T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü. Sayı : B100AÇS Konu : Yenidoğan İşitme Taraması

Transkript

1 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü Sayı : B100AÇS Konu : Yenidoğan İşitme Taraması GENELGE 2007/5 İşitme kabiliyetinin kaybı, çocuğun o lisana özgü sesleri oluşturarak konuşmasını gerçekleştiren ve bozan en önemli faktördür. İşitme kaybı ile doğan ya da doğumdan sonra (yenidoğan ya da süt çocukluğu çağında) işitme kaybına sebep olabilecek bir travma, hastalık veya ilaca maruz kalan çocuklar, eğer işitme kaybı zamanında teşhis edilmez ve rehabilitasyon programlarına alınmazlarsa psikolojik ve sosyal gelişmeleri yetersiz olur ve ilerleyen yıllarda eğitim ve sosyal uyum açısından yaş ve zekaca eşitleri olan çocuklardan geri kalırlar. Bu durumda da, bu çocuk sadece işitme kaybı olan bir insan olmaktan çıkar ve psikolojik sorunları olan, sosyal hayatla uyumsuz bir özürlü haline gelir; toplumda üretken bir birey olarak yerini alamaz ve hayatı boyunca sosyal güvenlik kuruluşlarının özel desteğine ihtiyaç duyan bir birey durumuna düşer. Bu doğuştan işitme kayıpları ülkemizde çoğunlukla 3 yaş civarında teşhis edilmektedir. İşitme engeli ile erken teşhis yöntemleri hakkında bilgi yetersizliği ve erken teşhis sağlayan teknolojilerin yaygın olmaması işitme engeli teşhis yaşını geciktirmektedir. İşitme engeli ile doğan bebeklerin erken dönemde tespit edilmesi amacı ile işitme taramalarının gerçekleştirilmesi, kesin teşhis, işitme cihazı uygulaması ve gerekli rehabilitasyon çalışmalarının yapılmasını sağlamak üzere Bakanlığımızca başlatılan Yenidoğan İşitme Taraması Programı ile hedefimiz; hastanelerimizde doğan her yenidoğana, daha taburcu olmadan işitme taraması testlerini uygulayabilmektir. Bu program kapsamında, 26 ilimizin hastanelerinin yer aldığı Bakanlığımıza bağlı 39 kurumda, Yenidoğan İşitme Taraması Ünitelerinin kurulması tamamlanmış, işitme taramasına başlanmıştır 14 il ve 18 merkezin eğitimleri tamamlanmış cihaz alım aşamasındadır. Doğumevi hastanelerimiz ve birçok devlet hastanemizde, bebeğin doğduğu ilk günlerde uygulanabilen; basit, ucuz ve uygulaması çok kolay testler ile yenidoğan döneminde işitme engelini teşhis edebilmek olanaklıdır. Bu önemli halk sağlığı sorununun çözümü için Bakanlığımız ülke düzeyinde; toplumun Yenidoğan İşitme Taraması konusunda bilinçlendirilmesi ve söz konusu programın yılda 1000 in üzerinde doğum yapılan tüm hastanelerimize yaygınlaştırılmasını planlamaktadır. Bu kapsamda; 1. Genelgenin ve ekinde yer alan bilgi notunun tüm sağlık kuruluşlarına (resmi ve özel) duyurulması, 2. Programın yürütülmesi ile halkın ve sağlık personelinin eğitimlerine ait İl aktivite planları nın 15 Şubat 2007 tarihine kadar hazırlanması ve Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğüne bildirilmesi, Nusret Fişek Cad. D Blok No:22 Kurtuluş/ANKARA Ayrıntılı bilgi için irtibat: Dr.Hilal Bolat Telefon : (0312) / 144 Fax : (0312) e-posta : hilal.bolat@saglik.gov.tr Elektronik Ağ :

2 3. Ekte gönderilmekte olan Yenidoğan İşitme Tarama Üniteleri Çalışma Yönergesi incelenerek 1000 in üzerinde doğum yapılan hastanelerde İşitme Taraması Üniteleri nin yapılandırılması, 4. Sağlık personelinin il düzeyinde uygulamaya bir an evvel başlamasının sağlanabilmesi amacı ile ilinizde yılda 1000 in üzerinde doğum yapılan hastanelerde İşitme Taraması Ünitesi nde çalışmak için görevlendirilmek üzere eğitim alacak olan (1 doktor, 2 odyometrist, odyometrist yoksa 2 ebe ve 2 hemşire) personelin isminin 15 Şubat 2007 tarihine kadar Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğüne bildirilmesi, 5. Yenidoğan İşitme Taraması programındaki çalışmaları gösteren ekte yer alan formun her ayın sonunda düzenli olarak Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğüne bildirilmesi konusunda bilgilerinizi ve gereğini rica ederim. Prof. Dr. Necdet ÜNÜVAR Bakan a. Müsteşar DAĞITIM: 81 İl Valiliği EKLER: 1. BilgiNotu (2 sayfa) 2. Yenidoğan İşitme Taraması programındaki çalışmaları gösteren form (l sayfa) 3. Yenidoğan İşitme Taraması Ünitesinde kullanılacak bilgi formu (1 sayfa) 4. Yenidoğan İşitme Tarama Üniteleri Çalışma Yönergesi (3 sayfa) Nusret Fişek Cad. D Blok No:22 Kurtuluş/ANKARA Ayrıntılı bilgi için irtibat: Dr.Hilal Bolat Telefon : (0312) / 144 Fax : (0312) e-posta : hilal.bolat@saglik.gov.tr Elektronik Ağ :

3 YENİDOĞAN İŞİTME TARAMASI PROGRAMI Her çocuğun işitebilmesi ve konuşmayı öğrenebilmesi onun en temel hakkıdır. Bu program İşitme kaybıyla doğan ya da doğum sonrası dönemde işitme kaybı ortaya çıkan çocuklarda işitme kaybının çocuğun konuşma gelişimini etkilemeden, psikolojik ve sosyal açıdan sağlıklı bir birey olarak toplumdaki yerini almasını sağlayacak şekilde erkenden saptanması ve bu konuda sağlık personelinin ve toplumun bilinçlendirilmesi için planlanmıştır. İşitme kayıpları, çocuğun o lisana özgü sesleri oluşturarak konuşmasını geciktiren ve bozan en önemli faktördür. İşitme kaybı ile doğan ya da doğumdan sonra (yeni doğan ya da süt çocukluğu çağında) işitme kaybına neden olabilecek bir travma, hastalık veya ilaca maruz kalan çocukların, eğer işitme kaybı vaktinde teşhis edilmez ve rehabilitasyon programlarına alınmazlarsa, psikolojik ve sosyal gelişmeleri yetersiz olur ve ilerleyen yıllarda eğitim ve sosyal uyum açısından, yaş ve zekaca eşitleri olan çocuklardan geri kalırlar. Bu durumda da. bu çocuk, sadece "işitme kaybı olan bir insan olmaktan çıkar ve "psikolojik sorunları olan, sosyal hayat ile uyumsuz bir özürlü haline gelir; toplumda üretken bir birey olarak yerini alamaz ve sosyal güvenlik kuruluşlarının hayat boyunca özel desteğine gereksinim duyan bir birey durumuna düşer. Yapılan araştırmalar işitme kaybının saptanması bakımından en kritik dönemin yeni doğan dönemi olduğunu ortaya koymaktadır. Bilimsel araştırmalar, sadece belirli riskleri taşıyan (akraba evliliği, ilaç kullanımı, hastalıklar vb) annelerin çocuklarının doğum sonrası işitme testlerine alınmasının, işitme kaybıyla doğan çocukların sadece % 50 sinin tanınmasını mümkün kıldığını göstermiştir. Yine bu araştırmalar, yüksek riskli bebeklerin taranması yaklaşımıyla saptanma şansı olmayan diğer % 50'nin erken tanı ve tedavi yöntemleriyle daha mükemmel sonuçlara ulaşılabilen vakalar olduğunu da göstermiştir. Bu bağlamda program, büyük illerde pilot uygulamanın yapıldığı birkaç hastane hariç, hiçbir faaliyetin yapılmadığı yeni doğan işitme kayıplarının erken tanınması ve rehabilitasyonu konusunda ülke çapında bir seferberlik başlatılması amaçlamaktadır. Yenidoğan her bin bebekten 1-3'ü ileri derecede işitme kaybı ile doğmaktadır. Çocukluk döneminde geçirilen hastalıklar, kulak enfeksiyonları, kazalar ve kullanılan bazı ilaçlar nedeniyle bu oran %6'ya çıkmaktadır. Buna göre ülkemizde yıllık 1800 yenidoğanın kohlear implanttan fayda görecek işitme kaybı ile doğduğu, ancak bunların erken ve zamanında tespiti konusunda sorunlar yaşandığı belirlenmiştir. İşitme engeli ile doğan bebeklerin erken dönemde tespit edilmesi amacı ile işitme taramasının yapılması, kesin teşhis, işitme cihazı uygulaması ve gerekli rehabilitasyon çalışmasının yapılmak üzere; Bakanlığımız ve Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Gazi Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi arasında tarihinde bir işbirliği protokolü imzalanmıştır. İşitme taramaların yapılacağı Ünitelerin kurulması amacıyla program kapsamında ünitelere alınacak teknik şartname örnekleri belirlenmiş ve bu ünitelerde görev yapacak personelin eğitimleri gerçekleşmektedir yılı Ekim-Mart aylarında toplam bebeğe işitme taraması testleri uygulanmış olup 85 bebek işitme engeli şüphesi ile Hacettepe Üniversitesi Odyoloji Bilim Dalı Başkanlığı na sevk edilmiş bu bebeklerden 11 i işitme kaybı tanısı almıştır.

4 Bu program kapsamında, 26 ilimizin hastanelerinin yer aldığı Bakanlığımıza bağlı 39 kurumda, Yenidoğan İşitme Taraması Ünitelerinin kurulması tamamlanmış, işitme taramasına başlanmıştır 14 il ve 18 merkezin eğitimleri tamamlanmış cihaz alım aşamasındadır. Hedefimiz; 81 ilde 1000 in üzerinde doğumun gerçekleştiği tüm hastanelerimizde doğan her yenidoğana daha taburcu olmadan işitme taraması testlerini uygulayabilmek ve bu taramalarda işitme engeli olduğu tespit edilen bebeklerimize gerekli müdahale ve rehabilitasyon çalışmalarının yapılmasını sağlayarak sağlıklı bireyler yetiştirmektedir.

5 YENİDOĞAN İŞİTME TARAMASI PROGRAM FORMU İL ADI : HASTANE ADI : DÖNEM : İŞİTME TARAMASI YAPILAN BEBEK SAYISI NORMAL İŞİTMEYE SAHİP BEBEK SAYISI İŞİTME KAYBI ŞÜPHESİ İLE SEVK. EDİLEN BEBEK SAYISI SEVK EDİLEN BEBEKLER İÇİNDE TEK TARAFLI İŞİTME KAYBI TANISI KONAN BEBEK SAYISI SEVK EDİLEN BEBEKLER İÇİNDE İKİ TARAFLI İŞİTME KAYBI TANISI KONAN BEBEK SAYISI İŞİTME CİHAZI KULLANMAYA BAŞLAYAN BEBEK SAYISI ÖZEL EĞİTİME BAŞLAYAN /YÖNLENDİRİLEN BEBEK SAYISI SAYI DÜZENLEYEN : İMZA : PROGRAM SORUMLUSU : İMZA :

6 Adı Soyadı : Dosya Numarası : Anne Adı : Baba Adı :... Hastanesi YENİDOĞAN İŞİTME TARAMASI BİLGİ FORMU TC Kimlik No : Doğumun Olduğu Yer : Hastane : Ev : Doğum Tarihi : Cinsiyeti : Doğum Saati : Doğum kilosu : Doğum şekli : NSD : C/S : Planlanmış Acil Servis : Kadın Doğum Y.Y.B.Ü. Pediatri Test uygulayan : Tel : Adres : RİSK FAKTÖRLERİ : 1) Ailede herediter sensori-neural işitme kaybı hikayesi VAR YOK Varsa kimde? 2) Akrabalık VAR YOK Açıklama : 3) Kraniofasiyal anomaliler (Pinna ve kulak kanalı morfolojik anomaliler dahil) Varsa neler? (örn. skin tag, pit) 4) Düşük doğum kilosu (1500 gramdan az) 5) Hiperbilirübinemi VAR YOK Fototx: Kaç saat? Exchange: VAR Kaç defa? YOK 6) Kürler halinde ya da loop diüretikler ile kombine kullanılan gentamisin, Tobramisin, streptomicin gibi aminoglycosidleri içeren fakat bunlarla limitli Olmayan ototoksik medikasyon 7) Sensori-neural işitme kaybı ile ilişkili, bilinen ya da şüpheli konjenital enfeksiyon VAR YOK Toxoplasmozis Syphilis Rubella Ctomegalovirus Herpes 8) Apgar skorları 9) Bakteriyel menenjit 10) Uzamış mekanik ventilasyon (5 gün ya da daha uzun süreli) : 11) Nörofibromatozis tip II ve nörodejeneratif bozukluklar VAR YOK Test Tarihi : TEOAE: ABR: SAĞ KULAK GEÇTİ TAKİP GEÇTİ TAKİP SOL KULAK GEÇTİ TAKİP GEÇTİ TAKİP

7 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI YENİDOĞAN İŞİTME TARAMASI ÜNİTELERİ ÇALIŞMA YÖNERGESİ

8 Amaç YENİDOĞAN İŞİTME TARAMASI ÜNİTELERİNİN KURULMASI VE FAALİYETLERİ HAKKINDA YÖNERGE BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Madde 1- Bu yönergenin amacı işitme engelli ile doğan bebeklerin erken dönemde tespit edilebilmesi için işitme taramalarının yapılması, kesin tanı, işitme cihazı uygulaması ve rehabilitasyon için bağlı bulundukları merkezlere yönlendirilmesini sağlamak üzere yenidoğan işitme taraması üniteleri kurulması, fiziki mekan, donanım ve personel standartlarının belirlenmesi ile bunların faaliyetlerine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Kapsam Madde 2- Bu yönerge, Milli Savunma Bakanlığı hariç genel ve katma bütçeli kamu kurum ve kuruluşlarına ait sağlık kurumları bünyesinde mevcut ya da yeni kurulacak olan Yenidoğan İşitme Taraması Ünitelerini kapsar. Hukuki Dayanak Madde 3- Bu yönerge, 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu'nun 3 üncü maddesine ve 181 sayılı Sağlık Bakanlığı'nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 43 üncü maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar Madde 4- Bu yönergede geçen deyimlerden: a) Proje: İşitme kaybıyla doğan ya da doğum sonrası dönemde işitme kaybı tespit edilen çocuklarda işitme kaybının çocuğun konuşma gelişimini etkilemeden, psikolojik ve sosyal açıdan sağlıklı bir birey olarak toplumdaki yerini almasını sağlayacak şekilde erkenden teşhis edilerek tanınması ve tedavisinin planlanması ve bu konuda sağlık personelinin ve toplumun bilinçlendirilmesidir. b) Başkanlık: Başbakanlık Özürlüler İdaresi ni, c) Bakanlık: Sağlık Bakanlığı nı, d) Müdürlük: İl Sağlık Müdürlüğü nü, e) Bilim Kurulu: Protokol çerçevesinde Sağlık Bakanlığı, Başkanlık ile üçüncü basamak teşhis, cihazlama ve rehabilitasyon işlemlerinin yapılacağı her bir üniversitenin görevlendireceği birer öğretim üyesinden oluşur. f) Yürütme Kurulu: Sağlık Bakanlığı, Başkanlık ile üçüncü basamak teşhis, cihazlama ve rehabilitasyon işlemlerinin yapılacağı iki üniversitenin belirlediği birer öğretim üyesinden oluşur. g) Ünite: Yenidoğanların işitme taramalarının yapıldığı Yenidoğan İşitme Taraması Ünitelerini, h) Üst Merkez: Projeye ikinci veya üçüncü basamak tarama, teşhis ve eğitim hizmetlerini vermek üzere dahil olan Üniversite ve Sağlık Bakanlığı Eğitim ve Araştırma Hastanelerini, ı) Protokol: Ulusal Yenidoğan İşitme Tarama Projesinin uygulanması için Sağlık Bakanlığı, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı ve ilgili Üniversiteler arasında imzalanmış bulunan protokolleri ifade eder.

9 Ünitenin Kurulması İKİNCİ BÖLÜM Yenidoğan İşitme Taraması Ünitelerinin Kurulması, Fiziki Mekan, Donanım ve Personel Standartları Madde 5- Ünite, Sağlık Bakanlığı na bağlı ekli protokol dahilinde çalışması öngörülen kurum ve kuruluşlarda, ayrı bir ünite biçiminde yenidoğan işitme taraması ünitesi olarak erken teşhis hizmeti sunmak için kurulur. Fiziki Mekan Madde 6- Doğum sonrası bebeklerin kaldığı bebek odasına yakın aynı zamanda ayaktan gelebilecek hastaların kolaylıkla ulaşabileceği Internet bağlantısı yapılabilecek altı ile sekiz metre kare ebadında sessiz bir oda. Donanım Madde 7- Ünite bünyesinde a) İşitme Tarama cihazları; Tarama maksadıyla düzenlenmiş transient otoaküstik emisyon ve beyin sapı odyometrisi cihazları ile bunların birlikte bulunduğu cihazlardır. b) Bilgisayar sistemi, c) Bebek muayene yatağı, d) Yeterli mefruşat, e) Yeterli miktarda kayıt ve eğitim dokümanı bulunmalıdır. Donanımı ünitenin kurulduğu sağlık kurumu tarafından karşılanır. Personel Madde 8-) Müdürlükçe Ünite sorumlusu olarak görev yapmak üzere bir odyoloji uzmanı, odyoloji uzmanı bulunmadığı taktirde, yenidoğan işitme taraması kapsamında yürütülen, işitme kayıpları, işitme kaybının erken teşhisi ve önemi, tarama teknikleri ve şartları, ileri teknik-tedavi ve rehabilitasyonun önemi, aile ile görüşme ve yönlendirme gibi ve benzeri faaliyetler konusunda üst merkezlerde eğitim programını tamamlamış bir pratisyen hekim veya bir aile hekimliği uzmanı ve yeterli sayıda odyometrist veya hemşire görevlendirilir. Personelin eğitimi: Bilim Kurulu tarafından belirlenen konulardaki eğitimleri aynı kurul tarafından belirlenen yerlerde ve seçilen uzmanlar tarafından tespit edilen süre içerisinde yapılır. Eğitim almış personele, projeye üçüncü basamak olarak katılan üniversitelerce düzenlenmiş ve Sağlık Bakanlığınca onaylanmış eğitim belgesi verilir. Çalışma Madde 9-) Ünite personeli hizmet programı, söz konusu Ünitenin Protokol ile bağlanmış olduğu Üst Merkezin Odyoloji Kliniği tarafından düzenlenir ve bu program kapsamında yürütülen hizmetler üst merkez tarafından denetlenir. İşitme taramasında cevap alınamayan ve/veya işitme kaybı riski taşıyan bebekler Ünite koordinatörünün sorumluluğunda ileri tetkik ve tedavi için bağlı oldukları üst merkezlere sevk edilir. Atama Önceliği Madde 10- Yenidoğan İşitme Taraması konusunda eğitim belgesi düzenlenmiş aile hekimliği uzmanı, pratisyen hekim, odyometrist ve hemşirelerin zorunlu veya isteğe bağlı olarak başka

10 bir kuruma atamalarında talepleri olduğu taktirde bu ünitelerde görevlendirilmeleri konusu öncelikle dikkate alınır. Bu ünitelerde görev yapan yukarıda belirtilen eğitim almış personelin çeşitli gerekçelerle farklı yerlerde görevlendirilmemeleri hususu hizmetin sürekliliğini korumak açısından atamaya yetkili merciler tarafından öncelikle göz önünde tutulur. Kayıt ve Veri Toplama ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Yenidoğan İşitme Taraması Ünitelerinin Faaliyetleri Madde 11- Ünitede taraması yapılan her yenidoğanın sonuçları hem kayıt defterine hem de bilgisayar ortamına kaydedilir. Bebeğin ailesine bilgi verilir. Tarama sonucu işitme kaybı şüphesi olan bebeklerin bilgileri standardize edilmiş formlara işlenip, takibe alınır. Ünitede taraması yapılan bütün bebeklerin bilgileri ve bebekte işitme kaybı şüphesi varsa takip sonuçları, günlük periyodlarla online/internet sistemde üst sistemlere, Bakanlık ve Başkanlığa gönderilir. Ünitelerden Üniversite hastanelerine sevk edilen hastaların ön teşhis ve kesin teşhisleri online/internet sistemi ile Bakanlık ve Başkanlığa gönderilir. Her üniversite hastanesi ayrıca kendi kayıtlarını tutacaktır. Başkanlık tarama sonuçlarına ait verileri her yılın en geç Ocak ayı sonuna kadar topluca Bakanlığa bildirir. Yenidoğan İşitme Tarama Ünitelerinin Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi Madde12- Ünitelerin uygulamaları Müdürlük, Üst Merkezler ve Başkanlık tarafından uygulanan projede açıklandığı gibi protokol çerçevesinde üçüncü basamak Üniversitelerin gözetiminde yapılır. Sonuçların üst makamlara bildirilmesi ile işitme taramasında yetersizliği tespit edilenlerin üst merkezlere sevkinin mevzuat ve protokol hükümlerine uygun olarak yürütülmesinden İl Sağlık Müdürlükleri sorumludur. Yürürlük DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Yürürlük ve Yürütme Madde 13-Bu Yönerge yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 14- Bu Yönerge hükümlerini Sağlık Bakanı yürütür.