YETKİLERİ Genel anlamda hakem yargılaması sürecini düzenleyen Avrupa (Cenevre) Konvansiyonu ile bu sürecinin genel çerçevesi çizilmiş olup, yargılamaya ilişkin usul kurullarının ve uygulanacak hukukun taraflar tarafından seçilebileceğini düzenlediğinden bahsetmiştik. 29 Bu hükümden yola çıkarak Milletlerarası Tahkim Kanunu nun 30 hakem yargılamasına ve bu süreçte hakemlere tanıdığı yetkilere değineceğiz. Fakat belirtmek gerekir ki, hakem yargılaması sürecinde hakem ve ya hakem kurullarınca üzerinde karara varılacak konular taraf iradelerince belirlendiğinden, hakemlerin yetkileri taraflarca akdolunan tahkim anlaşması sınırları içerisinde olacaktır. 25 RG / KURU Baki/ARSLAN Ramazan/YILMAZ Ejder, Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, Ankara 2000, s KURU Baki, Hukuk Muhakemeleri Usulü, İstanbul 1991, s ( ) 29 Bkz. Avrupa (Cenevre) Konvasiyonu md. IV/1-a-iii 30 RG /24453 Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 8

9 On dokuz madde ve bir geçici maddeden oluşan Milletlerarası Tahkim Kanunu nun tek bir maddesinde hakemlerin yetkileri sayılmamış olup, farklı konuları düzenleyen her maddede hakemlerin yetkisi içerisinde olan hususlar ayrı ayrı belirtilmiştir. 1. HAKEMLERİN YETKİLERİ a) İhtiyati Tedbir veya İhtiyati Haciz Tahkim anlaşmasının konusunu teşkil eden bir uyuşmazlığın ortaya çıkması halinde, tahkim yargılamasına henüz geçilmemişse, taraflardan birinin hakem ve ya hakem kurulundan ihtiyati tedbir ve ya ihtiyati haciz talep etmesi mümkün değildir. Fakat tahkim yargılaması esnasında böyle bir talebin sunulması halinde, aksi taraflarca kararlaştırılmış olmadıkça, hakem ve ya hakem kurulu, eğer gerekli görürse, ihtiyati tedbir ve ya ihtiyati haciz kararı verebilir. Bunun da ötesinde ihtiyati tedbir ve ya ihtiyati haciz kararının verilmesi için talepte bulunan tarafın uygun bir güvence vermesi şartı koşulabilir. Hakem ve ya hakem kurulu tarafından verilecek bu kararlar cebri icra organları tarafından icrası ya da diğer resmi makamlarca yerine getirilmesi gereken kararlar olmadığı gibi, üçüncü kişileri de bağlayıcı nitelikte olmayacaktır. 31 Hakem ve ya hakem kurulunca verilecek ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz kararının, aleyhine karar verilen tarafça yerine getirilmemesi halinde, yetkili mahkemeye başvuru yolu açıktır. 32 b) Hakem Seçimi Taraflarca aksi kararlaştırılmamışsa 33 veya hakem yargılamasının üç hakemle yapılacağı yönünde bir karara varılmışsa, bu durumda taraflardan her biri bir hakem seçer. Taraflarca seçilen bu hakemlere de kanun tarafından üçüncü hakemi seçme yetkisi verilmiştir. 34 Taraflarca üçten daha fazla hakem seçilmesine yönelik bir karar varılmışsa, hakem kurulundaki hakemlerin tek sayıda olması gerektiğinden 35 son hakemi seçme yetkisi yine taraflarca seçilen hakemlerdedir. 36 c) Hakemin Reddi Taraflardan herhangi biri hakem kurulundan bir ve ya birden çok hakemin reddini, gerekçesini sunmak şartıyla, hakem kurulundan talep edebilir. Bu talebe karşı, hakem kurulunun gerekli incelemeyi yaparak taraf talebini kabul etme yetkisi olduğu gibi reddetme 31 Milletlerarası Tahkim Kanunu, Md Md. 6/3 33 Md. 7/A 34 Md. 7/B-3 35 Md. 7/A 36 Md. 7/B-4 Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 9

10 yetkisi de mevcuttur. Hakem kurulunun yetkisini ret yönünde kullanması halinde, karara karşı otuz gün içinde asliye hukuk mahkemesine başvuru hakkı tanınmıştır. 37 d) Hakemin Çekilmesi Bir hakemin, hukuki ya da fiili sebeplerle görevini hiç ya da zamanında yerine getirememesi söz konusu ise, bu hakemin görevinin sona ermesi hususunda taraflar ortak bir irade beyanı sunmasa dahi, hakem hakemlikten çekilebilir. 38 Bu yetkisini kullanan hakemin, hakemlik görevi de kendiliğinden sona erer. e) Sözleşmenin Hükümsüzlüğü Hakem ve ya hakem kurulu, bir itiraz söz konusu ise, hem asıl sözleşmenin hem de tahkim anlaşmasının mevcut ve ya geçerli olup olmadığına karar verme yetkisine sahiptir. Fakat bu yönde bir karar verilirken, tahkim şartı sözleşmenin diğer hükümlerinden bağımsız olarak değerlendirilir. Hakem ve ya hakem kurulunca asıl sözleşmenin hükümsüz olduğuna karar verilmesi, kendiliğinden tahkim anlaşmasının da hükümsüz olduğu sonucunu doğurmaz. 39 f) Hakem veya Hakem Kurulunun Yetkisizliği ve Yetki Aşımı Taraflardan birisi hakem ve ya hakem kurulunun yetkisiz olduğunu düşünüyorsa, buna ilişkin itirazını en geç ilk cevap dilekçesinde öne sürmelidir. Fakat gecikmenin haklı sebebe dayandığı sonucuna varırsa, daha sonra ileri sürülen itirazı da kabul etme yetkisi vardır. Bu itirazı ön sorun şeklinde inceleyen hakem veya hakem kurulu, yetkili olup olmadığına yine kendisi karar verir. Yetkili olduğuna karar vermesi halinde tahkim yargılamasını sürdürür ve davayı karara bağlar. Yargılama sürecinde, taraflardan birisi hakem ve ya hakem heyetinin yetkisini aştığına ilişkin itirazını derhal ileri sürmezse bu itiraz geçerli olmaz. Fakat yukarıda belirtilen, gecikmenin haklı sebebe dayandığı kanısı söz konusu ise, bu durumda da, daha sonra ileri sürülen itirazı kabul etme yetkisi hakem ve ya hakem heyetindedir g) Tahkim Yeri Tahkim yerinin belirlenmesi hususunda taraflarca ve ya onların seçtiği tahkim kurumunca bir karara varılabilir. Fakat bu yönde serbestçe alınmış bir karar yoksa tahkim 37 Md. 7/D 38 Md. 7/F 39 Md. 7/H 40 Md. 7/H 41 Avrupa (Cenevre) Konvansiyonu Md. V/1 Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 10

11 yerinin belirlenmesi yetkisi, tahkime konu olayın özellikleri de dikkate alınarak, hakem veya hakem kurulundadır. Hakem ve ya hakem kurulu, tahkim yargılamasının gerektirdiği hallerde, önceden taraflara bildirmek kaydıyla başka bir yerde toplanma yetkisini de haizdir. 42 h) Yargılamada Kullanılacak Dil Yargılamada kullanılacak dil ve ya diller, yine tahkim kurumunun yapısı gereği, taraflarca kararlaştırılır. Fakat bu konuda taraflarca ortak bir karar alınmamışsa, yargılamada kullanılacak dili belirleme yetkisi hakem veya hakem kurulundadır. Bunun yanında dayanak olarak sunulacak belgelerin, tahkim yargılamasında kullanılan dil ve ya dillerdeki çevirileri ile birlikte sunulması yönünde bir karar verme yetkisi de mevcuttur. 43 i) İddia ve Savunmanın Değiştirilmesi ve Genişletilmesi Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça, tahkim yargılaması sürecinde iddia veya savunmaların değiştirilmesi ve genişletilmesi mümkündür. Fakat hakem ve ya hakem kurulu tüm şartları göz önüne alarak, bu işlemin gecikerek yapıldığına ve ya diğer taraf için haksız bir şekilde büyük zorluk yarattığına karar vererek, böyle bir değişikliğe veya genişletmeye izin vermeyebilir. 44 j) Duruşma Bilirkişi - Keşif Hakem veya hakem kurulunca Delillerin sunulması, sözlü beyanlarda bulunulması ve bilirkişiden açıklama istenmesi gibi sebeplerle duruşma yapılmasına karar verilebileceği gibi; yargılamanın dosya üzerinden yürütülmesine de karar verilebilir. Bu seçimi yapma yetkisi hakem ve ya hakem heyetindedir. 45 Hakem veya hakem kurulunun, belirlediği konular hakkında rapor vermek üzere bilirkişi atanmasına, tarafların bilirkişiye ilgili açıklamaları yapmasına ve ilgili bilgi ve belgeleri vermesine, dava ile ilgili keşif yapılmasına karar verme yetkisi mevcuttur. Yine gerekli görülmesi halinde bu bilirkişilerin duruşmaya katılmasına da karar verilebilir. 46 k) Uyuşmazlığın Esasına Uygulanacak Hukuk Taraflarca uyuşmazlığın esasına uygulanacak hukuk kurallarının kararlaştırılmamış olması halinde, uyuşmazlıkla en yakın bağlantı içinde olduğu sonucuna varılan devletin maddi hukuk kurallarına göre yargılamayı yapma yetkisi hakem veya hakem kurulundadır Md Md. 10/C 44 Md. 10/D 45 Md. 11/A 46 Md. 12/A 47 Md. 12/C Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 11

12 l) Karar Verme Usulü Taraflarca ve ya hakem kurulunun diğer üyelerince yetki verilmişse, hakem kurulu başkanı, yargılama usulü ile ilgili belirli konularda tek başına karar verebilir. Fakat bu yetkinin kullanılabilmesi için yetkinin hakem kurulu başkanına verilmiş olması şarttır. 48 m) Karardaki Maddi Hataların Düzeltilmesi Taraflarca hakem ve ya hakem kurulu kararında var olan maddi bir hatanın düzeltilmesi yönünde bir talep gelmesi halinde, karşı tarafın görüşü alınarak, talep haklı bulunursa, karardaki maddi hatayı, talep tarihinden itibaren otuz gün içinde düzeltir. Hakem ve ya hakem kurulu, kararda mevcut olan maddi hataları, yine aynı süre içerisinde, herhangi bir talep olmaksızın, kendiliğinden de düzeltme yetkisine sahiptir. 49 D. SONUÇ Tahkim kurumu, mahkemelerden farklı olarak, tarafların iradelerine önem veren, taraf iradeleri doğrultusunda yargılamanın yapıldığı bir kurumdur. Bu sebeple tarafların neredeyse her konuda bir anlaşmaya vararak, kendi yargılama usullerini oluşturduklarını söylemek yanlış olmaz. Yargılamayı yapacak hakem sayısından, kararın nasıl yazılacağına kadar tüm sürecin planlanmasının tarafların iradesine bırakıldığı tahkim yargılamasının doğal sonucu olarak hakemlere tanınan yetkiler de, taraflarca kararlaştırılmayan hususlarda karar vermeye yönelik yetkiler olarak karşımıza çıkmaktadır. Buradan yola çıkarak varılabilecek en özet sonuç ise, hakemlerin, taraflarca yaratılan yargılama sürecindeki boşlukları doldurmaya yetkili olduğudur. Tahkim yargılamasının önemli ve birincil kaynaklarından olan Avrupa Konvansiyonu nun, tahkim yargılamasının genel sınırlarını belirlemesi, ulusal ve uluslararası yargı usullerine ilişkin kapsamlı düzenlemelerin yanında, tahkim yargılamasının usulüne ilişkin bu konvansiyonun sadeliği ve hakemlerin yetkilerinin sınırlandırılmasına kadar tüm sürecin taraflarca belirleniyor olması da, günümüzde uluslararası ticari ilişkilerde tahkim yargılamasının tercih edilmesinin en önemli sebebi olarak karşımıza çıkmaktadır. 48 Md. 13/A 49 Md. 14/B Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 12

13 KAYNAKÇA KURU Baki, Hukuk Muhakemeleri Usulü, C. VI, 6. Bası, İstanbul 2001 NOMER Ergin, Devletler Hususi Hukuku, 20. Bası, İstanbul 2013 NOMER Ergin / EKŞİ Nuray / ÖZTEKİN GELGEL Günseli, Milletlerarası Tahkim Hukuku, C. I, 4. Bası, İstanbul 2013 Yrd. Doç. Dr. TAŞKIN Alim, Hakem Sözleşmesi, Ankara 2000 LEW Julian D.M./MISTELIS Laukas A./KRÖLL Stefan M., Comparative International Commercial Arbitration, Kluwer Law International 2003, Eğilmez A. Mahfi, IMF Dünya Bankası ve Türkiye, İstanbul 1997 ÇELİK Cemil, Yargıtay Dergisi, Temmuz 2003 SCHMITTHOFF M. Clive, Schmitthoff s Export Trade The Law & Practice of International Trade, 9th ed., London 1990 KAPLAN Yavuz, Milletlerarası Tahkimde Usule Aykırılık, Ankara 2002 YILMAZ Ejder, Milletlerarası Ticari Tahkime Dair Avrupa (Cenevre) Sözleşmesi ve Türk Tahkim Hukuku Hakkında Bazı Düşünceler Bir Yorum Avrupa-Cenevre/New York Sözleşmeleri ve Türk Tahkim Hukuku Sempozyumu, Ankara 1991 POSTACIOĞLU İlhan, Medeni Usul Hukuku Dersleri, Ankara 1975 ÇENBERCİ Mustafa, Hakemlerin Tayini Usulü ve Ücreti, (Tahkim IV. Ticaret ve Banka Hukuk Haftası), Ankara 1965 ÖZSUNAY Ergun, Medeni Hukukumuzda Tüzel Kişiler, Tüzel Kişilerin Genel Teorisi Dernekler, Vakıflar, 5. Bası, İstanbul 1982 ZEVKLİLER Aydın, Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku, Aile Hukuku, 3. Bası, Ankara 1992 TAŞKIN Alim, Hakem Sözleşmesi, Ankara 2000 KURU Baki/ARSLAN Ramazan/YILMAZ Ejder, Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, Ankara 2000 KURU Baki, Hukuk Muhakemeleri Usulü, İstanbul Avrupa (Cenevre) Konvansiyonu T.C. BAŞBAKANLIK RESMİ GAZETE Milletlerarası Tahkim Kanunu Ocak 2015 Staj. Av. Namık Çağrı GÜNDOĞDU 13