HAFTA 6 SOSYAL ANTROPOLOJĠ GÖÇ. HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

Transkript

1 SOSYAL ANTROPOLOJĠ HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Göç ve tiplerini bilecek. Göçün nedenlerini bilecek. Göçün sonuçlarını bilecek. Göçün insanlık tarihindeki yerini bilir. Türkiye de göç ve göç hareketlerini bilecek. Göçün sağlık üzerindeki etkilerini bilecek Göçün sağlık üzerindeki olumsuz etkilerini yok etmek için yapılması gereken girişimleri bileceksiniz. HAFTA 6

2 ĠÇĠNDEKĠLER 1. Giriş 2. Göçün Tanımı 3. Göçlerin Tarihçesi 4. Göçün Nedenleri 5. Göç Tipleri 5.1. İçgöç 5.2. Dışgöç 5.3. Mevsimlik Göç 5.4. Daimi Göç 5.5. İradi Göç 5.6. Zorlama Sebebiyle Göçler 5.7. Kitle Göçü 5.8. Katkısız Göç 5.9. Seçimli Göç 6. Türkiye de Göç ve Göç Şekilleri 6.1. Mevsimlik göçler 6.2. İç ve Dış Göç 6.3. Yasadışı Göçler 6.4. Beyin Göçü 7. Göç ve sağlık 7.1. Göç Eden Bireylerin Sağlık Sorunları ve Hemşirelik

3 1.Giriş Göç insanlık tarihinin bütün dönemleri boyunca var olan bir olgudur. Göç kavramı ile öncelikle belli bir nüfusun bir bölgeden başka bir yere olan hareketi akla gelmekle birlikte, göç coğrafi bir yer değiştirmeden çok daha kapsamlı ve köklü bir muhtevaya sahiptir. Sonuçları itibariyle sosyal, ekonomik, kültürel ve psikolojik bir çok öğeyi içinde barındırır. Göç sosyal bir harekettir ve ekonomik yaşamdan kültüre kadar hayatın her yönünü etkileyen temel bir değişim aracıdır. 2. Göçün Tanımı Göç, kişilerin gelecek yaşantılarının tamamını veya bir kısmını geçirmek üzere, sürekli ya da geçici bir süre için bir iskan ünitesinden bir başkasına yerleşmek amacıyla yaptıkları coğrafi yer değiştirme olayıdır (Demir 1996, IOM 2004a, Mutluer 2003). Başka bir tanımlamaya göre göç; ekonomik, toplumsal veya siyasal nedenlerle bireylerin veya toplulukların bir yerden başka bir yere giderek ikamet etmeleridir (Gündüz ve Yetim 1996). Genel olarak göç tanımları incelendiğinde göç kavramının çok boyutlu ve karmaşık bir yapısının olduğu görülmektedir. Bu durum göç kavramının tanımlanması, ölçülmesi, çözümlenmesi ve yorumlanmasında problemler yaşanmasına neden olmaktadır (Gün 2002). Göç ile ilgili çalışmalar, başlangıçta fonksiyonalist ve çatışma olmak üzere iki temel kuramsal yaklaşımla ortaya konulmuştur. Daha sonra bu yaklaşımların sentezi olan sistem kuramı geliştirilmiştir (Türkaslan 1996). Türkaslan (1996) ın bildirdiğine göre Gitmez (1983) fonksiyonalist kuramda bireyin, kendisine sunulan seçenekler arasında bir değerlendirme yaparak göçe karar verdiğini belirtmektedir. Bu bağlamda göç göç eden kimse, göç alan ülke ve göç veren ülke açısından yararlar doğurmaktadır. 3. Göçlerin Tarihçesi Çok önemli bir sosyolojik olgu olan göçler, insanların topluluk halinde yaşamaya başlamalarından sonra, değişik adlar ve görünüm altında gerçekleşmiştir. Tarihsel süreçte göçler genel olarak; açlık, savaş, şiddet, kıtlık, iklim koşulları, siyasi ve dini sebepler, eğitim, makineleşme, sanayileşme, ekonomik gereksinim v.b. nedenlerden kaynaklanmıştır. Tarihsel süreçte genel olarak göçleri ilkçağ, orta çağ, sanayi çağı ve yeni çağda göçler olarak dört kategoriye ayırmak mümkündür (Tüfekci 2002).

4 İlk çağların insanları, ekolojik dengenin bozulması, nüfusun artması, çevredeki doğal kaynakların azalması sonucu göç etmek zorunda kalmışken (Güvenç 1993) bu çağda yaşamış hemen hemen tüm insan toplulukları göçebedir. İlk çağın önemli göçleri; Dor ların M.Ö. 11.yy da Yunanistan a, Orta Asya daki Türk Kavimlerinin Hazar Denizinin kuzey ve güneyinden batıya doğru yer değiştirmesi, M.S. 4-6 yy. arasında Baltık Denizinden Germenlerin güneye göç etmesi, 8-12 yy.da Norman ların Britanya yı istilaları, Afrika daki Bantu ların göçlerini sayabiliriz. Bu göçler hep karada yapılmakta olup hem göçenler açısından hem de göç ettikleri yerler açısından büyük yıkımlara yol açan nüfus hareketleri idi. Yine tarihsel varsayımlardan biri de Tarih öncesi çağlarda günümüzden yaklaşık yıl önce Asya da yaşayan insanların iklimsel değişikler sebebi ile, o tarihlerde buzlarla kapalı olduğu düşünülen Bering boğazını aşarak Kuzey Amerika ya doğru göç etmeleridir (Tüfekci 2002). Ortaçağ devresinde göç hareketleri en çok Akdeniz Bölgesinde görülmüştür ve bu tarihlerdeki göçler içersinde en büyük ve önemlisi Kavimler Göçü olmuştur. Kavimler Göçü sonucunda Roma İmparatorluğu yıkılmıştır. Hun ların Orta Asya dan çıkışla başlattıkları bu göç sonucunda; Hun ların önünden kaçan Germenler dalgalar halinde Avrupa ya göç etmişlerdir. Çin uygun iklim koşulları sebebiyle yine ortaçağ tarihinde önemli bir göç merkezi olmuştur (Tüfekci 2002). Orta çağda göç olgusunu fetihler ve savaşlar şekillendirmiştir. Ortaçağda İslamiyet in yayılışı önemli bir göç sebebi olmuştur. 7. yy dan itibaren Müslüman olan Araplar, fetih amacıyla Kuzey Afrika, İspanya, Mısır, İran üzerine seferler yapmış ve berberinde belli bir nüfusu gerek hicret gerekse sefer amaçlı bu bölgelere taşımışlardır. Ortaçağın ortalarında özellikle yeni buluş ve icatlar ile beraber yavaş yavaş bir sosyal hareketlilik göze çarpmaktadır. Bu çağlarda Venedik ve diğer denizci toplumların denizcilikteki pusula vb. buluşlardan yararlanarak yeni deniz yolları ve kıtalar bulması nüfus hareketliliğini hızlandırmıştır. Yeni bulunan Amerika kıtasına ticari amaçlı yapılan az sayıdaki göçler, bu devirde rastlanan nadir göç hareketlerinden biridir (Tüfekci 2002). Sanayi çağı, göç hareketlerinin en çok görüldüğü biri çağ olmuştur. Bu çağın en önemli olayları arasında en başta Sanayi İhtilali gelir. Sanayi ihtilali, yazının icadından sonra dünyanın gerçekleştirdiği en büyük inkılaplardan biridir. Kol gücünden makine gücüne dönüşümün simgesi olan bu devrim tüm dünyanın çehresini değiştirmiştir.

5 Endüstri ya da diğer adı ile Sanayi Devrimi, 19 yy. başlarında gerçekleşen üretim biçiminin el üretiminden makine sayesinde seri hale gelişini açıklamak amacıyla ortaya çıkan bir deyimdir. Sanayi Devrimi ile üretim tekniği ve metotları değişmiş, seri üretim denilen makine ve fabrika üretimine geçilmiştir. Artan üretim, beraberinde hammadde ve işçi gereksinimi gibi iki temel sorunu çıkarırken bunlardan birincisi olan hammadde için sanayileşmiş ülkeler sömürgecilik yoluyla, geri kalmış ülkelerin hammadde ve rezervlerini ele geçirme yarışına girişmiş, üretim faktörlerinden biri olan iş gücü ihtiyacını ise, sosyal güvenlik sistemimin eksikliği sebebiyle çocuk, kadın, genç yaşlı denilmeden çok yüksek oranlardaki çalışma saatleri ve de kırsal alanlardan ya da dışarıdan çalışabilecek insan ithali ile giderilmeye çalışılmıştır. Kırsal alanlardan ve dış ülkelerden şehirlere çalışmak amaçlı getirilen bu iş gücü faktörü ise, sanayileşme hareketlerinin meydana getirdiği göçleri oluşturmaktadır. Modern Çağ da ise ön plana çıkan göçler; Uluslar arası işçi göçleri, yasadışı göçler, içgöçler ve beyin göçüdür. Modern çağ olarak nitelendirebildiğimiz 20 yy. da ülkeleri de gelişmişlikleri bakımından gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkeler, az gelişmiş ülkeler olarak sınıflandırılmaktayız. Dünya ticareti üzerinde büyük bir paya sahip olan gelişmiş ülkeler bu çağda az gelişmiş ülkelerden ve gelişmekte olan ülkelerden ucuz hammadde ve iş gücü temin etmeleri bakımından, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeler ise gelişmiş ülkelere vatandaşlarını göndermeleri bakımından uluslar arası göçe de sahne olmuşlardır. Çağımızın başında A.B.D en büyük işçi göçünü çekmiştir (Tüfekci 2002). Son Yirmi yılda büyük oranda artış görülen yasadışı göçler ise ikinci tip uluslar arası göçtür. Bu tür göç kaçak yollarla, ya sınırlarındaki komşulara ya da deniz aşırı ülkelere olabilmektedir. Bu göç için çekim merkezleri, Amerika, İtalya başta olmak üzere Avrupa ülkeleri, Avustralya, Japonya gibi ülkeler olmaktadır. 21. yy. da bu sorun giderek uluslar arası bir hal almaktadır. Bunda ise ülkelerin karşılıklı müzakereleri ve antlaşmaları ile ortak bir çözüm üretme gayeleri görülmektedir yılının haziran ayında Avrupa Birliği ülkelerinin İçişleri Bakanlarının katılımı ile İtalya nın başkenti Roma da Uluslararası Yasadışı Göçle Mücadele Konferansı düzenlenmiştir. Konferansta yasa dışı göçle mücadele konusundaki etkin işbirliği kararı alınmıştır (Tüfekci 2002).

6 Uluslararası göçlerin sebebi sadece ekonomik kaygılar olmayıp, siyasi, kültürel vb nedenlerle de göçler gerçekleşmektedir. Bunlara örnek olarak Ülkemiz açısından 1990 lı yıllardaki Peşmergeler, Bulgaristan dan gelen soydaşlarımız, 1936 yılındaki Möntro Antlaşması ile gerçekleştirilen Nüfus değişimi örnek olarak verilebilir (Tüfekci 2002). Modern çağın bir diğer göç kavramı da beyin göçü olmuştur. Teknolojik olarak bilgi ve birikime sahip insanların, başka ülkelere giderek yaşamlarının geri kalanlarını gittikleri ülkelerde geçirmesi diye tarif edilebilecek olan beyin göçü, yetiştirilen eğitilmiş beyinlerin yurt dışına sıfır maliyetle verilişinden olayı ülkeler için büyük bir kayıp oluşturmaktadır. Nitelikli denebilecek, üretken, vasıflı elemanlar ülkelerinin ihtiyaç duymalarına karşın, ülkelerine karşı pasifleştirilmekte, göçü alan ülkeler için ise kişiye herhangi bir yatırım yapmadan bu beyinlere sahip olabilmektedir. Beyin göçü akımı gelişmiş ülkelere doğru gerçekleşmektedir. Beyin göçünün temel sebepleri ise insanları yeterli gelir olanakları ile istihdam imkanlarının vatanlarında sağlanamaması, sağlıklı çalışma koşullarının oluşturulamaması, kültür emperyalizmi, yabancılaştırma faaliyetleri, siyasi ve dini baskılar denebilir (Tüfekci 2002). 4. Göçün nedenleri Göçlerin temel sebebi itici ve çekici faktörlerinin varlığı ile açıklanabilir. İtici faktörler arasında; toprağın düşük verimi, düşük ücret, sınırlı iş olanakları, eğitim, sağlık, vb. imkanlardan yoksunluk, kıtlık, sınırlı toplumsal hareket, toplumsal çatışma ve terör olarak sıralayabiliriz. Çekici faktörler ise; gidilmesi düşünülen yerdeki yeni iş olanakları, yüksek ücret, ucuz yada verimli toprak, yükselme olanakları, sağlık, eğitim vb. imkanların mevcudiyeti, gıda maddelerinin bol ve çeşitli oluşu, konut imkanı, toplumsal güven ve huzurun var olması gösterilebilir. Bu faktörlere bir de iletici faktörleri ekleyebiliriz. İletici faktörle kastedilen mana göçün gerçekleşmesinde olanak sağlayan etkilerledir. Bu etkileri belli başlı olarak karayollarının yapılması, toprak mülkiyeti konusundaki yasal düzenlemeler, kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması, taşıt sayısının artması, politik özendirmeler, gibi etkiler sayılabilir (Tüfekci 2002).

7 5. Göç Tipleri Göç kavramını basit olarak kent ve köy gibi yerleşim birimlerinden birinden diğerine doğru yerleşmek amaçlı nüfus hareketi diye tabirinden hareketle öncelikli olarak göç tiplerini tanımlamakta kullanılan aşağıdaki kriterleri açıklamakta fayda vardır. Mesafe kriteri: Göç edilen yerin uzaklığı esas alınarak yapılan tanımlamalarda kullanılmaktadır. Buna göre göçler, bulunulan yerin yakınına yada çok uzağına gerçekleştirilebilir. Özellikle ülke içersinde yapılan iç göçler ve yurt dışına yapılan dış göçler bu kriter kapsamına girmektedir. Ġrade kriteri: Göç kararının iradi olarak yada zorlama sebebiyle alınıp alınmadığı hususunda tasnife tabi tutulmasıdır. Buna göre göçler gönüllü yada zorunlu olarak ikiye ayrılmaktadır. Zorunlu göçlere teçhiller, sürgünler örnek verilebilir. İradi göçe ise iş bulma ümidiyle kente ya da kasabaya giden bir kişinin durumu örnek verilebilir. İradi göçler içsel gereksinimlerden kaynaklanan nüfus hareketleridir. Siyasi sınırlar kriteri: Göç esnasında milli sınırların aşılıp aşılmadığı tespit edilmeye çalışılır. Ülke içi ya da ülke dışı göçler bu kapsamda yer almaktadır. Genellikle teçhir adı verilen zorlama sebebiyle göçlerde genellikle siyası sınırlar aşılarak ülke dışı topraklara göçe zorlanmaktadır. Zaman kriteri: Göç, temelli yada belli bir süre ile sınırlı olup olmaması konusunda da bir ayrıma tabi tutulabilir. Geçici, mevsimlik ile sürekli göçler bu kriter bazında değerlendirilmektedir. Tüm bu kriterlerin ışığında Sosyoloji bililimde yer alan belli başlı göç tanımları şu şekilde sıralanabilir (Tüfekci 2002) Ġçgöç Ülke sınırları içersinde meydana gelen göçtür. Ülke içersinde köy, kasaba, il ve bölgeler arasında birbirlerine doğru yapılan nüfus hareketidir. En yaygın olan göç tipidir. İç göçler içersinde kırsal alanlardan şehirlere doğru olan göçler en önemli bir yer tutar. Kırsaldan şehre doğru olan iç göç sebebiyle şehirlerin etrafı hızla dolmakta, üretim ve bölüşüm yapısı değişmektedir. İçgöçler kentsel hizmetlerin kalitesini düşürmektedir. Planlama ve ekonomik yetersizliklerle eşit yatırım imkanlarına sahip olmayan az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, bu tür göçün etkisi belli şehirler irileşmekte, etrafları sağlıksız yerleşimlerle dolmaktadır (Tüfekci 2002).

8 5.2. Dışgöç Genellikle içgöçe göre daha uzun bir zaman dilimini kapsayan ve yerleşme ya da çalışma amacı güderek bir ülke sınırlarını aşarak başka bir ülkeye yapılan nüfus hareketidir. Bu tür göç hareketleri, nüfusun memleket sınırlarını aşarak bir memleketten diğer bir memlekete doğru kayması şeklinde de vuku bulduğu için ülke nüfusunun azalmasına yol açmaktadır. Dış göç eğer ülkeye döviz girdisini sağlıyorsa yararlıdır. Ayrıca dış göçlerin kültürlerin kaynaşması, ülkeler arasında bilgi ve emeğin dolaşımı dolaşımını sağlamak gibi yararlı yönleri, kültürel asimilasyon, yabancılaşma gibi de zararlı yönleri vardır (Tüfekci 2002) Mevsimlik Göç Yılın belli mevsimlerinde ekonomik sebeplerden, yada turistik amaçlı olarak birkaç ay süre ile bulundukları şehirlerden başka şehirlere ya da bölgelere göç edilmesidir. Genellikle bahar ve yaz mevsimlerinde bu tür göç hareketleri görülmektedir. Ülkemizde Karadeniz bölgesindeki fındık işçiliği, Çukurova bölgesindeki pamuk işçiliği bu tür göçlere örnek teşkil etmektedir. Mevsimlik göçler, nüfusun üzerinde önemli bir artma veya azalmaya sebep olmamasının yanında kalınan zamanın azlığı sebebiyle, temel sosyal değişimlere yol açmazlar (Tüfekci 2002) Daimi Göç Temelli yerleşme amaçlı nüfus hareketleridir. Bu tip göçte bulunduğu mekandan ayrılan insan artık yerleşmek maksatlı başka bir yere gitmiş olup, ziyaret ve ya turizm amacı dışında tekrar eski yurduna dönme amacı gütmemektedir (Tüfekci 2002) Ġradi Göç Kişilerin baskı ve zorlama olmadan tamamen kendi gereksinmeleri sonucu göç etmeleridir. Bu göç tipinde hükümet ya da herhangi bir otoritenin baskısı ve zorlaması olmamaktadır. İçsel gereksinmelerden ortaya çıkmaktadır. Büyük sanayi toplumlarında, köyden şehre doğru sürekli şekilde gerçekleşen göçler bu tür göçe örnek verilebilir (Tüfekci 2002) Zorlama Sebebiyle Göçler Bu tür göçler ise insanların hükümetin ya da herhangi bir otoritenin emir ve talimatları ya da baskı ve şiddeti doğrultusunda göç etmesidir. Hareketin temeli baskı ve şiddettir ya da yasal zorlamadır. Devletin sosyal ekonomik, güvenlik vb. konularda

9 aldıkları kararların uygulanması sonucunda nüfusta yarattıkları mobilite de güdümlü göçü oluşturur. Keban barajının inşası sırasında bu bölgedeki nüfusun göçe tabi tutulması bu tip göçe örnek olarak verilebilir (Tüfekci 2002) Kitle Göçü Çok sayıda kişinin bir anda göç etmesidir. Savaş, doğal afetler, beslenme kaynaklarının tükenişi vb. nedenlerden kaynaklanmaktadır (Tüfekci 2002) Katkısız Göç Bu göç tipi ile kastedilen mana belli bir zamanda bir ülkenin yada bölgenin aldığı göç oranı ile verdiği göç oranı arasındaki meydana gelen farktır. Bu fark artı ise net giriş, eğer eksi ise net çıkış adı verilir (Tüfekci 2002) Seçimli Göç Göç alan ülkelerin ülkelerine gelen vatandaşlarda belli nitelikleri araması, tercih etmesi yoluyla gerçekleştirilen göçtür (Tüfekci 2002). 6. Türkiye de Göç ve Göç Tipleri Ülkemizde göç kavramı son yıllarda ortaya çıkan bir olgu değildir. Tarihsel süreçte her zaman toplum yapımızda göçler görülmüştür. Yerleşik hayata geçmeden önceki devrelerde atın varlığı sayesinde hızlı hareket yeteneği ile Türkler etrafındaki bölgelere göç etmişlerdir. Hızlı hareket yeteneğine sahip olan Türkler çevrelerindeki toplulukların hiçbir zaman uzun süreli egemenliği altına girmemişlerdir. Uygur devleti ile yerleşik hayata geçilmesi ile birlikte dinamik bünyeli bu unsuru kaybetmeyen Türkler, devletlerin içerlerinde mutlaka hareketli bir grup bulundurmuşlardır. Bu tür hareketli gruplar sayesinde hem iklim koşullarına uygun olarak tarım ve hayvancılık faaliyetlerini sürdürmüşler, hem de nüfus kontrol altında tutularak ülkenin iç ve dış güvenliği sağlanmıştır. Türk topluluklarının dinamik unsuru olan göçler ayrıca Türklerin, anayurtlarından uzak değişik iklim bölgelerinde devlet kurabilmesine, böylelikle tarih sahnesinden silinmemesine yol açmıştır. Türkler bu dinamik unsuru sayesinde değişik coğrafi şartlarda, değişik medeniyet ve etnik bölgelerde, her bölgenin şartlarına ve adetlerine uygun devletler kurabilmiştir. Türk toplumunun bu dinamik yönünün varlığından dolayı çeşitli kesimlerce ileri sürülen Türk kültürün göçebe bir kültür olduğu iddiaları da doğru değildir. Türk medeniyeti göçebe değildir sadece dinamik bir haldedir. Atatürk ün bu konu üzerinde

10 1932 yılında 1. Tarih Kongresinde de belirttiği gibi Bu günün Türk Çocukları biliyor ve bildireceklerdir ki, onlar dört yüzyıllık çadırlı bir aşiretten değil, on binlerce yıllık ari (özgür), medeni yüksek bir ırktan gelen yüksek kabiliyetli bir millettir. Türklerde bu dinamik unsur sebebiyle İmparatorluklar içinde her boy kendi özelliğini korurdu. Gerektiğinde boyların, birkaç gün de tamamen seyyar hale gelebilen, birkaç günde ise tamamen birleşik hareket eden yüce bir güç haline gelen birlikler kurabilme başarıları, onların tamamen göçebe oldukları şeklindeki iddiaları çürütecek niteliktedir. Ayrıca, Türk toplulukları göçleri esnasında ele geçirdikleri toprakları üzerinde adaletli şekilde de davranmışlardır. Tarım ve ticaretle uğraşan yerleşik toplulukları üzerinde söz sahibi olunca, yerleşik düzende dışarıdan gelebilecek tehlikelere karşı onları hakça korumuş karşılığında vergi almışlardır. Eskiye nazaran günümüzde bu hareketli toplulukların sayısı neredeyse yok denecek kadar azdır. Günümüz Türkiye sinde sadece İç Anadolu bölgesinde ve Toroslarda yörük adı verilen hareketli gruplar kalmıştır. Ülkemizde Cumhuriyetin kuruluşundan sonraki yıllarda nüfus değişimleri hariç önemli göçlere rastlanmaz. Bu değişimler ise Lozan Konferansı sebebiyle olmuştur. Türkiye nin gerçek anlamda göç serüveni 1960 lı yıllardan sonra ortaya çıkmıştır. Göç serüveninin başlamasında ise 1950 li yıllarda gerçekleşen toplumsal dönüşüm önem arz etmektedir. 2. Dünya Savaşı sırasında gerçekleştirilen sermaye birikimi ve özellikle ticaret sermayesinin varlığı, çok partili siyasal yaşama geçilmesi, ekonominin dış yardım ve yabancı sermayeye açılması gibi sebeplerle ekonomik ve toplumsal gelişme boyut değiştirmiştir. Bu dönemler itibari ile tarım kesiminde traktör kullanımının artması ve kısmen makineli tarıma geçilmesi, özellikle karayolları olmak üzere ulaşım sektöründeki iyileşmeler sebebi ile kırsal kesimlerden şehirlere akmaya başlayan nüfus ile göç başlamıştır. Ülkemiz, 1960 lı yıllardan itibaren ise, yabancı ülkelerdeki işgücü talebine karşılık olarak on binlerle başlayan, bugün ise sayıları 4.5 milyona yakın insanımızın dış ülkelerde yönelik olarak gerçekleştirdiği göçler ile tanışmıştır. Dış göçlerin mahiyetinin incelenmesinde ise, yabancı ülkelere önceleri geçici olarak ve belli bir miktar para kazanılmasından sonra dönme amacıyla gidilirken, daha sonraları gidilen ülkelerin, gelenlere çalışma izinlerinin yanında, aileleri ile ikamet izni de tanıması ile bu ülkelere kalıcı olarak yerleşme sürecinin içine girildiği görülür. Dış göçlerin geniş çaplı

11 sosyoekonomik etkileri olmuştur. Avrupa ya giden göçmenlerimizin ülkeye gönderdikleri dövizin sağladığı katkının yanında yıllık izinlerde Türkiye nin tercih edilmesi ve batı toplum tipinin yaşam tarzına dair tutumlar, kırsal alanlarda az da olsa model alınan sosyal davranış şekilleri oluşturması bakımından önemlidir. Türkiye de devlet göçlerin yönlendirmesine müdahil olamamış, daha çok gelişmeler karşısında günlük politikalara ve siyasi müdahaleler ile yetinme durumunda kalmış hatta kısmen uyguladığı yanlış politikalar sonucu göçün sebebini oluşturmuştur. Kalkınma programlarında öngörülen hedefler tutturulamamış, imar planları çoğu kez değiştirilmiş, delinmiş, yerel yönetimlerde siyasi ve lobi baskıların sebepleri gibi etkilerle aykırı uygulama örnekleri ile dolu hale gelmiştir. Türkiye de metropol kentlerin yerel yönetimleri, göçlerin mağduru durumuna gelmiştir. Belediye yönetimleri de nüfus esasına göre dağıtılan ödenek ve yardımlardan yararlanmak için seçim zamanlarında değişik yollarla kırsal alandaki nüfusu şehirlere doğru çekmiş gelen kişiler ise artık eski yerlerine dönmeyi düşünmemiştir. Türkiye de toplumsal hayatın ve gündelik hayatın büyük bir kısmına damgasını vurmuş olan göç ve göç hareketlerinde temel çıkış noktası, kırsal alanlardır. Göçün yönü ise kırsal alanlardan şehirlere doğru olmasıdır. Köy, ilçe, belde vb. küçük kırsal yerleşimlerden ya idari olarak bağlı olduğu şehirlere yada gelişmiş sanayi bölgelerine ve illere doğru olan göç hareketi, Türkiye nin temel göç tipidir. Ülkemizde görülen göçleri belli kriterlere göre tasnif edebiliriz. Öncelikli olarak göçün yönü olarak bir ayrım yapıldığında kırsal alanlardan şehirlere doğru, şehirlerden şehirlere doğru, iç bölgelerden sahillere doğru, ve şehirlerden kırsal alanlara doğru olarak sınıflandırabiliriz. Bu sınıflandırmanın içinde en büyük yüzdeyi ülkemizin hakim göç tipi olan kırsal alanlardan şehirlere olan içgöç oluşturmuştur lı yıllardan itibaren ise ülkemiz yabancı ülkelere yönelik göçler ile de tanışmıştır. Ülkemizde Yoğun olarak görülen göçleri aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz (Tüfekci 2002) Mevsimlik göçler Ülkemizde mevsimlik göç diye tabir edilen ve belli bölgelerimizin içsel işgücü gereksinimlerini ve belli sosyo ekonomik ve tarihsel sürecin oluşturduğu göçler (yörük) yoğun olarak görülmektedir. Karadeniz, Çukurova, Ege, Güneydoğu Anadolu da pamuk,

12 fındık, şeker pancarı, çay, tütün gibi belli iş kolları için sık sık bu tür göçler yapılır. Mevsimlik göçler ilkbahar ile yaz dönemlerinde birkaç aylık süre için yapılmaktadır. Ülkemizde mevsimlik olarak yapılan göçlerden bir diğer kısmını ise yörük göçleri denen hareketli toplulukların gerçekleştirdiği göçler oluşturur (Tüfekci 2002) Ġç ve Dış Göç Ülkemizde gerçekleşen göç tiplerinden en önemlileri iç göçler oluşturmaktadır lı yıllardan sonra çok yoğun şekilde iç göç gerçekleştirilmiştir. Bu tarihten önce göçebelik, doğal afetler, siyasal çatışmalar sonucu ortaya çıkan zorunlu göçler haricinde köylülükten, aşiretten ve topraktan kopamama yada kopmama gibi sebeplerle çok az göç olayına rastlanmıştır lı yıllardan itibaren ise başta Almanya olmak üzere Fransa. İsveç, Norveç, Hollanda gibi Avrupa ülkeleri ile Libya, Suudi Arabistan, Kuveyt gibi ülkelere işçi göçü şeklinde dış göç gerçekleştirilmiştir. İç göçlerin sonucunda gecekondulaşma, kentsel işsizlik, sosyal erozyonlar, kamu kaynaklarının yasa dışı tüketimi, köylerin boşalması, üretim kayıpları, hayvancılık ve tarım sektöründe dışa bağımlı hale geliş ve iç üretimin düşüşü gibi önemli etkileri olmuştur (Tüfekci 2002) Yasadışı Göçler Ülkemiz tüm dünyadaki gelişimine paralel olarak 1980 li yıllardan itibaren siyasi ve ekonomik kaygılardan kaynaklanan yasa dışı göçe maruz kalmıştır. Genellikle transit şeklinde doğu ülkelerinden gelen gruplar ülkemiz üzerinden değişiklik yollarla Avrupa ülkelerine geçmeye çalışmaktadır (Tüfekci 2002) Beyin Göçü Türkiye nin eğitilmiş iş gücünü başka ülkelere kaptırması süreci olarak nitelendirebileceğimiz Beyin göçü ülkemizde görülen bir diğer göç şeklidir. Gençlerimiz gittikçe artan bir oranda yabancı ülkelerde yaşama isteği duymaktadır. Ülkemizde üniversite eğitimi alan gençlere yeterli iş sahaları olmayışı sebebiyle uygun çalışma koşulu oluşturulamayınca, genellikle yabancı ülkelere yöneliş başlamaktadır. Bu şekilde ülkemizden yaklaşık her yıl yakın öğrenci değişik yollarla yurt dışına gitmekte ve maalesef geri dönmek konusunda aynı kararlılığı göstermemektedirler (Tüfekci 2002).

13 7. Göç ve sağlık Aşırı ölçüde nüfus birikimine yol açan göçün, bu merkezlerde işsizlik, yerleşim, konut, çevre, altyapı, ulaşım, eğitim ve asayiş sorunları ile birlikte önemli sağlık sorunlarına da yol açtığı yadsınamaz bir gerçektir (Topçu ve Beşer 2006). Bilindiği gibi sağlık sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil fiziksel, sosyal ve ruhsal yönden tam bir iyilik halidir ve günümüzde geleneksel kuramların aksine sağlığın biyo-psiko-sosyal bir yaklaşımla ele alındığı bütüncül bir sağlık görüşü benimsenmektedir. Ayrıca, insanın biyolojik, fiziksel ve sosyal bir çevre içinde ve bu ortamlardaki çeşitli etmenlerin karşılıklı etkileşimi sonucu gelişerek varlığını sürdürdüğü de bir gerçektir. Göç ise insanın içine doğduğu çevreyi bırakıp yeni bir çevreye gitmesidir. Bu nedenle, ani ve hızlı bir çevre değişimi yaratan, böylece sosyal, kültürel ve fiziksel olarak toplumu ve bireyleri etkileyen göç sağlık ve sağlık değişkenleri üzerinde de çok önemli etkilere sahiptir (Topçu ve Beşer 2006). Göç alan bölgelerde yeterli sağlık kuruluşu ve sağlık insan gücünün olmaması, göç edenlerin gelir düzeyinin düşük olması, ekonomik yönden sürekli sıkıntı içinde olmaları, yetersiz beslenmeleri, dil engeli ile karşılaşmaları, sağlık sigortasına sahip olmamaları, geleneksel yaşam kalıplarına sahip olmaları, sosyal ve psikolojik stres gibi faktörler göç edenlerin sağlık koşullarını olumsuz yönde etkilemektedir. Eğitim düzeylerinin de düşük olmasının etkisiyle göç edenlerin sağlık, hastalık konularında yeterli derecede duyarlı ve bilinçli olmadıkları, göç ettikleri yerlerde iş sahibi olma, toplumun bir parçası olabilme, gelecekte daha iyi yaşam koşullarına sahip olma gibi konuları sağlık davranışlarından daha önemli olarak kabul ettikleri bilinmektedir (Topçu ve Beşer 2006). Dünyada ve ülkemizde göç ve sağlık ilişkisinin ele alındığı çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. Hyman ve Gruge (2002) tarafından yapılan çalışmada göç sürecinin uzun vadede sağlığın temel belirleyicilerini (sosyal ve fiziksel çevre, sağlık davranışları, iş ve gelir durumu vb) olumsuz yönde etkileyebildiği, sigara ve alkol tüketimi, yüksek kalorili diet gibi sağlık açısından riskli davranışların göç eden gruplarda yoğun bir şekilde görüldüğü ifade edilmektedir. Uluslararası Göç Örgütü (IOM) tarafından hazırlanan raporda ise göç edenlerin sağlık gereksinimleri olarak, infeksiyon hastalıklarının kontrolü, acil gereksinimlerin karşılanması, zihinsel ve fiziksel sağlık, kronik hastalıklar,

14 kültür ve sağlık inançlarının algılanması ve sağlıkları üzerine etkili olan faktörlerin ortadan kaldırılması olarak ifade edilmektedir. Göç sonucu dünyada artan sağlık sorunlarına ise tüberkülozun tekrar ortaya çıkması, AIDS in yayılması ve SARS virüsü örnek olarak verilmektedir (IOM 2004b). Göç, bu süreci yaşayan herkes için (yetişkin, genç, çocuk, kadın, erkek) sarsıcı bir deneyim olma riskini taşımakta ve tüm bireyler farklı düzeylerde ve farklı yönlerde de olsa bu süreçten etkilenmektedir. Sağlık açısından incelendiğinde göç süreci içerisinde göç eden bireyler birçok stresörle karşı karşıya kalmakta, stresin sağlık üzerindeki negatif etkisine ve stresle başa çıkma mekanizmalarının yetersizliğine bağlı olarak fizyolojik ve psikolojik kökenli birçok sağlık problemi ile karşılaşmaktadırlar. Misra ve ark (2000) ve Topçu (2006) tarafından yapılan çalışmalarda da göç eden kadınların stresle baş etme konusunda diğer bireylere göre daha yetersiz oldukları saptanmıştır. Göç eden bireylerin sağlıklarını olumsuz yönde etkileyen bir çok etken yanında en sık gözlenen ve ölümlere neden olan sağlık sorununun bulaşıcı hastalıklar olduğu ve göç eden bireylerde salgınlar yaparak ölümlere yol açtığı bilinmektedir. Kızamık, ishalli hastalıklar, akut solunum yolu enfeksiyonları, tüberküloz gibi bulaşıcı hastalıklar göç edenlerde daha yaygın olarak görülmekte ve ekonomik koşulların yetersiz olması, beslenme bozukluğu, kötü hijyen ve yetersiz alt yapı olanakları, göç edenlerin bulaşıcı hastalıklara yakalanmalarını kolaylaştırmaktadır. Güneydoğu da göç merkezlerinden biri haline gelen Diyarbakır da yapılan bir çalışmada, bölgede alt yapı hizmetlerinin ve temiz içme-kullanma suyunun yetersizliğine bağlı olarak sindirim sistemi hastalıklarının (parazitoz, ishal, tifo, amipli dizanteri vb.), vektörlerle mücadelenin yapılmamasına bağlı olarak sıtmanın, Türkiye nin diğer yerlerine göre daha fazla görüldüğü saptanmıştır. Bu hastalıklar bilindiği gibi iyi tedavi edilseler bile belirli bir oranda taşıyıcı bırakmaktadırlar. Ancak, göç eden bireyler sağlık güvencesine sahip olmama, yeterli maddi imkanlarının olmaması gibi nedenlerle ilaç alımında büyük sorunlar yaşamakta, tam olarak tedavi olamadıkları içinde taşıyıcı olarak kalmaktadırlar. Bu durumda, bu bölgelerde bir taşıyıcı havuzunun oluşmasına yol açarak salgın riskini sürekli gündemde tutmaktadırlar (İpekyüz 1996). Temel sağlık hizmetinin bir parçası olan ana çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerinin alımı açısından değerlendirildiğinde göç eden bireylerin bu hizmetlerden de

15 yeterince yararlanmadığı görülmektedir. Göç eden kadınlarda, geleneksel kültüre bağlı olarak çocuk doğurmak, sahip oldukları statünün devamı açısından oldukça önemli olarak kabul edilmekte ve inançları nedeniyle aile planlaması hizmetlerinden yararlanma düşük olmaktadır. Bu nedenle, göç eden kadınlar arasında özellikle eğitim seviyesi düşük olan kadınların daha çok çocuk sahibi olduğu, aile planlaması yöntemleri konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları ve buna paralel olarak çocuk aldırma oranının yüksek olduğu bilinmektedir (Topçu ve Beşer 2006). Göç eden bireylerin yaşadığı bölgelerde yapılan çalışmalarda göç eden kadınların doğum öncesi bakım hizmetlerinden yeterince yararlanamadıkları; ekonomik durum, çevre, korku, tanıdık olma gibi sosyo-kültürel ve psikolojik temelli faktörler nedeniyle hastanede doğum yapma oranlarının düşük, evde sağlık personeli olmaksızın yapılan doğum oranlarının ise yüksek olduğu görülmektedir (Topçu ve Beşer 2006). Sağlıksız koşullarda ve yetkin olmayan kişilerle yapılan doğumların ana çocuk sağlığını etkilediği ve ölüm oranlarını yükselttiği bilinen bir gerçektir. Göç eden bireylerin yaşadığı bir bölgede kadınların aile planlaması ile ilgili tutumlarının değerlendirildiği çalışmada, 462 kadından 110 unun çocuğunun öldüğü, yaşları arasındaki kadınların ise %75-80 inin en az bir çocuğunun öldüğü saptanmıştır (Kızılçelik 1996). Göç eden bireylerin beslenme alışkanlıkları değerlendirildiğinde, yeterli ve dengeli beslenmedikleri, ekonomik koşullara ve alışkanlıklarına bağlı olarak daha çok yağ ve karbonhidrat ağırlıklı beslendikleri saptanmıştır. Göç eden bireylerin göçle birlikte fiziksel aktivitelerinin azaldığı, beden kitle indeksinin kadınlarda erkeklere göre daha yüksek olduğu bulunmuştur (Choudry 1998, Özen 1996). Çocuklarda beslenme yetersizliğine bağlı olarak gelişen malnütrisyon, sonu ölümlere varan ciddi sonuçlara neden olan bir sağlık sorunudur. Yapılan çalışmalarda, göç eden bireylerin çocuklarının boy-kilo oranlarının olumsuz etkilendiği ve persantil değerlerinin düşük olduğu saptanmıştır (Ertem 1999, İpekyüz 1996). Göç eden kadınların sağlığı geliştirme davranışlarının değerlendirilmesi amacıyla hemşireler tarafından yapılan çalışmalarda da göç eden bireylerin beslenme davranışlarının yetersiz olduğu belirtilmektedir. Göç eden bireylerde fiziksel rahatsızlıkların yanı sıra psikolojik rahatsızlıkların da görüldüğü bilinmektedir. Bu ruhsal

16 çöküntüden en fazla kadınlar ve çocuklar etkilenmektedir. Kadınlar post travmatik stres bozukluğu, kültürel çatışma, aile rollerinde değişim, aile içi şiddet gibi nedenlerle birçok ruhsal sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca kadınlarda düzensiz adet kanamaları ve kendiliğinden olan düşükler gibi sağlık sorunları sık görülmektedir. Çocuklarda ise korku, içe kapanıklık gibi şikayetlere sık rastlanmaktadır. Göç eden bireylerin sağlığını olumsuz etkileyen bu faktörlerin yanında yerleştikleri bölgelerde sağlık hizmetlerinin yetersiz olması ve var olan hizmetlerin kullanımının düşük olması da sağlık sorunlarının giderek artmasına neden olmaktadır. Yapılan çalışmalarda, sağlık ocaklarının sayıca yetersiz olduğu, hizmet verdiği nüfusun düzenli kayıtlarını tutamadığı, risk altındaki nüfusun sorunlarını saptamakta yetersiz kaldığı, koruyucu sağlık hizmetleri vermesi gerekirken daha çok poliklinik hizmeti sunmaya başladığı ve aşılama oranlarının giderek düştüğü görülmektedir. Bu durum, göç eden bireylerin temel sağlık hizmetlerinden yeterince yararlanamamalarına ve sonuçta önlenebilir sağlık riskleriyle karşılaşmalarına yol açmaktadır (Topçu ve Beşer 2006). Sağlık hizmetlerinin yetersizliği yanında ekonomik koşullar, sağlık güvencesine sahip olmama, yerel hizmetlerin gereksinimlere cevap verememesi, yabancılık, yasalar, ekonomik nedenler, ulaşım, çalışan kadınlar için çocuklara bakacak kimse olmaması, çalışma saatleri, dil engeli gibi nedenlerden dolayı da göç eden bireylerin sağlık hizmetlerinden yeterince yararlanmadıkları bilinen bir gerçektir (Topçu ve Beşer 2006). Bu verilerden de anlaşıldığı gibi göç eden bireyler sağlık hizmetinin çekirdeğini oluşturan temel sağlık hizmetlerinden bile yeterince yararlanamamakta, sosyal eşitlik gereği toplumdaki herkese eşit olarak götürülmesi gereken bu hizmetler göç eden bireylere yeterince ulaştırılamamaktadır (Topçu ve Beşer 2006) Göç Eden Bireylerin Sağlık Sorunları ve Hemşirelik Dünya Sağlık Örgütü, Dünya Bankası ve Uluslararası Göç Örgütü (IOM) için göç eden bireylerin sağlığının korunması ve geliştirilmesi öncelikli konular arasında yer almaktadır (IOM 2005). Göç eden bireylerin sağlık koşullarının geliştirilerek sürdürülmesinde ise birinci basamak sağlık hizmetlerine ve bu hizmetin önemli bir parçası olan hemşirelere çok önemli roller düşmektedir. Çünkü, göç olayı sağlığın korunması ve geliştirilmesi için hemşireler tarafından değerlendirilmesi gereken ve sağlık

17 üzerinde çok önemli etkileri olan biyolojik, çevresel, sosyo-kültürel değişkenleri, yaşam şekillerini, sağlık davranışlarını ve inançlarını etkilemektedir (Topçu ve Beşer 2006). Hemşireler toplumun tüm üyelerini olduğu gibi göç eden bireyleri de öncelikli grup olarak kabul etmeli, sağlıklarının korunması ve geliştirilmesi için öncelikle sağlığı geliştirme davranışlarını değerlendirmelidir. Hemşireler tarafından göç eden kadınların sağlığının geliştirilmesine yönelik gereksinim duyulan alanlar belirlenmeli ve bunlara yönelik girişimlerin başlatılması gerekmektedir. Göç edenlerin davranış, dil, beslenme gibi alanlarda yeni kültüre uyum sağlayıp sağlamaması, ayrımcılığa maruz kalması gibi göçle ilişkili olan kültürel faktörler sağlık hastalık kavramlarının biçimlendirilmesinde ve değerlendirilmesinde çok önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle, bu girişimleri planlarken hemşirelerin başta kültürel farklılıkları dikkate almaları ve göç süreci tarafından etkilenen, sağlık üzerine direkt etkileri olan sosyal ve ekonomik değişkenleri, yaşam biçimlerini, inanç ve değerler sistemini değerlendirmeleri önerilmektedir (Topçu ve Beşer 2006). Sağlığın geliştirilmesindeki beş yaklaşımdan biri olan ve tüm bireyler için geçerli olan destekleyici bir çevre yaratılması yaklaşımı, göç eden bireyler için de uygulanmalıdır. Göç eden bireylerin sağlıklarının geliştirilmesi için çevreleri daha sağlıklı hale getirilmeli, diğer bireylerle iletişim kurmaları sağlanarak karşılaştıkları önyargılar giderilmeye çalışılmalı ve ekonomik olarak çevreleri üzerinde daha fazla kontrole sahip olmaları sağlanmalıdır. Sağlık hizmetlerinin daha kolay ulaşılabilir ve daha az maliyetli hale getirilmesinin de göç eden bireylerin sağlıklarının geliştirilmesinde etkili bir strateji olacağı ifade edilmektedir (Topçu ve Beşer 2006). Sonuç olarak karşı karşıya kaldıkları risk faktörleri nedeniyle göç eden bireyler özellikle de kadınlar ve çocuklar sağlık açısından diğer gruplara göre daha fazla risk altındadır. Göç eden bireylerin ve özellikle kadınların sağlığı geliştirme davranışlarının hemşireler tarafından değerlendirilmesi, göç eden kadınların ve ailelerinin sağlıklarının korunması ve sürdürülmesi açısından önemli olduğu kadar bu gruba yönelik verilecek sağlık hizmetlerinin planlanması açısından da oldukça önemlidir. Bu nedenle birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan hemşirelere, mevcut ve potansiyel sağlık risklerinin belirlenerek göç eden bireylerin sağlıklarının geliştirilmesinde önemli roller düşmektedir (Topçu ve Beşer 2006).

18 DEĞERLENDĠRME SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi Orta Çağ daki göçlerin nedenlerinden değildir? A) Hun ların Orta Asya dan çıkışla başlattıkları göç B) Çin in uygun iklim koşulları C) İslamiyet in yayılışı D) Yeni buluş ve icatlar E) Üretimin artması 2.Aşağıdakilerden hangisi Yeniçağ daki göçlerden değildir? A) Uluslar arası işçi göçleri B) Yasadışı göçler C) İçgöçler D) Kitle göçü E) Beyin göçü 3.Aşağıdakilerden hangisi göçün çekici faktörlerinden değildir? A) Karayollarının yapılması B) Yeni iş olanakları ve yüksek ücret C) Gıda maddelerinin bol ve çeşitli oluşu D) Konut imkânı E) Toplumsal güven ve huzurun var olması 4.Aşağıdakilerden hangisi temelli yerleşme amaçlı nüfus hareketidir? A) İçgöç B) Dışgöç C) Mevsimlik Göç D) Daimi Göç E) İradi Göç

19 5.Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye de göçün başlamasında önemi olan toplumsal dönüşüm unsurlarından değildir? A) I. Dünya Savaşı sırasında gerçekleştirilen sermaye birikimi B) Çok partili siyasal yaşama geçilmesi C) Ekonominin dış yardım alması ve yabancı sermayeye açılması D) Tarım kesiminde traktör kullanımının artması ve kısmen makineli tarıma geçilmesi E) Ulaşım sektöründeki iyileşmeler 6.Aşağıdakilerden hangisi göç alan bölgelerde sağlığı olumsuz etkileyen faktörlerden değildir? A) Yeterli sağlık kuruluşu ve sağlık insan gücünün olması B) Göç edenlerin gelir düzeyinin düşük olması C) Yetersiz beslenme D) Dil engeli E) Geleneksel yaşam kalıpları CEVAPLAR 1. E 2. D 3. A 4. C 5. A 6. A

20 YARARLANILAN KAYNAKLAR 1. Demir G (1996). Göç nedenleri ve göç edenlerin beklentilerindeki gerçekleşme durumu. ΙΙ. Ulusal Sosyoloji Kongresi Kitabı. Ankara. Devlet İstatistik Enstitüsü International Organization for Migration (IOM) (2004a). Glossary on migration 3. Mutluer M (2003). Uluslararası Göçler ve Türkiye. İstanbul, Çantay Kitabevi 4. Gündüz M, Yetim N (1996). Terör ve göç. ΙΙ. Ulusal Sosyoloji Kongresi Kitabı. Ankara. Devlet İstatistik Enstitüsü Gün Z (2002). Ergen ruh sağlığı ve göç. Yüksek Lisans Tezi,İzmir, Ege Üniversitesi 6. Türkaslan N (1996). Bursa da meskun Bulgaristan göçmenlerinin ekonomik durumları üzerine bir inceleme. ΙΙ. Ulusal Sosyoloji Kongresi Kitabı. Ankara. Devlet İstatistik Enstitüsü Tüfekci S (2002). Kırsal kesimlerden büyükşehirlere göç ve göçün aile yapısında meydana getirdiği değişiklikler. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. 8. Güvenç B (1993). İnsan ve Kültür, Remzi Kitabevi, İst Topçu S, Beşer A (2006). Göç ve sağlık. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 10(3) Ertem M (1999). Göç ve bulaşıcı hastalıklar: Toplum ve Hekim, 14(3): World Health Organization (1978). Alma Ata Bildirisi en/ws-09-2.htm 12. Kızılçelik S (1996). Mersin e göç etmiş insanların sağlık koşulları üzerine bir çalışma. ΙΙ. Ulusal Sosyoloji Kongresi Kitabı. Ankara. Devlet İstatistik Enstitüsü International Organization for Migration (2005). World Migration. 14. Hyman I, Gruge S (2002) A review of theory and health promotion strategies for new ımmigrant women: Canadian Journal of Public Health, 93(3): International Organization for Migration (2004b). Health and migration seminar report of meeting

21 16. Misra R, Patel T G, Davies D, Russo T (2000) Health promotion behaviors of Gujurati Asian İndian ımmigrants in the United States: Journal of Immigrant Health, 2(4): Topçu S (2006). Göç Eden ve Göç Etmeyen Kadınların Sağlığı Geliştirme Davranışlarının Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi 18. İpekyüz N (1996) Güneydoğu da iç göç tartışmaları ve sağlık boyutu: Toplum ve Hekim, 11(74): Özen S (1996). Kentleşme sürecinde sağlık problemleri ve politikaları. ΙΙ. Ulusal Sosyoloji Kongresi Kitabı, Ankara. Devlet İstatistik Enstitüsü Choudry U K (1998) Health promotion among immigrant women from India living in Canada: Journal of Nursing Scholarship, 30(3): ÖNERĠLEN KAYNAKLAR 1. Sağlam S (2006). Türkiye 'de İç Göç Olgusu ve Kentleşme. Hacettepe Üniversitesi Türkiye Araştırmaları Enstitüsü, Türkiye Araştırmaları Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) Göç İstatistikleri (2004) Genel Nüfus Sayımı Göç İstatistikleri. 52: Kocaman T, Bayazıt S (1993). Türkiyede İç Göçler ve Göç Edenlerin Sosyo- Ekonomik Nitelikleri, Ankara, DPT Yayınları.