egzersiz 2007 Sayı 1 No: 2

Transkript

1 egzersiz 2007 Sayı 1 No: 2 1 Süleyman Dimerel Üniversitesi Spor Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi 2007 Sayı 12 No: No: 11

2 Süleyman Demirel Üniversitesi Spor Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi tarafından yayımlanan hakemli bilimsel dergidir. Editör Metin Lütfi Baydar Yardımcı Editörler Ali Erdoğan Ahmet Ertat Ege Üniversitesi Ali Murat Zergeroğlu Ankara Üniversitesi Alp Çetin Hacettepe Üniversitesi Barbaros Baykal Süleyman Demirel Üniversitesi Bedrettin Akova Uludağ Üniversitesi Burak Kunduracıoğlu Ankara Üniversitesi Bülent Ülkar Ankara Üniversitesi Cem Bediz Dokuz Eylül Üniversitesi Cengizhan Özgürbüz Ege Üniversitesi Çetin İşleğen Ege Üniversitesi Emin Ergen Ankara Üniversitesi Erdal Zorba Muğla Üniversitesi Fadıl Özyener Uludağ Üniversitesi M. Ferit Acar Ege Üniversitesi Cem Çetin Danışma Kurulu Fatih Kılınç Jani Lappalainen University of Kuopio, Finlandiya Mahmut Nedim Doral Hacettepe Üniversitesi Mehmet Günay Gazi Üniversitesi Nevres Hürriyet Aydoğan Süleyman Demirel Üniversitesi Osmo Hanninen University of Kuopio, Finlandiya Rüştü Güner Ankara Üniversitesi Sadi Kurdak Çukurova Üniversitesi Taner Aydın GATA Tolga Aydoğ Hacettepe Üniversitesi Ufuk Şekir Uludağ Üniversitesi Vecihi Kırdemir Süleyman Demirel Üniversitesi Yaşar Sevim Gazi Üniversitesi Yavuz Taşkıran Kocaeli Üniversitesi Yavuz Yıldız GATA

3 İçindekiler Sporcularda Dental Travma 6 Dental Trauma Of Atheletes Ayşe Diljin KEÇECİ Kontakt Sporlarda Dental Travmadan Korunma 16 Prevention Of Dental Trauma In Contact Sports Ayşe Diljin KEÇECİ Düzenli Egzersiz Yapan Sporcularda ve Sedanterlerde Gliserol Takviyesinin 22 Bazı Hematolojik Parametreler Üzerine Etkisi The Effects of Glycerol Supplement on Various Hematologic Parameters in Sedentaries and The Athletes who Exercise Regularly Süleyman PATLAR, Ercan KESKİN Bayan Voleybolcularda Diz Kas Kuvvetinin Sıçrama Yüksekliğine Etkisi 36 The Effect of Knee Muscle Strenght on Jumping Height In Female Volleyball Players Beyza ŞİMŞEK, Hayri ERTAN, Ahmet Salim GÖKTEPE, Kamil YAZICIOĞLU Aerobik Antrenman Programının Üniversite Örencilerinin Bazı Solunum ve 44 Dolaşım Parametreleri ile Vücut Yağ Oranı Üzerine Etkisi Effects Of Aerobic Training Program on Respiration Circulation and Body Fat Ratio Of University Students Kadir GÖKDEMİR, Hürmüz KOÇ, Oğuzhan YÜKSEL Takım Doktorluğunda Yeni Ufuklar Sempozyumu ndan izlenimler 50 Sports Medicine and New Horizons, April 27-28, 2006 Cem ÇETİN, Ali ERDOĞAN

4 4egzersiz Sayı 1 No: 2 4 egzersız çevrimiçi dergi Süleyman Demirel Üniversitesi Spor Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi tarafından yayımlanan hakemli bilimsel dergidir. Yayın Kurulu Editör Prof. Dr. Metin Lütfi Baydar Yardımcı Editörler Doç. Dr. Cem Çetin Yrd. Doç. Dr. Ali Erdoğan Yrd. Doç. Dr. Fatih Kılınç Dergi Sekreteryası ve Redaksiyon Dr. Celal Akgün Dr. Canan Gönen Aydın Grafik Tasarım ve Uygulama Rıza Kaçamak Web Destek Mehmet Albayrak Ümit Albayrak Adres Süleyman Demirel Üniversitesi Spor Bilimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi Tenis Kulübü, Batı Kampüs, Isparta Telefon : Web : e-posta : egzersiz@sdu.edu.tr

5 Değerli Türk Spor Bilim insanları, Yaklaşık bir yıllık bir süreçte alt yapısını oluşturduğumuz dergimizin ilk sayısını sizlerle paylaşmaktan büyük mutluluk duymaktayız. Derginin hazırlanması aşamasında, yeterli sayıda ve kalitede araştırmaya ulaşmakta yaşanılan güçlük nedeniyle gecikme olmuştur. Tarafımızdan kaynaklanmayan bu gecikmenin anlayışla karşılanacağını düşünüyorum. Bu projenin ortaya konmasında emeği geçen tüm yayın kurulu elemanlarımızı tebrik ediyor, değerli danışma kurulu üyelerimize ve çalışmalarını bizlerle paylaşan değerli araştırmacılara teşekkür ediyorum. Spor Bilimleri alanında önemli bir katkı oluşturacağını düşündüğümüz çevrim içi Egzersiz Dergisine ilgi ve desteğinizi bekler, çalışmalarınızda başarılar dilerim. Saygılarımla, Prof. Dr. Metin Lütfi BAYDAR Editör egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 Editörden... Editörden... Editörden... 5

6 Effects Of Football Matches On Lipid Peroxidation And Antioxidant In Blood Of Soccers Nuray Oztasan*, Yücel Ocak**, Ismail Kucukkurt***, Lütfi Akgün*, Abdullah Eryavuz*** * Department of Physiology, Faculty of Medicine, Afyon Kocatepe University, Turkey ** Department of Sports, Faculty of Sports and Training, Afyon Kocatepe University, Turkey *** Department of Physiology, Faculty of Veterinary Medicine, Afyon Kocatepe University, Turkey nurayoztasan@hotmail.com Abstract We investigated effects of soccer play as competion sport on lipid peroxidation and antioxidant levels in blood of young male soccer players.. Seventeen young male volunteers were used in this study. Volunteers have no clinical complaints and problems. They played football at least 4 years. Blood samples were taken from the volunteers before and after soccer. Lipid peroxidation levels as malondialdehyde (MDA), antioxidant activity (AOA), methemoglobin, total cholesterol, tryglycerides total nitric oxide (NO) and glucose levels were measured in the plasma samples. MDA and glucose levels at beginning of the sport were lower (P< 0.05) than in end of the competition although trigliserid level was no significant lower in the end of the competition compared to the begining competition. There were no change in antioksidan activities, NO, urea and methemoglobin levels. In conclusions, these data demonstrate that lipid peroxidation increases in the plasma of soccer without effecting antioxidant activities. Hence, antioxidats supplementation may play a role against oxidative stres in plasma of soccer players Key words: Competition sport, MDA, plasma antioxidant activity, Methemoglobin, nitric oxid

7 egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 20 Introduction For most animals, mobility is essential for survival. An elevated metabolic rate as a result of exercise can dramatically increase oxygen consumption in the locomotive muscles and heart as well as other tissues (Gül et al. 2006). In addition during exercise; the process of delivering the oxygen to working muscles may actually result in damage to polyunsaturated fatty acids in membrane structures. This has been documented by numerous investigations demonstrating increases in by-products of lipid peroxidation following exercise (Chevion et al. 2003). Long-term physical exercise of moderate intensity has been demonstrated to increase the longevity of rats, however, a considerable number of studies have demonstrated that oxidative stress can occur following a bout of exercise (Ramel et al. 2004). A number of potential pathways exist for exercise-related oxidant production. Oxygen consumption can increase several-fold with exercise; (Tsai et al. 2001). During intense exercise, fibers in active muscles may become hypoxic. During ischemia, xanthine is formed via anaerobic metabolism of ATP and xanthine dehydrogenase is converted to xanthine oxidase. During reperfusion, with the resulting increase in oxygen load, xanthine oxidase still converts hypoxanthine to uric acid, but utilizes oxygen as the electron acceptor forming superoxide. Muscle mitochondria undergo increased uncoupling and superoxide generation with increasing temperatures. Therefore exercise-induced hyperthermia may cause oxidative stress (Tonkonogi et al. 2000). Auto-oxidation of oxyhemoglobin to methemoglobin results in the production of superoxide and the rate of formation of methemoglobin can increase with exercise (Deaton et al. 2003). The benefit of exercise in promoting good health and preventing various diseases is well known (Brites et al. 1999). However, chronic exercise also represents a form of oxidative stress to the organisms and therefore can alter the balance between pro-oxidants and antioxidants (Li Li, 1999). Considering that the physical activity and exercise physiology practices are performed to increase performance and capacity (Bloomer et al. 2004). Although there are many studies dealing with some antioxidant enzymes and plasma antioxidant activity (AOA) on blood of sucer [Brites et al., 1999; ], little data is available on the blood lipid parameters and antioxidant levels of soccer players. Aim of the current study was to test the football competetion and its possible beneficial effect on antioxidantive defense system by evaluating lipid profile included triglycerides (TG), total cholesterol (Chol), lipid peroxidation ( as plasma MDA and AOA), nitric oxide (NO), urea and glucose levels in the bood of soccer players. MATERYAL AND METODS Subjects In the present study, seventeen male football players under regular training between the ages of 20 and 22, and within a weight range of kg. were used, The subjects were selected from l university physical education students, who gave their written consent prior to participating in this study after design and risk had been described to them. The subjects had no major medical illnesses. They were physically active but not involved in regular high athletic training such as endurance. No subject reported sedative use within the 6 months prior to the study and none was taking antioxidant compounds, including vitamins and medications (anti-inflammatory agents). This study was approved by the Ethical Committee for Research on Human Subjects in Afyon Kocatepe University. (Afyon, Turkey) and conformed to the guidelines of the Helsinki Conference for research on human subjects. Blood sampling The basal venous blood was drawn from all subjects participating in this study just before the competition and immediately after the competition. The bood samples were collected in regular heparinized vacutainer tubes and then plasma samples were obtained by centrifugation of the blood samples at 1500 g for 10 min. Plasma was used determine plasma, malondialdehyde (MDA), antioxidant activity, methemoglobin, total kolesterol, tryglycerides ve glucose levels.

8 Methods Plasma methaemoglobin concentrations were analyzed immediately after the blood samples are collected aand its level was measured spectrophotometrically according to Fairbanks and Klee (1987). MDA was estimated according to method of Draper and Hardley (1990) which is based on the coupling MDA with thiobarbituric acid. Plasma antioxidant activity (AOA) was measured according to method of Koracevic et al. (2001). Briefly, a standardised solution of Fe EDTA complex reacts with hydrogen peroxide by a Fenton-type reaction, leading to the formation of hydroxyl radicals. Nitric oxide metabolites (nitrates+ nitrites, NO ) were assayed in plasma by colorimetric method of Griess (Miranda et al. 2001). Total protein, total cholesterol, glucose and triglycerides levels were measured using the commercially available assay kits (TECO Diagnostics, California, USA). Statistical analyses of data from the experiment were analyzed with SPSS statistical software (SPSS for Windows; Release Standart Version) using paired t test. Results For all subjects, MDA and glocose concentrations increased after exercise(p<0.05). A statistically significant increase in the activity of MDA and glucose were observed; on the other hand, no statistically significant change in AOA, Cholesterol, Cholesterol, urea, methb and NO metabolite were observed after the exercise period (Table 1). Metheamoglobin levels showed a slight increase after the exercise (before: 2,22±1.02, after: 2.37±2.03) but the difference was insignificant (Table 1). Discussion Several studies have examined the effects of acute exercise on changes in amount of antioxidants in the blood and changes in direct indicators of lipid peroxidation to provide information on oxidative stress induced by exercise. In the present study, the MDA concentration in the blood of footballer increased after the football competition period (Table 1) as in agreement with previous results reported that trained men who were exercised to 80km race increased the MDA concentration in the blood after exercise (Clarkson et al. 2000). Aldehydes, especially the MDA have been frequently used as a marker of lipid peroxidation induced by oxidative stres in response to exercise, thus the being mesured of the MDA concentration in the blood by spectrophotometric methods is the most common method used to asses the lipid peroxidation induced by the free radicals. Our results indicated that the football competition caused an enhanced production of free radicals in the footboller. A number of studies have demonstrated that the MDA concentration increases in the blood of sportman after exercise or sportive competitions (Vasankari et egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 21 Table 1. Biochemical Measuruments before and after the football competition (mean and standard deviation) Before competition After competition P-value AOA (mmol/l) 1,77±0,16 1,78±0,40,830 MDA (nmol/ml) 7,24±0,14 7,74±0,24,048 NO x (µmol/l) 28,93±1,15 27,68±1,83,515 Cholesterol (mg/dl) 85,09±6,30 93,25±7,53,421 Trigliserid (mg/dl) 155,01±23,30 123,98±18,35,161 Glucose (mg/dl) 160,24±9,02 204,02±10,77,002 Urea (mg/dl) 48,94±2,28 47,41±2,86,487 Methemoglobin (%) 2,22± ±2.03,015

9 egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 22 al. 2000). Also used as an indicator of oxidative stress is total antioxidant capacity. There have been studies for exercices at different types and intensities (Defaux et al. 1997). For acut exercices it has been observed that AOA level does not change; whereas, MDA level increases after physical activity. Similarly, no AOA change (for the sample after competition) is observed at our study (Table 1). It is also possible that the intensity and/or the duration of exercise performed in the present study was not great enough to produce a significant increase in MDA and AOA. The primary function of red blood cells is to maintain aerobic metabolism by transporting oxygen to, and carbon dioxide from, body tissues. The iron atom of the heme molecule must be in the ferrous (+2) oxidation in order for this to occur. Certain chemical processes within the cell oxidize the ferrous iron to the ferric (+3) state. This molecule is known as methemoglobin and is unable to bind oxygen, or carbon dioxide, and is not dissociable. Methemoglobin formation is not only affected by nitrite but also by other factors such as rate of methemoglobin reductase, abnormalities of the hemoglobin itself, or oxidant chemicals. Auto-oxidation of oxyhemoglobin to methemoglobin results in the production of superoxide and the rate of formation of methemoglobin can increase with exercise (Deaton et al. 2003). In the present stduy, the methemoglobin level in the blood of footboller after footboll competition elevated similarly the increases of MDA concentration. This result showed that an enhanced production of free radicals caused the methemoglobin formation in the blood of the footboller. Nitric oxide (NO) released by endothelial cells is an important regulator of vascular function. However, excess NO production may cause damage in cells because of being a free radical with vasodilatory properties of NO (Sainz et al. 2005). After the marathon race, metabolic products of NO in plasma of the marathon racer increased up to 1.6 fold, probably due to increased inducible NO synthase expression and NO synthesis in peripheral leukocytes (Pawloski et al. 2001). In the present study, there have been no significant changes on metabolic products of NO (Tab. 1) most probably due to being lower duration and intensity of football matches than marathon races. Many studies on the effects of physical activity on lipid mobilization are found during the literature investigation. Aguilo et al. (2003) reported that the mobilisation of serum triglyceride observed after exercise is related to the release of free fatty acids from the periphery, mainly due to considerable energy expenditure during the cycling stage. In the present study, it has been observed that intensive exercise does not effect the triglyceride and total cholesterol levels for people performing regular exercise (Tab. 1). An increase in cholesterol levels has been observed after acute exercise, but not after choronic exercise (Aguilo et al. 2003) which agrees with our results, because maximal exercise is acute exercise (Short term and high intensity). Excess physical exercise is one of the main causes of increased free radical production and has an important role in hyperglycemia and enhanced lipid mobilization (Gambelunghe et al. 2001). Catecholamine metabolism, which is also increased by exercise and free faty acid, may also participate in the formation of lipid peroxides (Özbay et al.2001). Another aim of this study was to examine the effects of changes in plasma glucose during football competition. As observed in previous studies, plasma glucose concentrations are increased as a result of physical exercise. In conclusion, our results showed that a high competition sport leads to an increased lipid peroxidation, unchanged antioxidant activity and elevated methemoglobin level for football players. This may indicate that the oxidant-antioxidant balance is changed by intensive exercise even if people make regular physical exercise. We suggest that, consumption of natural antioxidants before intensive exesrcises would have a positive effect on being decreased the harmfull of effects of oxidative stress to the cells.

10 References 1. Aguilo, A., Tauler, P., Pilar, GM., Villa, G., Cordova, A., Pons, A., (2003). Effect of exercise intensity and training on antioxidants and cholesterol profile in cyclists. J Nutr Biochem. 14: Bloomer, RJ., Goldfarb, AH., (2004). Anaerobic exercise and oxidative stress: a review.can J Appl Physıol. 29: Brites, FD., Evelson, PA., Garci, M., Christiansen, A., Nicol, AF., Basi, AJ., Wikinski, RW., LIesuy, SF., (1999). Soccer Players Under Regular training show oxidative stress but an improved plasma antioxidant status. Clın Sci. 96: Chevion, S., Moran, DS., Heled, Y., Shani, Y., Regev, G., Abbou, B., Berenshtein, E., Stadtman, ER., Epstein, Y., (2003). Plasma antioxidant status and cell injury after severe physical exercise. Proc Natl Acad Sci USA. 29: Clarkson, PM., Thompson, HS., (2000). Antioxidants: what role do they play in physical activity and health? American JClin Nutr. 2: Deaton, CM., Marlin, DJ., (2003). Exercise-associated oxidative stres. Clin Tech Equine Prac. 2: Draper, HH., Hardley, M., (1990). Malondialdehyde determination as index of lipid peroxidation. Methods Enzymol. 186: Dufaux, B., Heine, O., Kothe, A., Prinz, U., Rost, R., (1997). Blood glutathione status following distance running. Int J Sports Med.18: Fairbanks, VF., Klee, GG., (1987). Biochemical aspect of haematology. In: Tietz, N.W. (Ed.), 10. Fundamentals of Clin Chem, third ed., Saunders, Philadelphia Gambelunghe, C., Rossi, R., Micheletti, A., Mariucci, G., Rufini, S., (2001). Physical exercise intensity can be related to plasma glutathione levels.j Physiol Biochem. 57: Gül, M., Demircan, B., Taysi, S., Oztasan, N., Gumustekin, K., Siktar, E., Polat, F., Akar, S., Akcay, F., Dane, S., (2006). Effects of endurance training and acute exhaustive exercise on antioxidant de fense mechanisms in rat heart. Comp Bioch and Physio. 143: 239. Koracevic, D., Koracevic, G., Djordjevic, V., Andrejevic, S., Cosic, V., (2001). Method for the measurement of antioxidant activity in human fluids. J Clin Pathol. 54: 356 Li Li, Ji., (1999). Antioxidants and Oxidative Stress in Exercise. Proceed Soc Exp Bio med. 222: 283. Miranda, KM., Espey, MG., Wink, DA., (2001)...Nitric Oxide. 5: 62. Özbay, B., Dülger, H., (2002). Lipid peroxidation and antioxidant enzymes in Turkish population: relation to age, gender, exercise, and smoking. Tohoku J Exp Med. 197: 119. Pawloskı, JR., Hess, DT., Stamler, JS., (2001). Export By Red Blood Cells Of Nitric Oxide Bioactivity. Nature. 409: 622. Ramel, A., Wagner, KH., Elmadfa, I., (2004). Plasma antioxidants and lipid oxidation after submaximal resistance exercise in men. Eur J Nutr. 43: 2. Sainz, J., Wangensteen, R., Rodriguez, GL., Moreno, JM., Chamorro, V., Osuna, A., Bueno, P., Vargas, F., (2005). Antioxidant enzymes and effects of tempol on the development of hypertension induced by nitric oxide inhibition. Am J Hypertens. 18: 871. Tonkonogi, M., Walsh, B., Svensson, M., Sahlin, K., (2000). Oxidative DNA damage in human peripheral leukocytes induced by massive aerobic exercise. J Physio. 528: 379. Tsai, K., Hsu, KM., Cheng, H., Liu, TY., Hsu, CF., Kong, CW., (2001). Oxidative DNA damage in human peripheral leukocytes induced by massive aerobic exercise.free Radic Biol Med. 31: Vasankari, T., Lehtonen, VM., Möttönen, T., Ahotupa, M., Irjala, K., Heinonen, O., Leino, A., Viikari, J., (2000). Reduced mildly oxidized LDL in young female athletes. Atherosclerosis. 2: 399. egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 23

11 Sporcuların Egzersiz Sonrası Denge Performanslarının Karşılaştırılması Ë The Comparison of Athletes Balance Performance After Exercise Nurtekin ERKMEN *, Sibel SUVEREN **, A. Salim GÖKTEPE ***, Kamil YAZICIOĞLU *** * Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Konya ** Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Ankara *** G.A.T.A., T. S. K. Rehabilitasyon ve Bakım Merkezi, Ankara nurtekinerkmen@yahoo.com Özet Bu araştırmada, farklı branşlara sahip sporcuların denge parametrelerinin karşılaştırılması ve bu parametrelerin egzersiz sonrasındaki değişiminin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmaya halen aktif olarak spor yapan ve çalışmaya gönüllü olarak katılan 13 basketbolcu, 9 jimnastikçi ve 13 futbolcu dahil edilmiştir. Deneklerin yaş, boy ve vücut ağırlığı ortalamaları sırasıyla basketbolcularda; yıl, cm ve kg, jimnastikçilerde; yıl, cm ve kg, futbolcularda; yıl, cm ve kg dı. Deneklerin denge ölçümleri KAT 2000 (Kinesthetic Ability Trainer) stabiliometre ile gerçekleştirildi ve ölçümler egzersiz öncesi ve sonrasında iki kez uygulandı. Egzersiz protokolü olarak Bruce koşu bandı protokolü uygulandı. Egzersiz sırasında metabolik ölçümler SensorMedics 2900c metabolik ölçüm aleti ile gerçekleştirildi. Verilerin istatistiksel değerlendirilmesinde SPSS for Windows 11.0 paket programı kullanıldı. Branşlar arası karşılaştırmalarda Kruskal Wallis H-testi ve farklılığın kaynağını tespit etmek için Mann Whitney U-testi uygulandı. Ön-son test denge skorlarının karşılaştırılmasında Wilcoxon testi uygulandı. Sonuçlar 0.05 anlamlılık düzeyinde değerlendirildi. Uygulanan egzersiz sonrasında; dominant bacak statik denge skoru, basketbol ve jimnastik branşları için anlamlı düzeyde farklı bulunurken (p 0.05), futbol branşında anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir (p>0.05). Nondominant bacak ön-son test statik denge skorlarının karşılaştırılması sonucunda anlamlı bir farklılık olmadığı belirlenmiştir (p>0.05). Çift bacak statik denge skorları; ön-son test ortalama değerleri basketbol için anlamlı düzeyde farklılaşma görülürken (p<0.05), jimnastik ve futbol branşlarında anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir (p>0.05). Dinamik denge skorları incelendiğinde, egzersiz sonrasında ortalama değerler sadece basketbol branşı için anlamlı bir farklılık gösterirken (p<0.05), jimnastik ve futbol branşları için anlamlı bir farklılık belirlenmemiştir (p>0.05). Sonuç olarak, jimnastikçilerin denge performanslarının basketbolculardan daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Jimnastikçilerin denge yetisinin sadece dinamik dengede futbolculardan daha gelişmiş olduğu bulunmuş, statik dengeyi sürdürme ise iki branş için de farklılık bulunmamıştır. Basketbol ve jimnastikçilerin dominant bacağa ait denge performanslarında egzersiz sonrasında düşüş görülürken futbolcularda performans değişimi görülmemiştir. Dinamik denge performansı egzersiz sonrasında sadece basketbolcularda değişmiştir. Anahtar Kelimeler: Denge, Egzersiz, KAT 2000 Abstract The aim of this study was to compare the balance parameters of the sportsmen who are in different branches and to determine the change of these parameters after the exercise. In this study, 13 basketball players, 9 gymnastics and 13 football players were included, who are still active players and volunteered to join. The average age, height and weights of the subjects were, in basketball players; years, cm and kg, in gymnastics; years, 173,44 cm and kg, and in football players; years, 174,39 cm and kg. Dominant leg, nondominant leg, both leg and dynamic balance measurements of the subjects were analyzed with KAT 2000 (Kinesthetic Ability Trainer) stabiliometer and the measurements were done twice before and after the exercise for each of the parameters. Bruce protocol was applied for the exercise protocol. For the metabolic measurements during the exercise Sensor Medics 2900c metabolic measurement device was used. SPSS for Windows package program was used in the statistical evaluation of the datum. For the comparison among the branches, Kruskal Wallis H-test and to determine the source of the difference, Mann Whitney U-test was applied. Wilcoxon test was applied in the comparison of pre and post test balance scores. Level of significance was set at After the applied exercise; while the dominant leg static balance score was found different (p 0.05) for basketball and gymnastics branches, no significantly difference was determined in football branch (p>0.05). In the result of the comparison of nondominant leg pre and post test static balance scores, it was determined that there was no significantly difference. (p>0.05). Both leg static balance scores; while differentiation was seen in meaning levels for basketball players in pre and post test average values (p<0.05), any significanly difference could not been determined in gymnastics and football branches. (p>0.05). When the dynamic balance scores were examined, while the average values show a significantly difference just for the basketball branch (p<0.05), any significantly difference could not been determined in gymnastics and football branches. As a result, it has been determined that the balance performances of the gymnasts were higher than basketball players. The ability of balance of gymnasts was found advanced according to the football players just in dynamic balance, but carrying on the static balance was not found differently in both of these two branches. It was seen a decrease on the balance performances of the dominant leg of basketball players and gymnasts after the exercise, but any performance change was not seen on football players. Dynamic balance performance changed after the exercise just on basketball players. Key words: Balance, Exercise, KAT 2000

12 Denge, bir çok duyusal, motor ve biyomekaniksel bileşenlerin koordine edilen aktivitelerini içeren karmaşık bir süreçtir (Nashner, 1997). Denge üzerindeki çevresel bileşenler somatosensoriyel, vizüel ve vestibüler sistemleri içerir. Merkezi sinir sistemi bu sistemlerden gelen çevresel girdileri birleştirir, vücut pozisyonu ve destek tabanı üzerinde postürü kontrol etmek için bir çok uygun kassal cevapları seçer (Nashner ve ark 1982, Shumway- Cook ve Woolacott 2001). Özel bir pozisyonda veya hareket sırasında postür ve dengenin sürdürülmesi ve kontrol edilmesi fiziksel aktivite için temeldir (Shumway- Cook ve Woolacott 2001). İnsanın denge sağlamadaki yeteneği, diğer motor sistemlerin gelişmesinde belirleyici bir faktör olarak tanımlanabilir (Aksu 1994). Sporda denge ise iç ve dış girdilerin bütünleştirilmesini gerektirir (Irrgang ve ark. 1994). Üst düzey sporcuların branşı ile bağlantılı olarak gelişen denge kontrolü sergiledikleri belirtilmektedir. Uzun bir zaman periyodunda bir spor öğrenme ve antrenman yapmak günlük yaşam aktivitelerinde dinamik ve statik postüral kontrolün etkinliğini geliştirir (Perin ve ark 2002). Elit sporcular, branşlarının gereklerine göre postürü düzenlemek için kesin duyusal bilgiyi baskın olarak kullanırlar (Perin ve ark 1998, Vuillerme ve ark 2001). Örneğin tecrübeli jimnastikçilerde vücut oryantasyonu için somatosensoriyel işaretler, otolitik işaretlerden daha fazla bilgilendiricidir (Bringoux ve ark 2001), oysa uzman dansçılarda postür düzenlenmesinde görme güçlü bir unsurdur (Golomer ve ark 1999). Motor kontrolün azalmasına yol açan merkezi ve çevresel düzeylerde meydana gelen farklı fizyolojik mekanizmaların bir kombinasyonu yorgunluğa sebep olur (Noakes 2000). Yorgunluk, eklemlerin proprioseptif ve kinestetik özelliklerini zayıflatır, kas iğciği deşarj eşiğini arttırır. Bu durum eklem duyarlılığının değişmesi sonrasında afferent geri bildirimi bozar (Vuillerme ve ark 2001). Bu yüzden, yorucu egzersizin postüral kontrolde bir etkiye sahip olacağı hipotezi akla uygundur (Shumway-Cook ve Woolacott 2001). Egzersizin denge performansına etkilerini inceleyen çalışmalar da farklı egzersiz protokolleri uygulanmıştır. Bu çalışmada ilk olarak, üç ayrı spor branşının gerektirdiği denge düzeylerinin tespit edilmesi hedeflenmiştir. Çalışmanın diğer hedefi ise sporcuların anaerobik eşik düzeylerini aştıkları egzersiz şiddetine kadar sürdürdükleri, yoğunluğu kademeli olarak artan bir egzersiz sonrasında branşlara göre denge düzeyi değişiminin belirlenmesidir. Gereç ve Yöntem Bu araştırmaya; basketbol, jimnastik ve futbol branşlarından halen aktif olarak spor yapan 35 erkek sporcu dahil edildi. Basketbolcular (n:13); yıl yaş ortalaması, cm boy ortalaması ve kg vücut ağırlığına, jimnastikçiler (n:9); yıl yaş ortalaması, cm boy ortalaması ve kg vücut ağırlığına, futbolcular (n:13); yıl yaş ortalaması, cm boy ortalaması ve kg vücut ağırlığına sahiptiler. Denekler, araştırmaya gönüllü olarak katılmışlardır ve son bir yıl içerisinde nörolojik hastalık, vestibülervisual rahatsızlık ve son 6 ay içerisinde ciddi bir alt ekstremite sakatlığı geçirmemiş bireylerden seçilmişlerdir. Bu durum deney öncesinde bireylere verilen bir bilgi formu ile sorularak tespit edilmiştir. Araştırma, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Türk Silahlı Kuvvetleri Rehabilitasyon ve Bakım Merkezi performans laboratuarında gerçekleştirilmiştir. Denge Ölçümleri: Denge performansını tam olarak yansıtabilen stabilometre araçlarının bir versiyonu olan Kinesthetic Ability Trainer (KAT 2000, OEM Medical, Carlsbad, USA) denge sistemi kullanılarak denge testleri gerçekleştirildi. Tüm ölçümlerde stabiliometrenin basınç seviyesi 6 ya ayarlandı. Ölçümler egzersiz protokolü öncesinde ve sonrasında olmak üzere iki kez gerçekleştirildi. Deneklerden, ısınma ve egzersiz protokolüne şort, tişört ve spor ayakkabısı giyerek katılmaları istenmiştir. Denge ölçümlerine ise spor ayakkabılarının çıkartılarak çıplak ayak ile katılmaları sağlanmıştır. Denekler, ısınmak amacıyla koşu bandı üzerinde düşük tempolu koşu ve düz bir zeminde esnetme hareketlerini içeren toplam 5 dk. lık bir hazırlıktan sonra teste alınmışlardır. Statik denge testi; dominant bacak (tercih edilen bacak), nondominant bacak (tercih edilmeyen bacak) ve çift bacak duruş pozisyonlarında, dinamik denge testi çift bacak egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 25

13 egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 26 duruş pozisyonunda uygulandı. Test öncesinde deneklerin ölçüm aracına alışmaları ve öğrenme etkisini azaltmak amacıyla 3-5 dk KAT 2000 de pratik yapmalarına izin verildi. Bu esnada birey en iyi denge pozisyonunu belirledi. Bu pozisyon kaydedildi ve bütün test edilen bireyler için kullanıldı. Testin tamamında denekler kollarını göğüs üzerinde çapraz olarak tuttular ve diz 20 o fleksiyona getirildi (Hansen ve ark 2000). Kol pozisyonu ile ilgili balistik etkileri ortadan kaldırmak ve kişinin destek rayına temasla testte yanıltma yapabilme şansı azaltmak için kolların göğüste birbirine çapraz olarak tutulması sağlandı. Deneklerin ölçüm sırasında dengesini sürdüremeyip ve parmaklıklara dokunduğu durumlarda test durduruldu ve tekrar edildi (Hansen ve ark 2000). Denge testleri sırasında deneklerin duruş pozisyonları bir fizyoterapist tarafından değerlendirildi. Ölçüm sonucunda her bir denge testi için bir skor elde edildi. Yüksek skorlar denge performansında azalmayı, düşük skorlar ise denge performansında artışı göstermektedir. Statik Test: Sırasıyla dominant bacak, nondominant bacak ve her iki bacak üzerinde duruş pozisyonlarında gerçekleştirildi. Bireylerin dominant bacağı, bir topa vururken hangi bacağını kullanırsın şeklinde bir soru yöneltilerek tespit edildi. Tek bacak statik testler sırasında diğer bacak derece fleksiyonda tutuldu ve platforma dokunmasına izin verilmedi. Denge sağlandığı anda bilgisayar ekranı kapatıldı ve denekten KAT 2000 in önünde duvardaki daha önceden işaretlenmiş bir noktaya bakması istendikten sonra test başlatıldı. Test süresince bu pozisyonun korunması istendi. Çift bacak statik test, ayakta durur pozisyonda iken yine tek ayak statik testte olduğu gibi gerçekleştirildi (Hansen ve ark 2000). Dinamik Test: Deneğin her iki ayağı üzerinde durması ile gerçekleştirildi. Optimal pozisyon, x ekseni üzerinde ayak uzun ekseninin en üst noktası ve merkezden eşit uzaklıkta, ayaklar omuz genişliğinde açık, bu çizgiler üzerine ayağın yerleştirilmesi ile elde edildi. Pozisyon, denek tarafından platformun öne, arkaya ve yanlara serbestçe hareket ettirilmesi suretiyle bulundu. Doğru pozisyon için bilgisayar ekranından elde edilen görsel geri bildirim de kullanıldı. Birey bu testte, bilgisayar ekranındaki topun daire hareketi çizmesi ile oluşturulan referans pozisyonunu, platformu hareket ettirerek izledi ve test süresince bilgisayar ekranına baktı (Hansen ve ark 2000). Test süresi sona erdiğinde test bilgisayar tarafından otomatik olarak bitirildi. Egzersiz Protokolü: Egzersiz protokolü ile sporcuların anaerobik eşik düzeylerini aştıkları egzersiz şiddetine kadar yoğunluğu kademeli olarak artan bir egzersiz hedeflenmiştir. Egzersiz uygulaması SensorMedics 2900c metabolik ölçüm sistemi ile bu sisteme ait koşu bandı kullanılarak gerçekleştirildi (SensorMedics 2900c, USA). Deneklerin her eksprasyonda verdiği hava, çift yollu ağız-yüz maskesiyle, metabolik ölçüm aletinde breath by breath yöntemiyle analiz edildi. Kalp atım sayısını belirlemek için ise göğüs üzerine bağlanan bir kalp atım monitörü kullanıldı (Polar, Finland). Deneklere Bruce koşu bandı protokolü uygulandı. Bruce protokolü hız ve eğimin değiştiği 3 er dakikalık periyotlardan oluşan bir testtir. Test protokolünün her bir seviyesinin başlangıcında ve sonunda, ayrıca egzersiz sonlandırıldığı sıradaki kalp atım sayısı kaydedildi. Zamana karşı oksijen tüketimi ve karbondioksit üretimi grafikleri test sırasında sürekli olarak izlendi ve deneklerin anaerobik eşik seviyesini aştıklarının tespit edilmesiyle birlikte test sonlandırıldı. Anaerobik eşik bireysel olarak her bir denek için V-slope metodu kullanılarak belirlendi (Beaver ve ark 1986). Ağız-yüz maskesi ile kalp atım monitörünün çıkartılması ve denge testinin başlatılması yaklaşık olarak 1-2 dk sürdü. Verilerin Analizi: Verilerin istatistiksel değerlendirilmesinde SPSS for Windows 11.0 paket programı kullanıldı. Branşlar arası karşılaştırmalarda normallik analizleri sonuçlarına göre, Kruskal Wallis H-testi ve farklılığın kaynağını tespit etmek için Mann Whitney U-testi uygulandı. Ön-son test denge skorlarının karşılaştırılmasında normal dağılım görülmemesi nedeniyle Wilcoxon testi uygulandı. Sonuçlar 0.05 anlamlılık düzeyinde ve %95 güven aralığında değerlendirildi. Bulgular Araştırmaya halen aktif olarak spor yapmakta olan 13 ü basketbol, 9 u jimnastik ve 13 ü futbol

14 Tablo 1. Araştırmada Yer Alan Sporcuların Yaş, Boy, Vücut Ağırlığı ve Spor Yaşı Ortalama Değerleri Yaş (Yıl) Boy Uzunluğu (cm) n Ortalama Std. Sapma Basketbol 13 20,85 2,70 Jimnastik 9 21,11 2,52 Futbol 13 21,31 2,43 Toplam 35 21,09 2,49 Basketbol ,25 7,48 Jimnastik 9 173,44 6,81 Futbol ,39 5,55 Toplam ,78 11,03 Basketbol 13 87,85 8,10 egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 Vücut Ağırlığı (kg) Jimnastik 9 66,16 7,09 Futbol 13 70,07 6,59 Toplam 35 75,67 11,96 Basketbol 13 7,15 2,94 Spor Yaşı (yıl) Jimnastik 9 11,89 4,73 Futbol 13 6,69 3,97 Toplam 35 8,20 4,33 Tablo 2. Denge Skorlarının Branşlara göre Ortalama ve Standart Sapma Değerlerinin Dağılımı Parametreler Spor Branşı N Dominant Bacak Statik Denge Skoru Nondominant Bacak Statik Denge Skoru Çift Ayak Statik Denge Skoru Dinamik Denge Skoru Ortalama Ön Test Std. Sapma Ortalama Son Test Std. Sapma Basketbol ,62 162,65 566,31 215,29 Jimnastik 9 218,11 83,83 346,22 224,31 Futbol ,00 201,44 312,85 118,86 Toplam ,71 184,68 415,57 217,21 Basketbol ,25 222,27 487,08 155,88 Jimnastik 9 291,44 102,94 266,11 125,83 Futbol ,39 162,88 358,92 175,17 Toplam ,29 191,53 379,59 176,00 Basketbol ,69 227,56 736,75 370,71 Jimnastik 9 233,78 77,26 263,78 134,36 Futbol ,46 166,85 332,23 191,73 Toplam ,43 201,77 456,88 329,13 Basketbol ,15 221,59 998,62 308,88 Jimnastik 9 818,67 174,30 885,78 393,16 Futbol ,62 464, ,23 359,90 Toplam ,46 359,51 989,89 346,69 27

15 egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 branşından olmak üzere toplam 35 erkek sporcu gönüllü olarak katıldı. Araştırma grubunu oluşturan tüm sporcuların yaş ortalaması 21.09±2.49 yıl, boy uzunluğu ortalaması ±11.03 cm, vücut ağırlığı ortalaması 75.67±11.96 kg ve spor yaşı ortalaması 8.20±4.33 yıl olarak tespit edildi. Araştırmaya katılan sporcuların yaş ortalamaları ve spor yapma süreleri ile denge skorları arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığı tespit edilmiştir (p>0.05). Boy uzunluğu ile dominant ve nondominant bacak denge skoru arasında ve vücut ağırlığı ile dominant, nondominant ve çift bacak denge skorları arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir (p<0.05). Tablo 5 de görüldüğü gibi branşlar arasında yapılan karşılaştırmalarda tüm denge skorlarının basketbolcular ve jimnastikçiler arasında anlamlı düzeyde farklılık gösterdiği, jimnastikler ve futbolcular arasında ise sadece dinamik denge skorlarının anlamlı düzeyde farklılık gösterdiği tespit edilmiştir (p<0.05). Son test denge skorlarının branşlar arası karşılaştırılmasında; basketbolcular ve jimnastikçilerin her üç statik denge skorunda da anlamlı düzeyde farklı ortalamalara sahip oldukları, basketbolcular ve futbolcuların ise dominant ve çift bacak denge skorunda anlamlı farklılığa sahip oldukları belirlenmiştir (p<0.01). Futbolcular ve jimnastikçiler hiçbir denge skorunda istatistiksel olarak farklı bulunmamıştır (p>0.05). Araştırmaya dahil edilen tüm sporcuların ön-son test denge skorları karşılaştırıldığı zaman Grafik 1. Ön Test Denge Skorlarının Branşlara göre Dağılımı Grafik 2. Son Test Denge Skorlarının Branşlara göre Dağılımı Ortalama Dominant Ortalama Dominant 400 Nondominant Nondominant Basketbol Cimnastik Futbol Çift Bacak Dinamik Basketbol Cimnastik Futbol Çift Bacak Dinamik Tablo 3. Yaş, Boy, Vücut Ağırlığı ve Spor Yapma Süresi ile Denge Skorları Arasındaki Korelasyon Yaş Boy Vücut Ağırlığı Spor yapma süresi Dominant Bacak Statik Denge Skoru Ön Test Nondominant Bacak Statik Denge Skoru Ön Test Çift Bacak Denge Skoru Ön Test Dinamik Denge Skoru Ön Test r -,062,391 *,428 * -,194 p,722,020,010,263 r -,226,408 *,389 * -,235 p,199,017,023,180 r -,020,313,445 * -,158 p,911,067,007,365 r,016,261,276 -,172 p,928,129,108,324 * p < 0.05

16 Tablo 4. Egzersiz Protokolü Sonucunda Tespit Edilen Parametreler Egzersiz Süresi (dk) An. Eşik K.A.S. (atım/ dk) An. Eşik O 2 (lt/dk) Spor Branşı n Ortalama Std. Sapma Basketbol 13 11,28 1,61 Jimnastik 9 10,26,946 Futbol 13 11,79 1,77 Toplam 35 11,21 1,61 Basketbol ,4 9,92 Jimnastik 9 144,16 7,01 Futbol ,18 6,81 Toplam ,60 8,27 Basketbol 13 1,78,426 Jimnastik 9 1,86,278 Futbol 13 1,78,278 Toplam 35 1,80,333 egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 Tablo 5. Ön Test Denge Skorlarının Branşlar Arası Karşılaştırılması Dominant Bacak Statik Denge Skoru Spor Branşı n Sıra Ortalaması sd X 2 p (b) Basketbol 13 24,62 (c) Jimnastik 9 9,67 (f) Futbol 13 17,15 Anlamlı Fark 2 11,46,003 ** b-c, Nondominant Bacak Statik Denge Skoru Çift Bacak Statik Denge Skoru Dinamik Denge Skoru * P<0.05, ** P<0.01 Toplam 35 (b) Basketbol 13 22,83 (c) Jimnastik 9 10,94 (f) Futbol 13 17,12 Toplam 35 (b) Basketbol 13 24,31 (c) Jimnastik 9 10,83 (f) Futbol 13 16,65 Toplam 35 (b) Basketbol 13 21,35 (c) Jimnastik 9 8,78 (f) Futbol 13 21,04 Toplam ,36,025 * b-c 2 9,56,008 ** b-c 2 9,82,007 ** b-c, c-f 29

17 egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 Tablo 6. Son Test Denge Skorlarının Branşlar Arası Karşılaştırılması Dominant Bacak Statik Denge Skoru Nondominant Bacak Statik Denge Skoru Spor Branşı n Sıra Ortalaması sd X 2 p (b) Basketbol 13 25,85 (c) Jimnastik 9 14,00 (f) Futbol 13 12,92 Toplam 35 (b) Basketbol 13 23,92 (c) Jimnastik 9 10,78 (f) Futbol 13 16,23 Toplam 35 Anlamlı Fark 2 12,19,002 ** b-c, b-f 2 9,30,010 ** b-c Çift Bacak Statik Denge Skoru Dinamik Denge Skoru (b) Basketbol 13 25,50 (c) Jimnastik 9 11,17 (f) Futbol 13 14,50 Toplam 35 (b) Basketbol 13 19,15 (c) Jimnastik 9 13,22 (f) Futbol 13 20,15 Toplam ,57,002 ** b-c, b-f 2 2,70, ** P 0.01 * P<0.05 dominant bacak statik denge ve dinamik denge skorları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (p<0.05). Tablo 8, 9, 10, ve 11 de görüldüğü gibi her bir branşının ön-son test skorları karşılaştırıldığında; dominant bacak statik denge performansları basketbolcularda ve jimnastikçilerde, çift bacak Grafik 3. Tüm Sporcular için Denge Skorlarının Ön Test ve Son Teste göre Değişimi Ortalama Ön Test Son Test Dominant Nondominant Çift Bacak Dinamik statik denge ve dinamik denge performansları ise sadece basketbolcularda anlamlı düzeyde farklı bulunmuştur (p 0.05). Tartışma Denge, sık sık alt ekstremite fonksiyonunun bir ölçümü olarak kullanılır ve vücut destek yüzeyi içerisinde gravite (yer çekimi) merkezini sürdürme süreci olarak tanımlanır (Guskiewicz ve Perrin 1996). Bu çalışmada; müsabaka süresi, zemini, motorik özelliklerin kullanılması gibi farklı özellikler taşıyan basketbol, jimnastik ve futbol branşlarından seçilen sporcuların denge skorlarının belirlenmesi ve egzersiz sonrası branşlara göre denge düzeyi değişiminin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma bulgularına göre; sporcuların yaş ortalamaları ve spor yaşı ortalamaları denge skorları ile karşılaştırıldığında anlamlı bir ilişkinin olmadığı belirlenmiştir. Boy uzunluğu ile dominant ve nondominant bacak statik denge skoru arasında, vücut ağırlığı ile dominant,

18 Tablo 7. Tüm Deneklerin Ön-Son Test Denge Skorlarının Karşılaştırılması Dominant Bacak Statik Denge Skoru Nondominant Bacak Statik Denge Skoru Çift Bacak Statik Denge Skoru Dinamik Denge Skoru a Negatif Sıralar Temeline Dayalı Son test-ön test n Sıra Ortalaması Sıra Toplamı Negatif Sıra 11 16,64 183,00 Pozitif Sıra 23 17,91 412,00 Eşit 1 Negatif Sıra 20 17,65 353,00 Pozitif Sıra 14 17,29 242,00 Eşit 0 Negatif Sıra 15 13,63 204,50 Pozitif Sıra 19 20,55 390,50 Eşit 0 Negatif Sıra 24 18,73 449,50 Pozitif Sıra 11 16,41 180,50 Eşit 0 z p -1,958 a,05 -,949,343-1,590,112-2,203 b,028 egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 b Pozitif Sıralar Temeline Dayalı Tablo 8. Ön-Son Test Dominant Bacak Statik Denge Skorlarının Spor Branşlarına göre Karşılaştırılması Dominant Bacak Statik Denge Skoru Basketbol Jimnastik Futbol n Sıra Ortalaması Sıra Toplamı Z p Negatif Sıra 3 4,67 14,00 Pozitif Sıra 9 7,11 64,00 Eşit 1 Negatif Sıra 1 1,00 1,00 Pozitif Sıra 8 5,50 44,00 Eşit 0 Negatif Sıra 7 7,43 52,00 Pozitif Sıra 6 6,50 39,00 Eşit 0-1,96 a,05-2,55 a,011 -,454, a Negatif Sıralar Temeline Dayalı Tablo 9. Ön-Son Test Nondominant Bacak Statik Denge Skorlarının Spor Branşlarına göre Karşılaştırılması Nondominant Bacak Statik Denge Skoru Basketbol Jimnastik Futbol n Sıra Ortalaması Negatif Sıra 7 7,00 49,00 Pozitif Sıra 5 5,80 29,00 Eşit 0 Negatif Sıra 5 6,20 31,00 Pozitif Sıra 4 3,50 14,00 Eşit 0 Negatif Sıra 8 6,38 51,00 Pozitif Sıra 5 8,00 40,00 Eşit 0 Sıra Toplamı Z p -,784,433-1,01,314 -,384,701

19 egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 Tablo 10. Ön-Son Test Çift Bacak Statik Denge Skorlarının Spor Branşlarına göre Karşılaştırılması Çift Bacak Denge Skoru Basketbol Jimnastik Futbol n Sıra Ortalaması Negatif Sıra 3 4,00 12,00 Pozitif Sıra 9 7,33 66,00 Eşit 0 Negatif Sıra 5 3,80 19,00 Pozitif Sıra 4 6,50 26,00 Eşit 0 Negatif Sıra 7 6,57 46,00 Pozitif Sıra 6 7,50 45,00 Eşit 0 Sıra Toplamı z p -2,12 a,034 -,415,678 -,035,972 a Negatif Sıralar Temeline Dayalı Tablo 11. Ön-Son Test Dinamik Denge Skorlarının Spor Branşlarına göre Karşılaştırılması Dinamik Denge Skoru n Sıra Ortalaması Sıra Toplamı z p Basketbol Negatif Sıra 10 7,50 75,00 Pozitif Sıra 3 5,33 16,00-2,06 a,039 Eşit 0 Negatif Sıra 5 4,20 21,00 Jimnastik Pozitif Sıra 4 6,00 24,00 -,178,859 Eşit 0 32 Futbol Negatif Sıra 9 7,56 68,00 Pozitif Sıra 4 5,75 23,00-1,571,116 Eşit 0 a Pozitif Sıralar Temeline Dayalı nondominant ve çift bacak statik denge skoru arasında orta düzeyde pozitif bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. Sonuç olarak, boy uzunluğu ve vücut ağırlığı arttıkça dominant ve nondominant bacak statik denge skorlarının arttığı yani, kısa boylu ve düşük ağırlığa sahip sporcuların dengelerini sağlamada daha başarılı oldukları tespit edilmiştir. Araştırmanın ön test skorları karşılaştırıldığında; jimnastikçiler tüm denge testlerinde basketbolculardan daha yüksek performans göstermişlerdir. Jimnastikçiler ve futbolcuların statik denge testi performansları birbirlerine benzer iken dinamik denge testi performansı jimnastikçilerde daha yüksek bulunmuştur. Diğer taraftan futbolcular ve basketbolcuların denge performanslarında anlamlı farklılık yoktur. Egzersiz uygulamasının ardından ölçülen statik denge skorları incelendiğinde; basketbolcuların jimnastikçilerden daha yüksek skorlara sahip olduğu görülmektedir. Dominant bacak ve çift bacak testte futbolcular, basketbolculardan daha yüksek performans gösterirken, nondominant bacakta performans farklılığının olmadığı bulunmuştur. Dinamik denge de ise üç branş

20 sporcularının da birbirlerine yakın performansa sahip oldukları belirlenmiştir. Jimnastikçilerde daha çok ince ve koordineli hareketlerin uygulanması, denge ve kinestezinin ön planda bulunması, refleks arkının daha hızlı çalışması, bunun yanında antrenmanlarının yapısında statik ve dinamik dengeyi geliştirmeye yönelik çalışmaların daha çok yer alması jimnastikçilerin daha iyi denge skorlarına sahip olmasına neden olduğu sanılmaktadır. Futbolda ise saha zemini tam olarak düz değildir. Bu zeminde dengenin sağlanabilmesi, saha ve diğer oyuncuların gözlemlenebilmesi için proprioseptif duyarlılığın daha gelişmiş olduğu düşünülmektedir. Basketbolcuların alt ekstremitelerinin yanı sıra daha ağırlıklı olarak üst ekstremitelerinin geliştirilmesi, ayrıca boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ile statik denge arasındaki korelasyon göz önüne alındığında basketbolcuların daha uzun boylu ve vücut ağırlıklarının daha fazla olması bu sonuçların ortaya çıkmasında etken olabilir. Bringoux ve ark tarafından yapılan çalışmada, jimnastikçilerin vücut oryantasyonunu sağlamasında somatosensoriyel işaretlerin otolitik işaretlerden daha fazla bilgilendirici olduğu belirlenmiştir (Bringoux ve ark 2000). Oysa dansçılarda postür düzenlenmesinde görmenin güçlü bir unsur olduğu belirtilmektedir (Golomer 1999). Paillard ve Noe (2005), üst düzey futbol oyuncularının, denge sürdürülürken topu kontrol etmek için proprioseptif kapasitelerinin gelişmiş olabileceğini belirtmişlerdir. Vuillerme ve Nougier (2004) tarafından yapılan çalışmada; jimnastikçilerden oluşan deney grubu, futbol ve hentbol oyuncularından oluşan bir kontrol grubu ile karşılaştırılmış ve denge ölçümlerinde iki grup arasında farklılık olmadığı bildirilmiştir. Perin ve ark (2002), statik denge test performansını judo, dans ve kontrol grubu arasında karşılaştırmışlardır. Kontrol grubu ile judocuların değerleri arasında anlamlı farklılık tespit edilmemiştir. Görsel girdilerin engellendiği şartta ise judocular, dansçılardan anlamlı düzeyde daha yüksek performans göstermişlerdir. Çalışma sonucunda, yüksek seviyedeki sporcuların, her bir spor branşının gerekleriyle ilişkili olarak gelişen denge kontrolü sergiledikleri belirtilmiştir. Araştırmaya katılan tüm sporcuların egzersiz sonrasında denge performansları incelendiğinde sadece dominant bacak statik ve dinamik denge performanslarının anlamlı düzeyde farklılık gösterdiği belirlenirken diğer parametrelerde anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Dinamik denge düzeyinde görülen farklılığın beklenenin aksine performans artışı şeklinde olduğu saptanmıştır. Uygulanan egzersizin spor branşlarına etkisi incelendiğinde; dominant bacağın denge performansı, basketbolcular ve jimnastikçilerde azalırken futbolcularda değişmemiştir. Nondominant bacak ile uygulanan statik denge performansı, her üç branş için de değişim göstermemiştir. Çift bacak ile uygulanan statik testte ise sadece basketbolcuların denge performansının azaldığı, futbolcularda ve jimnastikçilerde değişmediği tespit edilmiştir. Basketbol ve jimnastik sporu çok fazla sıçrama ve yere inmeden oluşan aktiviteleri içermekte, bu yüzden sıçrama sırasında destek bacağı olarak nondominant bacak kullanılmaktadır. Bu yüzden dominant bacakta gözlenen egzersizin olumsuz etkisinin nondominant bacakta oluşmadığı sanılmaktadır. Bunun yanısıra futbol müsabakaları ve antrenman süreleri diğer branşlara göre daha fazladır ve hem aerobik hem de anaerobik dayanıklılık ön plandadır. Bu çalışmada uygulanan egzersiz protokolünün ortalama dk sürdüğü dikkate alındığında futbolcularda henüz yorgunluk belirtilerinin tam olarak gözlenmediği düşünülebilir. Ayrıca futbol diğer iki branştan farklı olarak daha çok ayaklar kullanılarak oynandığı için ayaklara ait propriosepsiyonun daha gelişmiş olduğu ve bu sonuçlarının elde edilmesinde etkisinin olduğu sanılmaktadır. Diğer taraftan egzersiz sonrasında ilk olarak dominant bacak statik denge ölçümlerinin yapıldığı ve bu yüzden en fazla etkinin bu bacakta görüldüğü, diğer parametrelerde yorgunluğun etkisinin azalabileceği düşünülmektedir. Yine bu çalışmada uygulanan egzersiz koşu şeklinde gerçekleştirilmiştir. Bu egzersiz şekli basketbol ve futbol sporunun karakteristik yapısına uygun olmasına rağmen jimnastikte fazla tercih edilmediğinde dolayı bu sonuçların elde edilmesinde bir etken olabileceği sanılmaktadır. egzersiz 2007 Sayı 2 No: 1 33