Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve ve Yetiştirilmesi Projesi

Transkript

1 T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve ve Yetiştirilmesi Projesi

2 Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve Yetiştirilmesi Projesi

3 Giriş Türkiye nin sahip olduğu coğrafi konum ve farklı iklimler, arazi-toprak bozulmasını ve kuraklığa karşı hassasiyeti arttırmaktadır. Bütün bunlara; yanlış arazi kullanımları ve iklim değişikliği gibi benzeri olumsuzluklar da eklenince, kurak ve yarı kurak bölgelerde çölleşmenin en önemli sebeplerden birini oluşturan erozyon kaçınılmaz hale gelmektedir. Ülkemiz sahip olduğu farklı iklimler ve topoğrafik özellikleriyle yaklaşık ü endemik olmak üzere dolayında bitki çeşitliliğini barındırmaktadır. Endemik ve tabiatta nadir bulunan bitki türlerinin kaybolmasının önüne geçilmesi için yapılacak çalışmalar çölleşme ile mücadelenin önemli adımlarından biridir. Bitkilerin uzun süre su altında kalması, hayatiyetlerinin sona ermesine neden olmaktadır. Bu nedenle baraj gölü altında kalacak endemik ve nadir bitki türlerinin tesbiti, uygun ortamlara nakledilerek üretilmesi ve çoğaltılması büyük önem arz etmektedir. Deriner Barajı tesisi Çoruh Nehri üzerinde tamamlanarak, su tutma safhasına gelmiştir. Deriner Barajı nda su tutulması ile oluşacak olan ha. göl aynası altında kalacak bazı endemik, endemik olmayan ve nadir bitki türlerinin varlığı risk altına girme tehlikesi ile karşı karşıyadır. Endemik Hypericum fissurale (kantaron, binbirdelikotu), endemik olmayan Akdeniz kökenli Trachomitum venetum subsp. Sarmatiense (kum zakkumu) gibi bazı türlerin koruma altına alınması önem kazanmıştır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü 2011 yılında ÇORUH VADİSİ (ARTVİN) DERİNER BARAJI SU AYNASI ALTINDA KALACAK ALANDA BULUNAN RİSK ALTINDAKİ (ENDE- MİK VE ENDEMİK OLMAYAN NADİR) BİTKİLERİN TESPİTİ, NAKLEDİLMESİ VE YETİŞTİRİLMESİ PROJESİ çalışmalarına başlamıştır. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Öğretim üyeleri tarafından Çoruh Vadisi üzerinde daha önce yapılan çalışmaların taranması, Herberyumda kayıtlı bitki türleri kayıtlarının incelenmesi ve arazide tespit çalışmaları ile projelendirme safhası tamamlanmıştır. Bu çalışmalar Çoruh havzasında yapımı devam eden diğer barajlar için de yapılacaktır.

4 Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve Yetiştirilmesi Projesi Projenin Gayesi Çoruh nehri üzerinde inşa edilmekte olan Deriner barajı su aynası altında kalacak alanda, lokal endemik ve nadir bitki türlerinin tespit edilmesi, bu türlere ilişkin lokasyon ve GPS koordinatlarının belirlenmesi, tespit edilen bitkilerden Deriner Barajı su aynası altında bulunup, su tutulma süreci sonunda yok olacak veya risk altında olanların belirlenmesi, bu türlerin fert sayılarının ve nakledileceği alanın tespiti, nakledilmesi ve yetiştirilmesinin sağlanmasıdır.

5 Genel Tanıtım Çoruh Vadisi, dünyanın biyolojik çeşitlilik açısından en zengin ve aynı zamanda tehlike altındaki en önemli 34 Karasal Ekolojik Bölgesinden biri olan Kafkasya Sıcak noktası (Caucasus Hotspot) içerisinde yer almaktadır. WWF (Dünya Doğayı Koruma Vakfı), bölgenin ılıman kuşak ormanlarını Dünya üzerinde korumada öncelikli 200 Ekolojik Bölgeden biri olarak ilan etmiştir. Bu baraj alanı; hem Çoruh Vadisi önemli bitki alanı hem de Kuzeydoğu Anadolu Bitkisel Çeşitlilik Merkezi (SWA.19 Kuzey Doğu Anadolu) olarak tanımlanan bölgede yer almaktadır. Artvin İli yaklaşık 1860 bitki taksonu ile Antalya (2126) ve İstanbul (2048) İllerinden sonra ülkemizin bitkisel tür çeşitliği açısından en zengin üçüncü ilidir. Literatür verilerine göre; Çoruh Vadisinde bulunan alanda, 95 familya, 303 cinse ilişkin toplam 545 adet takson doğal yayılışa sahiptir. Alanda doğal yayılışa sahip olan türlerin 41 adeti endemiktir. Literatür taraması ve vadide yürütülen arazi çalışmalarında elde edilen bulguların değerlendirilmesi sonucunda; 1 endemik türün Dünyada ve ülkemizde, 1 endemik olmayan türün ise Artvin ilinde ve yalnızca Deriner Baraj aynası altında yayılış gösterdiği, ayrıca Çoruh Havzasında yayılış gösteren 14 i endemik 2 si endemik olmayan nadir olmak üzere toplam 16 adet bitki türünün risk altında olduğu ve Deriner Barajı su aynası altında kaldığı tesbit

6 Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve Yetiştirilmesi Projesi Deriner Barajı Su Aynası Altında Kalacak, Risk Altında Olan Bitkilerin Tesbiti Nakledilmesi ve Yetiştirilmesine İhtiyaç Duyulan Türleri Çoruh Vadisi-Deriner barajı su aynası altında kalacak alanda yapılan arazi envanteri sonucunda elde edilen bulgular ışığında Deriner barajı su aynası altında kalarak yok olacak veya yok olma riski altına girecek 18 adet bitki taksonunun sökülüp-nakledilecek koruma altına alınabilmesi için; güncel ve daha önce çekilmiş çiçekli fotoğrafları, daha önceki ve halihazırda arazide bulunduğu yerin GPS koordinatları, bulunan fert sayısı, bitkinin genel özellikleri aşağıda verilmiştir. 1 Hypericum fissurale (kantaron) Endemik, Çok yıllık bitkidir. Dünyadaki ve ülkemizdeki yayılışı sona erecektir. Alanda 4 noktada tespit Kuru kayalık ve taşlık yamaçlarda Artvin (Çoruh Vadisi) Türün tip örnek lokalitesi ve yakın çevresine ilişkin GPS koordinatları tesbit Alanda çiçeksiz örneklere rastlanmış ancak çiçekli örnek olmadığından isimlendirilememiştir. 2 Trachomitum venetum subsp. Sarmatiense (kum zakkumu) Çok yıllık bitkidir. Alanda 4 noktada tespit Artvin deki ve bölgedeki yayılışı sona erecektir. Deniz ve nehir kenarı İstanbul İzmir, Denizli, Antalya, Artvin (Çoruh Vadisi)

7 3 Acer divergens var. Divergens (beş loplu Çoruh Akçaağacı) Alanda 10 noktada tespit Artvin deki yayılışı sona erebilecektir. Vadi içi yamaçlarda Artvin, Ardanuç, Tortum 4 Acer divergens var. trilobum (üç loblu Çoruh Akçaağacı) Alanda 3 noktada tespit Nesli tehlikededir. Taşlık yamaç Artvin, Çoruh

8 Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve Yetiştirilmesi Projesi 5 Alkanna cordifolia (havacıva otu) Alanda 2 noktada tespit Artvin deki yayılışı sona erebilecektir. Kuru taşlı yamaçlar Artvin, Çoruh, Ardanuç, Oltu, Iğdır 6 Alyssum artvinense (Artvin kuduz otu) Alanda 8 noktada tespit Nesli tehlikededir. Kayalık yamaçlar Artvin, Çoruh

9 7 Campanula troegerae (Çoruh çan çiçeği) Alanda 2 noktada tespit Nesli tehlikededir. Kayalık yamaçlar Artvin, Çoruh 8 Centaurea pecho (Artvin Peygamber çiçeği) Alanda 9 noktada tespit Nesli tehlikededir. Kayalık ve taşlık yamaçlar Artvin

10 Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve Yetiştirilmesi Projesi 9 Centaurea woronowii (Çoruh Peygamber çiçeği) Alanda 3 noktada tespit Nesli tehlikededir. Taşlık yamaçlar ve Kayalık alanlar Artvin, Ardanuç 10 Clypeola raddenea (disk teresi) Alanda 3 noktada tespit Nesli tehlikededir. Taşlık yamaçlar Artvin-Lomaşen, Tolgum, Zeytinlik

11 11 Convolvulus pseudoscammonia (gündüz sefası) Alanda 3 noktada tespit Artvindeki yayılışı sona erecektir. Taşlık yamaç alanlar Sivas, Gümüşhane, Artvin, Çoruh, Tortum 12 Gypsophila simulatrix (çöven) Alanda 3 noktada tespit Artvin deki yayılışı sona erecektir. Kayalık yamaç alanlar Artvin, Çoruh, Tortum

12 Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve Yetiştirilmesi Projesi 13 Haplophyllum armenum (sedef otu) Alanda 4 noktada tespit Artvin deki yayılışı sona erecektir. Kuru kayalık ve taşlık yamaçlar Amasya, Gümüşhane, Tokat, Erzincan, Artvin, Çoruh, Ardanuç 14 Lathyrus woronowii (yabani burçak) Endemik, tek yıllık bitkidir. Nesli tehlikededir. Yamaç alanlar Artvin, Çoruh Tek yıllık olduğu için mevsim itibariyle bitkiye rastlanmamıştır.

13 15 Linaria genistifolia subsp. Artvinensis (Artvin keten otu) Alanda 5 noktada tespit Nesli tehlikededir. Kayalık yamaçlar, kuru yol kenarları Artvin, Çoruh 16 Micromeria elliptica (topukçayı) Alanda 3 noktada tespit Artvin deki yayılışı sona erecektir. Kuru taşlık ve kayalık yamaç alanlar Erzurum, Artvin, Çoruh, Ardanuç

14 Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve Yetiştirilmesi Projesi 17 Veronica liwanensis (Artvin yavşan otu) Türkiye deki tek yayılış alanı Çoruh vadisidir. Çok yıllık bitkidir. Alanda 4 noktada tespit Ülkemizdeki yayılışı sona erecektir. Taşlık ve kayalık yamaç alanlar Gürcistan, Artvin, Çoruh 18 Morina persica (dikenli merdiven çiçeği) Çok yıllık bitkidir. Alanda 3 noktada tespit Artvin deki varlığı sona erecektir. Kayalık, Yamaç alanlar ve yol şevleri Tekirdağ, Kastamonu, Tokat, Gümüşhane, Erzurum, Balıkesir, Kütahya, Afyon, Ankara, Sivas, Malatya, Antalya, Konya, Artvin, Çoruh

15 Sökülen Bitkilerin Uygun Alana Nakledilmesi ve Yetiştirilmesi Proje kapsamında Çoruh Vadisi-Deriner Barajı su aynası altında kalacak alandan sökülecek endemik ve nadir bitki türlerinin yetiştirilmesinde, çoğunlukla tohumla ve çelikle üretim söz konusudur. Çelikle üretim metotları, sert çelik, yumuşak çelik, yarı pişkinleşmiş çelik, yaprak çeliği, yaprak-göz çeliği ve kök çeliği ile üretim olarak gruplandırılmaktadır. Bu çalışmada çelikle üretim yöntemi olarak kök ve gövde çeliği ile üretim metotları kullanılacaktır. No Bitki Taksonunun Adı Üretim Metotları* 1 Hypericum fissurale A-T-GÇ 2 Trachomitum venetum subsp. sarmatiense A-T 3 Acer divergens var. divergens T 4 Acer divergens var. trilobum T 5 Alkanna cordifolia T-KÇ 6 Alyssum artvinense T-A-GÇ 7 Campanula troegerae T 8 Centaurea pecho DK 9 Centaurea woronowii DK 10 Clypeola raddeana 11 Convolvulus pseudoscammonia T-GÇ-A 12 Gypsophila simulatrix T-GÇ-DK-A 13 Haplophyllum armenum T-A 14 Lathyrus woronowii S-KÇ-A 15 Linaria genistifolia subsp. artvinensis A-KÇ-T-GÇ 16 Micromeria elliptica T-GÇ 17 Veronica liwanensis DK-T-GÇ-A 18 Morina persica T-KÇ-A *: (T: Tohum, GÇ: Gövde Çeliği, KÇ: Kök Çeliği, A: Ayırma, DK Doku Kültürü)

16 Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve Yetiştirilmesi Projesi Bitkilerin Nakledileceği Yer Sökülen ve serada yeterli sayıda üretimi yapılan bitkiler; Artvin İli, Salkımlı Köyündeki (Tolgum) yükselti, toprak, ekolojik yapı vb. özellikler açısından en uygun yer olarak, m yükseltiler arasındaki tespit edilen alana nakledilecektir. Deriner Barajı su aynası altında kalacak olan 18 adet taksonun Tolgum (Salkımlı Köyü) sınırları içerisinde kalan ve taşıma açısından en uygun olduğu düşünülen bu alan, Deriner Barajı su aynası altında kalacak birçok türün doğal olarak varlığını sürdürebileceği nadir alanlardan birisidir. Deriner Barajı Su Aynası, Nakledilme Alanı ve Nadir Türleri Gösterir Harita

17 Bitkilerin Nakledileceği Alan Nakledilmeye konu bitkilerin dikileceği alanda yapılması gereken işler: 1. Alanda bulunan türler (flora) tespit edilecektir. 2. Alanda baraj inşaatı sürecinde tahrip edilmiş olan yerlerin rehabilitasyonu yapılacaktır. 3. Alanın çevresi uygun bir yapı elemanıyla çevrilerek koruma altına alınacaktır.. 4. Alanda taşımaya konu bitkilerin dikileceği yerlerin toprak örnekleri alınıp fiziksel ve kimyasal analizleri yapılacaktır. 5. Serada üretilecek türlerin belirlenen alana dikimleri yapılacaktır. Nakledilecek türlerin üretiminde, Artvin-Orman Fakültesi ve DSİ ye ait seralar kullanılacaktır.

18 Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve Yetiştirilmesi Projesi Bitki Taksonunun Adı Alandan Sökülecek ve Yıllar İtibariyle Yetiştirilecek Fert Sayıları Sökülecek Fert Sayısı Yetiştirilecek Fert Sayısı 2. yıl 3.yıl 4.yıl Toplam Transfer Alanına Dikilecek Hypericum fissurale* Trachomitum venetum subsp. sarmatiense Alkanna cordifolia Alyssum artvinense Campanula troegerae Centaurea pecho Centaurea woronowii Clypeola raddeana Convolvulus pseudoscammonia Gypsophila simulatrix Haplophyllum armenum* Lathyrus woronowii* Linaria genistifolia subsp. artvinensis Micromeria elliptica Morina persica Acer divergens var. divergens Acer divergens var. trilobum Veronica liwanensis Toplam *Bu türlere ait en az 1 er ferdin bulunma ihtimali dikkate alınmıştır.

19 Faaliyetlerin Planlanması FALİYET TÜRÜ MİKTARI ÇALIŞACAK KURUMLAR ÇALIŞMA TAKVİMİ Arazi etüdü ve Proje yapımı 1 Adet ÇEM GN. MD Tespit edilen türlerin sökülmesi, nakledilmesi ve yetiştirilmesi 3301 Adet OGM Uygulamaların İzlenmesi 3301 Adet ÇEM GN. MD Yetiştirilen bitkilerin bulunduğu alanın korunan alan statüsüne alınması 101 hektar DKMP GN. MD VE SONRASI Çoruh Vadisinde gerek Baraj inşaatlarının devam etmesi gerekse yeni yol yapım faaliyetlerinden dolayı alanda tahribat devam etmektedir. Yukarıda belirtilen nadir türlerin söz konusu faaliyetlerden etkilenmeden, bulunduğu alanlarda tahrip olmadan sökülmeleri için proje uygulamasına hemen geçilmesinin projenin başarı ile sonuçlanması açısından büyük bir önemi vardır. Mevsimsel olarak tespit edilen türlerin tohumlarının dökülmüş olması da bu projeyi ilk yıl için etkileyecek en önemli olumsuzluktur. Deriner Barajı su aynası altından sökülecek 197 adet bitkiden sera ortamında üretilen 3104 adet bitki fideleri; 2. yılda 678 adet, 3. yılda 970 adet ve 4. yılda 1456 adet olmak üzere toplam 3301 adeti, uygun mevsimde nakledilecek alanda hazırlanacak parsellere dikilecektir. Tamamlanan bu projenin bundan sonra yapılacak benzeri çalışmalara örnek olması düşünülmektedir.

20 T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Çoruh Vadisi-Deriner Barajı Altında Kalacak Endemik ve ve Nadir Bitkilerin Tesbiti, Nakledilmesi ve Yetiştirilmesi Projesi Projesi Orman ve Su İşleri Bakanlığı Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Etüt ve Proje Daire Başkanlığı Söğütözü Cad. No: 14/E - ANKARA Tel: (0312) Fax: (0312)