HAŞIL TEKNOLOJİSİ

Transkript

1 HAŞIL TEKNOLOJİSİ 1- Haşıl nedir?: İpliği meydana getiren liflerin birbirine ve iplik yüzeyinden kalkan lif uçlarının iplik yüzeyine yapıştırılması ile iplik yüzeyinin düzgün ve kaygan bir hale getirilmesi işlemidir. İpliğe kazandırılan teknik özellikler ve bu özelliklerin kontrolü ile iyi sonuç alınabilir. Çözgüde yapılan haşıllama, haşıllanan iplikte istenilen kalitede dokuma ve dokuma tezgahlarında yüksek bir randıman alınmasında yardımcı olur. Haşıllamada kullanılan haşıl makinesi önemli olmakla birlikte, lif cinsine bağlı en uygun haşıl maddesinin seçilmesi ve çalışma şartlarının değiştirilmesi ile iyi sonuçlar alınabilir? Haşılın viskozitesi, sıcaklığı, konsantrasyonu, haşıl makinesinde makine hızı, gerilimler, haşıl teknesindeki sıcaklık ve dokuma tezgahlarında çözgü kopmaları, sürtünme gibi parametrelerin kontrolünün yapılması. 1

2 Haşıl maddeleri Haşıl Flottesini Hazırlamak için A- Su B- Temel Haşıl Maddeleri C- Haşıl Yardımcı Maddeleri A-SU Dokuma Hazırlık işleminde yapılan tek sulu işlem. Su sertliği önemli faktör 2

3 B-Temel Haşıl Maddeleri 1- Doğal Haşıl Maddeleri Nişasta, Nişasta Türevleri, Selüloz Türevleri, Protein esaslı Haşıl Maddeleri 2-Sentetik Haşıl Maddeleri Polivinialkol, Poliakrilatlar, Stiren-Polistiren ve diğerleri Dogal Haşıl Maddeleri NİŞASTA Bugday, Mısır, Patates, Prinç den elde edilir, ülkemizde mısır ve buğday nişastası yaygındır. Jelatinleşme çözünme dereceleri farklıdır. Mısır nişastası-75 C, Buğday 80 C 3

4 Dogal Haşıl Maddeleri Nişasta Türevleri Kimyasal ve Fiziksel modifikasyonlar ile nişastanın olumsuz özellikleri iyileştirilerek Nişasta Türevleri elde edilir. Okside ve asit modifiye nişastalar, Nişasta eteri, Nişasta esterleri(denim), vb gibi Dogal Haşıl Maddeleri Selüloz Türevleri CMC(Karboksi Metil Selüloz); doğal selülozdan kimyasal modifikasyon ile elde edilir. Metil ve Etil selülozlar; nişastaya göre daha elastik fakat düşük mukavemetli film elde edilir, yaygın değildir. 4

5 Dogal Haşıl Maddeleri Protein esaslı Kazein ve Hayvansal atıklardan elde edilir fakat kullanımı kalmamıştır. Sentetik Haşıl Maddeleri PVA(Polivinil alkol)- pamuklu da sıkıntılı Poliakrilatlar metal parçalara olan etkisi nedeniyle tercih edilmez. Stiren, Polistiren- Kullanım yerleri ve miktarları çok azdır. Filament ipliklerde kullanılır. Diğerleri- Vinil asetat Kronik asit, PES ve Asetat liflerinin haşıllanmasında kullanılır. 5

6 C-Haşıl Yardımcı Maddeleri Islatıcılar Yumuşatıcılar Yağlayıcılar Antistatik Maddeler Nem Tutucular Köpük kesiciler Antiseptikler Vakslar İyi Bir Haşıl Karışımında Yapışkanlık Elastikiyet Kayganlık Nem alma Bozulmaya ve Ekşimeye karşı dayanıklılık 6

7 Haşıllamada Genel Kontrol Parametreleri 2.1 Haşıl maddelerinde kontrol : Polimerizasyon derecesi Hidroliz derecesi Viskozite stabilitesi Temperatür stabilitesi Adhesion (yapıştırma) kabiliyeti Köpükleme kabiliyeti Küfe dayanıklılık Kolay sökülebilirlik 7

8 2.2 Haşıl Filminde Kontrol Bazı özellikler, onu meydana getiren haşıl maddesinin özelliklerinde kaynaklanır. Bununla beraber haşıl maddesi, haşıl sıvısı haline geldikten sonra başka fiziksel özellikler kazanır. Bu özellikler haşıllamayı etkiler. Gerilme veya uzama kuvveti Taze polimerizasyon modülü Taze hidroliz derecesi Elastikiyet 2.3 Haşıllı iplikte kontrol Aşınma (sürtünme) mukavemeti Ayırma güçlülüğü Ayırmada tüylenme Ayırmada hasar görme Ayrılmada elastikiyet Haşıl sökmede problemler Haşıl filminde şeffaflık Film yumuşaklığı Ekonomik durum 8

9 2.4 Haşıl makinesinde Kontrol Parametreleri Gerilimler makinenin bölgelerine göre değişir ve 4 bölüme ayrılır. Kuru bölüm, haşıl leventleri alanı Yaş bölüm, haşıl teknesi alanı Kuru bölüm, kurutma kısmı alanı Kuru bölüm, dokuma levendine sarma alanı Her bölümde uygulanan gerilim miktarı farklıdır. Esneklik Sürtünme-aşınma direnci Haşıllanmış iplik nemliliği Makine aksamına karşı korozyon 2.5 Dokuma tezgahlarında Tozlanma Pamukçuklanma Çözgü kopuşları ( ort. 20 kabul edilir, 3200 çözgü ipliğinde, 10 tezgah saatinde atkı için) 9

10 Başlıca haşıllamayı etkileyen faktörler: Haşıllanacak ipliğin doğal veya kimyasal olmasına göre haşıl alma farklıdır. Pamuk için yetiştiği bölgeye bağlı olarak pamuk da bulunan yağ, mum, gibi maddelerin miktarı haşıl almayı etkiler. İpliğin işlem görmesine bağlı olarak değişiklik gösterir.( Kasarlanmış veya boyanmış gibi) Bu tür iplikler daha fazla haşıl çeker. Merserize pamuklar daha fazla haşıl çeker. Normalinde fazla rutubetli veya ıslak iplikler ham ipliğe nazaran daha fazla haşıl alır. Fazla bükümlü iplikler, daha az bükümlü iplikler nazaran daha az haşıl alır. İnce iplikler, kalın ipliklere nazaran daha fazla haşıl alırlar. Az bükümlü ipliklerin haşıllanmasında, viskozitesi daha yüksek haşıl kullanılır ve gerekirse haşıl sıvısına dolgu maddesi ilave edilir. Kalın iplikler yüksek viskoziteli, ince iplikler düşük viskoziteli haşıl ile haşıllanır. Haşıllama ısısı, haşılda kullanılan haşıl maddesinin cinsine göre ve pelteleşme ısısının üzerinde ayarlanmalıdır. Haşıllama hızı, baskı silindirlerinin basıncı ile ters orantılıdır. Çift baskı silindirli haşıl teknelerinde, ikinci baskı silindirinin baskısı, birinci baskı silindirinden daha yüksek olmalıdır. Yavaş hızda, fazla, daha yüksek hızda ise daha az haşıl ipliğe geçer. Pamuk ipliğinden yapılmış çözgüler, haşıl sıvısına mutlaka daldırak, diğer cins iplikler ise aktarma tekniğine göre haşıllanır. Haşıllamada Proses Kontrolü ve Ölçümler Gerilim ve Uzama Haşıl teknesindeki Ölçümler Viskozite Ölçümü Haşıl Konsantrasyonu Haşıl Teknesindeki Baskı Silindirlerinin Basınç Kontrolü Kurutma Bölümündeki Kontroller Aşınma Sürtünme ve Bükülme testi Sıvı Haşılın Refraktometrik % Miktarı Haşıl Teknesinde Silindirlerin Sıkma Basıncı 10

11 HAŞIL MAKİNASININ KISIMLARI 1- Haşıl Flottesi Hazırlama ve Aktarma 2-Haşıl Sehpası 3-Haşıl Teknesi 4-Haşıl Kurutma Bölgesi 5-Haşıllı Çözgüyü Dokuma Levendine Sarma Bölgesi 11

12 1- Haşıl Flottesi Hazırlama ve Aktarma Reçeteye uygun olarak haşılın pişirildiği bölüm. Haşıl mak. bağımsız. 12

13 Haşıl Sehpası: Haşıllanacak çözgü leventlerinin takıldığı kısımdır. Haşıl sehpasındaki leventler birbirine paralel ve çözgüleri eşit gerginlikte besleyecek şekilde olmalıdır. Haşıl sehpasında levent kapasitesi firmalara göre 5 ile 14 arasında değişebilmektedir. Ham Leventler Çağlığı Ham Leventlerin Gerilimlerini Ölçüm noktası Fren Tertibatı Haşıl Teknesi: Haşıl karışımının içinde bulunduğu ve çözgü ipliklerinin haşıllandığı kısımdır. Bir ön tekne ile içice geçmiş ikinci bir tekneden oluşur. Haşıl teknesinde çözgü ipliklerini daldıran,yönlendiren ve fazla haşılı sıkan silindirler bulunur. İpliğin özelliğine göre tek veya çift daldırma yapılabilir. 13

14 Kurutma kısmı: Haşıl teknesinden çıkan çözgüleri levende sarmadan önce kurutan kısımdır. Kurutma işlemi üç değişik şekilde yapılır. Çözü ipliklerinin ısınan silindirlerin etrafında dolandırılmasıyla yapılan kurutmaya silindirli kurutma, kızılötesi ışınlar yardımıyla yapılan kurutmaya ışında kurutma, kamara içinde sıcak hava akımıyla yapılan kurutmaya ise kamaralı kurutma denir. Levende sarma Kurutma kısmından çıkan çözgülerin tek bir çözgü levendine sarıldığı kısımdır. Çözgüler levende sarılmadan çapraz silindirlerinden ve toplama tarağından geçirilirler. Böylece birbirine yapışan çözgü iplikleri ayrılmış olur. Sarım esnasında dikkat edilecek nokta sarım çapı büyüdükçe levendin dönüş hızının aynı oranda azaltılmasıdır. Haşıllanan ve kurutulan çözgü ipliklerinin çaprazlarla birbirinden ayrılıp, dokuma sıklığında, genişliğinde, ve geriliminde leventlere sarıldığı bölge. Çapraz çubukları, Tarak, Sarma silindiri, Dokuma Leventi, Levent sarma baskı silindirleri, ve Ana motor Çapraz çubuklarının sayısı kullanılan levent sayısının bir eksiği. Çözgü ipliklerini birbirinde ayırt etmek için çapraz çubuklar, zig-zag haşıl taragı. Levent çapı büyüdükçe gerilim farkını dengelemek için dönüş hızını azaltan sistem Çözgünün sert ve yumuşak sarılması için baskı silindirleri 14

15 Ayırma Çubukları Kurutma Tamburları Tarak Vaks Sıkma Basıncı ( br ) Yağ Basıncı ( br ) Yağ Basıncını ayarlayan pistonlar Merdane Tambur Arası Haşıllama Teknesi Baskı Basıncı ( br ) Ham Leventler Çağlığı Ham Leventlerin Gerilimlerini Ölçüm noktası Fren Tertibatı Ham Leventler Çağlığı Ham Leventlerin Gerilimlerini Ölçüm noktası Fren Tertibatı 15

16 Kurutma Tamburları Sıkma Basıncı ( br ) Merdane Tambur Arası Haşıllama Teknesi Ayırma Çubukları Tarak Vaks Yağ Basıncı ( br ) Yağ Basıncını ayarlayan pistonlar Baskı Basıncı ( br ) 16

17 17

18 Sıvı Haşılın Refraktometrik % Miktarı Haşıl sıvısındaki katı madde miktarı, ışık-kırılması prensibine göre ölçülür. Okunan değer haşıl sıvısındaki katı madde miktarını gösterir. KONSATRASYON VİSKOZİTE İLİŞKİSİ VİSKOZİTEDE BÜYÜK DEĞİŞİM Viskozite GİDEREK ARTAN VİZKOZİTE VİSKOZİTEDE UFAK DEĞİŞİM 1% 1% Haşıl Konsantrasyonu (%) ŞEKİL 2 Textile Effects E 18

19 ÇÖZGÜ SIKLIĞI VE KURU HAŞIL ALMA İLİŞKİSİ Kuru Haş. Al. % Düşük çözgü sıklığı haşılın ipliklerin arasına penetre etmesine izin verdiği için yaş haşıl alma yükselir. Çözgü Sıklığı Yüksek çözgü sıklığı haşılın ipliklerin arasına penetrasyonunu zorlaştırdığı için yaş haşıl alımı düşer Textile Effects E Haşıl Dağılımının ölçüsü 360 /0 /0 kaplama 0% 270 Penetrasyon yüzdesi 25% 50% 75% 100% 90 Haşıl filmi en az %25 penetre etmelidir. Aynı zamanda >270 üzerinde ipliğin çevresini kaplamalıdır. Textile Effects E 180 ŞEKİL 4 19

20 HAŞILLAMA DA İPLİK GERGİNLİĞİ KURU İPLİK Tension in Kg = Total n of ends/ Nm YAŞ İPLİK Should be 1/3 o 1/4 of the dry yarn İplik Kopuşu % Haşıl maddesi 20

21 21