İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi

Transkript

1 EFD / JFL Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters Cilt / Volume 31 Sayı / Number 1 (Haziran/June 2014) İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi The Receptive and Expressive Language Development of Turkish Hearing-Impaired Children with Hearing-Aid Eda Can * Gülmira Kuruoğlu ** Öz Dil gelişimini etkileyen birçok etmen bulunmaktadır. İşitme kaybı bu etmenlerden bir tanesidir. Erken teşhis, uygun işitme cihazı ve terapi gibi etmenler işitme kaybının dil üzerindeki olumsuz etkisini azaltmakta, hatta yok edebilmektedir. Çalışmanın birkaç tane amacı bulunmaktadır. Bunlar; normal işitmesi olan Türk çocukların ve işitme kayıplı Türk çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini DÖ-4 testini kullanarak bu gelişimlerini kronolojik yaşlarıyla karşılaştırmak, işitme kayıplı Türk çocukların DÖ-4 testini 3 ay arayla 3 kez uygulamasından elde edilen alıcı ve ifade edici dil yaşının uygulamalar açısından gelişimini ortaya çıkarmak ve işitme kayıplı Türk çocuklarda terapi süresinin, işitme cihazı kullanım süresinin ve işitme cihazı modelinin alıcı ve ifade edici dil gelişimi üzerindeki etkisini ortaya koymaktır. Çalışmadaki örneklem grubu, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı İşitme, Konuşma, Denge Ünitesi ndeki çocuklar arasından seçilmiştir. Orta ve orta-ileri derecede sensörinöral tip işitme kayıplı işitme cihazı kullanan çocuklardan oluşan toplam 30 çocuk, Dokuz Eylül Üniversitesi Narlıdere Kreş ve Anaokullarında eğitim gören, normal işitmeye sahip, herhangi bir zihinsel ya da işitsel kaybı olmayan 30 çocuk karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini ölçmek için Preschool Language Scale: PLS-4 testinden Türkçeye uyarlanmış olan Dil Ölçeği-4 (DÖ-4) testi, 3 ay ara ile 3 kez bu test uygulanmıştır. Araştırma sonucunda işitme kayıplı çocukların alıcı ve ifade edici dil yaşlarının kronolojik yaşlarından geri olduğu saptanmıştır. Ancak işitme cihazı kullanan ve terapi alan işitme kayıplı çocuklara 3 ay arayla 3 kez bu test uygulandığında, çocukların alıcı ve ifade edici dilinde istatistiksel açıdan bir gelişme olduğu kaydedilmiştir. İşitme cihazı kullanım süresi ve terapi süresinin dil gelişimini etkilediği, işitme cihazı modelinin ise dil gelişimi üzerinde çok önemli derecede etkisi olmadığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: İşitme Cihazı, İşitme Kaybı ve Dil, Alıcı ve İfade Edici Dil, PLS-4, DÖ-4 * Öğretim Görevlisi; Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Dilbilim Bölümü, (eda.can@deu.edu.tr) ** Prof. Dr.; Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü, (gulmira.kuruoglu@deu.edu.tr) 2014, Hacettepe University Faculty of Letters, All Rights Reserved 101

2 İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi Abstract There are many effects which may influence the language development. Hearing loss is one of these effects. Early diagnosis, beneficial hearing aid and therapy can decrease and even eliminate the negative effects of hearing loss on language development. This study has several aims which are about monitorizing the receptive and expressive language development of Turkish hearing-impaired children and the children with normal hearing, by using PLS-4, comparing this development with their chronological ages, revealing the development of the receptive and the expressive language development of hearing-impaired children after using PLS-4 three times with a three-month interval, revealing the effects of the duration of hearing aid usage and the duration of therapy on language development. The experimental group of 30 children was selected from the children in Dokuz Eylül University, Faculty of Medicine Department of Otorhinolaryngology Audiology Unit. The experimental group that were suffering from mildmoderate or moderately severe-severe bilateral sensorineural hearing loss and using a hearing aid were evealuated by comparing with the control group of the same number of children that were from Dokuz Eylül University, Narlıdere Nursery School and had no mental or auditory problems. In order to qualify the children s receptive and expressive language development, Preschool Language Scale (PLS-4) was used three times with a three-month interval. It was found that the receptive and expressive language age of the hearing-impaired children was lower than their chronological age. However, when the children who were using a hearing aid and having a therapy were retested three times with a three-month interval, it was recorded that there was a statistical improvement on their receptive and expressive language development. It was found that the duration of the hearing aid usage and the threapy affected the language development whereas the type of the hearing aid did not affect the language development significantly. Keywords: Hearing Aid, Hearing Loss and Language, Receptive and Expressive Language, PLS-4 Giriş Dil toplumda kullanılan en gelişmiş ve en temel iletişim dizgesidir, başka bir deyişle, bir kurallar bütünüdür. Bireylerarası anlaşmayı olası kılması, dilin bir dizge olmasından kaynaklanmaktadır (König, 1998: 87). Dilin iki temel bileşeni bulunmaktadır. Bunlardan ilki alıcı dildir. Alıcı dil, sözel uyaranların duyu-sinir ağı ve işitsel algısal süreçler aracılığı ile alınması ve anlaşılması olarak tanımlanmaktadır (Karacan, 1998: 7). Alıcı dil, bireyin diğerlerinin konuştuklarını anlama yeteneği ile ilgilidir. Yeterli alıcı dil; sesleri algılama, soyut ve somut sözcükleri anlama, tümcelerin dilbilgisel yapısını anlama, söylenenleri yapma ve eleştirel biçimde dinleme, yargılama yeteneklerini içermektedir (Şenay, 2004: 5). Alıcı dil, ifade edici dilden önce gelişmektedir. Araştırmalar çocuk gelişiminin ilk aşamalarında, özellikle de tek sözcüklü dönemde alıcı dil kapasitesinin, ifade edici dil kapasitesinden yaklaşık iki kat daha fazla olduğunu göstermektedir (Yüksel, 2003: 5). Dilin bileşenlerinden ikincisi ise ifade edici dildir. İfade edici dil, duyu-sinir ve motor-sinir işlevler (nefes alma, ses çıkarma, rezonans, eklemleme mekanizmaları gibi) ile zihinsel kavramın bir ses imgesi aracılığıyla ifadesidir (Karacan, 1998: 7). İfade edici dil, 102

3 Eda Can - Gülmira Kuruoğlu bireyin diğerleriyle iletişim kurarken kullandığı dildir. İfade edici dil için, çeşitli seslerin üretilmesi, sözcük ve tümcelerin oluşturulması, dilbilgisel kalıpların doğru kullanılması ve yeterli dil kavramlarının oluşturulması gerekmektedir. İfade edici dil, çocuğun kendisini anlatabilme becerisidir. İfade edici dilin gelişmesinin, çocuğun kendisini etkin bir şekilde ifade edebilmesinin ön koşulu, alıcı dilin gelişmiş olmasıdır (Voltan-Acar ve Whirter, 2000). Çocukların dil kazanım süreçleri incelendiğinde dili anlama ve konuşmada belli aşamaları geçirdiği görülmektedir. Normal gelişim gösteren bütün çocuklarda dil kazanımı aynı aşamaları takip etmekte ve basitten karmaşığa doğru bir yol izlemektedir. Bütün çocuklarda dil kazanım süreci ilk önce bireysel seslerle başlar. Sonra sırasıyla seslemler, tek sözcüklü tümce, iki sözcüklü tümce, üç ve daha fazla sözcüklü tümce ve son olarak da karmaşık tümceler gelişmektedir. Çocuğun gelişimsel olarak dili kazanabilmesi, dilin yapısını oluşturan temel sistemlere bağlıdır (Yazıcı ve Can Yaşar, 2006: 127). Dil ve konuşma gelişimini olumsuz yönde etkileyen birçok etmen vardır. Bunlardan bir tanesi de işitme kaybıdır. İşitme kaybı geniş kapsamlı bir terim olup, hafif dereceden çok ileri dereceye kadar işitme sorununu göstermektedir (Tüfekçioğlu, 1998: 108). Dil gelişimi, işitme kayıplı çocukların, en çok etkilendiği gelişim alanlarından birisidir. Dil gelişimi, bir başka ifadeyle konuşma kazanımı sürecinde dile ait kuralların tümünün öğrenilmesi gerekmektedir. Çocuk dünyaya geldiği andan itibaren bu öğrenme süreci başlamış demektir ancak işitme yetersizliği gibi çeşitli durumlar dil öğreniminde aksaklığa neden olur (Çeliker ve Ege, 2005: 20). İşiten çocukta dil kazanımı, birbirine bağlı aşamalardan meydana gelir. Buna göre; sesleri işitemeyen ve sözel uyaranları algılayamayan çocuğun dil kazanımı tam olarak gerçekleşemez. Başlangıçta ürettikleri sesler zaman içinde azalma eğilimi gösterir, taklitler ortadan kalkar, ses üretimleri hem niteliksel hem niceliksel olarak farklılaşır. İşiten çocuklar gibi rastlantısal öğrenimleri gerçekleştiremezler ve dil gelişimleri etkilenir (Çeliker ve Ege, 2005: 20). İşitme kayıplı çocuklar, sesleri, konuşmayı ve konuşma ritmini işitsel olarak algılamadan yoksundur. İletişim yönünden çocuğun anlaması sınırlanır, çocuğun kullandığı ifadeler kısalır ve basit düzeye iner. İletişimde gözlenen bu değişiklik tabi ki çocuğun işitme kaybı derecesine göre farklılık göstermektedir. İşitme cihazı, çocukların düşük düzeyde de olsa sözel iletişime girmelerini sağlar (Pektaş, 1993: 34). İşitsel algı yoksunluğu çocuğun işitme kaybı derecesine göre farklı sonuçlar doğurmaktadır. Hafif ve orta derecede işitme kaybı olan çocuklar uygun bir işitme cihazı kullanmaya başladıktan sonra, cihaz sayesinde konuşma seslerini eksiksiz duyma ve takip etme becerisini kazanabilirler. Ancak ileri ve çok ileri derecede işitme kaybı olan çocuklar, işitme cihazı kullansalar da bütün konuşma seslerini duyma imkanına sahip değildirler (Ersoy, 1995: 6). Normal işiten bir çocuktan söz edildiğinde, genellikle çocuğun konuşmayı anlamak için yeterli düzeyde işitmesi olduğu kastedilmektedir. Çevrede aşırı gürültü olmamak koşuluyla, normal işiten bir birey herhangi bir özel araç, cihaz ya da teknik kullanmadan 103

4 İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi olağan durumlarda konuşmayı anlayabilmektedir (16-25 db HL). Hafif derecede işitme kayıplı birey, bazı sesleri duyabilmekte fakat bu düzeydeki işitme (26-40 db HL), konuşmayı anlaması için yeterli olmamaktadır. Çok ileri derecedeki işitme kayıplarında ise (71-90 db HL), bir işitme cihazı kullanıyor olsa dahi, yalnız işitme yolu ile konuşmayı anlaması çok güç olmaktadır (Tüfekçioğlu, 1998: 108). İşitmeden yoksun kalındığı dönem ne kadar uzun olursa, bireylerin dilsel gelişimleri de aynı oranda etkilenecektir (Sharma ve diğ., 2002: 533). Çalışmanın Amacı Bu çalışmanın amaçları; * Normal işitmesi olan Türk çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini DÖ-4 testini kullanarak değerlendirmek ve bu gelişimlerini kronolojik yaşlarıyla karşılaştırmaktır. * İşitme kayıplı Türk çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini DÖ-4 testini kullanarak değerlendirmek ve bu gelişimlerini kronolojik yaşlarıyla karşılaştırmaktır. * İşitme kayıplı Türk çocukların DÖ-4 testini 3 ay arayla 3 kez uygulamasından elde edilen alıcı ve ifade edici dil yaşının uygulamalar açısından gelişimini ortaya koymaktır. * İşitme kayıplı Türk çocuklarda terapi süresinin ve işitme cihazı kullanım süresinin alıcı ve ifade edici dil gelişimi üzerindeki etkisini ortaya koymaktır. * İşitme kayıplı Türk çocukların kullandıkları işitme cihazı modelinin dil gelişimi üzerindeki etkisini ortaya koymaktır. Veritabanı Bu araştırmadaki örneklem grubu, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı İşitme, Konuşma, Denge Ünitesinde tedavi gören çocuklar arasından seçilmiştir. Çalışmada orta ve orta-ileri derecede sensörinöral tip işitme kayıplı olan 30 çocuk ve kontrol grubunda normal işitmeye sahip 30 çocuk değerlendirilmeye alınmıştır. Her iki gruptaki çocuklar 21 ay ile 60 ay arasında kronolojik yaşa sahip olan çocuklar arasından seçilmiştir. Çalışmaya dahil edilen çocuklar aşağıdaki kriterlere göre belirlenmiştir: * İşitme cihazı kullanan çocukların orta (41-55 db HL) veya orta-ileri (56-70 db HL) sensörinöral işitme kaybına sahip olması, * Denek grubu ve kontrol grubunu oluşturan çocukların 21 ay ile 60 ay arasında kronolojik yaşa sahip olması, 1 * İşitme kayıplı çocukların işitme cihazını düzenli kullanıyor olması (en az 4 ay, en çok 41 ay), * İşitme kayıplı çocukların, terapi programına düzenli olarak devam ediyor olması (en az 6 ay, en çok 48 ay). 1 Çalışmamızda normal çocukların kronolojik yaşları aynı zamanda dil yaşları olarak kabul edilmektedir. 104

5 Eda Can - Gülmira Kuruoğlu Kontrol grubunu Dokuz Eylül Üniversitesi Narlıdere II Nolu Kreş ve Anaokullarında eğitim gören, herhangi bir zihinsel ya da işitsel kaybı olmayan çocuklar oluşturmaktadır. Çalışmaya dahil edilen tüm çocukların ailelerinin yaş, eğitim vb. değişkenleri ile tüm çocukların cinsiyet değişkeni kapsam dışında tutulmuştur. Yöntem Çalışma kapsamında öncelikle Dokuz Eylül Üniversitesi Girişimsel Olmayan Araştırmalar Etik Kurulundan izin alınmıştır. İkinci olarak, tüm çocukların aileleri ve/veya öğretmenlerinden gerekli izin alınmıştır. Çalışma 2 aşamadan oluşmuştur: işitme kayıplı çocukların genel değerlendirmesi ve işitme kayıplı çocukların dilsel değerlendirmesi. İşitme Kayıplı Çocukların Genel Değerlendirmesi İşitme kayıplı çocukların genel değerlendirmesi için araştırmacılar tarafından İşitme Kayıplı Çocukları Değerlendirme Formu oluşturulmuştur. Bu form, çocuğun anne ya da babası tarafından doldurulmuştur. Formun bir kısmı, anne, baba, kardeş adı, soyadı, eğitim, meslek bilgileri ile aile fertlerinin işitsel durumuna yönelik sorulardan oluşurken formun geriye kalan büyük bir kısmı, çocuğun işitsel geçmişinden, işitme kaybı tipi ve derecesinden, işitme cihazı bilgilerinden oluşmaktadır. İşitme Kayıplı Çocukların Dilsel Değerlendirmesi İşitme cihazı kullanan çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini incelemek için Preschool Language Scale, Fourth Edition (PLS-4) dil testi kullanılmıştır (Zimmerman ve diğ., 2002). Bu test, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı, Odyoloji Bilim Dalı, Eğitim Odyolojisi Birimi tarafından Dil Ölçeği- 4 (DÖ-4) adıyla Türkçeye adapte edilmiştir. Dille ilgili yapılan çalışmalarda önemli rol oynayan bu dil testi 0-6 yaşa kadar çocukların dil gelişimini değerlendirmek için kullanılmaktadır (Yalçınkaya ve diğ., 2007: 12). Çalışmamızda, işitsel algılama ve ifade edici dil becerilerini ayrı ayrı değerlendiren bu test kullanılmıştır. Değerlendirme 3 ay arayla 3 kez yapılmıştır. Çalışmamızda ilk değerlendirme DÖ-4 testinin 1. Uygulaması, ikinci değerlendirme, DÖ-4 testinin 2. Uygulaması ve üçüncü değerlendirme DÖ-4 testinin 3. Uygulaması olarak adlandırılmıştır. İşitme cihazı kullanan çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini incelemek için Preschool Language Scale, Fourth Edition (PLS-4) dil testi kullanılmıştır (Zimmerman ve diğ., 2002). Bu test, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı, Odyoloji Çalışmadan Elde Edilen Verilerin İstatistiksel Analizi Çalışmada DÖ-4 testinin 1., 2. ve 3. uygulamasında, farklı sürelerde işitme cihazı kullanmaya başlayan (işitme cihazı takma yaşı) çocukların alıcı ve ifade edici dil oranlarındaki değişimi etkileyen etkenler istatistiksel olarak SPSS 13.0 yazılımı kullanılarak araştırılmıştır. İşitme cihazı kullanım süreleri ve uygulama zamanlarının 105

6 İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi etkisi, Tekrarlı Ölçümler için Varyans Analizi (Repeated Measures ANOVA) Genel Doğrusal Model (General Linear Model) komutu ile incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar α=0,05 önem düzeyinde değerlendirilmiştir. Çocukların elde ettikleri alıcı ve ifade edici dil yaşları ile işitme cihazı kullanım süreleri arasındaki ilişkiyi analiz etmek için Korelasyon Analizi yapılmıştır. Bulgular Çalışmamızda orta veya orta-ileri sensörinöral işitme kayıplı olup ay arası kronolojik yaşa sahip olan işitme kayıplı 30 çocuk ile normal işitmesi olan ve benzer kronolojik yaşlara sahip 30 çocuktan oluşan kontrol grubunun alıcı ve ifade edici dil becerileri incelenmiştir. Bu incelemede, 0-6 yaş arasındaki çocukların dil ve konuşma bozukluğunu değerlendirmekte kullanılan Preschool Language Scale, Fourth Edition (PLS-4), Türkçe adıyla Dil Ölçeği-4 (DÖ-4) testi kullanılmıştır. Bu test, çocukların alıcı ve ifade edici dil becerilerini ayrı ayrı değerlendiren ve bu becerilerinin kronolojik yaşlarına uygun olup olmadığını ortaya çıkaran bir testtir. Kontrol Grubuna Ait Bulgular Çalışmada öncelikli olarak kontrol grubu değerlendirilmiştir. 30 çocuktan oluşan kontrol grubuna DÖ-4 testi uygulanmıştır. Tablo 1 de kontrol grubunda yer alan tüm çocukların testlerin uygulandığı zamandaki kronolojik yaşları ile DÖ-4 testinden elde ettikleri alıcı ve ifade edici dil yaşlarını gösteren veriler yer almaktadır. Çalışmada öncelikli olarak kontrol grubu değerlendirilmiştir. 30 çocuktan oluşan kontrol grubuna DÖ-4 testi uygulanmıştır. Tablo 1 de kontrol grubunda yer alan tüm çocukların testlerin uygulandığı zamandaki kronolojik yaşları ile DÖ-4 testinden elde ettikleri alıcı ve ifade edici dil yaşlarını gösteren veriler yer almaktadır. 106

7 Eda Can - Gülmira Kuruoğlu Tablo 1: Kontrol Grubuna Ait Bilgiler ve DÖ-4 Verileri KONTROL GRUBU DÖ-4 Uygulama Dil Yaşı Hasta Adı Kronolojik Yaş Alıcı Dil İfade Edici No Soyadı (Ay) Yaşı (Ay) Dil Yaşı (Ay) 1. B.B. 53 Ay Ay Ay 2. C.C. 53 Ay Ay Ay 3. K.A. 56 Ay Ay Ay 4. K.U. 55 Ay Ay Ay 5. E.K. 56 Ay Ay Ay 6. H.A. 56 Ay Ay Ay 7. G.K. 60 Ay Ay Ay 8. P.B. 54 Ay Ay Ay 9. A.T. 51 Ay Ay Ay 10. G.K. 52 Ay Ay Ay 11. D.D. 39 Ay Ay Ay 12. K.D. 40 Ay Ay Ay 13. M.G. 37 Ay Ay Ay 14. C.A. 43 Ay Ay Ay 15. İ.E.Y. 45 Ay Ay Ay 16. A.B. 41 Ay Ay Ay 17. B.D. 46 Ay Ay Ay 18. D.M. 45 Ay Ay Ay 19. İ.T. 40 Ay Ay Ay 20. Y.O. 39 Ay Ay Ay 21. İ.M. 30 Ay Ay Ay 22. Y.Y. 27 Ay Ay Ay 23. E.F. 27 Ay Ay Ay 24. Y.H. 32 Ay Ay Ay 25. S.N.Y. 22 Ay Ay Ay 26. Y.N.K. 29 Ay Ay Ay 27. B.U. 21 Ay Ay Ay 28. C.M. 25 Ay Ay Ay 29. Z.Ç. 34 Ay Ay Ay 30. İ.P. 30 Ay Ay Ay Kontrol grubuna uygulanan DÖ-4 testinden elde edilen veriler, betimleyici istatistikler ile analiz edilmiştir. Buna göre normal çocukların alıcı dil/kronolojik yaş oranı ya da ifade edici dil/kronolojik yaş oranı 1 olarak kabul edilmiştir. Kontrol grubunda bulunan 30 çocuğa ilişkin ifade edici dil kullanımının alıcı dil içerisindeki oranı en düşük 0.86 en yüksek 1.00 değerini almıştır. 107

8 İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi Tablo 2 de kontrol grubunda yer alan 30 çocuğun alıcı ve ifade edici dil yaşı oranlarının kronolojik yaşlarına oranları yer almaktadır. Tablo 2: DÖ-4 Testinin Kontrol Grubu İçin İstatistiksel Bulguları İfade Edici Dilin Alıcı Dile Oranı Alıcı Dilin Kronolojik Yaşa Oranı İfade Edici Dilin Kronolojik Yaşa Oranı N Minimum Maksimum Ortalama St.Sapma 30,86 1,00,9796, ,00 1,67 1,3032, ,00 1,67 1,2747,14141 Bu oranlara ilişkin ortalama 0,9796 iken standart sapma 0,03901 dir. Kontrol grubunda alıcı dil yaşının kronolojik yaşına oranı ortalaması 1,3032 iken ifade edici dil yaşının kronolojik yaşına oranı ortalaması 1,2747 olarak bulunmuştur. Elde edilen oranlar 1 olduğu için kontrol grubundaki tüm çocukların alıcı ve ifade edici dil yaşlarının kronolojik yaşlarına eşit veya ileri olduğu söylenebilir. DÖ-4 testinin 30 çocuktan oluşan kontrol grubuna uygulanmasından sonra elde edilen sonuçlar göstermiştir ki zihinsel ve işitsel açıdan hiçbir problemi olmayan çocukların alıcı ve ifade edici dil yaşları, kronolojik yaşlarına ya eşittir ya da ileridir. İşitme Kayıplı Gruba Ait Bulgular İşitme kayıplı grupta yer alan tüm çocuklara DÖ-4 dil testi uygulanmıştır. Tablo 3 te işitme kayıplı grupta yer alan tüm çocukların testlerin uygulandığı zamandaki kronolojik yaşları, işitme kayıp dereceleri, işitme kaybı türleri, kullandıkları işitme cihazı modelleri, işitme cihazı takma ve terapiye başlama yaşları ve son olarak ebeveynlerinin eğitim durumları yer almaktadır. 108

9 Eda Can - Gülmira Kuruoğlu Tablo 3: İşitme Kayıplı Çocuklara İlişkin Bilgiler Cihaz Terapiye Kronolojik İşitme Kaybı Aile Eğitim Düzeyi Hasta Ad Takma Cihaz Başlama Yaş No Soyad Yaşı Modeli Yaşı (Ay) Tipi Derecesi Anne Baba (Ay) (Ay) 1. A.H.Y. 46 Ay S.N. B.O.İ. 41 Ay Dijital 42 Ay İlkokul Universite 2. Y.Ş.K. 56 Ay S.N. B.O.İ. 36 Ay Dijital 37 Ay Üniversite Üniversite 3. D.Y. 57 Ay S.N. B.O.İ. 3 Ay Analog 35 Ay İlkokul Üniversite 4. H.Y. 46 Ay S.N. B.O.İ. 8 Ay Analog 9 Ay İlkokul Lise 5. A.I.T. 54 Ay S.N. B.O.İ. 6 Ay Dijital 6 Ay Ortaokul Üniversite 6. K.İ.Ö. 47 Ay S.N. B.O.İ. 6 Ay Dijital 12 Ay İlkokul İlkokul 7. A.Ş. 60 Ay S.N. B.O.İ. 36 Ay Dijital 37 Ay Ortaokul Ortaokul 8. A.H.Ö. 49 Ay S.N. B.O. 40 Ay Analog 41 Ay Lise Üniversite 9. B.B. 54 Ay S.N. B.O.İ. 34 Ay Dijital 48 Ay İlkokul Lise 10. D.K. 54 Ay S.N. B.O.İ. 8 Ay Dijital 12 Ay İlkokul İlkokul 11. B.Ü. 31 Ay S.N. B.O.İ. 15 Ay Analog 16 Ay İlkokul Üniversite 12. E.Ç. 37 Ay S.N. B.O.İ. 24 Ay Dijital 25 Ay İlkokul Lise 13. N.N.B. 40 Ay S.N. B.O.İ. 29 Ay Dijital 30 Ay Lise Lise 14. C.A. 42 Ay S.N. B.O. 6 Ay Analog 7 Ay İlkokul İlkokul 15. Z.K. 36 Ay S.N. B.O. 6 Ay Dijital 7 Ay Ortaokul Lise 16. T.T. 39 Ay S.N. B.O.İ. 29 Ay Dijital 41 Ay İlkokul Lise 17. A.E.T. 37 Ay S.N. B.O.İ. 6 Ay Dijital 7 Ay İlkokul İlkokul 18. T.A. 36 Ay S.N. B.O. 6 Ay Analog 7 Ay İlkokul Ortaokul 19. Y.İ. 39 Ay S.N. B.O.İ. 26 Ay Analog 27 Ay İlkokul Üniversite 20. M.O. 39 Ay S.N. B.O.İ. 6 Ay Dijital 13 Ay İlkokul İlkokul 21. E.E. 26 Ay S.N. B.O.İ. 13 Ay Dijital 14 Ay Lise Lise 22. M.P. 25 Ay S.N. B.O.İ. 11 Ay Analog 12 Ay Lise Ortaokul 23. İ.Ç. 22 Ay S.N. B.O.İ. 18 Ay Dijital 19 Ay İlkokul İlkokul 24. Z.G. 26 Ay S.N. B.O.İ. 6 Ay Dijital 7 Ay İlkokul İlkokul 25. E.Y. 23 Ay S.N. B.O.İ. 12 Ay Analog 13 Ay İlkokul Üniversite 26. N.N.D 21 Ay S.N. B.O.İ. 16 Ay Analog 17 Ay İlkokul İlkokul 27. D.B. 27 Ay S.N. B.O.İ. 4 Ay Dijital 6 Ay İlkokul İlkokul 28. N.B. 29 Ay S.N. B.O.İ. 14 Ay Dijital 15 Ay İlkokul Üniversite 29. Y.K. 28 Ay S.N. B.O.İ. 5 Ay Analog 6 Ay İlkokul İlkokul 30. S.K. 29 Ay S.N. B.O.İ. 13 Ay Dijital 14 Ay İlkokul Üniversite Tablo 4 te işitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 1. uygulaması, 2. uygulaması ve 3. uygulamasında elde edilen veriler yer almaktadır. 109

10 İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi Hasta No Tablo 4: İşitme Kayıplı Çocukların DÖ-4 Testi Verileri Ad Soyad İŞİTME CİHAZLI GRUP DÖ-4 1. Uygulama DÖ-4 2. Uygulama DÖ-4 3. Uygulama Kronolojik Yaş (Ay) Dil Yaşı (Ay) Alıcı Dil Yaşı (Ay) İfade Edici Dil Yaşı (Ay) Kronolojik Yaş (Ay) Dil Yaşı (Ay) Alıcı Dil Yaşı (Ay) İfade Edici Dil Yaşı (Ay) Kronolojik Yaş (Ay) Dil Yaşı (Ay) Alıcı Dil Yaşı (Ay) İfade Edici Dil Yaşı (Ay) 1. A.H.Y. 46 Ay Ay Ay Y.Ş.K. 56 Ay Ay Ay D.Y. 57 Ay Ay Ay H.Y. 46 Ay Ay Ay A.I.T. 54 Ay Ay Ay K.İ.Ö. 47 Ay Ay Ay A.Ş. 60 Ay Ay Ay A.H.Ö. 49 Ay Ay Ay B.B. 54 Ay Ay Ay D.K. 54 Ay Ay Ay B.Ü. 31 Ay Ay Ay E.Ç. 37 Ay Ay Ay N.N.B. 40 Ay Ay Ay C.A. 42 Ay Ay Ay Z.K. 36 Ay Ay Ay T.T. 39 Ay Ay Ay A.E.T. 37 Ay Ay Ay T.A. 36 Ay Ay Ay Y.İ. 39 Ay Ay Ay M.O. 39 Ay Ay Ay E.E. 26 Ay Ay Ay M.P. 25 Ay Ay Ay İ.Ç. 22 Ay Ay Ay Z.G. 26 Ay Ay Ay E.Y. 23 Ay Ay Ay N.N.D 21 Ay Ay Ay D.B. 27 Ay Ay Ay N.B. 29 Ay Ay Ay Y.K. 28 Ay Ay Ay S.K. 29 Ay Ay Ay Tablo 3 ve Tablo 4 te yer alan veriler istatistiksel olarak incelenmiştir. Elde edilen bulgular aşağıda sunulmaktadır. 110

11 Eda Can - Gülmira Kuruoğlu DÖ-4 Testinin İşitme Kayıplı Çocuklara 1. Uygulamasından Elde Edilen Bulgular DÖ-4 testinin 1. Uygulamasında işitme kayıplı çocukların alıcı ve ifade edici dil becerilerinin kronolojik yaşlarına eşit olup olmadığını ortaya çıkarmak için betimleyici istatistikler ile analiz edilmiştir. Tablo 5 te işitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 1. uygulamasındaki alıcı dil/kronolojik yaşı oran ortalamaları için betimleyici istatistikler yer almaktadır. Tablo 5: İşitme Kayıplı Çocukların DÖ-4 Testinin 1. Uygulamasındaki Alıcı Dil/ Kronolojik Yaşı ve İfade Edici Dil/Kronolojik Yaşı Oranı İçin Betimleyici İstatistikler 1. Uygulama Alıcı Dil/1. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı 1. Uygulama İfade Edici Dil/1. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı N Minimum Maksimum Ortalama St. Sapma 30,48 1,00,8777, ,46 1,00,8647,16376 Tablo 5 te işitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 1. uygulamasındaki alıcı dil yaşının kronolojik yaşına oranı ile DÖ-4 testinin 1. uygulamasında ifade edici dil yaşının kronolojik yaşına oranı değişkenlerinin en düşük, en yüksek, ortalama ve standart sapma istatistikleri verilmiştir. Toplam 30 denek (N=30) üzerinde çalışılmıştır. Buna göre işitme kayıplı çocukların alıcı dil/kronolojik yaşı oran ortalamaları DÖ-4 testinin 1. uygulamasında 0,8777, ifade edici dil/kronolojik yaşı oran ortalamaları 0,8647 olarak bulunmuştur. Sonuçları daha detaylı açıklamak gerekirse, DÖ-4 testinin 1. uygulamasında işitme kayıplı çocukların alıcı dil ve ifade edici dil yaşı kronolojik yaşından geri çıkmıştır (0,8777<1 ve 0,8647< 1). DÖ-4 Testinin İşitme Kayıplı Çocuklara 2. Uygulamasından Elde Edilen Bulgular DÖ-4 testinin 1. Uygulamasından 3 ay sonra aynı çocuklara DÖ-4 testi bir kez daha uygulanmıştır. Bu uygulamadan elde edilen veriler, betimleyici istatistikler ile analiz edilmiştir. Tablo 6 da işitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 2. uygulamasındaki alıcı dil/kronolojik yaşı oran ortalamaları için betimleyici istatistikler yer almaktadır. 111

12 İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi Tablo 6: İşitme Kayıplı Çocukların DÖ-4 Testinin 2. Uygulamasındaki Alıcı Dil/ Kronolojik Yaşı ve İfade Edici Dil/Kronolojik Yaşı Oranı İçin Betimleyici İstatistikler 2. Uygulama Alıcı Dil/2. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı 2. Uygulama İfade Edici Dil/2. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı N Minimum Maksimum Ortalama St. Sapma 30,60 1,00,9087, ,54 1,00,9007,13731 Tablo 6 da işitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 2. uygulamasındaki alıcı dil yaşının kronolojik yaşına oranı ile DÖ-4 testinin 2. uygulamasındaki ifade edici dil yaşının kronolojik yaşına oranı değişkenlerinin en düşük, en yüksek, ortalama ve standart sapma istatistikleri verilmiştir. Toplam 30 denek (N=30) üzerinde çalışılmıştır. Buna göre işitme kayıplı çocukların alıcı dil/kronolojik yaşı oran ortalamaları DÖ-4 testinin 2. uygulamasında 0,9087, ifade edici dil/kronolojik yaşı oran ortalamaları 0,9007 olarak bulunmuştur. Sonuçları daha detaylı açıklamak gerekirse, DÖ-4 testinin 2. uygulamasında işitme kayıplı çocukların alıcı dil ve ifade edici dil yaşı kronolojik yaşından geri çıkmıştır (0,9087<1 ve 0,9007< 1). Ayrıca, alıcı ve ifade edici dil/kronolojik yaş oranlarının artması testin 1. uygulamasına göre gelişme gözlendiğini göstermektedir. DÖ-4 Testinin İşitme Kayıplı Çocuklara 3. Uygulamasından Elde Edilen Bulgular DÖ-4 testinin 2. Uygulamasından 3 ay sonra aynı çocuklara DÖ-4 testi tekrar uygulanmıştır. Bu uygulamadan elde edilen veriler, betimleyici istatistikler ile analiz edilmiştir. Tablo 7 de işitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 3. uygulamasındaki alıcı dil/kronolojik yaşı oran ortalamaları için betimleyici istatistikler yer almaktadır. Tablo 7: İşitme Kayıplı Çocukların DÖ-4 Testinin 3. Uygulamasındaki Alıcı Dil/ Kronolojik Yaşı ve İfade Edici Dil/Kronolojik Yaşı Oranı İçin Betimleyici İstatistikler 3. Uygulama Alıcı Dil/3. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı 3. Uygulama İfade Edici Dil/3. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı N Minimum Maksimum Ortalama St.Sapma 30,74 1,00,9520, ,62 1,00,9443,09716 Tablo 7 de işitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 3. uygulamasında alıcı dil yaşının kronolojik yaşına oranı ile DÖ-4 testinin 3. uygulamasında ifade edici dil yaşının 112

13 Eda Can - Gülmira Kuruoğlu kronolojik yaşına oranı değişkenlerinin en düşük, en yüksek, ortalama ve standart sapma istatistikleri verilmiştir. Toplam 30 denek (N=30) üzerinde çalışılmıştır. Buna göre, işitme kayıplı çocukların alıcı dil/kronolojik yaşı oran ortalamaları DÖ-4 testinin 3. uygulamasında 0,9520, ifade edici dil/kronolojik yaşı oran ortalamaları 0,9443 olarak bulunmuştur. Sonuçları daha detaylı açıklamak gerekirse, DÖ-4 testinin 3. uygulamasında işitme kayıplı çocukların alıcı dil ve ifade edici dil yaşı kronolojik yaşından geri çıkmıştır (0,9520<1 ve 0,9443< 1). Bununla birlikte, alıcı ve ifade edici dil/kronolojik yaş oranlarının testin 1. ve 2. Uygulamalarına göre artması, alıcı ve ifade edici dilde gelişme gözlendiğini ortaya koymaktadır. İşitme Kayıplı Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Yaşının DÖ-4 Testi 1., 2. ve 3. Uygulamaları Açısından Gelişimine Ait Bulgular İşitme kayıplı çocukların alıcı ve ifade edici dil becerilerinin gelişimini ortaya çıkarmak amacıyla DÖ-4 testinin 3 farklı zamandaki uygulamasından elde edilen veriler, Tekrarlı Ölçümler için varyans analiz yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Tablo 8 de işitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 1., 2. ve 3. uygulamasındaki alıcı dil ve ifade edici dil yaşının kronolojik yaşı oran ortalamaları için betimleyici istatistikler yer almaktadır. Tablo 8: Alıcı ve İfade Edici Dil Yaşının DÖ-4 Testinin 1. Uygulaması, DÖ-4 Testinin 2. Uygulaması ve DÖ-4 Testinin 3. Uygulaması Açısından Gelişimi N Minimum Maksimum Ortalama St.Sapma 1. Uygulama Alıcı Dil/1. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı 1. Uygulama İfade Edici Dil/1. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı 2. Uygulama Alıcı Dil/2. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı 2. Uygulama İfade Edici Dil/2. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı 3. Uygulama Alıcı Dil/3. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı 3. Uygulama İfade Edici Dil/3. Uygulama Kronolojik Yaşı Oranı 30,48 1,00,8777, ,46 1,00,8647, ,60 1,00,9087, ,54 1,00,9007, ,74 1,00,9520, ,62 1,00,9443,09716 Tablo 8 e göre, işitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 1. uygulamasında alıcı dil/ kronolojik yaşı oran ortalamaları 0,8777, DÖ-4 testinin 2. uygulamasında 0,9087, DÖ-4 113

14 İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi testinin 3. Uygulamasında ise 0,9520 olarak bulunmuştur. DÖ-4 testinin 1. uygulamasında ifade edici dil/kronolojik yaşı oran ortalamaları 0,8647, DÖ-4 testinin 2. uygulamasında 0,9007 iken DÖ-4 testinin 3. uygulamasında 0,9443 olmuştur. DÖ-4 testinin 1. ve 2 uygulamasındaki alıcı ve ifade edici dil oranları karşılaştırıldığında hem alıcı dil oranı hem de ifade edici dil oranının arttığı ortaya çıkmaktadır. DÖ-4 testinin 2. ve 3 uygulamasındaki alıcı ve ifade edici dil oranları karşılaştırıldığında hem alıcı hem de ifade edici dil oranının arttığı ortaya çıkmaktadır. Yukarıda elde edilen sonuçlar SPSS 13.0 Genel Doğrusal Model komutu ile elde edilen varyans analizi sonuçlarıyla da desteklenmiştir. İşitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 1. ve 2. uygulaması arasındaki alıcı dil gelişimine ait SPSS 13.0 Genel Doğrusal Model komutu ile elde edilen varyans analizi sonuçlarına göre, 1. ve 2. uygulamalar arasında işitme kayıplı çocukların alıcı dil oranları açısından fark vardır (F(1,29)= 129,611, p=0,000<0.05). İşitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 1. ve 2. uygulaması arasındaki ifade edici dil gelişimine ait SPSS 13.0 Genel Doğrusal Model komutu ile elde edilen varyans analizi sonuçlarına göre, 1. ve 2. uygulamalar arasında işitme kayıplı çocukların ifade edici dil oranları açısından fark vardır (F(1,29)= 99,310, p=0,000<0.05). İşitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 2. ve 3. Uygulaması arasındaki alıcı dil gelişimine ait SPSS 13.0 Genel Doğrusal Model komutu ile elde edilen varyans analizi sonuçlarına göre, 2. ve 3. uygulamalar arasında işitme kayıplı çocukların alıcı edici dil oranları açısından fark vardır (F(1,29)= 288,111, p=0,000<0.05). İşitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 2. ve 3. Uygulaması arasındaki ifade edici dil gelişimine ait SPSS 13.0 Genel Doğrusal Model komutu ile elde edilen varyans analizi sonuçlarına göre, 2. ve 3. uygulamalar arasında işitme kayıplı çocukların ifade edici dil oranları açısından fark vardır (F(1,29)= 201,727, p=0,000<0.05). İşitme Kayıplı Çocukların Aldığı Terapi Süresi ile İşitme Cihazı Kullanım Süresinin Alıcı ve İfade Edici Dil Gelişimine Etkisini Gösteren Bulgular Çalışmamıza dahil ettiğimiz işitme kayıplı 30 çocuğun aldığı terapi süresi ile işitme cihazı kullanım süresine ilişkin bilgilere Tablo 3 te yer verilmiştir. Buna göre, işitme kayıplı çocuklar en az 6 ay ile en fazla 48 ay arasında terapi süresine ve en az 4 ay ile en fazla 41 ay arasında işitme cihazı kullanım süresine sahiptir. Yapılan incelemeler sonucunda, işitme cihazı kullanım süresi ve terapi süresinin alıcı ve ifade edici dil gelişimini etkilediği düşünülmektedir, ancak işitme cihazı kullanım süresi ile terapi süresi arasında yüksek korelasyon olduğundan sadece işitme cihazı kullanım süresi modelde ortak değişken olarak alınmıştır. Tablo 9 da işitme cihazı kullanım süresi ile DÖ-4 testinin 1., 2. ve 3. uygulamasındaki alıcı dil ve ifade edici dil puanları arasındaki korelasyonun anlamlı olduğu görülmektedir. 114

15 Eda Can - Gülmira Kuruoğlu Tablo 9: İşitme Cihazı Kullanım Süresinin DÖ-4 Testinin 1., 2. ve 3. Uygulamasındaki Alıcı ve İfade Edici Dile Etkisi Cihaz Kullanım Süresi (pdeğeri) 1. Uygulama Alıcı Dil / Kronolojik Yaşı Oranı 1. Uygulama İfade Edici Dil / Kronolojik Yaşı Oranı 2. Uygulama Alıcı Dil / Kronolojik Yaşı Oranı 2. Uygulama İfade Edici Dil / Kronolojik Yaşı Oranı 3. Uygulama Alıcı Dil / Kronolojik Yaşı Oranı 3. Uygulama İfade Edici Dil / Kronolojik Yaşı Oranı (r),566**,503**,591**,528**,534**,454*,000,000,000,000,000,000 N İşitme cihazı kullanım süresi ile DÖ-4 testinin 1. uygulamasında elde edilen alıcı dil/kronolojik yaş oranı arasındaki ilişki katsayısı r=0,566 (p-değeri=0,000<0,05) iken DÖ-4 testinin 1. uygulamasında elde edilen ifade edici dil/kronolojik yaş oranı arasındaki ilişki katsayısı r= 0,503 (p değeri=0,000<0,05) olarak bulunmuştur. Bir başka deyişle, sıfır hipotezi red edilerek işitme cihazı kullanım süresi ile 1. uygulamadaki alıcı ve ifade edici dil oranları arasındaki ilişkinin anlamlı olduğu sonucuna varılmıştır. İşitme cihazı kullanım süresi ile DÖ-4 testinin 2. uygulamasında elde edilen alıcı dil oranı arasında ilişki katsayısı r=0,591 (p değeri=0,000<0,05) iken DÖ-4 testinin 2. uygulamasında elde edilen ifade edici dil oranı arasında ilişki katsayısı r=0,528 (p-değeri=0,000<0,05) olarak bulunmuştur. Yani sıfır hipotezi red edilerek işitme cihazı kullanım süresi ile 2. uygulamadaki alıcı ve ifade edici dil oranları arasındaki ilişkinin anlamlı olduğu sonucuna varılmıştır. İşitme cihazı kullanım süresi ile DÖ-4 testinin 3. uygulamasında elde edilen alıcı dil oranı arasında ilişki katsayısı r=0,534 (p-değeri=0,000<0,05) iken DÖ-4 testinin 3. uygulamasında elde edilen ifade edici dil oranı arasında ilişki katsayısı r=0,454 (p-değeri=0,000<0,05) olarak bulunmuştur. Yani sıfır hipotezi red edilerek işitme cihazı kullanım süresi ile 3. uygulamadaki alıcı ve ifade edici dil oranları arasındaki ilişkinin anlamlı olduğu sonucuna varılmıştır. Neticede işitme cihazı kullanım süresinin ortak değişken olarak alındığı Tekrarlı Ölçümler için varyans analizi sonucunda işitme cihazı kullanım süresinin DÖ-4 testinin 3 farklı uygulamasındaki alıcı dil ve ifade edici dil oranlarını istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde etkilediği görülmektedir. İşitme Kayıplı Çocukların Kullandıkları İşitme Cihazı Modelinin Alıcı ve İfade Edici Dil Gelişimine Etkisini Gösteren Bulgular Çalışmamızın amaçlarından biri olan işitme kayıplı çocukların kullandıkları işitme cihazı modelinin alıcı ve ifade edici dil becerileri üzerindeki etkisini ortaya çıkarmak için incelemeler yapılmıştır. 115

16 İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi Çalışmaya dahil ettiğimiz işitme kayıplı çocukların 19 u Dijital, 11 i ise Analog tipi işitme cihazı kullanmaktadır. Bu cihazların işitme kayıplı çocuklara göre dağılımı Tablo 3 te detaylı olarak verilmiştir. İşitme kayıplı çocukların kullandıkları işitme cihazı modelinin alıcı ve ifade edici dil gelişimlerine etkisi aşağıda gösterilmektedir. Tablo 10 da işitme kayıplı çocukların kullandıkları işitme cihazı modelinin alıcı dil gelişimi üzerindeki etkisine ilişkin istatistiksel bulgular yer almaktadır. Tablo 10: İşitme Cihazı Modeli ve Alıcı Dil Gelişim Oranı için Varyans Analizi Kaynaklar Kareler toplamı sd Kareler ortalaması F p Uygulama 0, ,026 16,96,000 Cihaz Modeli,013 2,007,249,781 Hata,896 34,026 Sd= Serbestlik Derecesi F=İstatik Değeri SPSS 13.0 programında Genel Doğrusal Model komutu ile elde edilen varyans analizi sonuçlarını gösteren Tablo 10 a göre işitme cihazı modeli istatistiksel olarak alıcı dil gelişimini etkilememektedir (F(2,34)=0.249, p=0,781>0.05). Tablo 11 de ise işitme kayıplı çocukların kullandıkları işitme cihazı modelinin ifade edici dil gelişimi üzerindeki etkisine ilişkin istatistiksel bulgular yer almaktadır. Tablo 11: İşitme Cihazı Modeli ve İfade Edici Dil Gelişim Oranı için Varyans Analizi Kaynaklar Kareler toplamı sd Kareler ortalaması F p Uygulama 0, ,026 16,96,000 Cihaz Modeli, ,015,435,651 Hata 1,202 34,035 Sd= Serbestlik Derecesi F=İstatik Değeri SPSS 13.0 programında Genel Doğrusal Model komutu ile elde edilen varyans analizi sonuçlarını gösteren Tablo 11 e göre, işitme cihazı modeli istatistiksel olarak ifade edici dil gelişimini etkilememektedir (F(2,34)=0.435, p=0,651>0.05). Neticede Genel Doğrusal Model kullanılarak yapılan varyans analizine göre işitme kayıplı çocukların kullandıkları Dijital ve Analog cihazların alıcı ve ifade edici dil gelişimleri üzerinde bir etkisinin olmadığı ortaya çıkmaktadır. 116

17 Eda Can - Gülmira Kuruoğlu Tartışma ve Sonuç Başlangıçta anneden ve yakın aile çevresinden, daha sonra da ilişkili bulunan çevrelerden öğrenilen, insanın bilinçaltına inen ve bireyin bir toplumla en güçlü bağlarını oluşturan anadilin edinimi için dilin çevrede kullanılması ve öğrenecek kişinin de algı merkezlerine ulaşması gerekmektedir (Ünlü, 1999: 29). Dil girdileri sınırlandığı zaman, çocukta dil gelişimi ileri düzeyde sınırlanır. Dil girdilerini sınırlayan unsurlardan biri de işitme kaybıdır. İşitme kaybı, dil girdilerini sınırlayarak dil edinimini olumsuz yönde etkiler. İşitme kaybının dil gelişimi üzerindeki olumsuz etkilerini ortaya çıkarmaya çalışan birçok araştırma bulunmaktadır. Bu araştırmalarda işitme kaybının dil üzerindeki bu olumsuz etkilerini azaltmak, hatta ortadan kaldırmak için erken teşhis, terapi, erken cihaz kullanımı vb. etmenlerin önemi vurgulanmaktadır. Bizim çalışmamızda orta (41-55 db HL) veya orta-ileri (56-70 db HL) sensörinöral tip işitme kayıplı, 21 ay ile 60 ay arasında kronolojik yaşına sahip, işitme cihazını düzenli kullanan (en az 4 ay, en çok 41 ay), terapi programına düzenli olarak devam eden (en az 6 ay, en çok 48 ay) 30 çocuk ile normal işiten 30 çocuk yer almaktadır. Bu çocukların, alıcı ve ifade edici dil gelişimleri DÖ-4 testi 3 ay arayla 3 kez uygulanarak izlenmiştir. Çalışmada yer alan her çocuğun alıcı ve ifade edici dil yaşlarının DÖ-4 testinin 1., 2. ve 3. uygulamasındaki kronolojik yaşına oranı değişken olarak alınmıştır. Çalışmamızda belirlenen amaçlara ulaşmak için istatistiksel yöntemler kullanılarak analizler yapılmıştır. Çalışmamızın ilk amacı normal işitmesi olan Türk çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini DÖ-4 testini kullanarak değerlendirmek ve kronolojik yaşlarıyla karşılaştırmaktır. Test sonucu kontrol grubunda yer alan 30 çocuğun alıcı ve ifade edici dil yaşının kronolojik yaşı ile ilişkisi incelenmiş ve çocukların alıcı dil yaşının kronolojik yaşına oranı ortalaması 1,3032, ifade edici dil yaşının kronolojik yaşına oranı ortalaması ise 1,2747 olarak bulunmuştur. Bu sonuç, kontrol grubundaki çocukların dil yaşlarının kronolojik yaşları ile aynı veya kronolojik yaşlarından ileri olduğunu ortaya çıkarmıştır (1,3032>1, 1,2747>1). Çalışmamızın ikinci amacı işitme kayıplı Türk çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini DÖ-4 testini kullanarak değerlendirmek ve kronolojik yaşlarıyla karşılaştırmaktır. Bu amaçla işitme kaybı bulunan 30 çocuğa 3 ay arayla 3 kez uygulanan DÖ-4 testinden aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkmıştır. Çalışmamızda, işitme cihazı kullanan çocukların alıcı ve ifade edici dil yaşının kronolojik yaşına oranı tespit edilmiştir. İşitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 1. uygulamasındaki kronolojik yaşının alıcı dil ve ifade edici dil yaşı ile ilişkisi incelendiğinde, 1. uygulamada çocukların alıcı dil/kronolojik yaşı oranları 0,8777, ifade edici/kronolojik yaşı oranları 0,8647 olarak bulunmuştur. Bir başka deyişle, 1. uygulamada işitme kayıplı çocukların alıcı dil ve ifade edici dil yaşı kronolojik yaşından geri çıkmıştır (0,8777<1 ve 0,8647<1). İşitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 2. uygulamasındaki kronolojik yaşının alıcı dil ve ifade edici dil yaşı ile ilişkisi incelendiğinde 2. uygulamada çocukların alıcı dil/ 117

18 İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi kronolojik yaşı oranları 0,9087, ifade edici/kronolojik yaşı oranları 0,9007 olarak bulunmuştur. Buna göre, 2. uygulamada işitme kayıplı çocukların alıcı dil ve ifade edici dil yaşı kronolojik yaşından geri çıkmıştır (0,9087<1 ve 0,9007<1). İşitme kayıplı çocukların DÖ-4 testinin 3. uygulamasındaki kronolojik yaşının alıcı dil ve ifade edici dil yaşı ile ilişkisi incelendiğinde 3. uygulamada çocukların alıcı dil/kronolojik yaşı oranları 0,9520, ifade edici dil/kronolojik yaşı oranları 0,9443 olarak bulunmuştur. Yani, DÖ-4 testinin 3. uygulamasında işitme kayıplı çocukların alıcı dil ve ifade edici dil yaşı kronolojik yaşından geri çıkmıştır (0,9520<1 ve 0,9443< 1). Çalışmamızın ikinci amacı doğrultusunda yapılan inceleme sonuçlarına göre işitme cihazı kullanan işitme kayıplı Türk çocuklarının DÖ-4 testinin ve 3. uygulama zamanlarındaki alıcı ve ifade edici dil yaşları kronolojik yaşlarından geri çıkmıştır. Çalışmamızdan elde edilen sonuçlar Yalçınkaya nın bilim uzmanlığı tezinde elde ettiği bulgularla benzerlik taşımaktadır. Yalçınkaya (1994), işitme kayıplı çocuklarla normal işiten çocukları hem dilsel hem de diğer gelişim alanları açısından değerlendirdiği tezinde işitme kayıplı hiçbir çocuğun dil gelişiminin kronolojik yaşlarıyla paralellik göstermediğini ortaya çıkarmıştır. Uygulanan testler sonucu işitme kaybının tüm derecelerde dil gelişimini olumsuz etkilediği görülmüştür. Yine aynı çalışmada 70 db HL nin altında işitme kaybı bulunan 46 çocuğun dil gelişiminin işiten çocuğun dil gelişimine göre gecikme ile takip ettiği bulunmuştur. Bizim çalışmamızda da işitme kayıplı tüm çocuklar (toplam 30) dilsel gelişim açısından normal işiten akranlarına göre daha düşük performans sergilemiştir. Bu sonuç, Borg ve diğ. (2002) yaptıkları çalışmadan elde edilen sonuçlarla da benzerlik taşımaktadır. Borg ve diğ. işitme kayıplı çocukların dilsel becerilerini normal işiten akranlarıyla karşılaştırmıştır ve sonuçta işitme kayıplı çocukların normal işiten çocuklardan daha düşük bir performans sergilediklerini ortaya çıkarmıştır. Ayrıca bu farkın 60 db HL den daha yüksek işitme kaybı derecesine sahip çocuklarda daha da arttığı gözlemlenmiştir. Benzer bir çalışma yine Borg ve diğ. (2007) tarafından yapılmıştır. İsveçli işitme kayıplı çocukların konuşma ve dil gelişimlerini inceledikleri çalışmalarında 60 db HL işitme kaybı derecesine sahip işitme kayıplı çocukların konuşma ve dil gelişimlerinin belirli bir düzeyde olduğunu ancak bu dereceden daha yüksek işitme kaybına sahip çocukların dil gelişimlerinde gecikme olduğu ortaya çıkmıştır. Ching ve diğ. (2010) de konuyla ilgili benzer sonuçlara ulaşmıştır. İşitme kayıplı çocukların dil gelişimlerinin incelendiği bu araştırmada dilsel değerlendirmeler PLS-4 dil testi kullanılarak gerçekleştirilmiş ve sonuçta çocukların işitme kaybı derecesinin dil gelişimini doğrudan etkileyen bir etmen olduğu ve işitme kaybı derecesinin artmasının dilsel gelişimdeki negatif etkiyi arttırdığını ortaya çıkarılmıştır. Çalışmamızın üçüncü amacı işitme kayıplı Türk çocukların DÖ-4 testinin 3 ay arayla 3 kez uygulamasından elde edilen alıcı ve ifade edici dil yaşının uygulamalar açısından gelişimini ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda alıcı ve ifade edici dil yaşlarının DÖ-4 testinin 1., 2. ve 3. uygulaması açısından gelişimi incelenmiştir ve uygulamalar arasında işitme kayıplı çocukların hem alıcı dil (1. ve 2 uygulama: F(1,29)= 129,611, p=0,000<0.05) 2. ve 3. uygulama: F(1,29)= 288,111, p=0,000<0.05) hem de ifade edici dil oranları açısından fark olduğu görülmüştür (1. ve 2. uygulama: F(1,29)= 99,310, 118

19 Eda Can - Gülmira Kuruoğlu p=0,000<0.05) 2. ve 3. uygulama F(1,29)= 201,727, p=0,000<0.05). Bu sonuç, işitme kayıplı çocukların alıcı ve ifade edici dil yaşlarının 2. uygulamada 1. uygulamaya kıyasla ve 3. uygulamada 2. uygulamaya kıyasla istatistiksel açıdan anlamlı bir artış gösterdiğini ortaya çıkarmaktadır. Çalışmamızdan elde ettiğimiz bu sonuç alanyazınla benzerlik taşımaktadır. Dornan ve diğ. (2009) yaptıkları çalışmada PLS-4 dil testini kullanarak işitme kayıplı çocukların konuşma ve dil gelişimlerini incelemiş ve sonuçları normal işiten çocuklarla karşılaştırmıştır. 21 aylık inceleme ve analiz sonuçlarına göre işitsel-sözel terapi alan işitme kayıplı çocuklar konuşma ve dil açısından gelişim göstermiştir. Bu gelişim ilk 9 ay normal işiten bireylere kıyasla benzerlik göstermiş olmasına rağmen 9 aydan sonra normal işiten bireylerin gelişim hızı çok daha fazla artış göstermeye başlamıştır. Coppens ve diğ. (2012) işitme kayıplı çocukların sözcük gelişimleri üzerine bir çalışma yapmış ve çalışmadan elde edilen sonuçların bizim çalışmamızla da benzerlikler taşıdığı görülmektedir. Çalışmada farklı tip işitme cihazı kullanan çocuklar ve normal işiten çocuklar değerlendirmeye alınmıştır ve işitme kayıplı çocukların sözcük gelişimlerinin normal işiten akranlarına kıyasla daha geri olduğu ortaya çıkmıştır. Çalışmada farklı zamanlarda çocuklardan veriler alınmaya ve analiz yapılmaya devam edilmiştir. Bu analiz sonuçlarına göre işitme kayıplı çocukların sözcük gelişimlerinde ilerleme kaydedildiği ortaya çıkmıştır. Çalışmamızın dördüncü amacı işitme kayıplı Türk çocuklarda terapi süresi ile işitme cihazı kullanım süresinin alıcı ve ifade edici dil gelişimi üzerindeki etkisini ortaya koymaktır. Bu doğrultuda yapılan analizlerde, işitme kayıplı çocukların işitme cihazı kullanım süresi ve terapi süresi arasında yüksek korelasyon olduğu ortaya çıkmıştır. Bu nedenle çalışmamızda sadece işitme cihazı kullanım süresi ortak değişken olarak kabul edilmiştir. Çalışmamızda işitme kayıplı çocukların işitme cihazını kullanım süresi en az 4 ay, en çok 41 ay, terapi alma süresi ise en az 6 ay, en çok 48 ay arasındadır. İşitme cihazı kullanım süresinin alıcı ve ifade edici dil gelişimine etkisiyle ilgili olarak elde edilen varyans analizi sonuçlarına göre işitme cihazı kullanım süresi, dolayısıyla terapi süresi, alıcı dil gelişimini etkileyen bir etkendir (p=0,000<0.05). Yine aynı sonuçlara göre, işitme cihazı kullanım süresi (terapi süresi) ifade edici dil gelişimini de etkileyen bir etkendir. Çalışmamızdan elde edilen bu sonuç, farklı araştırmacılar tarafından yapılan çalışmalarla benzerlik taşımaktadır. Bu çalışmalara göre erken teşhis, uygun işitme cihazı ve terapi işitme kayıplı çocukların alıcı ve ifade edici dil becerilerinin gelişimini büyük ölçüde etkileyen unsurlardandır (Bubbico ve diğ.,2007; Holzinger ve diğ., 2011; Marttila ve Karikoski, 2006; Moeller, 2000; Watkin ve diğ., 2007; Meinzer-Derr ve diğ., 2011, Yoshinago-Itano ve diğ., 1998; Kennedy ve diğ.,2006; Stelmachowicz ve diğ., 2004). Yine aynı konu ile ilgili Omondi ve diğerleri (2007) tarafından bir çalışma yapılmış ve erken teşhisin önemi vurgulanmıştır. Kenya da yapılan bu çalışmaya göre Kenya da işitme kayıplı çocukların ortalama teşhis yaşı ve cihaz kullanım yaşı 5,5 yaşa kadar gerilemektedir. Bu da çocukların dil edinimlerini olumsuz etkilemektedir. Kiese-Himmel ve Reeh (2006) işitme cihazının dil üzerindeki etkisini ve özellikle ifade edici gelişimlerini değerlendirmeye yönelik olarak yaptıkları çalışmada, 31,4 ay 119

20 İşitme Cihazı Kullanan İşitme Kayıplı Türk Çocukların Alıcı ve İfade Edici Dil Becerilerinin Gelişimi tanı, 32,3 ay işitme cihazı kullanım yaşı ortalamasına sahip toplam 27 çocuk hem işitsel hem de dilsel açıdan test edilmiştir. Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre, işitme cihazı kullanan çocuklar, sözcük gelişimleri açısından normal işiten çocuklara kıyasla daha az bir gelişim göstermiştir. Buna karşın, erken teşhis edilen işitme kayıplı çocuklar, geç teşhis edilenlere kıyasla daha iyi bir performans sergilemiştir. Çalışmamızın beşinci amacı işitme kayıplı Türk çocukların kullandıkları işitme cihazı modelinin dil gelişimi üzerindeki etkisini ortaya koymaktır. Çalışmamıza dahil edilen işitme kayıplı çocuklar dijital ya da analog olmak üzere 2 tip işitme cihazı kullanmaktadır. İstatistiksel yöntemlerle yapılan inceleme sonucu, işitme cihazı modelinin alıcı dil gelişimini (F(2,34)=0.249, p=0,781>0.05) ve ifade edici dil gelişimini (F(2,34)=0.435, p=0,651>0.05) etkilemediğini göstermiştir. Vitova ve Balcarova nın (2012) yaptıkları çalışmada, bizim çalışmamızda işitme cihazı tipi ile ilgili elde ettiğimiz sonuçlara benzer sonuçlar elde edilmiştir. Çalışmada işitme kayıplı çocukların dil edinçleri ve özellikle matematiksel becerileri üzerine durulmuştur. Farklı tip işitme cihazı kullanan çocukların elde ettiği veriler karşılaştırıldığında işitme cihazı tipinin dil becerileri üzerinde bir etkisinin olmadığı sonucuna varılmıştır. Bizim çalışmamızda sadece Dijital ve Analog tip işitme cihazı kullanan çocuklar değerlendirilmiştir ve sonuç olarak işitme cihazı tipinin dilsel gelişimi etkilemediği sonucuna varılmıştır. Burkhalter ve diğ. (2011) yaptıkları çalışmada bizim çalışmamıza benzer sonuçlar elde etmiştir. Burkhalter ve diğ., Dijital ve Analog tip işitme cihazı kullanan işitme kayıplı çocuklarda bu işitme cihazlarının işitsel anlamda işlevini araştırmıştır ve her iki cihaz türünde de benzer eksiklikler gözlendiğini ortaya çıkarmıştır. Çalışmaya göre bu eksiklikler asgari düzeye indirildiğinde cihazlardan daha fazla yarar sağlanacaktır ve çocuklar özellikle dil gelişimleri açısından daha iyi bir performans sergileyecektir. İşitme kaybı, çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini olumsuz açıdan etkileyen önemli bir etmendir. Bu çalışmada işiteme kayıplı Türk çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimleri Dil Ölçeği-4 (PLS-4) testi kullanarak incelenmiş ve kronolojik yaşları ile karşılaştırılmıştır. Ayrıca çalışmada terapinin ve işitme cihazı kullanımının işitme kayıplı çocukların dil gelişimleri üzerindeki etkisi incelenmiştir. Çalışmada yapılan değerlendirmeler 30 işitme kayıplı çocukla üçer ay arayla üç kez yapılarak, çocukların dil gelişimleri dokuz aylık zamansal bir süreçte de incelenmiştir. İşitme kayıplı Türk çocukların dil gelişimleri üzerinde yapılan çalışmaların az olması bakımından birkaç amaç belirlenerek farklı açılardan değerlendirme yapan bu çalışmanın alana katkı sağlayacağını düşünmekteyiz. Teşekkür Çalışmamıza dahil ettiğimiz işitme kayıplı çocukları gözlemlememize olanak sağlayan Dokuz Eylül Üniversitesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı İşitme-Konuşma-Denge Ünitesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Bülent Şerbetçioğlu na, Doç. Dr. Günay Kırkım a ve kurum çalışanlarına teşekkür ederiz. 120