FUTBOL EKONOM S DOSYA. Prof. Dr. Faruk fien TAVAK Vakf Baflkan EKOV TR N A USTOS EKOV TR N A USTOS

Transkript

1 DOSYA Prof. Dr. Faruk fien TAVAK Vakf Baflkan FUTBOL EKONOM S 2012 Transfer gelirlerinde istedi i rakamlar elde edemeyen Türkiye, en önemli istatistikte ise s n fta kald. 10 ülkenin transfer gelir-gider fark na bak ld nda Türkiye, - 80 milyon avroluk bir rakamla ngiltere, talya, spanya, Fransa, Almanya ve Rusya'n n ard ndan 7. s rada yer ald

2 DÜNYANIN 2012 YILLINDA EN DE ERL FUTBOL KULÜPLER LK 20 Kulüp Ülke De er 1. Manchester United ngiltere $ 2. Real Madrid spania $ 3. Arsenal London ngiltere $ 4. Bayern München Almanya $ 5. Barcelona spanya $ 6. AC Mailand talya $ 7. FC Chelsea ngiltere $ 8. Juventus Turin talya $ 9. FC Liverpol ngiltere $ 10. nter Mailand talya $ 11. Tottenham Hotspurs ngiltere $ 12. Schalke 04 Almanya $ 13. Olympique Lyon Fransa $ 14. Hamburger SV Almanya $ 15. Manchester City ngiltere $ 16. VFB Stuttgart Almanya $ 17. Werder Bremen Almanya $ 18. Olympique Marseille Fransa $ 19. Atletico Madrid spanya $ 20. Borussia Dortmund Almanya $ Gördü ümüz gibi Türk Kulüpleri ilk 20 de yer alam yor. Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (FIFA), Birleşmiş Milletler (BM) ve Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) veri ve raporlarından derlediği bilgiye göre, futbol ekonomisindeki hızlı gelişme, şike ve diğer yolsuzlukların da artmasına neden oldu. Özellikle son 5-10 yıllık dönemde, futbol ekonomisinin hızlı bir gelişme içinde olması, bu sektöre girenlerin sayısını da arttırdı. Türkiye bugüne kadar 2 Dünya Şampiyonluğu na katılabildi. (1954 / 2002) yılında yarı Finallere gelmeye başardı yılında Dünya Şampiyonluğu nda 3 üncülüğü elde etti. Bu başarı dolayısıyla 2004 yılında FIFA sıralamasında 5 liğe yükselmişti. Transfer gelirlerine baktığımızda ilk 7 Ligler in negatif bir sonuç göstermektedir. Bir başka deyişle, en Büyük Ligler in transfer gelirleri transfer giderlerini karşılayamıyor. TÜRK YE, AVRUPA TAKIMLARI ARASINDA TRANSFERLER AÇISINDAN 6 NCI SIRADA Özellikle transfer gelirlerinde istediği rakamları elde edemeyen Türkiye, en önemli istatistikte ise sınıfta kaldı. 10 ülkenin transfer gelir-gider farkına bakıldığında Türkiye, eksi 80 milyon avroluk bir rakamla İngiltere, Italya, İspanya, Fransa, Almanya ve Rusya'nın ardından 7. sırada yer aldı. Gelir-gider farkında 20 ülkenin 7'si ekside yer alırken, 13 ülke ise transferi kârla kapattı. Transfer gelir-gider farkında en fazla kâr elde eden ülkeler Hollanda, Brezilya ve Portekiz oldu. DÜNYANIN 2012 YILINDA EN DE ERL FUTBOL KULÜPLER Türkiye'de futbol ekonomisinin büyüklüğü 585 milyon avroyu bu- lurken, bu ekonominin yakın bir zamanda 1 milyar dolara ulaşacağı tahmin ediliyor. Dünyada ise futbol ekonomisinin toplam büyüklüğü 150 milyar avroyu buluyor. Avrupa'daki futbol pazarının büyüklüğünün 15 milyar doları aşması ve futbol sektöründe karların artmasının tüm spor sektöründeki yatırımların en çoğunun futbola yapılmasını sağladığı ancak bunun sonuçlarının ise özellikle son yıllarda olumsuz yönde görülmeye başlandığı kaydedildi. Deloitte Futbol Para Ligi raporuna göre, son dört yıldır Real Madrid, Barcelona, Manchester United, Bayern Munich, Arsenal ve Chelsea sıralamasında bir değişiklik olmadı. Dolayısıyla bir kez daha Futbol Para Ligi nin ilk 20'si, Avrupa'nın "en büyük beş" liginin kulüplerinden oluşurken, bunların altısının İngiliz Premier Ligi nden geldiği görülüyor. 2007/2008 yılında Fenerbahçe milyon avro gelirle 19 uncu sıraya gelmeye başarmıştı. Tam tesbitler yapılamamasına rağmen FB nin yılında ilk 25 de yer alacağından hareket edebiliriz. UEFA KR TERLER VE BUNA UYAN TÜRK YE DE KAÇ TAKIM VAR? UEFA ve Finansal Fair Play in Hedefleri: Kulüplere daha fazla mali disiplin ve kontrol getirmek Kulüplerin maaş/transfer baskısını azaltmak ve futbolun içerisindeki enflasyonu sınırlamak Kulüplerin gelir gider dengesini sağlamak Kulüplerin fiziki altyapısına ve genç futbolcularına uzun vadeli yatırım yapmalarını sağlamak Kulüplerin yükümlülüklerini zamanında karşılamalarını sağlamak. UEFA kriterlerini genel olarak beş başlık altında toplayabiliriz YILINDA FIFA DAN M LL TAKIMLARIN SIRALAMASI 1- SPORT F KR TERLER Kulüplerin, gençlerin sportif ve akademik eğitimine gerekli çabayı sarf etmesi ve bu amaçla yetkin teknik eğiticiler istihdam etmeleri, oyun alanı ve dışında fair play'in yerleştirilmesi ile ilgililer (futbolcular, hakemler, teknik eğiticiler ve görevliler) arasında ortak anlayışın spanya Milli Tak m S ra Uyruk Oyuncu Toplam Günc. Puan Önc. Puan Fark de er (TL) say s say s 1. spanya Almanya Hollanda Uruguay ngiltere Portekiz Brezilya talya Hrvatistan Danimarka Arjantin fiili Rusya Yunanistan Fildishi Sahili sviçre Fransa sveç Bosna-Hersek rlanda Türkiye geliştirilmesi hedefine dönük kriterlerdir. 2- ALTYAPI KR TERLER Ülkemiz ve Avrupa çapında donanım ve temizlik açısından, nitelik bakımından eşit standartta tesislere ulaşılması ve izleyicilerin güvenli, rahat yararlanmalarına elverişli,

3 TRANSFER STAT ST KLER 2011/2012 GEL RLER VE G DERLER LK 10 Müsabaka Giderler Gelirler Toplam 1. Premier League ( ngitere) TL TL TL 2. Serie A ( talya) TL TL TL 3. Primera Division (Ispanya) TL TL TL 4. Ligue (Fransa) TL TL TL 5. 1.Bundesliga (Almanya) TL TL TL 6. Premier Liga (Rusya) TL TL TL 7. Süper Lig (Türkiye) TL TL TL 8. Super Liga (Portekiz) TL TL TL 9. Campeonata Brasileiro Seria A TL TL TL (Brezilya) 10. Eredivisie (Hollanda) TL TL TL basın mensuplarının görevlerini düzenli ve uygun ortamlarda yerine getirebilecekleri statların ve futbolcuların yeteneklerini geliştirebilmelerine imkân tanıyacak eğitim tesislerini oluşturmak amacına dönük kriterlerdir. 3- PERSONELE L fik N VE DAR KR TERLER Kulüplerin artan ticari önem karşısında, belli bilgi birikimine sahip, iyi eğitimli, nitelikli profesyonelleri istihdam etmeleri, güvenlik açısından yetkin hizmetlerden yararlanmaları ve sportif başarı açısından da tüm takımların nitelikli teknik öğreticiler tarafından eğitilmeleri ve tıbbi destek görmeleri amacına dönük kriterlerdir. 4- MAL KR TERLER Kulüplerin ekonomik ve mali kapasiteleri ile şeffaflık ve kredibilitelerinin artırılması, yatırımcılara gerekli önemin verilmesinin yerleştiril- UEFA KR TERLER NE UYMAYAN KULÜPLERE UYGULANACAK YAPTIRIMLAR Öncelikle belirtmemiz gerekir ki, UEFA kriterlerine uygun yapılanmasını gerçekleştirememiş kulüpler, federasyondan kulüp lisansı alamayacakları için, sportif performans sergileseler bile Şampiyonlar Ligi ve UEFA Avrupa Ligi mücadelelerine katılamazlar. Bunun dışında yine lokal federasyonlar bu kriterlere uyum sağlamamış kulüplere aşağıdaki yaptırımları uygulama hakkına sahiptirler. a) HTAR; Tüm kriterlerin birinci kez ihlali halinde b) PARA CEZASI; İhlalin ihtardan sonra tekrarında mesi, ulusal ve uluslararası turnuvaların devamlılığının temini ve mali yönden fair play'in yerleştirilmesi amaçlarına dönük kriterlerdir. Önemli olması bakımından bu kriterleri burada sizlerle paylaşmak istiyorum. 5- HUKUK KR TERLER Lisans alabilmek için kulüp aşağıdaki şartları sırasıyla yerine getirmek zorundadır. 1- Dönem içerisinde meydana gelebileceği planlanan bütün yükümlülüklerini yerine getirebilecek yeterli mali kaynaklara ve kullanılabilir kredi olanaklarına (gerekti ğinde) sahip olduğunu gösteren kanıtlar; a- Fon akım tablolarının hazırlanması Tablo, kulübün belli bir dönem boyunca sağladığı fonları, yatırım ve finansman faaliyetlerini özetler. Dönem boyunca finansal durumda meydana gelen deği şikliklerini açıklar. Fon akım tabloları temel mali tablolar ile birlikte sunulur. Bu tabloda fon kavramı tüm finansal araçları kapsar. Fon akım tabloları düzenlenirken fon kavramının hangi anlamda kullanıldığı açıkça belirtilir. Kulüplerin Federasyonumuza verecekleri fon akım tabloları homojenlik sağlayarak karşılaştırmalarda kolaylık sağlamak ve anlam birliği oluşturmak amacıyla düzenlenecektir. b- Nakit akım tablolarının hazırlanması. Bu tablo bir kulüpte, belli bir dönemde ortaya çıkan nakit akış kaynakları ve kullanım yerleri itibariyle gösteren tablodur. Bu tabloda fon kavramı kasa mevcudu ve bankadaki mevduatları kapsar. c- Bankalar ve özel finans kurumları ile yapılan kredi sözleşmelerinin ve varsa banka garantilerinin orijinal veya noter tasdikli kopyalarının ibrazı. 2- Profesyonel futbol kulüplerimizin muhasebeleri, futbol faali- GALATASARAY, BEfi KTAfi VE FENERBAHÇE N N F NANSAL DURUMLARI Kulüp Befliktafl Futbol Afi Galatasaray Fenerbahçe Dönem (Bin TL) 2011/6 Ayl k 2011/6 Ayl k 2011/6 Ayl k Dönem Varl klar Bin TL Bin TL Bin TL Duran Varl klar Bin TL Bin TL Bin TL Toplam Aktifler Bin TL Bin TL Bin TL K sa Vadeli Borçlar Bin TL Bin TL Bin TL Uzun Vadeli Borçlar Bin TL Bin TL Bin TL Özkaynaklar Bin TL Bin TL Bin TL Kar-Zarar Bin TL Bin TL Bin TL Ödenmifl Sermaye Bin TL Bin TL Bin TL Rasyolar % 2011/6 Ayl k 2011/6 Ayl k 2011/6 Ayl k K sa Vadeli Borçlar / Toplam Varl klar Toplam Borç / Toplam Varl klar Öz Sermaye / Toplam Varl klara Oran Galatasaray: Toplam varl k 151 Milyon TL, Toplam borç 415 Milyon TL. Borç/Varl k oran %274 Befliktafl: Toplam varl k 181 Milyon TL, Toplam borç 452 Milyon TL. Borç/Varl k %249 Fenerbahçe de durum farkl fakat tablo daha iyi. Fenerbahçe nin bilançosu futbol faaliyetlerini k smen içinde dar nd ran bir mali tablo. Fenerbahçe de borcun varl klara oran yüzde 38 gibi hayli düflük bir oranda. Galatasaray ve Befliktafl n yapmas gereken: K sa vadeli borçlar uzun vadeye yaymas d r. c) YEN FUTBOLCU ALIM- ININ YASAKLANMASI; Kulüplerin futbolcu, teknik kadro, federasyona olan borçlarının kapatılmaması veya FIFA - UEFA tarafından verilen karalara uygun işlemlerini yerine getirmemesi halinde d) PUAN ND R M ; Para cezasına rağmen tekrarı halinde cari veya sezon puanlarından indirim şeklinde e) FUTBOLCUYA L SANS VER LMEMES VEYA GER ALINMASI; Puan indirimine tekrarı halinde f) KÜME DÜfiÜRME; Puan indirimine rağmen tekrarı halinde g) TESC L PTAL. KULÜPLER M Z UEFA YA UYUMLU MU? T ürkcell Süper Ligi'nde mücadele eden 18 kulüpten sadece sekiz kulübün UEFA kriterleri kapsamında, federasyondan lisans alabilmiş olmaları. Gerçekten de son derece yetersiz olan bu sayının bir an önce artırılması bugün federasyonun en öncelikli görevleri arasında yer almalıdır diye düşünüyorum. Aksi taktirde Avrupa'nın en değerli 6. ligi iddiasında bulunan bir ligde sadece sekiz kulübün lisans alabilmesi, futbolumuzda altyapıda ve üstyapıda önemli sorunların bulunduğunun bir göstergesi olarak da yorumlanabilir. Uefa nın kulüpler için Mali Kriterler için gerekli koşulları oluşturması için verilen süre Haziran 2013 te doluyor. Bunun için kulüplerimizin bu konuda hazırlıkları da yapması gerekiyor. Çünkü süre giderek azalıyor. Çünkü bu konuda UEFA nın da şakası da yok. Son olarak mali konularda gerekli koşulları sağlamayan Gaziantepspor un Avrupa Lisansı na da askıya alında

4 yetlerinin ve sonuçlarının sağlıklı ve güvenilir bir biçimde muhasebeleştirilmesi, mali tablolar aracılığı ile ilgililere (Federasyonumuza, diğer kamu kurumlarına vs.) sunulan bilgilerin tutarlılık ve mukayese edilebilirlik niteliklerini koruyarak gerçek durumunu yansıtmanın sağlanması ve kulüplerimizde denetimin kolaylaştırılması amacıyla Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanan, "Tek Düzen Muhasebe Uygulama Genel Tebliği" hükümlerine uygun olarak tutulacaktır. Profesyonel futbol kulüplerinin faaliyetleri ile ilgili tüm gelir ve giderlerini VUK'da belirtilen usul ve esaslara uygun olarak belgelendirmeleri zorunludur. 3- Profesyonel futbol kulüplerimiz tüzüklerine ve genel kurul tarihlerine göre hesap dönemlerine uygun olarak (takvim yılı veya futbol sezonu itibariyle) bağımsız denetleme kuruluşlarınca deetlenmiş ve genel kurulca ibra edilmiş hesaplarına göre gerekli mali bilgileri TFF'ye vereceklerdir. 4- Federasyon ayrıca futbolla ilgili (futbol transferleri, futbolcu maliyeti, vergi, SGK s.) lisans verme yönteminin ayrılmaz parçasını oluşturacak bilgi de isteyebilir. 5- Kulüplerin federasyonumuza, oyuncularına, teknik direktörlerine ve diğer kulüplere olan kesinleşmiş borçları ile FIFA ve UEFA kararları doğrultusunda futbolculara, başka federasyonlara bağlı kulüplere, teknik direktörlere ve maç organizatörlerine olan kesinleşmiş borçlarının ve sözleşme yükümlülüklerini yerine getirmiş olduğunun kulüp tarafından teyidi. 6- Tüm kulüpler, tescil yönteminin bir parçası olarak bağımsız denetçiler tarafından denetlenmek ve bu denetçiler tarafından hazırlanacak raporları süresinde futbol federasyonuna göndermek zorundadırlar. BÜYÜK KULÜPLER HENÜZ KAZANMADIKLARI PARALARI HARCIYOR VE BORÇ BATA I Ç NDE KIVRANIYOR FUTBOL SEKTÖRÜNÜN EKONOM K ÖLÇE Futbol bir Küresel Gösteri Sektörü haline dönüştü Avrupa Ölçeğinde yıllık cirosu 15.6 Milyar Euro Dünya ölçüsündeki büyük kulüplerin yıllık ciroları 200 milyon Euro düzeyinde Avrupa Şampiyonlar Ligi yıllık cirosu 1 Milyar Euro civarında Sektörün küresel ölçeği dışsal ekonomiler ile birlikte 200 Milyar USD mertebesinde Türkiye Futbol Federasyonu bütçesi son on yılda 6 milyon USD düzeyinden 150 milyon USD düzeyine yükseldi. Türkiye Futbol pastası yaklaşık 600 milyon Euro. Modern bir stad yapımı milyon USD civarında. Ülkeler Avrupa ve Dünya kupalarını çekebilmek için 4-5 Milyar USD yatırım yapabiliyorlar Dünya Kupası ve Avrupa Kupası programları büyük sponsorluk ve yayım gelirleri sağlıyor.futbol Medya ve reklamcılık ve sponsorluk sektörleri ile de yoğun ilişki içinde Futbolun yarattığı katma değer yasa dışı güçlerin de bu sektörle ilgilenmesini doğuruyor. AVRUPA FUTBOLUNDA BÜYÜK KR Z TFF VE fi KE... fiike soruşturmasının başlamasının ardından dört büyük futbol kulübünün İMKB'deki hisselerinde yaşanan kayıplar, aradan 8 ay geçmesine rağmen telafi edilemedi. Soruşturma öncesine kıyasla Fenerbahçe'nin piyasa değeri yüzde 39, Beşiktaş'ın yüzde 33, Galatasaray'ın yüzde 60 ve Trabzonspor'un ise yüzde 20 düştü. Şike soruşturmasının 3 Temmuz 2011'de başlamasının ardından dört büyük futbol kulübünün İMKB'deki hisselerinde yaşanan kayıplar, DÖRT BÜYÜKLER BORSADA DÖKÜLÜYOR aradan 8 ay geçmesine rağmen telafi edilemedi. Soruşturma öncesine kıyasla Fenerbahçe'nin piyasa değeri yüzde 39, Beşiktaş'ın yüzde 33, Galatasaray'ın yüzde 60 ve Trabzonspor'un ise yüzde 20 düştü. ''Örgütlü biçimde şike yapıldığı, teşvik primi verildiği'' iddiaları üzerine 3 Temmuz'da aralarında Fenerbahçe Başkanı Aziz Yıldırım'ın da olduğu kulüp yöneticisi, futbolcu ve teknik adamların gözaltına alınmasıyla başlayan ''Şike soruşturması'', Aziz Yıldırım, Beşiktaş fiubat 2012 de 4 Büyük Kulüplerin Piyasa De eri Kulüpler TL Fenerbahçe Galatasaray Trabzonspor Befliktafl Spor Endeksi Toplam Avrupa futbol sektörü günümüzde çok ciddi bir kriz yaşıyor. Seyircinin kaçışı önlenemiyor. Büyük kulüpler henüz kazanmadıkları paraları harcıyor ve borç batağı içinde kıvranıyor. FIFA ve UEFA, bu durumu düzeltmek, kulüplerin batışına seyirci kalmamak için bir takım önlemleri uygulamaya koyuyor fakat bunlar da pek başarılı olamıyor. İspanya'da kralın efsane takımı Real Madrit, para bulmak için tesislerini elden çıkarırken, İtalya'da Firentina, Roma, Parma Lazio gibi kulüplerden iflas sesleri geliyor. İngiliz kulüpleri borç batağından kurtulabilmek için tahvil ihraç ediyorlar yılında Portsmouth 70 milyon sterlin borçla kayyuma devredildi. Crystal Palace 30 milyon sterlin borçla iflas etti. Bugün Premier Lig de sadece 6 kulüp kar elde edebiliyor. Inter'de futbolcuların maaşları yüzde 30 düşürülüyor. İngiltere de kulüpler iflas ediyor ve kayyuma devrediliyor. Leeds United borç batağı içinde ikinci kümeye düşüyor. Brezilya da kulüpler seçkin oyuncularını Avrupa ya kaptırıyorlar. Sektör çöküntü ve yozlaşma içinde. Ekonomik kriz, bütün dünyayı sarmış durumda, futbol endüstrisinin devleri, artık futbolculardan aldıkları paralarda indirim yapmalarını istiyorlar. Fenerbahçe Baflkan Aziz Y ld r m flike soruflturmas ndan dolay 1 y l hapis yatt Teknik Direktörü Tayfur Havutçu ve yöneticisi Serdar Adalı'nın tutuklanmasıyla futbol kamuoyunu daha çok etkiledi. fi KEDEN EN ÇOK GALATASARAY ETK LEND Yaşananları ekonomik anlamda da hissetmeye başlayan kulüplerin İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda (İMKB) işlem gören hisse senetleri önemli oranda değer yitirmeye başladı. Soruşturmanın üze- TL - Avro kuru 2.3 den hesaplanm flt r

5 rinden 8 ay geçmesine rağmen aradan geçen sürede kayıplarını telafi etmek bir yana zararları daha da artan dört büyükler, kimi zaman piyasa değerlerinde yüzde 50'ye yakın kayıp yaşadı. Kulüpler için olumlu sayılabilecek gelişmeler Borsa daki yaraların sarılmasına yardımcı olurken, asıl dikkati çeken bu süreçte Galatasaray'ın yüzde 60'lık oranla Fenerbahçe'den bile daha çok zarara uğraması oldu. Yıllık yaklaşık 600 milyon avroluk değere sahip Türk futbol pastasının yarından fazlasını paylaşan dört büyük kulübün piyasa değerleri şike soruşturması öncesi, sonrası ve 22 Şubat 2012 itibarı ve değişim oranı karşılaştırmalı hali şu şekilde: fi KE N N B R BAfiKA BOYUTU Şike operasyonuyla küçülmeye başlayan Türk futbol endüstrisi, UEFA nın mali kriterlerine geçiş sürecini de tamamlayamadı. Kulüplerin borcunun 1.3 milyar liraya ulaştığını açıklayan Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği (TKYD) Futbol Endüstrisi Çalışma Grubu Başkanı Dorukhan Acar: Şike operasyonun etkileri sezon sonunda gelirlere yansıyacak. Ancak kulüplerin hâlâ UEFA nın mali kriterlerine uyum sağlayamadığını görüyoruz. Süper Lig kulüpleri Avrupa kupalarına katılamazsa 50 milyon Euro kaybedecek. Bu da sektörün küçülmesini hızlandıracak dedi. Futbol Kulüpleri Bilanço ve Gelir Tablolar (2011 Y l ) Fenerbahçe Trabzonspor Befliktafl Galatasaray Sportif Sportif Futbol Yat. Sportif 2011/06(TL) 2011/06(TL) 2011/06 (TL) 2011/06(TL) Toplam aktifler K sa vadeli yükümlükler Uzun vadeli yükümler Özsermaye (ana ortakl a ait) Sat fl gelirleri Sat fllar n maliyeti (-) Brüt esas faaliyet kar /zarar Faaliyet giderleri (-) Net esas faaliyet kar /zarar Ana ort.pay.net dönem kar /zarar KULÜPLER NE YAPMALI? TKYD Futbol Endüstrisi Çalışma Grubu nun hazırladığı rapora göre kulüpler UEFA kriterlerine uyum sağlamak için şu çalışmaları yapmalı: Uzun vadeli kalıcı stratejiler hazırlamalı. Etkin bir denetim sistemi hayata geçmeli. Kulüpler stratejik danışmanlık hizmetleri almalı. Çok sık teknik adam ve oyuncu değişikliklerine gidilmemeli. Uygun kapasitede stadyumların sayısı artmalı. Şirketlerle kazançlı ve uzun vadeli sponsorluklar yapılmalı. Kulüplerin imaj ve markası güçlendirilmeli. Finans gibi alanlarda yeni ve ortak girişimler oluşturulmalı. İzleyici başına düşen gelir arttırılmalı. E 110