Elvin İNCE. Genel Yayın Yönetmeni. Elvin İNCE. Yayına Hazırlayan Zhanar TEMİRBEKOVA

Transkript

1 NAMIK MEMMEDOV KALİOLLA AHMETJAN JIRGAL MATURAİMOV ORTİKBAY KAZAKOV BÜNYAMİN KARA AYLİN BEYOĞLU FATİH ÇAPKAN LALE OKYAY TAYYİP YILMAZ DÖRTKOLİ MAMİJİKOV RİNAT MİNNEBAYEV VİTALİ MANJUL SALİH MUSTAFA ÇİZEL DÜLUSTAN BOYTUNOV RİYATMUHAMMETDİNOV ŞOY ÇURUK AGRON POLOVİNA KAMBER KAMBEROĞLU MERİMA TURBİÇ ABAZ DİZDAREVİÇ ETHEM BAYMAK

2 Editörden Bu yılın ilk yarısı TÜRKSOY için oldukça yoğun bir kutlamalar serisiyle geçti. 15 nci yıl kutlamaları, Nevruz derken Yaz mevsimi geldi çattı bile, ama geleneksel hale gelmiş buluşmalarımızı, bilimsel toplantılarımızı ve işbirliklerimizi hız kesmeden sürdürdük. Bunların arasında 12 nci TÜRKSOY Ressamlar Buluşması sergisinin Cumhurbaşkanı Sayın Abdullah Gül tarafından açılması bizlere gerçekten büyük bir onur verdi. Böylesi bir şerefin yanında, Genel Müdürümüz Düsen Kaseinov un UNESCO, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Konseyi nezdinde bulunduğu uluslararası temaslar TÜRKSOY tarihinde dönüm noktaları oluşturacak nitelikteydi. Bunları sizlere, ilk defa bu sayıda hazırlamış olduğumuz TÜRKSOY Günlüğünden bölümünde sunduk. Teşkilatımız, Türk Dünyasını ilgilendiren sorunlara yönelik her zaman akademik bir yaklaşım izlemiştir. Bu dönemde, Türk Cumhuriyetlerinde temel bir sorunla ilgili olarak geçtiğimiz aylarda düzenlediğimiz Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Sorunları adlı Sempozyumu kapsamlı bir dosya halinde hazırladık. Konunun tekniğiyle ilgili olarak Prof. Dr. Mehman Musaoğlu nun rehber niteliğindeki değerlendirme yazısını da eklemeyi ihmal etmedik. Bu dönem TÜRKSOY un düzenlediği bir başka kayda değer toplantı, Almatı daki Uygarlıklar Diyaloğunda Türk Dünyasının Rolü Sempozyumu dâhilindeki Somut Olmayan Kültürel Miras Semineri nin ikincisi oldu. Nitekim Seminere başkanlık eden UNESCO Türkiye Milli Komisyonundan Prof. Dr. Öcal Oğuz la Somut Olmayan Kültürel Mirasa ilişkin kapsamlı bir röportaja sayfalarımızda ayrıca yer verdik. Geleneksel TÜRKSOY Buluşmalarından 5 nci Fotoğrafçılar Buluşmasının ilk etabı olan Kıbrıs etkinlik programını ve izlenimleri, seçilmiş kareler eşliğinde sayfalar boyunca sergiledik. Şenliklerle dolu geçen bu sezonda, Teşkilatın organizasyonlarında yer aldığı İstanbul daki Tatar ve Başkurt Kültür Günleri ile bu iki cumhuriyetin yine aynı şehirdeki Kültür Evlerinin Açılışlarını dergimizde aktardık. Tarihe izini bırakmış ve artık Dünya kişiliği olarak anılan Türk Dünyasının fikir ve sanat ustalarına vefa borcumuzu ödemeye bu sayıda da devam ettik: 2009 da 70 inci yaşını kutlayan Rüstem İbrahimbeyov la 80 inci yaşını kutlayan Tahir Salahov un hayatlarına ve miraslarına fener tuttuk. Okuyucularımızı bu dolu ve derin sayıyla baş başa bırakmadan önce, Türk Dünyasının pek çoğu gün ışığına dahi çıkarılamamış sözlü kültür miraslarından biri olan Han Mirgen Alplık Destanı kitabının tanıtım yazısını okumadan geçmeyin deriz Sizlere Türk Dünyasından yeniden seslenene kadar hoşçakalın! 4 TÜRKSOY Günlüğünden 6 Türk Dünyası Edebiyatının Ses Bayrakları 14 Türk Lehçelerinin Bilgisayar Ortamında Aktarımı Mümkün mü? 20 Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Sorunları 24 Türk Dünyası Objektifinden Fotoğraf Karelerine Yansıyanlar Elvin İNCE elvinince@hotmail.com ISSN Sayı : 29 Temmuz 2009 Yaygın Süreli Yayın, Üç ayda bir yayımlanır İmtiyaz Sahibi ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü TÜRK KÜLTÜR VE SANATLARI ORTAK YÖNETİMİ Adına Doç. Dr. Fırat PURTAŞ Genel Yayın Yönetmeni Elvin İNCE Yayına Hazırlayan Zhanar TEMİRBEKOVA Danışma Kurulu Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN, Prof. Dr. Ülkü Çelik ŞAVK, Prof. Dr. Sema Barutçu ÖZÖNDER, Ali AKBAŞ Yayın Kurulu Elçin GAFARLI (Azerbaycan), Askar TURGANBAYEV (Kazakistan), Güler FEDAİ (KKTC), Ahat SALİHOV (R.F. Başkurdistan Cum.), Zemfira HASANOVA (R.F. Tataristan Cum.), Sancar Mülazımoğlu Timur Davletov Dağıtım ve Abonelik Eşref ÖZDEMİR

3 34 48 İnsanda İnsanlığın Arayışı 1500 Yıllık Halk Bilgeliği Kaynağı Han Mirgen Destanı nci Bin Nefes Bir Ses Uluslararası Türkçe Tiyatro Yapan Ülkeler Festivali Nevruz: Türk Kozası Uygarlıklar Diyaloğunda Türk Dünyasının Rolü Sempozyumundan Notlar İstanbul da Başkurdistan Kültür Günleri ve Başkurt Kültür Evi Açılışı nci Uluslararası Türk Şöleni Tatar Kültürü İstanbul da Neşe İçinde Kutlandı Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunmasının Yol Haritası Tahir Salahov 80 yaşında 61 Kazakistan Kültür Şöleninde Gördüklerim 64 Herkesten Kalır Bir Yadigâr 68 Bitmeyen Hazan ın bahar kokusu Nikolay Gavriloviç Zolatarev-Yakutskiy Görsel Yönetmen Yunus Emre YÜCE Kapak: Fail ABSATAROV Dergi Baskı Öncü Basımevi Basım Yayım Tanıtım Ltd. Şti. Kazım Karabekir Caddesi Ali Kabakçı İşhanı, No:85/2 Telefon: Faks: Basım Tarihi: 10/08/2009 Dergi Yönetim Yeri ve Adresi Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi Ferit Recai Ertuğrul Caddesi No. 8 Oran 06450, ANKARA Telefon : pbx Fax : Dergimizde yayımlanan yazı ve fotoğraflardan yayıncının izni alınmadan, kaynak belirtmeden tam ve özel alıntı yapılamaz. Yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarın kendisine aittir. Yayımlanan yazılar tekrar telif ödenmeksizin TÜRKSOY un diğer yayın organlarında kullanılabilir.

4 TÜRKSOY GÜNLÜĞÜNDEN Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 12 nci TÜRKSOY Ressamlar Buluşması Sergisini Onurlandırdı ve Açtı Bu yıl 12 ncisi düzenlenen TÜRKSOY Ressamlar Buluşması, Mayıs tarihleri arasında Samsun da ve 1-12 Haziran tarihleri arasında da Amasya da gerçekleştirildi. Buluşmaya, Türk dünyasının 16 ayrı ülkesinden ressamlar katıldı. Kısa süre içerisinde hazırlanan değerli çalışmalar sonucu düzenlenen serginin, Cumhurbaşkanı Sayın Abdullah Gül tarafından açılışının gerçekleştirilmesi gerek sanatçılara gerekse TÜRKSOY a büyük bir onur verdi. Sergi, 18 Haziran tarihine kadar Saraydüzü Kışla Binasında sanatseverlerin beğenisine açık tutuldu. Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi Yüksek Protokolünden TÜRKSOY a Ziyaret Moldova ya Bağlı Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi nden gelen ve Başkan Mihail Formuzal, Başkan Yardımcısı Nikolay Stoyanov; Ekonomi, Ticaret ve Dış İlişkiler Bakanı Vitaliy Kürkçü; Kültür ve Turizm İdaresi Başkanı Dmitriy Kambur ve Tarım İdaresi Başkanı Iliya Topçu dan oluşan heyet TÜRKSOY u ziyaret etti. Başkan Formuzal, Ağustos ayı içerisinde 2 ncisi düzenlenecek olan Dünya Gagavuzları Kongresine TÜRKSOY un aktif katılımlarını beklediklerini ve TÜRKSOY la ilişkilerine özel hassasiyet gösterdiklerini ifade etti. Türk Dünyası Âşıkları Bir Araya Geldiler Nevruz 2009 Coşkuyla Kutlandı TÜRKSOY tarafından organize edilen Türk Dünyası Nevruz Buluşması bu sene Mart tarihleri arasında 12 ülkeden 150 den fazla sanatçının katılımı ve otuzu aşkın yerde düzenlenen müzik ve dans gösterileriyle gerçekleştirildi. Sanatçılar, Nevruz Bayramı kapsamında düzenlenen ve TRT den canlı olarak yayınlan konser ve etkinliklere katıldılar. Etkinlikler sonunda TÜRKSOY tarafından bir Nevruz kataloğu hazırlandı. Geçtiğimiz Mart ayının başında TÜRKSOY un davetlileri olarak Türkiye ye gelen ozanlar, âşıklık sanatıyla ilgili olarak TRT deki özel bir programa ve ilk defa düzenlenen panele katılıp çeşitli yerlerde konserler verdiler. Etkinliğe Azerbaycan dan Ramin Garayev, Kazakistan dan Amanjol Altayev, Kırgistan dan Ailı Tutkışov, Özbekistan dan Narbek Bakşı Qurbannazarov, Türkmenistan dan Abdılkerim Ilmatov ve Türkiye den Şeref Taşlıova katıldı.

5 UNESCO da Anlamlı Buluşma Avrupa Konseyi yle TÜRKSOY arasında geleceğe dönük verimli buluşma Avrupa Konseyi Eğitim, Kültür ve Kültürel Miras, Gençlik ve Spor Genel Müdürü Gabriella Battaini- Dragoni ile Strasburg da temasta bulunan TÜRKSOY Genel Müdürü Düsen Kaseinov, TÜRKSOY un iki üye ülkesi Azerbaycan ve Türkiye nin Avrupa Konseyi ne üye olduğuna, bu sebeple TÜRKSOY a üye diğer ülkelerin de Avrupa ülkeleriyle kültürlerarası diyalog geliştirebileceğine işaret etti. Battaini-Dragoni, Kaseinov tarafından yapılan işbirliği teklifine sıcak baktıklarını ifade ederek ortak Faaliyet Memorandumu hazırlamayı teklif etti. Kaseinov dan Avrupa Komisyonuna İşbirliği Ziyareti Kırgız Heyetinden TÜRKSOY Ziyareti Van da yaşayan Kırgızların 8 nci Ulupamir Şenliklerine katılmak üzere Kırgızistan dan gelen Kırgız Cumhuriyeti Hükümeti Devlet Dili Milli Komisyon Başkanı Taşboo Jumagulov başkanlığındaki heyet TÜRKSOY u ziyaret etti. Heyeti kabul eden Genel Müdür Düsen Kaseinov, Van da yaşayan Kırgızların her sene düzenlediği Ulupamir Şenliklerinin önemine değindi. Soydaşlarının ana dilinin ve kültürünün korunmasıyla ilgili yaşadıkları sorunları dile getiren heyet, onlara çok yönlü destek sağlayan TÜRKSOY Genel Müdürlüğüne şükranlarını sundu. TÜRKSOY Genel Müdürü Düsen Kaseinov, UNESCO Genel Müdürü Koiçiro Matsuura yı ziyaret etti ve TÜRKSOY un faaliyetlerinin tanıtımı amacıyla UNESCO merkez binasında 2009 yılı sonuna kadar TÜRKSOY üyesi ülkelerin sanatçılarının konser vermesi ve bir resim sergisinin açılması konusunu gündeme getirdi. Matsuura, TÜRKSOY un UNESCO nezdinde tanıtım etkinliği gerçekleştirmesine sıcak baktıklarını ifade etti ve UNESCO 2010 Kültürlerin Yakınlaşma Yılına verdiği önem ve destekten ötürü Kaseinov a teşekkür etti. TÜRKSOY Genel Müdürü Düsen Kaseinov, Brüksel deki Avrupa Komisyonu Kültürel Politikalar ve Kültürlerarası Diyalog Dairesi Başkanı Xavier Troussard la görüşerek kültürlerarası diyalog ve işbirliği geliştirme teklifinde bulundu. Troussard, UNESCO nun 2005 yılında kabul ettiği Kültür ve Kültürel Çeşitliliğin Geliştirilmesi Sözleşmesinin bu diyaloğun hukuksal zeminini oluşturabileceğinin altını çizdi ve TÜRKSOY u AB nin Kültürel Çeşitlilikle İlgili Ortak Faaliyetlerine aktif olarak katılmaya davet etti.

6 TÜRK DÜNYA SI EDEBİYATININ SES BAYRAKLARI Dr. Muammer GÖÇMEN * Çalışmamızın konusu Türk dünyası edebiyatına yön veren önemli şahsiyetlerdir. Konumuza geçmeden önce Türk Dünyası Edebiyatı kavramını açıklamak daha doğru olacaktır. Bu kavramın neleri içerdiğine doğru cevap verdiğimiz takdirde, aşağıda kendilerine genişçe yer vereceğimiz kıymetli edebiyatçıların ne demek istediklerini daha iyi anlamış olacağız. Mustafa Özkan a göre Türk Dünyası Edebiyatı kavramı; Türk boylarının geniş coğrafî yayılışları, tek bir yazı halinde devam eden Türk dilinde bazı farklılaşmalara sebep oldu ve Türkçe birtakım dallanmalara uğradı. Ancak her kol bir yazı dili kurma imkânını bulamadı. Gelişme imkânı bulan Türk dil kolları da taşıdıkları özellikler bakımından birbirinin aynısı olmadı. İşte farklı özellikler göstererek gelişen Türk yazı dilleri, ortak bir kaynaktan beslenmekle birlikte, farklı edebi gelişmelere de sahne oldu. Türk dünyası edebiyatları da bu yeni gelişmelere sahne oldu. Türk dünyası edebiyatları bu yeni gelişmelerle ortaya çıkan edebiyattır. Ali Akar ise Türk dünyası edebiyatı kavramını şu şekilde tanımlar; Türk dünyası kavramı, siyasi, tarihi, kültürel ve ekonomik boyutları olan ve bu boyutlarla düşünülmesi, mütalaa edilmesi gereken bir kavramdır. İşin edebi ve kültürel boyutu ise daha çok arka planlarıyla ele alınması gereken önemli bir noktadır. Malzemesi dil e dayanan bu müessese, Türk dünyası edebiyatları kavramını da oluşturmuştur. Böylece, Türk diliyle yaratılan edebiyata biz, bu adı vermekteyiz. Burada zikredeceğimiz Türk dünyası edebiyatına yön verenler de, bu dünyanın insanlarıdır. Yaşadıkları coğrafyanın sesini duyurmak için kalemleriyle ağıtlar yakarken, Türk dilinin sadece Türk dünyasının duvarlarında değil tüm dünyada yankılanmasını da sağlamışlardır. Burada zengin bir birikimin eseri olan tüm edebi unsurları ve yazarlarını yer darlığı sebebiyle sunamıyoruz. Ama bunlardan yaptığımız bir seçkiyi, içinde doğdukları coğrafyanın birer örneği olarak vermeye çalışacağız. Bu isimler, Cengiz Dağcı, Olcas Süleymanov, Bahtiyar Vahapzade, Ergeş Uçgun ve Cengiz Aytmatov dur. CENGİZ DAĞCI Kırım Türklerinden olan Cengiz Dağcı kendi ülkesinde olduğu kadar tüm Türk dünyasında da bir edebiyatçı ve yazardır. 9 Mart 1919 da Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ne bağlı bir yönetim birimi olan Kırım ın Gurzuf kasabasında doğmuştur. Yazarın çocukluğu kıtlık, deprem gibi felaketlerin yanında komünist güçlerin Kırım Tatar halkına uyguladıkları baskı ve eziyetler altında geçti. Akmescit te ortaokulu bitirdi (1938). Daha sonra Pedagoji Enstitüsüne * Süleyman Demirel Üniversitesi Öğretim Üyesi/Isparta, mumen06@hotmail.com

7 devam etti yılında askere alınmasıyla enstitüyü yarıda bıraktı de Almanlara esir düştü. Savaşın son yıllarında Almanların bozguna uğraması üzerine esir kampından kurtuldu ve müttefikler tarafına geçti da mülteci olarak Polonyalı eşiyle birlikte Londra ya gitti. Londra nın Chelsea kentinde bir lokanta işleterek yaşamını idame ettirirken edebi faaliyetlerini de sürdürdü. Yakınlarda eşini kaybeden Dağcı, hâlen yaşamını Londra da sürdürmektedir. Edebiyat Dünyasına Girmesi İlk edebi zevkini, amcası Seyit Ömer Dağcı nın aile içinde Ömer Seyfettin den okuduğu hikâyelerden almıştır. Ortaokul yıllarında yoğun bir okuma faaliyetine giren Dağcı, Abdullah Tokay, Bekir Çobanzade, Puşkin gibi güçlü yerli ve Rus yazarların eserlerinden beslenmiştir. İlk edebî mahsullerini Gençlik Dergisinde yazmıştır. Ardından Kırım-Tatar Yazarlar Birliğinin yayın organı olan Edebiyat Mecmuasında çıkan şiirleriyle edebiyat hayatına ciddi bir adım atmıştır. Enstitü yıllarında tarihe duyduğu yoğun ilgiyle, Kırım ve Türkistan Türklerinin Rusların bölgeye uyguladıkları haksızlık ve zulümlere dair bazı trajedilerini eserlerine yansıtmıştır. Eserlerinde bu olayları sıkça dile getirmesinin amacı bu acıklı olayları tüm dünyaya duyurmak ve mal etmekti. Şiirle başladığı hayatına bir ara gazeteciliği de eklemiştir. Çalıştığı gazetede kendi şiirlerinin yanında Kırım halk şiirlerini ve Kırım folkloruna ait kültürel ürünleri tanıtma ve yayınlama imkânı bulmuştur lı yıllardan itibaren romana yönelmiş, şiirlerinde olduğu gibi romanlarında da Kırım Türklerinin sözcüsü olmuştur. Dağcı, şiir ve roman dışında da hikâye, deneme ve anı türünde eserler vermiştir. Eserleri Romanları: Korkunç Yıllar, Yurdunu Kaybeden Adam, Onlar da İnsandı, Ölüm ve Korku Günleri, O Topraklar Bizimdi, Kolhozda Hayat, Dönüş, Genç Temuçin, Badem Dalına Asılı Bebekler, Üşüyen Sokak, Anneme Mektuplar, Benim Gibi Biri, Yansılar: 1, 2, 3, 4, 5; Ben ve İçimdeki Ben, Biz Beraber Geçtik Bu Yolu, Ölüm Düşünüldü, Beni Biraz Yönetir Misiniz? Hikayeleri: Anneme Mektuplar, Bay Markus Burton un Köpeği, Bay John Marple in Son Yolculuğu, Oy Markus Oy! Denemeleri: Yoldaşlar. Anı kitapları: Hatıralarda Cengiz Dağcı. Türk Halklarına Olan Tesirleri Cengiz Dağcı doğumundan itibaren, Kırım Türklüğünün yirminci yüzyıldaki macerasını adeta şahsında toplamış bir insandır. Romanlarındaki dünya, Dağcı nın kişisel tarihi olduğu kadar, mensubu olduğu Kırım Türklüğünün de tarihidir. Romanlarında sadece Kırım Türklerini değil, Sovyet coğrafyasında yaşayan Türklerin çoğu zaman bilinmeyen veya duyulmayan acısını da anlatır. Dağcı bir anlamda eserleriyle çekilen bu acılar üzerine bir ağıt yakmıştır. Kendi eserlerini her zaman Türkçe yazarak, milli kimliğini korumaya çalışmıştır. Bu çabalarıyla, bir milletin yok olma noktasında dilin ehemmiyetini gelecek nesillere göstermiş ve öğretmiştir. Bütün eserlerini Türk dilinde yazmıştır. Türkçe yayınlanan bazı eserleri İngilizceye de tercüme edilmiştir. Eserlerinin İngilizceye çevrilmesiyle birlikte İngiltere deki edebiyat çevrelerinin dikkatini çekmiştir. Onlar İnsandı romanının on sayfalık bir kısmının İngilizce yayınlanması Londra edebiyat çevrelerinde derin yankı bulmuştur. Indeks dergisi kendisi hakkında yaptığı bir yorumda Dağcıyı [ ] En az Soljenitsin kadar büyük bir romancı olarak tanıtmıştır. Adı geçen bu romanının on sayfalık kısmının bu denli yankı bulması, Dağcı nın eserlerinde oldukça fazla dile getirdiği ağıtlarının sınırları aştığını gösterir. Yapılan sürgünler sonucunda, kendi öz vatanlarından koparılan halkının durumunu eserlerinde sıkça işleyen Dağcı, Nisan 2003 tarihli Karadeniz gazetesinde Milli edebiyatımızın bir dev adamı: Kırım ın ebedi savaşçısı adlı makaleye konu olarak Türk okuyucularının ve aydınlarının dikkatini çekmiştir. Adı geçen makale, Dağcı nın edebi ve siyasi görüşlerini bizlere sunarken, Kırım halkının bu çileli yazarına olan inanç ve bağlılığını da dile getirmektedir. Cengiz Dağcı nın ağıtlarının kendi neslinde ve dünyada nasıl yankılandığını görmek için, Yazar hakkında ve onun öğretileri üzerine ya-

8 Olcas Süleymanov, Rüstem İbrahimbeyov ile birlikte bir toplantıda pılan çalışmalara bakmak gerekir. Kendi coğrafyasında yeni nesil tarafından ne kadar ve nasıl bilindiğini yine o coğrafyada yaşayan yeni neslin üzerinde çalışmalar yaparak ortaya koymak mümkün olacaktır. Kendi halkının ifadesiyle Cengiz Dağcı, Kırım ın silahı kalem olan ebedi bir savaşçısıdır. OLCAS SÜLEYMANOV Dilci, yazar, şair, jeolog ve diplomat olan Olcas Süleymanov Kazak Türklerindendir yılında Almatı da dünyaya gelmiştir. Sovyetlerdeki klasik ilk ve ortaöğrenimini bitirdikten sonra Kazak Devlet Üniversitesi jeoloji bölümüne girmiştir. Küçük yaşlarda yazmaya başladığı şiirlerinin dikkat çekmesi üzerine sağlam bir edebiyat eğitimi almak üzere Moskova Edebiyat Enstitüsüne gönderilmiştir. Bundan sonraki yıllarda edebiyat, bilim ve diplomasi çalışmalarını sürdürmüştür. Akademik ve idari çalışmalarının sonucunda kendisine pek çok üyelik ve nişanın verildiğini görüyoruz. Bu nişanlar: SSCB Yüksek Sovyet Üyeliği, Sovyet Halk Temsilciliği, Kazakistan Yazarlar Birliği Genel Sekreterliği, Asya Afrika Yazarlar Birliği Komite Başkanlığı, Anti-Nükleer Semey-Nevada Hareketi Başkanlığı, Türk Halkları Birliği Kurucu Üyeliğidir. Son derece entelektüel bir şöhrete sahip olan Süleymanov, Kazakistan bağımsız bir cumhuriyet olunca, Cumhurbaşkanı Nazarbayev tarafından dış göreve elçi olarak atanmıştır. Hâlen Kazakistan ın İtalya sefiri olarak Roma da bulunmaktadır. Edebiyat Dünyasına Girmesi Edebiyat ve şiire yönelmesi, üvey babası olan gazeteci Abdül Ali Bey i takip etmesiyle olmuştur. Yazmış olduğu ilk şiir ve yazılarının dikkat çekmesi neticesinde edebiyat enstitüsüne gönderilmiştir. Daha sonraki yıllarda çoğu edebiyatçı, şair ve devlet adamıyla tanışıklıklar ve dostluklar kurması, edebiyat çalışmaları açısından kendisine yeni ufuklar açmıştır. Olcas Süleymanov un hayatını belirli dönemlere ayırmak güç olacaktır. Çok çalışkan ve verimli bir dünyası olan yazarın pek çok işi birlikte yaptığını görüyoruz. Bu çok yönlü kişilik kendisine ve eserlerine bir derinlik kazandırmıştır. Hayatı boyunca bütün çalışmalarını iç içe devam ettirmiştir. Kendisinin ifadesiyle Günümüzde bir Türk şairi ve edebiyat adamı aynı zamanda araştırmacı bir bilim adamı da olmak zorundadır. Eserlerini bir bilim adamının titizliği ve inceliği içinde yazmalıdır. Süleymanov, hangi alanda olursa olsun çalışma kavramına vurgu yaparak kendi hayatını şekillendirmiş ve birçok alana imzasını atmıştır. Çalışma kavramına yaptığı bu vurgu, tembellik

9 ve cehaletten çok çeken Orta Asya nın halklarına ciddi bir uyarı olmuştur. Olcas Süleymanov edebiyat alanında en fazla dil çalışmalarıyla ön plana çıkmıştır. Eserleri Şiir: Seherin Güzel Vakti, Parisli Bir Kızdır Gece. Roman: Maymun Yılı. Destan İnceleme: Kil Kitabı, Az i Ya. Dil Felsefesi: Yazı nın Dil i. Türk Halklarına Olan Tesirleri İlk edebi ürünlerinde, daha çok göçebe Kazak hayatının temel motiflerinden, Kazak tarihinden ve sözlü kültür varlıklarını içeren destan ve efsanelerden bahseden yazar, giderek tüm zamanını ve çalışmalarını kendi toplumunu ilgilendiren sosyal antropoloji, dil ve tarih konularına yöneltmiştir. Geniş ilgi dünyasının içerisinde sadece kendi toplumunu değil, bunların yanında Etrüsk tarihini ve Sümer arkeolojisini de incelemiştir. Bunların dışında Mahenjo-Doro yazıtlarını anlamaya, İskandinav ülkelerinin sırlarını da çözmeye kendini adamıştır. Süleymanov un dil çalışmaları da geniş yankı bulmuştur. Aziya adlı çalışması, Moskova İlimler Akademisinde tartışmalara sebep olmuştur. Rus karakteri ağır basan Sovyet tarih ve kültür hayatında derin izler bırakan bu eser, 80 li yılların Türk soylu Sovyet aydınları arasında büyük etki yaratmıştır. Hatta bu kitapta dile getirilen tezlerin sonucunda, Rusya da yaşayan Türk halklarının aydınları kendi kültürleriyle Rus kültürünü kıyaslar hale gelmişlerdir. Bu anlamda bu kitapta sunulan tezlerin, ortak bir Sovyet ideolojisi yaratma ülküsüne rağmen, Türk ve Rusları bir ayırma noktasına getirdiği iddiası söz konusudur da Sovyet sistemi çökerken yaptığı bilimsel inceleme ve araştırmalar sırasında dünya çapında yankı bulan çalışmalara imzasını atmıştır. Kendisinin yaptığı jeolojik tetkikler neticesinde Semey eyaletindeki Sovyet nükleer çalışmalarının Türkistan a verdiği zararı görmüş ve milletlerarası bir sivil direniş olarak Anti Nükleer Semey-Nevada hareketini kurmuştur. Orta Asya da kendi yaşadığı bölgenin maruz kaldığı radyo-aktif kirlenmeye, kurduğu sivil örgütler ve yazılarıyla dikkat çekmeyi başarmıştır da ilk defa 1 nci Türk Halkları Kongresini düzenlemesi de Türk Dünyası için yeni bir yapılanma anlamı taşımaktadır. Süleymanov, Sovyet sistemi çatırdarken, yeni kurulacak dünyanın da temel taşlarını atmaya çalışmıştır. Yaptığı çalışmalardan da görüldüğü gibi Kazak halkı ve Türk Dünyasının geleceğiyle ilgili çalışmalara imzasını atmıştır. Verdiği eserlerde Türklerin tarihini, geleceğini ve dilini koruma çabaları göze çarpmaktadır. Şu anda da geleceği inşa etme ve en iyi noktaya taşıma hususunda diplomatik faaliyetlerini sürdürmektedir. Türkiye de şiirlerinin çevrilmesinin dışında dil çalışmaları konusunda kendisi önemli bir yere sahip olup konuyla ilgili yapılan çalışmalarda görüşlerine geniş yer verilmektedir. Kazak bilgini ve aydını Olcas Süleymanov, Sümer-Türk dillerini karşılaştırmalı bir şekilde tetkik etmiş ve Sümerceyle Türk dili arasında ciddi bağlar ve akrabalıklar tespit etmiştir. Bu iki dilin sözlüğünde altmış kelimede yakınlık olduğunu saptamıştır. Sonuçta Sümer diliyle eski Türk dili arasında kültürel bağlılık olduğunu yaptığı incelemeleriyle kanıtlamaya çalışmıştır. BAHTİYAR VAHAPZADE Bahtiyar Vahapzade, 16 Ağustos 1925 tarihinde Şeki de doğmuştur. İlk ve ortaöğrenimini Bakü de tamamlamıştır. Bakü Devlet Üniversitesi Filoloji Bölümünden 1947 de mezun olmuş, aynı bölümde öğretim üyesi olarak ders vermeye başlamıştır de filoloji doktoru olmuştur de Azerbaycan İlimler Akademisi üyeliğine seçilmiştir yılında emekli olana kadar bu üniversitede ders vermiştir yılları arasında beş defa milletvekili seçilen Vahapzade, 13 Şubat 2009 tarihinde Azerbaycan ın başkenti Bakü deki evinde vefat etmiştir. Edebiyat Dünyasına Girmesi Bir şair olarak okuyucular arasında ilk itibarını Yeşil Çemen, Ağaç Altı Bir de Tünd Çay şiiriyle kazandı Vahapzade. O nun sanat faaliyetlerindeki ilk basamağı Mektep Şiirleri oluşturur. Şairin

10 Muammer Göçmen, Bahtiyar Vahapzade nin evinde söyleşide kendi şiir ekolü de Mektep Şiirleriyle kimlik kazanır zaten. 60 lı yıllarda şiir anlayışını geliştirerek kendine göre bir tavır ve tarz yaratmıştır. Bu edebi ekolde sanatsal detaylarını görerek ufkunu genişletmeye çalışmıştır. 80 li yıllarda şiirleri, tam kıvamına gelerek estetik ve sanat boyutunda daha da gelişmiştir. Felsefi derinlik, ince lirizm, edebi narinlik Vahapzade nin nazari-estetik görüşlerinde, özellikle edebi çalışmalarında iyice ön plana çıkmıştır ve eserlerindeki estetik kaygı daha da artmıştır. Eserleri Şiirler ve manzum hikâyeleri: Yücelikte Tenhalık, Menim Dostlarım, Bahar, Dostluk Nağmesi, Çınar, Ceyran, İnsan ve Zaman, Tan yeri, Şehitler, Sandıktan Sesler. Türkiye de basılan eserleri: Vatan, Millet, Ana Dil; Soru İşareti, Ömürden Sayfalar. Türk Halklarına Olan Tesirleri Azerbaycan özgürlük hareketinin de öncülerindendir Vahapzade. Bu konuda kaleme aldığı Gülistan isimli şiirinde Azeri halkının felaketlerini duygulu ve lirik bir biçimde anlatmıştır. Sovyet rejiminin baskılarına rağmen özgürlük mücadelesinden asla vazgeçmemiştir yılında ülkesinde Halk Şairi seçilmiştir. Eserlerinde Azeri Türkçesini en temiz şekilde kullanmaya özen göstermiştir. Azeri özgürlük mücadelesine katkılarından dolayı İstiklal nişanıyla da ödüllendirilmiştir. Ülkesinin özgürlük simgelerinden biri olan Vahapzade, şiirlerinde yüksek Azeri hissiyatının bayraktarıdır. Şiirleriyle Vahapzade, İkinci Dünya Savaşından sonraki ilk on yıl ve onu takip eden senelerde Azerbaycan Türk toplumunun bir tercümanı haline gelmiştir. Sadece idari sistemdeki çarpılıkları değil, aynı zamanda milli-manevi konuları, insan meselelerini ele alma hususunda da oldukça başarılı eserler vermiştir. Vahapzade nin ana dil üzerine yazdığı eserlerinde, yarım asrı geçen bir mücadelenin seyrini görmek mümkündür. Vermiş olduğu haklı mücadelenin bahtiyarlığını kendisi şu anda kuşkusuz yaşamaktadır. Vahapzade, Azeri halkının duygularını eserlerine yansıtarak hislerine tercüman olmak istemiş ve bunda da başarılı olmuştur. Eserleri Türkçe, Rusça, Farsça, Ermenice, Özbekçe, Almanca, İngilizce ve Türkmence gibi pek çok dile çevrilmiştir. ERGEŞ UÇGUN Şahimerdankuloğlu Ergeş Uçgun, Afganistan ın Meymene vilayetinde 21 Şubat 1927 de doğmuştur de Andhoy İlkokulunu bitirmiş, 1950 yılına kadar Kâbil deki Darülmuallimin de okumuştur yılları arasında Kâbil Darülfünûnunu kimya ve biyoloji şubelerinde okumuştur yılları arasında Antkhoy da öğretmenlik yapmıştır. Siyasi çalkantılar yüzünden Meymene ye gönderilmiştir yılına kadar Abu Ubeyd 10

11 Cüzcani Lisesi müdür muavinliği yapmıştır. O zamanki Afgan Hükümetinin Türklere karşı açtığı yok etme siyasetine isyan ederek vatanından ayrılmıştır. Pakistan ve İran a kaçak olarak geçmiş ve buradan Ay-yıldızımıza kavuştum dediği Türkiye ye sığınmıştır. Adana da öğretmenlik yapmıştır. Mersin de Ataş Rafinerisinde çalışmıştır te Türkiye den ayrılarak Amerika ya göçmüştür. Çeşitli işlerde çalışmıştır ve halen emekli olarak ABD nin New Jersey eyaletinde yaşamaktadır. Türk Halklarına Olan Tesirleri Kışlağı Horasan, menzili Bakü, yaylası Almatı, sevgilisi Ankara, aşkı Aşkabat, gönlü Taşkent ve Semerkand olan şair Ergeş Uçgun un Türkiye de basılmış iki eseri vardır. Biri Tajik mi Taljik mi?, diğeri de bulunabilen şiirleri ve kendi kaleminden kısa hayat hikâyesiyle birlikte Afganistan daki Türk gelenek ve göreneklerinin anlatıldığı uzunca makalesinin yer aldığı Ergeş Uçgun ve Yurt Koşukları eseridir. Tajik mi Tajlik mi? adlı eserinde Taciklerin Türk olduklarını açıklamakta, Türklerin uyanışını geciktirip, birleşmelerini engellemek amacıyla oynanan oyunları ele almaktadır. Uçgun, 1996 yılı Türkçenin Uluslararası Şiir Şöleni üç büyük ödülünden biri olan Şeyh Galib Ödülüne layık görülmüştür. Şiirlerinde ve yazılarında daima ortak bir Türk Dünyası fikrini anlatan Ergeş Uçgun, içinde sürekli bir Turan fikrini barındırmıştır. Ergeş, Türkiye de çeşitli yayın organlarında Türk Dünyası ve Türklük meselelerine ilişkin pek çok araştırma ve inceleme yazıları da neşretmiştir ve Afganistan daki Türk kardeşlerimizin meselelerini anlatırken aynı zamanda ortak bir dünyanın oluşturulması için de fikirlerini ortaya koymuştur. CENGİZ AYTMATOV Cengiz Aytmatov, Dünya edebiyatının en büyük yazarlarından biridir yılında Bişkek e bağlı Şeker köyünde doğmuştur. İlköğrenimini doğduğu köyde tamamlamıştır da Jambul Veteriner Teknik Okuluna girmiştir. Bu okuldan mezun olduktan sonra Kırgızistan Tarım Enstitüsüne devam etmiş ve buradan 1953 te veterinerlik diplomasıyla mezun olmuştur yılları arasında Gorki Yüksek Edebiyat Bölümünde okumuştur. Daha sonra, Moskova Üniversitesi Edebiyat Fakültesine devam etmiştir. Çeşitli gazete ve dergilerde çalışmıştır. Bu arada eserler vermeye başlamış ve dikkatleri üzerine çekerek Cengiz Aytmatov 11

12 önemli derecede ödüllere layık görülmüştür de Kırgızistan milli yazarı seçilmiştir. Gorbaçov döneminde Sovyet Parlamentosu Kültür ve Ulusal Diller Komitesi Başkanlığı ve Sovyet Yazarlar Birliği Sekreterliği görevlerinde bulunmuştur. Sovyetler Birliği dağılmadan önce ilgili Komitenin beş danışmanından biri olmuştur. Bağımsızlık sonrası Kırgızistan ın Lüksemburg, Hollanda ve Belçika büyükelçilikleri görevlerini yürütmüştür. 10 Haziran 2008 de vefat etmiştir. Çok verimli bir yazı hayatı olan Aytmatov un pek çok romanı da filme aktarılmıştır. Ölümünden sonra kendi coğrafyasına ve edebiyat dünyasına büyük bir kültür, sanat ve edebiyat mirası bırakmıştır. Eserleri Aytmatov, sayısız eser kaleme almıştır. Bunlardan bazıları şunlardır: Dağlar Devrildiğinde-Ebedi Nişanlı, Darağacı-Dişi kurdun Rüyaları, Gün Olur Asra Bedel, Fujiyama, Beyaz Gemi, Elveda Gülsarı, Dağlar ve Steplerden Masallar, İlk Öğretmenim, Cemile, Yüz Yüze, Zorlu Geçit, Toprak Ana, Cengiz Han a Küsen Bulut, Çocukluğum, Kızıl Elma. Türk Halklarına Olan Tesirleri Cengiz Aytmatov un edebiyata yönelmesinin temeli çocuk yaşlarda babaannesinin anlattığı halk hikâyeler, köyüne gelen Manasçıların söyledikleri destanlar ve halk şarkılarıdır. Bunları dinleyerek, ana diline olan sevgisini ve halk kültürü birikimini edinmiştir. Sonraları aldığı eğitimle gönlünde ve beyninde bir kazan gibi kaynayan yerel duygu ve düşüncelerini daha da arttırmıştır. Yazdığı eserler ve ülkesi için yaptığı işlerle dikkat çeker ve ülkesinde milli yazar seçilir. Bir yazar olarak ülkesinde böyle bir unvanla ödüllendirilmesi önemlidir. Sovyetler Birliğinin en büyük ödülü olan Lenin ödülünü ve Toktogul Milli Şeref Ödülünü aldıktan sonra Sosyalist İşçi Kahramanı ödülüne layık görülmüştür te Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ödülünü tekrar kazanmıştır. Avrupa İlimler, Sanat ve Edebiyat Akademisine asil üye, Dünya İlim ve Sanat kurumuna muhabir üye, Issık-Köl Forumuna da başkan seçilmiştir. Uluslararası platformdaysa Etruriya (İtalya), Javaharlal Nehru (Hindistan) ödüllerinin sahibi olmuştur. Japonya nın Doğu Felsefe Enstitüsü ve Amerika nın İmanlılığa Davet Kurumu tarafından da ödüllendirilmiştir. Roma Klubüne Üye kabul edilmiştir. Türkiye de İLESAM tarafından Turan Ülkesinin Edebiyatına Hizmet ödülüne layık görülmüştür. Avustralya Cumhuriyeti Devlet ödülünü almış, Gorbaçov döneminde Sovyet Parlamentosu Kültür ve Milli Diller Komitesi Başkanlığı, Sovyet Yazarlar Birliği Sekreterliğinde bulunmuştur. Aytmatov un yaptığı işler ve aldığı ödüller onun kendi ülkesinde ve dünyada nasıl dikkatle takip edildiğini gösterir. Yazar adına hayatı boyunca çeşitli yerel ve uluslararası etkinlikler düzenlenmiştir. Kendi biyografisi dışında romancılığı ve hikâyeciliği üzerine çeşitli ülkelerde makaleler ve kitaplar yazılmıştır. Geçmişine, kültürüne ve diline sahip çıkması eserlerinde daima rastlanılan bir özelliktir. Aytmatov tarihten bahsetmeden Türkistan topraklarına ışık tuttu. Eserlerinde, zulüm karşısında geçmişine bağlı, tarih ve kültürlerini hiç bozmadan yaşayan insanları yazdı ve romanlarında bu insan manzaralarını uzun uzun tasvir ederek, tüm dünyaya bu güzellikleri gösterdi. Abdılcan Akmataliyev; Dante, Shakespeare, Goethe, Dickens gibi önde gelen ve dünya edebiyatına damgasını vuranları her yönüyle tanıtan ansiklopediler olduğuna dikkat çektikten sonra Aytmatov un da kendi adına bir ansiklopedi hazırlanmasını hak ettiğini söyler. Buradan hareketle iki ciltlik Aytmatov Ansiklopedisini hazırlayıp yayınladığını edebiyat dünyasına duyurmuştur. Kırgız halkı Aytmatov u yaşamlarının ayrılmaz bir parçası olarak kabul etmiştir. Adını ve eserlerini yaşatmak için her türlü girişimde bulunmuşlardır. Yazar adına ülkesinde vakıflar ve okullar kurulmuştur. Aytmatov un yaptıklarına karşılık kendi halkı da bu şekilde vefa borcunu ödemek istemiştir. Uluslararası Aytmatov Kulübü 1989 da kurulmuştur. Kurucusu da Prof. Dr. Akmataliyev dir. Aytmatov adına bir Kültür Vakfı da kurulmuştur te Uluslararası Aytmatov Akademisi kurulmuştur. Çeşitli etkinlikler düzenleyen bu kulüp, yazar onuruna edebiyat ve sanat ödülleri vermektedir. 12