EKONOMİK GELİŞMELER. KALKINMA BAKANLIĞI Kasım 2011 ĠÇĠNDEKĠLER

Transkript

1 EKONOMİK GELİŞMELER KALKINMA BAKANLIĞI Kasım 2011 ĠÇĠNDEKĠLER I. GSYH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarındaki GeliĢmeler... 1 II. Ödemeler Dengesi... 7 III.Merkezi Yönetim Bütçesi IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki GeliĢmeler V. Fiyat GeliĢmeleri VI. Dünya Ekonomisindeki GeliĢmeler TABLOLAR Tablo 1: Sektörel Büyüme Hızları... 2 Tablo 2: Talep Unsurlarında GeliĢmeler Tablo 3: ĠĢgücü Piyasasındaki GeliĢmeler 4 Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi. 5 Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı.. 6 Tablo 6: Yurt Ġçi Talebe ĠliĢkin Göstergeler... 6 Tablo 7: DıĢ Ticaret Dengesindeki GeliĢmeler... 7 Tablo 8: Sektörel Ġhracat... 8 Tablo 9: Ülke Gruplarına Göre Ġhracat... 8 Tablo 10: Ġhracatçı Birlikleri Kayıtlarına Göre Ġhracat 9 Tablo 11: GeniĢ Ekonomik Gruplara Göre Ġthalat. 9 Tablo 12: SeçilmiĢ Fasıllara Göre Ġthalat Tablo 13: Cari ĠĢlemler Dengesi Tablo 14: Sermaye Hareketleri Tablo 15: Merkezi Yönetim Bütçesi Büyüklükleri Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçesi Gelirleri Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçesi Harcamaları.. 17 Tablo 18: Merkezi Yönetim Bütçesi Borç Stoku Tablo 19: Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu Tablo 20: Merkez Bankası Analitik Bilançosu Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki GeliĢmeler Tablo 22: Merkez Bankası Faiz Oranlarında GeliĢmeler.. 21 Tablo 23. Merkez Bankası KarĢılık Oranlarında GeliĢmeler (Vade Ayrımı Öncesi) 22 Tablo 24. Merkez Bankası TL KarĢılık Oranlarında GeliĢmeler (Vade Ayrımı Sonrası) 22 Tablo 25: Merkez Bankası YP KarĢılık Oranlarında GeliĢmeler (Vade Ayrımı Sonrası) 22 Tablo 26: ĠMKB 100 BileĢik Endeksinin Getirisi. 23 Tablo 27: Bankacılık Sektöründe Kredi ve Mevduatların GeliĢimi.. 24 Tablo 28: Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredilerinin Türlerine Göre Dağılımı Tablo 29: TL Kredilere Uygulanan Ortalama Faiz Oranları. 25 Tablo 30: Bankacılık Sektörüne ĠliĢkin SeçilmiĢ Göstergeler 26 Tablo 31: Yurtiçi YerleĢiklerin Portföy Yatırım Stoku.. 27 Tablo 32: YurtdıĢı YerleĢiklerin Portföy Yatırım Stoku 29 Tablo 33: Ekim Ayı Ġtibarıyla Ana Harcama Gruplarına Göre TÜFE DeğiĢim Oranları 30 Tablo 34: 2011 Yılı Ekim Ayı Ġtibarıyla Özel Kapsamlı TÜFE Göstergelerinin GeliĢimi. 31 i

2 ġekġller ġekil 1: Mevsim ve Takvim Etkisinden ArındırılmıĢ Üretim Endeksleri... 5 ġekil 2: Merkez Bankası Uluslararası Rezervleri ġekil 3: Ġç Borçlanma Faiz Oranları ġekil 4: ĠMKB 100 BileĢik Endeksi 24 ġekil 5: Reel Kur Endeksi EKLER BaĢlıca Ekonomik Göstergeler: Temel Ekonomik Göstergeler: ii

3 GSYH, SANAYĠ ÜRETĠMĠ VE TALEP UNSURLARINDAKĠ GELĠġMELER 1. GSYH ve Sektörel Büyüme Hızları 2011 yılının ikinci çeyreğinde GSYH yüzde 8,8 oranında artış kaydetmiştir. Bu oran piyasa beklentilerinin üzerindedir. İkinci çeyrek büyümesi CNBC-e anketine göre yüzde 6,8, Reuters anketine göre yüzde 6,9 idi. TÜİK 2010 yılı büyümesini yüzde 9 (yüzde 8,9 idi) ve 2011 yılı ilk çeyreğini yüzde 11,6 (yüzde 11 idi) olarak revize etmiştir. Yılın ikinci çeyreği itibarıyla en yüksek GSYH artış hızları Çin de yüzde 9,5, Estonya da yüzde 8,4, Şili de yüzde 6,8, Hindistan da yüzde 7,7, Endonezya da yüzde 6,5 olarak kaydedilmiştir. Buna göre dünya ekonomileri içinde ikinci çeyrek GSYH büyümesinde Türkiye ikinci sırada yer almıştır. Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış GSYH, 2011 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre, yüzde 1,3 oranında artmıştır. Bu durum, 2010 yılının son çeyreğinde kaydedilen yurtiçi talep ve üretimdeki canlanmanın 2011 yılının ilk yarısında da devam ettiğinin bir göstergesi olmaktadır. Diğer taraftan, 2010 yılının ikinci çeyreğinde GSYH yüzde 10,2 gibi yüksek bir oranda artış kaydetmişti yılının ikinci çeyreğindeki yüksek büyüme hızı baz etkisinin bu olumsuz katkısına rağmen gerçekleşmiştir. Yılın ikinci çeyreğinde katma değer tarım sektöründe yüzde 6,4 oranında artmıştır. İlk çeyrek tarım büyümesi yüzde 4,1 den yüzde 7,5 e revize edilmiştir. Yılın ilk çeyreğinde sanayi katma değer artış hızı 0,4 puan yukarı yönde revize edilmiştir. İkinci çeyrekte sanayide katma değer artışı yüzde 7,6, büyümeye katkısı 2,2 puan olmuştur. İmalat sanayii katma değerindeki artış ise yüzde 8 dir. İkinci çeyrekte aylık sanayi üretim endeksindeki ortalama artış ise yüzde 7,9 dür. Aynı dönemde ara mallarında üretim artışı yüzde 5,8, yatırım mallarında üretim artışı ise yüzde 17,5 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde imalat sanayi kapasite kullanım oranı da ortalama olarak yüzde 75,6 ya yükselmiştir. Elektrik üretimi ise aynı dönemde yüzde 5,9 oranında artış göstermiştir. Aynı dönemde otomobil üretimi yüzde 2,1, beyaz eşya üretimi yüzde 10,6 artmıştır. Bu veriler aynı dönemde sanayi katma değerine de yansımıştır. Hizmetler sektöründe canlanma yurtiçi talep ve sanayi üretimi kaynaklı olmak üzere ikinci çeyrekte de devam etmiştir. Bu gelişmede, özellikle inşaatta yüzde 13,2, toptan-perakende ticarette yüzde 13, ulaştırma-haberleşmede yüzde 11,7, mali aracı kuruluşlarda yüzde 14,3, gayrimenkul, kiralama ve iş faaliyetlerinde yüzde 7,5 oranındaki katma değer artışları etkili olmuştur. Bu beş sektörün ikinci çeyrekte GSYH artış hızına katkısı toplamda yüzde 6,1 puan olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda katma değer, hizmetler sektöründe 2011 yılının ikinci çeyreğinde yüzde 10,5 oranında artış kaydetmiş, büyümeye katkısı ise 6,5 puan olmuştur. Bu gelişmeler altında 2011 yılının ilk yarısında GSYH yüzde 10,2 artış kaydetmiştir. Yılın ilk yarısında katma değer tarımda yüzde 6,8, sanayide yüzde 10,4 ve hizmetlerde yüzde 10,6 oranında artmıştır. İkinci çeyrekte vergi-sübvansiyonlarda artış yüzde 11,2 olarak gerçekleşmiş, büyümeye katkısı yüzde 1 puan olmuştur. İkinci çeyrekte ekonomik aktivitedeki canlılık, ithalat artışının ithalden alınan KDV ye yansıması bu sonucu getirmiştir yılının ikinci çeyreğinde GSYH deflatörü yüzde 9,5 oranında artış göstermiştir. Aynı dönemde ortalama olarak TÜFE yüzde 5,89, ÜFE yüzde 9,34 oranında artış kaydetmiştir. 1

4 Tablo 1: Sektörel Büyüme Hızları (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. I.Yarı Tarım 3,7 2,8 0,9 4,3 2,4 7,5 6,4 6,8 Sanayi 19,4 14,6 7,2 10,5 12,6 13,5 7,6 10,4 İmalat 21,2 15,1 7,2 11,2 13,3 13,7 8,0 10,7 Hizmetler 9,1 9,1 6,2 9,6 8,5 10,7 10,5 10,6 İnşaat 8,3 20,4 22,1 17,5 17,1 14,7 13,2 13,9 Ticaret 18,2 12,6 6,1 11,6 11,6 16,4 12,6 14,4 Ulaştırma 11,9 10,0 6,7 13,6 10,5 13,0 11,7 12,3 Mali Aracı Kuruluşlar 4,3 7,5 6,3 10,3 7,2 9,1 14,3 11,7 Konut 1,8 1,7 2,6 1,3 1,8 2,1 1,9 2,0 Vergi- Sübvansiyon 17,5 13,8 8,1 13,5 13,0 16,8 11,2 13,8 GSYH 12,2 10,2 5,3 9,2 9,0 11,6 8,8 10,2 Kaynak: TÜİK 2. Talep Unsurlarında GeliĢmeler Yurtiçi talepte canlanma 2011 yılının ikinci çeyreğinde artarak sürmüştür. GSYH da talep yönünden canlanma, özel tüketim ve sabit sermaye yatırımlarındaki hızlı artıştan kaynaklanmıştır. İthalattaki hızlı artışın (yüzde 18,8), ihracattaki artışı (yüzde 0,2) aşması sonucunda net mal ve hizmet ihracatının büyümeye katkısı söz konusu dönemde eksi 5,2 puan olmuştur. Toplam yurtiçi talep; 2011 yılının ikinci çeyreğinde yüzde 13,6 oranında artış göstermiştir. Toplam tüketim ise söz konusu dönemde yüzde 9,0 oranında artmıştır. Özel tüketimdeki artış yüzde 9,2 oranında gerçekleşmiştir. Yurtiçi talebe ilişkin göstergelerde bu büyümeyi destekler mahiyettedir. Yerli otomobil satışı (yüzde 34,4), beyaz eşya satışları (yüzde 17,6), ciro (yüzde 26,7), siparişlerdeki (yüzde 29,2) artışlar, yurtiçi kredi kullanımındaki genişleme yurtiçi talep artışa işaret etmektedir. Diğer taraftan yatırım malı ithalatında yüzde 63,8 oranındaki artış özel kesimin yatırım talebinin devam ettiğini göstermektedir. Yılın ikinci çeyreğinde özel sabit sermaye yatırımlarındaki artış yüzde 33,5 olarak gerçekleşmiştir. Özel kesim sabit sermaye yatırımlarının alt bileşenleri incelendiğinde; söz konusu dönemde, özel kesim makine teçhizat yatırımlarının yüzde 41,4, inşaat yatırımlarının ise yüzde 15,8 oranında arttığı gözlenmiştir. Üst üste üç çeyrekte özel kesim yatırımlarındaki hızlı artışlar gelecek döneme ilişkin büyüme beklentilerini yukarı çekmektedir. Aynı dönemde kamu tüketimi yüzde 7,9 oranında artarken, kamu sabit sermaye yatırımları yüzde 6,6 oranında artış kaydetmiştir. Stok değişiminin büyümeye katkısı 2011 yılının ikinci çeyreğinde yüzde 0 puan olarak hesaplanmıştır. 2

5 Talep yönünden 2011 yılının ikinci çeyreğinde GSYH da kaydedilen yüzde 8,8 oranındaki büyümeye katkılar, özel tüketimden yüzde 6,3 puan, özel sabit sermaye yatırımından yüzde 6,6 puan olmuştur. Büyümeye kamu tüketiminin katkısı yüzde 0,8 puan, kamu sabit sermaye yatırımının katkısı yüzde 0,3 puan olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda toplam nihai yurtiçi talepteki artış (stok hariç) yılın ikinci çeyreğinde yüzde 13,6 olmuştur. Yılın birinci yarısında toplam nihai yurtiçi talep yüzde 14,9, oranında artmıştır. Özel tüketim yüzde 10,8, özel sabit sermaye yatırımları yüzde 35,6 oranında artmıştır. Net ihracatın katkısı ise bu dönemde yüzde eksi 5,3 puan olmuştur. Tablo 2: Talep Unsurlarında GeliĢmeler (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. I.Yarı Toplam Tüketim 7,0 3,4 5,8 8,0 6,1 11,7 9,0 10,3 Kamu 0,6 4,7-0,9 3,2 2,0 6,7 7,9 7,3 Özel 8,0 3,2 6,7 9,0 6,7 12,4 9,2 10,8 Sabit Sermaye Yat. 16,8 28,4 30,0 42,1 29,9 33,6 28,9 31,1 Kamu 13,6 15,5 13,5 17,1 15,1 7,4 6,6 6,9 Özel 17,3 31,4 34,2 49,5 33,5 38,0 33,5 35,6 Stok Değişimi (1) 8,4 3,4-0,1-0,6 2,4 0,0 0,0 0,0 Toplam Nihai Y. Ġçi Talep 8,9 8,3 10,4 14,8 10,7 16,3 13,6 14,9 Toplam Yurt İçi Talep 18,2 12,0 9,7 14,7 13,4 16,5 13,6 15,0 Net Mal ve Hiz. Ġhracatı (1) -5,7-1,9-4,3-5,6-4,4-5,4-5,2-5,3 Mal ve Hizmet İhracatı -0,9 12,5-1,6 4,3 3,4 8,3 0,2 3,9 Mal ve Hizmet İthalatı 22,0 19,2 16,2 25,4 20,7 27,2 18,8 22,7 GSYH 12,2 10,2 5,3 9,2 9,0 11,6 8,8 10,2 Kaynak: TÜİK (1) Büyümeye katkı. 3

6 3. ĠĢgücü Piyasasındaki GeliĢmeler 2011 yılının üçüncü çeyreğinde, 2010 yılının aynı dönemine göre işgücündeki artış 1 milyon 240 bin kişi olurken, aynı dönemde istihdam edilenlerin sayısı 2010 yılının üçüncü çeyreğine göre 1 milyon 689 bin kişi artarak 24 milyon 884 bin kişiye ulaşmıştır. Buna göre işsiz sayısı 449 bin kişi azalmıştır yılının üçüncü çeyreğinde, bir önceki yılın aynı dönemine göre, tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerinde sırasıyla, 526 bin kişi, 157 bin kişi ve bin kişi istihdam artışı gözlenmiştir. Tarım dışı istihdam ise söz konusu dönemde önceki yıla göre 1 milyon 163 bin kişi artmıştır. Türkiye genelindeki işsizlik oranı 2011 yılının üçüncü çeyreğinde, 2010 yılının üçüncü çeyreğine göre 2.2 puan azalarak yüzde 9,2 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, Türkiye'de tarım dışı işsizlik oranı geçen yıla göre 2.6 puan azalarak yüzde 11,9; genç nüfusta işsizlik oranı ise geçen yıla göre 2.5 puan azalarak yüzde 18,6 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 3: ĠĢgücü Piyasasındaki GeliĢmeler Yıllık I II III IV Yıllık I II III ÇalıĢma Çağındaki Nüfus ĠĢgücüne Katılma Oranı (%) 47,9 47,5 49,4 49,7 48,6 48,8 48,5 50,5 51,0 ĠĢgücü İstihdam İşsiz ĠĢsizlik Oranı (%) 14,0 14,4 11,0 11,4 11,0 11,9 11,5 9,4 9,2 Tarım Dışı İşsizlik Oranı 17,4 17,5 13,8 14,5 13,7 14,8 14,2 12,0 11,9 Genç Nüfusta İşsizlik Oranı 25,3 25,5 19,8 21,1 20,8 21,7 20,6 17,5 18,6 Ġstihdamın Sektörel Dağılımı Tarım Sanayi Hizmetler (*) Kaynak: TÜİK (*) İnşaat dahildir. 4. Üretim ve Talebe ĠliĢkin Son GeliĢmeler a. Aylık Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranları Aylık verilere göre sanayi üretimi, 2011 yılı Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 12,0 oranında artmıştır yılının ilk dokuz ayında ise sanayi üretimi ortalama yüzde 9,7 oranında artış göstermiştir. Mevsimsel düzeltilmiş sanayi üretim endeksinde ise Eylül ayında Ağustos ayına göre yüzde 1,5 oranında artış gerçekleşmiştir yılı Eylül ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre, imalat sanayi, madencilik ve enerji sektörleri üretimleri sırasıyla, yüzde 12,8, yüzde 2,2 ve yüzde 9,9 oranlarında artmıştır. 4

7 ġekil 1: Mevsim ve Takvim Etkisinden ArındırılmıĢ Üretim Endeksleri (2005=100) Kaynak: TÜİK 2011 yılı Eylül ayı imalat sanayi üretimindeki artışta; endeks içindeki payları yüksek olan ana metal, kimya ve taşıt alt sektörlerinde kaydedilen üretim artışları etkili olmuştur. Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Sanayi -9,9 13,1 8,8 8,0 6,8 6,9 3,7 12,0 Madencilik -0,8 2,1 1,2 0,4-2,2 1,5-4,0 2,2 Ġmalat -11,3 14,4 9,2 8,8 7,6 7,2 4,9 12,8 Gıda Ürünleri -0,4 7,3 6,7 8,1 13,7 5,0 2,4 9,5 Tekstil -12,0 9,6-1,9-3,4-2,2-11,2-3,5 6,3 Giyim -8,5 8,2-2,9 3,0 4,1-3,8-1,5 3,3 Petrol Ürünleri -20,7 6,3 7,9 10,9 10,0 3,2 7,6 1,0 Kimya -0,5 15,9 13,6 5,2-4,9 2,3 3,1 9,4 Toprak Ürünleri -12,0 14,7 3,0 5,9 5,4 5,7 3,2 10,4 Ana Metal -15,3 10,4 7,7 5,7 7,9 0,7 0,3 8,8 Fabr. Metal Ürünleri -15,1 19,7 8,2 12,9 17,7 15,3 10,9 32,3 B.y.s. Makine-Teçhizat -22,9 32,6 24,9 27,7 23,7 18,8 25,0 12,3 Taşıt Araçları -30,0 33,3 26,6 15,2 13,1 35,1 1,4 13,1 Enerji -2,3 8,3 8,8 5,1 3,9 7,1-0,5 9,9 Kaynak: TÜİK 2011 yılı Kasım ayı toplam imalat sanayi kapasite kullanım oranı, 2010 yılının aynı ayına göre 1.0 puan artarak yüzde 76,9 oranında gerçekleşmiştir. Bir önceki aya göre ise kapasite kullanım oranı Kasım ayında 0.1 puan azalmıştır. 5

8 Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı (Yüzde) Yıllık Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Ġmalat Sanayi 65,2 72,6 75,2 76,7 75,4 76,1 76,2 77,0 76,9 Gıda Ürünleri 68,4 70,3 68,3 69,4 69,9 70,0 69,2 73,6 74,5 Tekstil Ürünleri 67,6 77,3 78,0 75,9 73,8 73,9 75,1 76,4 76,8 Giyim 68,1 75,3 74,6 77,3 76,0 74,5 76,8 75,9 74,3 Basım Yayım 73,4 75,8 67,8 67,5 71,9 70,8 72,4 71,3 70,9 Petrol Ürünleri 58,0 65,8 74,8 80,8 77,5 82,8 81,5 78,3 75,3 Kimya 68,9 80,4 86,8 84,5 75,1 83,9 82,7 83,4 83,6 Metal Olmayan Diğer Mineral 65,8 75,2 78,9 80,9 80,9 81,3 79,8 78,7 78,4 Ana Metal 70,1 76,8 77,8 79,7 78,2 78,2 79,0 80,3 79,2 B.y.s. Makine ve Teçhizat 55,6 68,8 76,4 75,0 74,6 75,7 74,6 76,6 76,0 Motorlu Taşıtlar 57,4 69,8 75,5 78,6 78,1 77,6 78,8 77,6 78,0 Kaynak: TCMB a. Yurtiçi Talebe ĠliĢkin Göstergelerdeki GeliĢmeler 2011 yılının Ekim ayında; beyaz eşya üretim, yurtiçi satış ve ihracatı, bir önceki yılın aynı dönemine göre, sırasıyla, yüzde 3,5, yüzde 22 ve yüzde 8,2 oranlarında artmıştır. Beyaz eşya ithalatı ise aynı dönemler itibarıyla yüzde 7,5 oranında azalmıştır. Ocak-Ekim 2011 döneminde ise; bu ürünlerin üretim, yurtiçi satış, ihracat ve ithalatında sırasıyla, yüzde 9,3, yüzde 20,2, yüzde 6,1 ve yüzde 22,3 oranında artışlar kaydedilmiştir. Otomobil üretimi; 2011 yılının Ekim ayında yüzde 3,6 oranında, Ocak-Ekim döneminde de yüzde 7,1 oranında artmıştır yılının Ekim ayında otomobil ihracatı, 2010 yılının aynı dönemine göre, yüzde 2,7 oranında artarken, Ocak-Ekim döneminde ise yüzde 0,1 oranında azalmıştır yılının Ocak-Ekim döneminde yüzde 74,1 olarak gerçekleşen otomobil ihracat-üretim oranı, 2011 yılının aynı döneminde yüzde 69 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 6: Yurtiçi Talebe ĠliĢkin Göstergeler Yıllık Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Beyaz Eşya Yurtiçi Satışları* -4,5 9,9 13,7 24,2 20,5 18,5 14,1 22,0 Toplam Otomobil Üretimi -17,8 18,1-5,6 7,4 20,8-10,5 6,3 3,6 Toplam Otomobil Satışları 20,9 37,8 39,1 34,8 5,1-7,9-5,9-0,7 İthal Otomobil Satışları 17,8 45,4 39,9 36,3 3,6-16,1-4,8 1,7 * Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve fırından oluşan beyaz eşya kapsamına; 2010 yılı Ocak ayından itibaren derin dondurucu ve kurutma makinesi eklenmiştir yılının Ocak-Ekim döneminde; otomobil satışları ve ithal otomobil satışları yüzde 27,6 oranında artmıştır yılının Ocak-Ekim döneminde yüzde 69 olarak gerçekleşen ithal otomobiltoplam otomobil satış oranı, 2011 yılının aynı döneminde yüzde 69,1 olarak gerçekleşmiştir. 6

9 II. ÖDEMELER DENGESĠ 1. Cari iģlemler Dengesi 2011 yılı Ocak-Eylül döneminde ihracat önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 21,8 oranında artarak 81,7 milyar dolardan 99,5 milyar dolara yükselmiştir. Aynı dönemde, imalat sanayii ürünleri ihracatı yüzde 23,2 oranında artarken, madencilik ürünleri ihracatı yüzde 3,7, tarım ve ormancılık ürünleri ihracatı ise yüzde 0,6 oranında artmıştır yılında yüzde 61,4 seviyesinde gerçekleşen ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2011 yılının ilk dokuz ayında yüzde 54,8 düzeyine gerilemiştir. Bu gelişmeler sonucunda, dış ticaret açığı 2010 yılı Ocak-Eylül döneminde 48,8 milyar dolar iken 2011 yılının aynı döneminde 82,2 milyar dolara yükselmiştir. Tablo 7: DıĢ Ticaret Dengesindeki GeliĢmeler Ġhracat Yüzde DeğiĢme Ġthalat Yüzde DeğiĢme (Milyon Dolar) DıĢ Ticaret Dengesi Ocak ,7 22, ,0 44, ġubat ,0 21, ,8 48, Mart ,2 19, ,8 44, Nisan ,3 26, ,7 40, Mayıs ,4 11, ,5 43, Haziran ,6 19, ,9 41, Temmuz ,6 24, ,1 31, Ağustos ,7 32, ,5 27, Eylül ,0 21, ,3 35, Ekim , , Kasım , , Aralık , , Toplam , , Kaynak: TÜİK 7

10 Tablo 8: Sektörel Ġhracat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak- Eylül Yüzde DeğiĢme DeğiĢme Toplam , ,8 Tarım ve Ormancılık , ,6 Madencilik , ,7 Ġmalat , ,2 Diğer Sektörler Toplamı , ,5 SeçilmiĢ Fasıllara Göre Ġhracat Kara taşıtları , ,1 Kazan-makine-mek.cihaz , ,5 Demir ve çelik , ,9 Örme giyim eşyası , ,1 Elektrikli makina. cihazlar , ,1 Demir veya çelikten eşya , ,3 Örülmemiş giyim eşyası , ,1 Mineral yakıt. mineral yağlar , ,8 İnci kıymetli taş ve mamülleri , ,6 Plastik ve mamulleri , ,4 Diğer Fasıllar Toplamı , ,3 Kaynak: TÜİK Ülke grupları itibarıyla ihracata bakıldığında; 2011 yılı Ocak-Eylül döneminde geleneksel ihracat pazarımız olan Avrupa Birliğinin payının önceki yılının aynı dönemine göre 1 puan artarak 47,2 ye ulaştığı; öte yandan diğer ülkelerin payının gerilediği, serbest bölgelerin payının ise aynı kaldığı gözlenmektedir. OECD ülkelerinin toplam ihracat içindeki payı ise 2011 yılı Ocak-Eylül döneminde yüzde 53,8 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde en fazla ihracat yapılan ülkeler ise sırasıyla Almanya, İtalya, İngiltere, Irak ve Fransa olmuştur. Tablo 9: Ülke Gruplarına Göre Ġhracat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Eylül Yüzde DeğiĢme DeğiĢme AB Ülkeleri , ,5 Türkiye Serbest Bölgeleri , ,0 Diğer Ülkeler , ,3 Ülke Grupları OECD Ülkeleri , ,1 EFTA Ülkeleri , ,2 Karadeniz Ekonomik İşbirliği , ,6 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı , ,3 Bağımsız Devletler Topluluğu , ,5 Türk Cumhuriyetleri , ,5 İslam Konferansı Teşkilatı , ,0 Toplam , ,8 Kaynak: TÜİK 8

11 İhracatçı Birliklerinin (TİM) kayıtlarına göre 2011 yılı Ekim ayında ihracat bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 10,6 oranında artarak 11,9 milyar dolar olmuştur. Böylece, 2011 yılının ilk on ayında toplam ihracat, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 20,2 oranında artarak 111,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Tablo 10: Ġhracatçı Birlikleri Kayıtlarına Göre Ġhracat (Milyon Dolar) Ekim Yüzde Ocak-Ekim Yüzde DeğiĢme DeğiĢme TOPLAM , ,2 Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mam , ,8 Yaş Meyve ve Sebze , ,3 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri , ,6 Tekstil ve Hammaddeleri , ,8 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri , ,9 Hazırgiyim ve Konfeksiyon , ,5 Otomotiv Endüstrisi , ,7 Elektrik - Elektronik Mak. Bilişim , ,0 Makine ve Aksamları , ,3 Demir ve Demir Dışı Metaller , ,1 Çelik , ,4 Çimento Cam Seramik ve Toprak , ,0 Madencilik Ürünleri , ,0 Diğer Sektörler Toplamı , ,0 Kaynak: TİM İç talepteki hızlı yükselişin bir sonucu olarak artma eğilimine giren ithalat hacmi, 2011 yılının ilk dokuz aylık döneminde de bu trendini devam ettirmiş ve geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 39,1 oranında artarak 181,7 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. Söz konusu dönemde en çok ithalat yapılan ülkeler sırasıyla Almanya, Rusya Federasyonu, Çin ve ABD olmuştur. Tablo 11: GeniĢ Ekonomik Gruplara Göre Ġthalat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Eylül Yüzde DeğiĢme DeğiĢme Toplam Ġthalat , ,1 Yatırım Malları , ,5 Ara malları , ,8 Tüketim Malları , ,8 Diğer , ,1 Enerji İthalatı (27. Fasıl) , ,0 Enerji Dışı İthalat , ,6 Kaynak: TÜİK * Alt kalemlerdeki yuvarlamalar nedeniyle toplamlar tutmayabilir yılında ithalatta en büyük paya sahip ürünler mineral yakıtlar ve yağlar, makinateçhizat, elektrikli makina ve cihazlar, demir-çelik ve kara taşıtları olmuştur yılı Ocak-Eylül döneminde de bu durum devam etmiştir. 9

12 Tablo 12: SeçilmiĢ Fasıllara Göre Ġthalat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Eylül Yüzde DeğiĢme DeğiĢme Toplam Ġthalat , ,1 -Mineral yakıt. yağlar , Kazan. makine. mek. cihaz , ,6 -Demir ve çelik , ,0 -Elek. Makine ve cihazlar , ,1 -Kara taşıtları , ,9 -Plastik ve mamulleri , ,5 -Eczacılık ürünleri , ,3 -Organik kimyasal ürünler , ,6 -Optik alet ve cihazlar , ,1 -Pamuk, pamuk ipliği , ,3 -İnci, kıymetli taş ve mam , ,2 -Diğer Fasıllar Toplamı , ,6 Kaynak: TÜİK a. Hizmetler Dengesi 2010 yılında 16 milyar dolar olarak gerçekleşen net turizm gelirleri, 2011 yılı Ocak-Eylül döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 18 oranında artarak 14,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde hizmetler başlığının diğer önemli bir kalemi olan taşımacılık kaleminde 2,0 milyar dolar tutarında net gelir elde edilmiştir. İnşaat hizmetlerinden elde edilen döviz geliri ise 2011 yılının ilk dokuz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 13 oranında azalarak 518 milyon dolara gerilemiştir. Bu gelişmeler sonucunda, 2010 yılının Ocak-Eylül döneminde toplam 11,5 milyar dolar fazla veren hizmetler dengesi kalemi, 2011 yılının aynı döneminde yüzde 27 oranında bir artış göstererek 14,5 milyar dolar fazla vermiştir. Hizmetler dengesi kalemi 2010 yılının tamamında ise 15,0 milyar dolar fazla vermiştir. b. Gelir Dengesi 2010 yılının tamamında 7,1 milyar dolar net çıkış kaydeden gelir dengesi kaleminde 2011 yılı Ocak-Eylül döneminde 6,3 milyar dolarlık net çıkış gerçekleşmiştir. Bu dönemde yatırım geliri başlığı altında yer alan doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları ve diğer yatırımlar kaleminde görülen net çıkışlar sırasıyla 2,4 milyar dolar, 906 milyon dolar ve 2,9 milyar dolar olmuştur. Diğer yatırımların alt bileşenlerinden olan faiz giderleri ise aynı dönemde yüzde 8 oranında azalarak 3,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. c. Cari Transferler 2010 yılında 1,5 milyar dolar olarak gerçekleşen cari transferler, 2011 yılının Ocak-Eylül döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 18 oranında artarak 1,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Cari transfer hesabı altında yer alan işçi gelirleri 2010 yılının aynı dönemine göre yüzde 5 oranında artarak 729 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. 10

13 Tablo 13: Cari ĠĢlemler Dengesi Yıllık (Milyon Dolar) Ocak-Eylül I. DıĢ Ticaret Dengesi -24,850-56,445-37,648-70,058 1.İhracat f.o.b. 102, ,883 81,714 99,502 2.İthalat c.i.f. -140, , , ,661 3.Diğer II. Hizmetler Dengesi (Net) 16,749 15,035 11,483 14,530 1.Taşımacılık 1,290 1, ,986 2.Turizm 17,103 15,981 12,081 14,244 3.İnşaat Hizmetleri 1, Sigorta Hizmetleri Finansal Hizmetler Diğer Ticari Hizmetler -1,286-1, Resmi Hizmetler Diğer Hizmetler III. Gelir Dengesi -8,189-7,137-5,035-6, Ücret Ödemeleri Yatırım Geliri -8,084-7,007-4,943-6,179 Doğrudan Yatırımlar -2,732-2,185-1,108-2,413 Portföy Yatırımları Diğer Yatırımlar -5,619-4,331-3,299-2,860 Faiz Geliri 1,685 1, Faiz Gideri -7,304-5,425-4,055-3,729 Uzun Vade -6,763-5,105-3,825-3,259 Kısa Vade IV. Cari Transferler 2,299 1, ,164 Cari ĠĢlemler Dengesi -13,991-47,099-30,210-60,656 Kaynak: TCMB 2. Sermaye Hareketleri Dengesi ve Uluslararası Rezervler 2010 yılını 42,9 milyar dolar tutarında net girişle kapatan sermaye ve finans hesabına bakıldığında; 2011 yılının Ocak-Eylül döneminde doğrudan, portföy ve diğer yatırımlar şeklinde olmak üzere 48,4 milyar dolar tutarında net sermaye girişinin gerçekleştiği görülmektedir. Aynı dönemde yurt dışında yerleşik kişilerin yurt içinde yaptıkları net doğrudan yatırımlar bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 100,3 oranında artarak 10,9 milyar dolar olmuştur. Doğrudan yatırımlar altında yer alan yurt dışında yerleşik kişilerin net gayrimenkul alımları ise aynı dönemde 1,5 milyar dolara ulaşmıştır. Ocak-Eylül döneminde, yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışında yaptıkları net doğrudan yatırımlar 1,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda doğrudan yatırımlarda gerçekleşen net sermaye girişi, 2011 yılının ilk dokuz ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 120 oranında artarak 9,3 milyar dolar olmuştur. Söz konusu rakam 2010 yılında 7,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir yılında 16,1 milyar dolar olan Türkiye ye portföy yatırımlarında net sermaye girişi, 2011 yılının Ocak-Eylül döneminde 14,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde, yurtdışında yerleşik kişiler borçlanma senedi piyasasında 8,6 milyar dolarlık DİBS alımı gerçekleştirirken, Hazine Müsteşarlığı tarafından ihraç edilen yurt dışı tahvillerin net büyüklüğü ise 3,3 milyar dolar olmuştur yılında bankalar tarafından yurtdışında başlatılan tahvil ihraçları 2011 yılının Ocak-Eylül döneminde de devam etmiş olup ihraç tutarı 2,3 milyar dolara ulaşmıştır. 11

14 Tablo 14: Sermaye Hareketleri Yıllık (Milyon Dolar) Ocak-Eylül Sermaye ve Finans Hesapları 8,925 42,909 28,053 48, Doğrudan Yatırımlar 6,858 7,620 4,212 9,263 Yurtdışında -1,553-1,464-1,236-1,652 Yurtiçinde 8,411 9,084 5,448 10, Portföy Yatırımları ,093 13,076 14,364 Varlıklar -2,711-3,524-2,391 2,195 Yükümlülükler 2,938 19,617 15,467 12,169 -Hisse Senetleri 2,827 3,468 2, Borç Senetleri ,149 12,913 12, Diğer Yatırımlar 1,993 32,061 19,295 30,157 Varlıklar 10,985 7,106 5,962 11,651 Yükümlülükler -8,992 24,955 13,333 18,506 -Ticari Krediler -1,095 2, ,685 -Krediler -13,903 8, ,805 -Genel Hükümet 922 1,405 1, Bankalar -4,450 12,895 4,918 10,442 -Diğer Sektörler -10,375-5,737-5,344 5,716 -Mevduatlar 4,063 13,788 11,951-1,499 -Diğer Yükümlülükler 1, Rezerv Varlıklar ,809-8,480-5,393 Net Hata Noksan 5,066 4,190 2,157 12,265 Kaynak: TCMB Diğer yatırımlar kaleminde, 2010 yılının Ocak-Eylül döneminde 19,3 milyar dolar, 2011 yılının aynı döneminde ise 30,2 milyar dolar net giriş gerçekleşmiştir yılının ilk dokuz ayında, genel hükümetin net kredi kullanımı 0,4 milyar dolar azalırken bankalar ve diğer sektörler sırasıyla 10,4 milyar dolar ve 5,7 milyar dolar net kredi kullanımında bulunmuştur. Geçen yılın aynı döneminde 6,5 milyar dolar net borç ödeyici konumunda olan bankalar ve diğer sektörler tarafından kullanılan uzun vadeli kredi miktarı, 2011 yılının Ocak-Eylül döneminde 7,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Yurt dışı bankalar ve kişilerin mevduatındaki azalış 2011 yılının ilk dokuz ayında, Temmuz ve Ağustos aylarındaki hızlı artışa bağlı olarak, 9 milyar dolar seviyesine gerilemiştir yılının Ocak-Eylül döneminde 8,5 milyar dolar olan resmi rezervlerdeki artış, 2011 yılının aynı döneminde 5,4 milyar dolar olmuştur. Ayrıca, aynı dönemde net hata ve noksan kalemi 12,3 milyar dolara yükselmiş ve cari açığın finansmanında önemli bir paya sahip olmuştur yılı sonunda 80,7 milyar dolar seviyesinde bulunan Merkez Bankası brüt rezervleri geçici verilere göre 2011 yılı Eylül ayında, 87,5 milyar dolara yükselmiştir yılının üçüncü çeyreğinde, AB borç krizi ve ABD ekonomisine ilişkin riskler ve kaygılar nedeniyle yaşanan sermaye çıkışlarına karşılık Merkez Bankasının ihale ve/veya doğrudan müdahale yoluyla döviz satımı gerçekleştirmesi, rezervlerdeki artışı sınırlamıştır. 12

15 ġekil 2: Merkez Bankası Uluslararası Rezervleri (Milyar Dolar) Kaynak: TCMB 13

16 III. MERKEZĠ YÖNETĠM BÜTÇESĠ 2011 yılı Ocak-Ekim döneminde merkezi yönetim bütçesi gelirleri 243,7 milyar TL, harcamaları ise 245,4 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Geçen yılın aynı dönemine göre, merkezi yönetim bütçesi gelirleri yüzde 17,8, harcamaları ise yüzde 6,7 oranında artış göstermiş, böylece 2010 yılı ilk on ayında 23,1 milyar TL olan merkezi yönetim bütçesi açığı 2011 yılının aynı döneminde 1,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde faiz dışı fazla ise 35,8 milyar TL olmuştur. Ekonomik aktivitenin güçlü seyretmesinin yanı sıra çeşitli kamu alacaklarına yönelik sağlanan ödeme kolaylığının da etkisiyle bütçe gelirleri performansı yılın ilk on ayında güçlü seyretmiştir. İç talepte ve ithalatta yaşanan canlanmayla dolaylı vergilerde sağlanan yüksek performans sonucunda vergi gelirleri 2010 yılı aynı dönemine göre yüzde 22,1 oranında bir artış göstermiştir. Diğer taraftan, personel giderleri, mal ve hizmet alımı giderleri ve sermaye giderlerinde yaşanan artışların etkisiyle 2010 yılı ilk on ayına göre merkezi yönetim bütçesi faiz dışı harcamalarında ortaya çıkan yüzde 10,3 oranında artışa rağmen; faiz ödemelerindeki yüzde 9,6 oranında düşüş sonucunda, 2010 yılı aynı dönemine göre toplam harcamalardaki artış yüzde 6,7 oranında olmuştur. Bu dönemde bütçe başlangıç ödeneğine göre harcamaların gerçekleşme oranı ise yüzde 78,5 olmuştur. Tablo 15: Merkezi Yönetim Bütçesi Büyüklükleri (Milyon TL) Ocak-Ekim Artış (%) 2011 Bütçe BaĢ. Ödeneği Gerç. Oranı (%) Gelirler , ,4 Genel Bütçe Gelirleri , ,8 Vergi Gelirleri , ,6 Vergi Dışı Gelirler , ,1 Sermaye Gelirleri , ,9 Alınan Bağış ve Yardımlar , ,6 Alacaklardan Tahsilat , ,8 Özel Bütçe Gelirleri , ,4 Düzenleyici ve Denet. Kurullar , ,6 Harcamalar , ,5 Faiz DıĢı Harcamalar , ,5 Personel Giderleri , ,5 Sosyal Güv. Kur. Devlet Primi , ,4 Mal ve Hizmet Alımları , ,1 Cari Transferler , ,8 Sermaye Giderleri , ,7 Sermaye Transferleri , ,3 Borç Verme , ,1 Yedek Ödenek 0 0 0, ,0 Faiz Harcamaları , ,9 Bütçe Dengesi , ,1 Faiz DıĢı Denge , ,3 Kaynak: Maliye Bakanlığı 14

17 2011 yılı Ocak-Ekim döneminde, genel bütçe gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 17,8 oranında artarak 235,9 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Genel bütçe gelirleri içerisinde, 2010 yılı aynı dönemine göre vergi gelirleri yüzde 22,1 oranında artarak 208,1 milyar TL olurken, vergi dışı gelirler yüzde 6,3 oranında azalmış ve 24,1 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Özel bütçe gelirleri ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 19 oranında artış göstermiştir. Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçesi Gelirleri (Milyon TL) Ocak-Ekim ArtıĢ (%) 2011 Bütçe BaĢ. Ödeneği Gerç. Oranı (%) Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri , ,4 Genel Bütçe Gelirleri , ,8 Vergi Gelirleri , ,6 Gelir, Kar ve Ser. Kaz. Üz. Al. Ver , ,5 Gelir Vergisi , ,1 Kurumlar Vergisi , ,3 Mülkiyet Üzerinden Al. Ver , ,2 Motorlu Taşıtlar Vergisi , ,5 Diğer , ,5 Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Ver , ,5 Dahilde Alınan KDV , ,6 ÖTV , ,1 Banka ve Sig. Muam. Vergisi , ,5 Özel İletişim Vergisi , ,5 Diğer , ,2 Uluslararası Tic. ve Mua. Alınan Ver , ,8 İthalde Alınan KDV , ,2 Diğer , ,4 Diğer Vergiler , ,9 İd. Harçlar ve Üc. San. Dışı Arizi S , ,1 Diğer vergi ve harçlar , ,3 Vergi DıĢı Gelirler , ,1 Sermaye Gelirleri , ,9 Alınan BağıĢ ve Yardımlar , ,6 Alacaklardan Tahsilât , ,8 Özel Bütçe Gelirleri , ,4 Düz. ve Denet. Kurumların Gelirleri , ,6 Kaynak: Maliye Bakanlığı 2011 yılı Ocak-Ekim döneminde gelir, kar ve sermaye kazancı üzerinden alınan vergilerden gelir vergisi tahsilâtı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 20,2 oranında artarak 40,3 milyar TL olmuştur. Kurumlar vergisi ise yüzde 32,2 oranında artarak 20 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece gelir, kar ve sermaye kazancı üzerinden alınan vergiler 60,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde yapılan Motorlu Taşıtlar Vergisi tahsilatı ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 18,2 oranında artarak 5,6 milyar TL düzeyinde olmuştur. 15

18 Yurtiçi talepteki canlanmaya bağlı olarak dahilde alınan mal ve hizmet vergileri tahsilâtı yılın ilk on ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 14,3 oranında artarak 86 milyar TL olmuştur. Bu artışta dahilde alınan KDV tahsilâtındaki yüzde 16,6 ve özel tüketim vergisi (ÖTV) tahsilâtındaki yüzde 13,3 oranındaki artışlar etkili olmuştur. Ayrıca bu dönemde, BSMV tahsilâtı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 18,6 oranında, özel iletişim vergisi ise yüzde 7,7 oranında artmıştır. Dış ticaret hacminin yüksek seyretmesinin de katkısıyla Ocak-Ekim döneminde, uluslararası ticaret ve muamelelerden alınan vergiler 2010 yılı aynı dönemine göre yüzde 40,4 oranında artarak 43,8 milyar TL dolayında gerçekleşmiştir. Bu artışta, önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 39,7 artan ithalde alınan KDV tahsilatı etkili olmuştur. Harç gelirleri tahsilatı ise önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 20,7 oranında artarak 6,9 milyar TL, diğer vergi ve harçlar ise yüzde 28,4 oranında artarak 5,3 milyar TL dolayında gerçekleşmiştir. Ayrıca Ekim ayı sonu itibarıyla 6111 Sayılı Kanun kapsamında tahsil edilen genel bütçe vergi gelirleri, teşebbüs mülkiyet gelirleri ile faiz, pay ve ceza gelirleri toplam tutarı 11,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir yılı Ocak-Ekim döneminde Merkezi Yönetim Bütçesi faiz dışı harcamaları önceki yıla göre yüzde 10,3 oranında artarak 208 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz dışı harcamalar içerisinde personel giderleri önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 17,1 artışla 61,8 milyar TL, mal ve hizmet alım giderleri ise; çeşitli kurumların bitüm, enerji alımları, aşı, ilaç, tıbbı sarf malzemesi alımları, aydınlatma giderleri ve hizmet alımları gibi kalemleri de içeren diğer mal hizmet alımlarındaki artışlar sonucunda 2010 yılı aynı dönemine göre yüzde 21,8 oranında artarak 23,5 milyar TL olmuştur. 16

19 Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçesi Harcamaları Ocak-Ekim ArtıĢ (%) 2011 Bütçe BaĢ. Ödeneği (Milyon TL) Gerç. Oranı (%) Merkezi Yönetim Bütçesi Harcamaları , ,5 Faiz DıĢı Harcamalar , ,5 Personel Giderleri , ,5 Sos. Güv. Kur. Devlet Primi , ,4 Mal ve Hizmet Alımları , ,1 Sağlık Harcamaları , ,0 Diğer , ,8 Cari Transferler , ,8 KİT Görev Zararları , ,2 Sos. Güv. Kuruluşları , ,8 Gelirden Ayrılan Paylar , ,1 Tarımsal Destekleme , ,6 Diğer , ,4 Sermaye Giderleri , ,7 Sermaye Transferleri , ,3 Borç Verme , ,1 Yurtiçi , ,5 Yurtdışı , ,4 Yedek Ödenek 0 0 0, ,0 Faiz Harcamaları , ,9 İç Borç Faizi , ,6 Dış Borç Faizi , ,3 Diğer Faiz Gid. ve Türev Ürün Gid , ,6 Kaynak: Maliye Bakanlığı Cari transferlerde ise; KİT görev zararları 2010 yılı aynı dönemine göre yüzde 98,4 oranında azalırken, sosyal güvenlik kuruluşlarına yapılan transferler; 6111 sayılı Kanun kapsamında yapılan yapılandırmanın sosyal güvenlik kurumları gelirlerini olumlu yönde etkilemesiyle, yüzde 6 oranında azalarak 45,3 milyar TL olmuştur. Bu dönemde, tarımsal desteklemeye yönelik transferler geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 13,9 oranında, genel bütçe vergi gelirlerinden mahalli idarelere ve fonlara ayrılan paylar ise genel bütçe vergi performansına bağlı olarak yüzde 16 oranında artmıştır. Böylece cari transferler, 2011 yılı ilk on ayında, önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 3,6 artarak 87,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde özellikler altyapı yatırımlarındaki artış sonucunda sermaye giderleri önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 17,9 artarak 17,5 milyar TL dolaylarında gerçekleşirken, sermaye transferleri yüzde 10 azalarak 3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Borç verme kalemi ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 15,5 oranında azalmıştır yılı ilk on ayında, merkezi yönetim bütçesi faiz harcamaları önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 9,6 oranında azalarak 37,4 milyar TL olarak gerçekleşmiş, faiz harcamaları için ayrılan bütçe ödeneğinin yüzde 78,9 u bu dönemde kullanılmıştır. Bu dönemde, 30,9 milyar TL iç borç faiz ödemesi, 6,2 milyar TL lik ise dış borç faiz ödemesi gerçekleştirilmiştir. 17

20 Tablo 18: Merkezi Yönetim Bütçesi Borç Stoku (Yılsonu) (Eylül) (Milyon TL) DeğiĢme (%) Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku Ġç Borç Stoku DıĢ Borç Stoku Borç Stoku Döviz-Faiz Yapısı TL-Sabit Faizli TL-Değişken Faizli Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli Sabit Faizli Değişken Faizli Borç Stokunun Alacaklıya Göre Dağılımı Ġç Borç Stoku Piyasa Kamu Kesimi DıĢ Borç Stoku Kredi Tahvil İhracı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Merkezi yönetim bütçesi borç stoku verileri incelendiğinde; Merkezi Yönetim Brüt Borç Stokunun 2011 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla, 2010 yılsonuna göre yüzde 8,6 oranında artarak 514,5 milyar TL ye yükseldiği görülmektedir. Bu dönemde iç borç stoku yüzde 3,9 oranında artarak 366,7 milyar TL, dış borç stoku ise yüzde 22,4 oranında artarak 147,8 milyar TL olmuştur. Brüt borç stoku içerisinde TL cinsinden sabit faizli borçlar 2010 yılsonuna göre yüzde 10,1 artarken, TL cinsinden değişken faizli borçlar ise yüzde 1,4 azalmıştır. Döviz cinsinden borçlar; 2010 yılsonuna göre yüzde 20,7 artarak 152,4 milyar TL olmuştur. Döviz cinsi borçlardan 116 milyar TL si sabit faizli, 36,4 milyar TL si ise değişken faizlidir. Borçlanmanın alıcılara göre dağılımında ise; 2011 yılında, Eylül ayı itibarıyla piyasaya olan borçlanma 2010 yılsonuna göre yüzde 2 oranında artışla 307,4 milyar TL olarak gerçekleşirken; kamu kesimine olan borçların ise yüzde 15,4 oranında artarak 59,3 milyar TL olduğu görülmektedir yılsonuna göre 2011 yılı Ocak-Eylül döneminde, dış borç stoku içerisinde yer alan uluslararası kuruluşlardan ve hükümet kuruluşlarından kullanılan krediler yüzde 19,8 ve yurt dışına yönelik tahvil ihracı yoluyla oluşan yükümlülükler yüzde 24,5 oranında artış göstermiştir. 18

21 ġekil 3 : Ġç Borçlanma Faiz Oranı (Yıllık BileĢik) IV. PARASAL BÜYÜKLÜKLER VE MALĠ PĠYASALARDAKĠ GELĠġMELER 2011 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla 2010 yılı sonuna göre, Net Dış Varlıklar yaklaşık 8,7 milyar dolar artarken, İç Döviz Yükümlülükleri de 5,9 milyar dolar artmıştır. Varlık ve yükümlülük kalemlerinde görülen bu gelişme neticesinde Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu aynı dönemde 2,8 milyar dolar artarak 53,1 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde Merkez Bankası Net Rezervleri 6,8 milyar dolar artarak 87 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Tablo 19: Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu* (Milyon Dolar) Aralık Aralık Aralık Temmuz Ağustos Eylül Net Döviz Pozisyonu , , , , , ,25 - Net Dış Varlıklar , , , , , ,83 Net Rezervler , , , , , ,39 KMDTH ve SDMH(-)** , , , , , ,16 Diğer 4.550, , , ,10-70,77-97,89 - İç Döviz Yükümlülükleri , , , , , ,58 Döviz Olarak Takip Olunan Mev , , , , , ,50 Hazine Mevduatı 7.951, , , , , ,37 Bankaların Döviz Mevduatı , , , , , ,07 Kaynak: TCMB günlük vaziyet *Ayın son Cuma günü itibarıyla ** KMDTH: Kredi Mektuplu Döviz Tevdiat Hesabı, SDMH: Süper Döviz Mevduat Hesabı Merkez Bankası Net İç Varlıkları 2011 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla -26,1 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, Net İç Varlıkları oluşturan Toplam İç Krediler -14,1 milyar TL seviyesinde, Diğer İç Varlıklar kalemi ise -11,9 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Toplam İç Krediler kaleminin alt detaylarını oluşturan kalemlerden Değerleme Hesabı bir önceki ay sonuna göre 4 milyar TL azalmıştır. 19

22 Tablo 20: Merkez Bankası Analitik Bilançosu* (Milyon TL) Aralık Aralık Aralık Temmuz Ağustos Eylül Net Döviz Pozisyonu+Net İç Varlıklar = , , , , , ,8 MBP Net Döviz Pozisyonu(NDP) , , , , , ,1 - Net Dış Varlıklar , , , , , ,2 - İç Döviz Yükümlülükleri , , , , , ,1 Net İç Varlıklar (I+II) -718, , , , , ,4 I- Top. İç Kred. ( ) 7.519, , , , , ,2 1- Hazinenin Borçları , , , , , ,9 a. DİBS , , , , , ,8 b. Dövize Endeksli DİBS 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 c. Diğer -40,6-62,5-98,1-70,2-82,3-89,8 2- Değerleme Hesabı , , , , , ,5 3- IMF Acil Yardımı 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4 - Bankalara Açılan Krd. 0,4 485,8 889, , , ,3 5- TMSF'na Kullan. Krd. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 II- Diğer , , , , , ,1 REZERV PARA , , , , , ,4 Emisyon , , , , , ,3 Bankalar Zor. Karş. 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Bankalar Serbest Mevduat , , , , , ,1 Diğer 153,8 204,5 243,5 145,0 122,8 372,9 PARASAL TABAN , , , , , ,8 APİ den Borçlar , , , , , ,6 MERKEZ BANKASI PARASI , , , , , ,8 Kamu Mevduatı 1.024, , , , , ,0 Kaynak: TCMB günlük vaziyet * Rakamlar ayın son cuma günü itibarıyladır. Toplamlar yuvarlama sonucu tutmayabilir. Bilançonun pasif kalemleri incelendiğinde, 2011 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla bir önceki aya göre Merkez Bankası Parasının 3,3 milyar TL azalarak 72 milyar TL seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir. Söz konusu dönemde, Rezerv Parada görülen 12,9 milyar TL tutarında azalışa karşın APİ den Borçlar kalemindeki azalış Merkez Bankası Parasındaki azalışı sınırlamıştır. Aynı dönemde Rezerv Paranın alt kalemlerinden Emisyon 5,7 milyar TL, Bankalar Serbest Mevduatı 7,5 milyar TL azalmıştır. Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki GeliĢmeler (Yüzde Değişme) 2011 Eylül / 2011 Eylül / 2011 Eylül / 2011 Ağustos 2010 Aralık 2010 Eylül Emisyon -9,06 17,61 23,81 Rezerv Para -9,49 62,46 84,45 M1 0,53 8,92 21,48 M2 0,93 11,31 19,29 TÜFE 0,75 4,53 6,15 20

23 2011 yılı Eylül ayı itibarıyla bir önceki ay sonuna göre dolaşımdaki parada görülen düşüşe rağmen, vadesiz TL mevduatındaki yüksek artış sonucunda, M1 para arzı yüzde 0,53 oranında yükselmiştir. Aynı dönemde M1 para arzı ve vadeli YP mevduatlardaki artışın etkisiyle M2 para arzı yüzde 0,93 oranında artış göstermiştir yılı sonuna göre bakıldığında ise, M1 para arzının yüzde 8,92; M2 para arzının ise yüzde 11,31 oranında arttığı görülmektedir. Tablo 22. Merkez Bankası Faiz Oranlarında GeliĢmeler PPK Toplantı Tarihleri Faiz Kararı (1) Politika Faizi (1) Gecelik Borçlanma Gecelik Borç Verme 18.May ,5 9,0 17.Haz.10 Değişiklik yapılmadı 7 6,5 9,0 15.Tem.10 Değişiklik yapılmadı 7 6,5 9,0 19.Ağu.10 Değişiklik yapılmadı 7 6,5 9,0 16.Eyl.10 Değişiklik yapılmadı 7 6,25 8,75 14.Eki.10 Değişiklik yapılmadı 7 5,75 8,75 11.Kas.10 Değişiklik yapılmadı 7 1,75 8,75 16.Ara.10-0,50 6,5 1,5 9,0 20.Oca.11-0,25 6,25 1,5 9,0 15.Şub.11 Değişiklik yapılmadı 6,25 1,5 9,0 23.Mar.11 Değişiklik yapılmadı 6,25 1,5 9,0 21.Nis.11 Değişiklik yapılmadı 6,25 1,5 9,0 25.May.11 Değişiklik yapılmadı 6,25 1,5 9,0 23.Haz.11 Değişiklik yapılmadı 6,25 1,5 9,0 21.Tem.11 Değişiklik yapılmadı 6,25 1,5 9,0 04.Ağu.11. (2) 0,50 5,75 5 9,0 23.Ağu.11 Değişiklik yapılmadı 5,75 5 9,0 20.Eyl.11 Değişiklik yapılmadı 5,75 5 9,0 20.Eki.11 Değişiklik yapılmadı 5, ,50 Kaynak: TCMB (1) Merkez Bankası politika faiz oranındaki karar ve oran. (2) Para Politikası Kurulunun olağanüstü toplantısında alınan karardır. Merkez Bankası Para Politikası Kurulu (PPK), Temmuz ayı toplantısında önceki beş ayda olduğu gibi faiz oranlarında değişiklik yapmamıştır. Ancak 4 Ağustos 2011 tarihinde olağanüstü toplanan PPK, politika faizini 50 baz puan azaltarak yüzde 5,75; gecelik borçlanma faiz oranını da 350 baz puan artırarak yüzde 5 düzeyinde belirlemiştir. Böylece borç verme ile borçlanma arasında 2010 yılı Aralık ayında 750 baz puana yükseltilen fark 400 baz puana çekilmiştir. Kurul, bazı Avrupa ülkelerindeki kamu borcu sorununa ve küresel büyümeye ilişkin endişelere dayanarak faiz oranlarında düzenleme yapmıştır. PPK, kısa vadeli faizlerde oluşabilecek aşağı yönlü oynaklığı azaltmak amacıyla, gecelik borçlanma faizini önemli ölçüde artırarak faiz koridorunu daraltmaya karar vermiştir. Bunun yanı sıra Kurul, küresel ekonomiye dair giderek artan sorunların yurt içi iktisadi faaliyet üzerinde durgunluğa yol açma riskini azaltmak amacıyla politika faizinde ölçülü bir indirime gitmiştir. 21

24 Tablo 23. Merkez Bankası KarĢılık Oranlarında GeliĢmeler (Vade Ayrımı Öncesi) Karar Tarihi Para Türü DeğiĢim (yüzde ) KarĢılık Oranı (yüzde ) TL -1 5 Yabancı para -2 9 Piyasadan Çekilen Fon Büyüklüğü Yabancı para 0,5 9,5 693,3 Milyon Dolar Yabancı para 0, ,6 Milyon Dolar Yabancı para ,5 Milyar Dolar TL 0,5 5,5 2,1 Milyar TL TL 0,5 6 2,1 milyar TL Kaynak: TCMB -- Tablo 24. Merkez Bankası TL KarĢılık Oranlarında GeliĢmeler (Vade Ayrımı Sonrası) Karar Tarihi Vadesiz, ihbarlı mevduatlar ve özel cari hesaplar aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları(1 ay dâhil) 3 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (3 ay ,5 11 dâhil) 6 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (6 ay dâhil) 1 yıla kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları yıl ve 1 yıldan uzun vadeli mevduatlar/katılma hesapları ile birikimli mevduatlar/katılma hesapları 1 yıla kadar vadeli diğer mevduatlar yıl arası vadeli diğer yükümlülükler yıldan uzun vadeli diğer yükümlülükler Özel fon havuzları Piyasadaki Fon Büyüklüğüne Etkisi -7,6 Milyar TL Kaynak: TCMB -9,8 Milyar TL Vadesine karşılık gelen oranlar -19,1 Milyar TL -1,5 Milyar TL 3,2 Milyar TL Milyar TL Tablo 25. Merkez Bankası YP KarĢılık Oranlarında GeliĢmeler (Vade Ayrımı Sonrası) Karar Tarihi Vadesiz, ihbarlı mevduatlar ve özel cari hesaplar , aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları(1 ay dâhil) ,5 9 3 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (3 ay dâhil) , aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (6 ay dâhil) , yıla kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları , yıl ve 1 yıldan uzun vadeli DTH/yabancı para katılma hesapları ile birikimli DTH/yabancı para katılma hesapları ,5 9 3 yıla kadar vadeli yabancı para diğer yükümlülükler (3 yıl 11,5 10 9,5 9 dâhil) 3 yıldan uzun vadeli yabancı para diğer yükümlülükler ,5 6 Özel fon havuzları Piyasadaki Fon Büyüklüğüne Etkisi Kaynak: TCMB -1,4 Milyar Dolar Vadesine karşılık gelen oranlar 590 Milyon Dolar 930 Milyon Dolar 1,3 Milyar Dolar Merkez Bankası 2008 krizi ile birlikte zorunlu karşılıkları da politika aracı olarak kullanmaya başlamıştır. Türkiye ye sıcak para girişini azaltmak ve kredi genişlemesinin kontrolsüz büyümesini engellemek amacıyla Merkez Bankası, 2010 yılı Nisan ayından 2011 yılı Temmuz ayına kadar 22

25 zorunlu karşılıklarda artış yapmıştır. Ayrıca, bankacılık sektöründe vade yapılarına göre bir karşılık oranı belirlenmesi son 1 yılda Merkez Bankasının uyguladığı yeni politikadır. Bankacılık sektöründe borçlar, varlıklara göre daha kısa vadeli durumda olduğundan sektör faiz ve likidite riski ile karşı karşıyadır. Bu da şoklara karşı bankaların hassasiyetini artırmaktadır. Bu yeni düzenlemelerle vade uyumsuzluğu giderilerek borçların vadesi uzatılmaya çalışılmaktadır yılı Temmuz ayından itibaren zorunlu karşılıklarda indirim yapılmaya başlanmıştır. 25 Temmuz 2011 tarihinde bankacılık sektöründe yükümlülüklerin vadesinin uzamasını teşvik etmek amacıyla, yabancı para zorunlu karşılık oranları uzun vadeli yükümlülükler için azaltılmıştır. Euro Bölgesinde ortaya çıkan borç krizi ve küresel piyasalarda yeni bir durgunluk dönemine girileceği endişesi 2011 yılının üçüncü çeyreğinde zorunlu karşılıklarda düşüş kararlarının alınmasına yol açmıştır. 5 Ağustos 2011 tarihinde yabancı para zorunlu karşılık oranları tüm vadeler için 0,5 puan azaltılmıştır. Bunu müteakip, piyasaya döviz likiditesi sağlamak ve aynı zamanda bankacılık sisteminin yabancı para yükümlülüklerinin vadelerinin uzamasını teşvik etmek amacıyla yabancı para zorunlu karşılık oranları 5 Ekim 2011 tarihinde yeniden belirlenmiştir. Küresel ekonomiye dair belirsizliklerin devam etmesi ve dövizde yaşanan dalgalanmalar sonucu 2011 yılı Ekim ayında TL zorunlu karşılık oranları, özellikle 27 Ekim 2011 tarihinde ciddi oranda olmak üzere, iki kez indirilmiştir. Tablo 26. ĠMKB 100 Endeksinin Getirisi (Yüzde Değişme) Aylık Bazda Yıllık Bazda Dolar Bazında Nominal Reel Getiri Nominal Reel Getiri Nominal Getiri Getiri ÜFE TÜFE Getiri ÜFE TÜFE Aylık Yıllık 2007 Aralık 2,4 2,3 2,2 42,0 34,0 31,0 3,5 72, Aralık 4,5 8,3 4,9-51,6-55,3-56,1 7,3-63, Aralık 16,5 15,7 15,9 96,6 85,6 84,6 16,1 101, Ocak 3,5 2,9 1,6 110,7 98,2 94,8 3,7 132,2 Şubat -9,0-10,5-10,3 106,9 93,7 87,9-12,2 127,3 Mart 13,7 11,6 13,1 119,4 102,1 100,3 15,3 141,5 Nisan 4,3 1,9 3,7 86,3 68,7 69,0 7,2 99,5 Mayıs -7,8-6,7-7,4 55,4 42,3 42,4-13,2 52,2 Haziran 0,8 1,3 1,4 48,4 37,9 37,0 0,4 43,8 Temmuz 9,2 9,3 9,7 40,4 29,7 30,5 14,2 37,1 Ağustos 0,2-1,0-0,2 28,8 18,2 18,9-0,9 26,7 Eylül 9,7 9,1 8,3 37,3 26,1 25,7 15,6 40,5 Ekim 4,5 3,3 2,7 45,7 32,6 34,2 5,5 51,1 Kasım -5,0-4,7-5,0 44,1 33,2 34,3-9,3 42,5 Aralık 1,0-0,3 1,3 24,9 14,8 17,4-1,5 20, Ocak -4,1-6,3-4,5 15,8 4,5 10,4-7,8 7,4 Şubat -3,2-4,8-3,9 23,3 11,2 18,4-2,8 18,9 Mart 5,1 3,9 4,7 14,0 3,5 9,6 9,0 12,4 Nisan 7,5 6,8 6,5 17,5 8,5 12,7 9,1 14,3 Mayıs -9,0-9,1-11,1 15,9 5,7 8,2-13,1 14,5 Haziran 0,4 0,3 1,8 15,4 4,7 8,6-1,5 12,4 Temmuz -1,5-1,5-1,1 4,1-5,7-2,1-4,9-6,4 Ağustos -13,4-14,9-14,0-10,0-19,0-15,7-17,0-21,6 Eylül 10,7 9,0 9,8-9,2-19,1-14,5 4,3-29,2 Kaynak: TÜİK, İMKB 2011 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla İMKB 100 endeksi aylık bazda yüzde 10,7 artarken, yıllık bazda yüzde 9,2 oranında azalmıştır yılı Temmuz ve Ağustos aylarında İMKB 100 endeksinde 23

26 TL Dolar Ekonomik Gelişmeler Kasım 2011 ciddi düşüş gözlenmiştir. Reel bazda getiri incelendiğinde, 2011 yılı Eylül ayı itibarıyla, TÜFE ye göre yıllık yüzde 14,5 seviyesinde reel kayıp gerçekleştiği görülürken, ÜFE rakamlarının daha yüksek olması nedeniyle ÜFE ye göre yıllık bazda reel kayıp yüzde 19,1 olarak gerçekleşmiştir. İMKB 100 endeksi dolar bazında aylık yüzde 4,3 oranında artarken, yıllık bazda 29,2 oranında düşmüştür. ġekil 4: ĠMKB 100 Endeksi İMKB-100 Endeks (TL) 30 Günlük Har. Ort. (TL) İMKB-100 Endeks (Dolar) Kaynak: İMKB Tablo 27. Bankacılık Sektöründe Kredi ve Mevduatların GeliĢimi (Yüzde Değişme) 2011 Eylül / 2011 Ağustos 2011 Eylül / 2010 Aralık 2011 Eylül / 2010 Eylül Toplam Mevduat (Bankalararası Hariç) -0,6 11,4 20,1 Yurtiçi Yerleşikler Toplam TL Mevduat -1,7 8,9 20,2 Yurtiçi Yerleşikler Toplam YP Mevduat ($) -2,6-1,1-3,9 Toplam Krediler 1,9 29,4 47,3 Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri 2,0 29,5 47,0 Mevduat Bankaları Yurtiçi TL Kredileri 1,5 23,8 37,4 Mevduat Bankaları Yurtiçi YP Kredileri 3,8 52,4 91,2 Kalkınma Yatırım Bankaları Kredileri 3,2 32,8 45,3 Kaynak: TCMB 2011 yılı Eylül ayı itibarıyla toplam mevduat (bankalar arası hariç), bir önceki aya göre yüzde 0,6 oranında azalırken 2010 yılı sonuna göre yüzde 11,4; 2010 yılının aynı ayına göre ise yüzde 20,1 oranında artış göstermiştir. Yıllık bazda yurtiçi yerleşikler TL mevduatında artış, yabancı mevduatta ise azalış görülmektedir. Aylık bazda ise her iki mevduat türü de azalış eğilimindedir. Kredilerde görülen artış eğilimi 2011 yılının üçüncü çeyreğinde de devam etmiştir yılı Eylül ayı itibarıyla toplam krediler bir önceki aya göre yüzde 1,9; 2010 yılı sonuna göre ise yüzde 29,4 oranında yükselmiştir. Kredilerdeki hızlı artışla birlikte bankaların aracılık fonksiyonlarının bir göstergesi olan kredilerin mevduatlara oranı 2010 yılı Aralık ayında yüzde 80,1 iken 2011 yılı Eylül ayında yüzde 93 e yükselmiştir. 24

27 Tablo 28. Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredilerinin Türlerine Göre Dağılımı 2010 Aralık 2011 Eylül Milyon Önceki Yüzde Milyon Aralık 2010 a Yüzde TL yıla göre yüzde göre yüzde Pay TL değişim değişim Pay MEVD. BAN. YURTİÇİ KREDİ ,7 100, ,5 100 Ticari Krediler ,4 53, ,1 55,2 Tüketici Kre. ve Kre. Kartları ,1 40, ,2 38,3 -Tüketici Kredileri ,9 29, ,7 28,8 -Konut Kredileri ,5 13, ,1 12,5 -Taşıt Kredileri ,9 1, ,3 1,2 -Diğer Tüketici Kredileri ,2 14, ,3 15,1 -Kredi Kartları ,8 10, ,2 15,0 İhtisas Kredileri ,4 6, ,1 6,4 -Tarımsal Kredi ,7 4, ,7 3,7 -Küçük Esn. Sanat. Kredi ,5 2, ,4 2,1 -Diğer ,5 0, ,0 0,6 Kaynak: TCMB 2011 yılı Eylül ayı itibarıyla yurtiçi kredilerin türleri itibarıyla gelişimine bakıldığında, bir önceki yılsonuna göre ticari kredilerde yüzde 34,1 ve tüketici kredileri ve kredi kartlarının genelinde yüzde 24,2 oranında artış görülmüştür yılı sonuna göre 2011 yılı Eylül ayında tüketici kredilerinin dağılımına bakıldığında en hızlı artış gösteren tüketici kredisi türünün yüzde 32,3 oran ile diğer tüketici kredileri olduğu dikkati çekmektedir. Söz konusu dönemde, yüzde 89,2 oranındaki artış ile kredi kartları en hızlı artan kredi türü olmuştur. Tablo 29. TL Kredilere Uygulanan Ortalama Faiz Oranları (Akım Veriler) (Yüzde) Taşıt Kredileri Konut Kredileri Ticari Krediler 2007 Aralık 16,5 16,8 17, Aralık 21,6 20,7 22, Aralık 12,4 12,1 9, Ocak 13,6 12,2 8, Şubat 13,0 11,9 8, Mart 12,0 11,6 9, Nisan 11,8 11,6 9, Mayıs 11,7 11,7 9, Haziran 11,7 11,2 9, Temmuz 11,0 10,9 8, Ağustos 10,6 10,7 8, Eylül 10,6 10,6 8, Ekim 10,5 10,2 8, Kasım 10,0 9,9 8, Aralık 9,3 9,6 8, Ocak 10,3 9,5 8, Şubat 10,4 9,7 8, Mart 10,5 9,8 8, Nisan 10,8 10,3 9, Mayıs 11,1 10,4 9, Haziran 11,4 11,7 11, Temmuz 12,9 12,3 11, Ağustos 12,6 12,7 10, Eylül 12,8 12,5 11,8 Kaynak: TCMB 25

28 2011 yılının Ocak ayından itibaren bankalar tarafından taşıt kredilerine, Şubat ayından itibaren ise konut ve ticari kredilere uygulanan ortalama faiz oranlarında artış eğilimi 2011 yılının ikinci yarısında sürmektedir. Bu artışta, yılın ilk yarısında zorunlu karşılık oranlarında yapılan değişikliklerin, ikinci yarısında ise faiz oranlarında görülen yukarı yönlü hareketlerin de etkili olduğu değerlendirilmektedir. Tablo 30. Bankacılık Sektörüne ĠliĢkin SeçilmiĢ Göstergeler Mevduat Bankaları Yurtiçi Kredileri / Yurtiçi Yer. Mevduat Mevduat Bankaları Menkul Kıymetleri / Mevduat YP Mevduat / Toplam Mevduat Tahsili Gecikmiş Alacaklar / Toplam Krediler (Yüzde Değişme) Tasfiye Tasfiye Olunacak Olunacak Kredi Kartları Tüketici / T. Kredi Kredileri / Kart. T. Tük. Alacakları Kredileri 2007 Aralık 68,4 46,6 33,8 4,4 6,7 1, Aralık 67,5 42,9 33,2 4,4 7,2 2, Aralık 65,8 52,8 32,4 6,8 11,6 4, Ocak 66,8 53,9 32,6 6,7 11,5 4, Şubat 67,5 54,0 31,9 6,5 11,5 4, Mart 68,6 53,5 31,6 6,3 11,5 3, Nisan 71,5 53,1 31,7 6,0 10,5 3, Mayıs 72,9 52,5 29,9 5,8 10,4 3, Haziran 72,9 50,9 29,8 5,6 10,2 3, Temmuz 74,7 50,5 30,5 5,4 10,0 3, Ağustos 75,5 49,7 30,2 5,3 10,1 3, Eylül 76,0 49,1 30,6 5,2 10,0 3, Ekim 77,5 48,6 30,6 5,0 9,6 3, Kasım 79,1 49,1 30,1 4,8 9,6 3, Aralık 80,1 47,7 28,7 4,3 8,6 2, Ocak 81,8 47,4 28,2 4,2 8,6 2, Şubat 81,5 45,8 29,6 4,0 8,4 2, Mart 81,6 44,1 29,4 3,9 8,5 2, Nisan 85,3 43,8 29,5 3,7 8,0 2, Mayıs 85,9 42,8 29,0 3,5 7,9 2, Haziran 87,5 42,0 29,1 3,4 7,7 2, Temmuz 89,2 41,3 30,0 3,3 7,3 2, Ağustos 90,6 41,1 30,9 3,2 7,3 2, Eylül 93,0 42,0 31,1 3,0 6,8 2,0 Kaynak: TCMB Mevduat bankalarının yurtiçi kredilerinin yurtiçi yerleşikler mevduatına oranında 2009 Aralık döneminden beri süregelen artış devam etmektedir yılı sonunda yüzde 80,1 olan bu oran 2011 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla yüzde 93 e yükselmiştir yılında tahsili gecikmiş alacaklarda görülen gerileme eğilimi 2011 yılında da devam etmektedir. Kredilerin de artmasıyla birlikte TGA/Krediler oranında gerileme sürmektedir. Tasfiye olunacak tüketici kredilerinin toplam tüketici kredilerine oranı da aynı dönemde yüzde 2,8 den yüzde 2 ye gerilemiştir. YP mevduatın toplam mevduata oranında 2011 yılı üçüncü çeyreğinde artış yaşanmış ve 2011 yılı Eylül ayı itibarıyla yüzde 31,1 olarak gerçekleşmiştir. Mevduat bankalarının menkul kıymetlerinin gerilemesiyle menkul kıymetlerin mevduata oranı 2011 yılı Eylül ayına kadar düşmeye devam etmiş; ancak söz konusu ay içinde mevduatların gerilemesine karşın menkul kıymetlerin artması ile bu oran bir önceki çeyrek rakamına geri dönmüştür. 26

29 ġekil 5: Reel Kur Endeksi Kaynak: Kalkınma Bakanlığı 2010 yılı genelinde reel kur endeksinde görülen artış eğilimi, 2010 yılı Aralık ayından sonra düşüş yönünde değişmiştir yılı Haziran ayında 185,5, Temmuz ayında 179,8, Ağustos ayında 170,8 seviyesinde gerçekleşen reel kur endeksi, 2011 yılı Eylül ayında 170,5 seviyesine gerilemiştir yılı Eylül ayı itibarıyla Ağustos ayı sonuna göre yurtiçi yerleşiklerin yatırım portföyleri arasında en yüksek orana sahip kalem yüzde 52 ile TL mevduattır. Ayrıca, yurtiçi yerleşiklerin portföylerinde döviz tevdiat hesabı yüzde 21,4; TL DİBS yüzde 8,1; hisse senedi yüzde 7,1 orana sahiptir yılı sonuna göre, 2011 yılı Eylül ayında toplam içindeki payda oransal olarak en yüksek artış döviz tevdiat hesaplarında görülürken TL mevduat, yatırım fonu ve hisse senedindeki düşüş de dikkat çekicidir. Tablo 31. Yurtiçi YerleĢiklerin Portföy Yatırım Stoku Yurtiçi Yer. DTH Yurtiçi Yer. TL Mevd. TL DİBS (1) YP DİBS (1) Eurob ond (1) Kat. Bank. Katılma ve Cari Hesabı Hisse senedi (2) Emekli. Yatırım Fonu (Milyon TL) Yat. Tarih Repo Fonu Toplam 2007 Aralık Aralık Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz Tem Ağu Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz Tem Ağu Eylül