TÜRKİYE EKONOMİSİNDE DIŞ TİCARET. Yrd. Doç. Dr. İsmet GÖÇER Aydın İktisat Fakültesi Ekonomi ve Finans Bölümü

Transkript

1 TÜRKİYE EKONOMİSİNDE DIŞ TİCARET Yrd. Doç. Dr. İsmet GÖÇER Aydın İktisat Fakültesi Ekonomi ve Finans Bölümü

2 Ülkeler Niçin Dış Ticaret Yapar? Dış Ticaret Politikası Ödemeler Bilançosunun, cari işlemler hesabında ihracat ve ithalat kalemleri üzerindeki tüm hükümet faaliyetlerini kapsayan bir tür dış ekonomi politikasıdır. Dış Ticaret Politikasının başlıca amaçlarını şu şekilde sıralayabiliriz: Dış Ödemeler Dengesizliklerinin Giderilmesi Dış Rekabetten Korunma Ekonomik Büyüme Dış Ticaret Politikalarının Türleri Koruyucu Ticaret Politikası Rekabeti engeller Kaynakların etkin dağılımını engeller Girişimcileri durgunluğa ve tembelliğe iter Monopol yaratır Bürokratik işlemler artar Rüşvete ve kaynak israfına yol açar. Serbest Ticaret Politikası Uluslararası Uzmanlaşmayı teşvik eder Serbest Fiyat Mekanizmasını güçlendirir Optimum Kaynak Dağılımı sağlar.

3 İhracat (Export: X) : bir malın yabancı ülkelere döviz karşılığı yapılan satışıdır. İthalat (Import: M) : ise, yurtdışında üretilmiş malların, ülkedeki alıcılar tarafından satın alınmasıdır. Net İhracat (NX) =X-M Buna dış ticaret dengesi de denir. Dış ticaret dengesi ayrıca X/M ile de hesaplanır.

4 İhracat ve ithalat değerleri iki türlü hesaplanabilmektedir: CIF (Cost, Insurance, Freight): Mal bedeli, sigorta ve navlun ücretlerinin toplamı, fiyata yansıtılır. Bu sistemde malın taşınması sırasında oluşabilecek kayıp ve hasar riskine karşı deniz sigortası sağlama yükümlülüğü ve taşıma maliyetleri satıcı tarafından karşılanmaktadır. Mallar karşı ülkede adrese teslim edilinceye kadar bütün sorumluluk ihracatçıya aittir.

5 FOB (Free on Board): Tedarikçinin malzemeyi nakliye yapılacağı geminin güvertesine taşıyana kadar olan sorumluluğunu içerir. Fabrikadan liman gümrüğüne kadar olan taşıma masrafları ile, liman gümrüğü ve liman masrafları tedarikçiye aittir. Malzeme gemi güvertesine taşındıktan sonraki sorumluluk ise müşteriye aittir. Daha çok deniz taşımacılığında (navlun) kullanılan bir terimdir.

6 Re-Export: Diğer ülkelerden yurda ithal edilen malların daha sonra tekrar yurtdışına ihraç edilmesidir. Örneğin: Turgut Özal zamanında yurt dışından alınan buğdayın, tekrar başka ülkelere satılması gibi.

7 Dahilde İşleme Rejimi: İhraç ürününün elde edilmesinde kullanılan girdilerin ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın* gümrük muafiyetli olarak ithal edilmesidir. (Örn;kumaş ithal edilerek işlenip gömlek olarak ihraç edilmesi) (*) İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Mevzuat (Anti-damping ve sübvansiyon) ve İthalatta Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakkında Mevzuat (Kota ve gözetim lisansları)

8 DAHİLDE İŞLEME REJİMİ (DİR); Dünya piyasa fiyatlarından hammadde temin etmek suretiyle ihracatı artırmak, İhraç ürünlerine uluslararası piyasalarda rekabet gücü kazandırmak, İhraç pazarlarını geliştirmek, İhraç ürünlerini çeşitlendirmek amacıyla uygulanmaktadır.

9 EKONOMİ BAKANLIĞI EKONOMİK GÖRÜNÜM NİSAN 2014 Ekonomik Görünüm sunumu, her ayın 1. ve 3. haftasında güncellenmektedir. Güncelleme Tarihi: 16/04/2014

10 Orta Vadeli Program Hedefleri 2013* GSYH (Milyar $, Cari Fiyatlarla) Kişi Başına Milli Gelir (GSYH, $) GSYH Büyümesi (1) 4,0 4,0 5,0 5,0 İşsizlik Oranı (%) 9,7 9,4 9,2 8,9 Turizm Gelirleri (Milyar $) 32,8 31,0 32,0 34,5 Cari İşlemler Dengesi (Milyar $) -65,0-55,5-55,0-55,0 Cari İşlemler Dengesi / GSYH (%) -7,9-6,4-5,9-5,5 *Gerçekleşme Orta Vadeli Program, Kalkınma Bakanlığı 08/10/2013) (1) Sabit fiyatlarla yüzde değişimi göstermektedir dönemini kapsayan Orta Vadeli Programın temel amacı; potansiyel büyüme hızına ulaşmak, cari işlemler açığını daha da azaltmak, enflasyonu düşürmek, kamu mali dengelerini iyileştirmek ve böylece makroekonomik ve finansal istikrarı güçlendirmektir. 10

11 Oranları Yıllık Büyüme Kaynak: TÜİK Türkiye, küresel ekonomik krizden en hızlı çıkan ve son dönemlerdeki küresel ekonomik belirsizlikten göreli olarak az etkilenen ülkelerdendir döneminde yıllık ortalama büyüme oranı %5 olmuştur yılında Türkiye ekonomisi %4 oranında büyümüştür. 11

12 Enflasyon (Bir Önceki Yılın Aynı Ayına Göre) Kaynak: TÜİK 2014 Mart ayında, önceki yılın aynı ayına göre, TÜFE de %8,39 oranında, Yİ-ÜFE de ise %12,31 oranında artış gerçekleşmiştir. 12

13 Reel Efektif Döviz Kuru (2003=100) Kaynak: TCMB 2013 Nisan ayından bu yana TÜFE bazlı endekse göre; TL reel olarak %15,8 değer kaybetmiştir yılının Mart ayında, bir önceki aya göre, TL reel olarak TÜFE bazlı endekse göre %0,11 oranında değer kazanırken, ÜFE bazlı endekse göre ise %0,27 oranında değer kaybetmiştir. 13

14 Ödemeler Dengesi Kaynak: TCMB, *Ocak-Şubat 14

15 B- DIŞ TİCARETİN GÖRÜNÜMÜ 15

16 I) MAL TİCARETİ 16

17 Mal Ticaret Hedefleri (Milyar Dolar) 2012* 2013* 2013** 2014** 2015** 2016** İhracat 152,5 151,9 153,5 166,5 184,0 202,5 İthalat 236,5 251,7 251, ,0 305,0 D.T. Hacmi , ,5 466,0 507,5 D.T. Dengesi -84,1-99, ,5-98,0-102,5 İhracat/İthalat (%) 64,5 60,3 61,0 63,5 65,2 66,4 *Gerçekleşme (Kaynak: TÜİK) **Beklenti (Orta Vadeli Program, Kalkınma Bakanlığı ) 17

18 Türkiye'nin Küresel Mal İhracatındaki Payı Türkiye nin dünya mal ihracatındaki payı 2013 yılında %0,81 düzeyindedir. 18

19 Dış Ticaretin Gelişimi / Ocak- Şubat * Enerji, 27. fasıla karşılık gelmektedir. Kaynak: Yıllık (Milyar $) Dönemsel (Milyar $) Değişim (%) / (OCAK - ŞUBAT) 2014 / (OCAK - ŞUBAT) 2013/2014 İhracat 152,5 151,8 23,9 25,6 7,2 Enerji İhracatı 7,7 6,7 1,1 1,0-10,4 Altın İhracatı 13,3 3,3 1,0 1,0-0,8 İthalat 236,5 251,7 38,2 37,5-1,7 Enerji İthalatı 60,1 55,9 9,1 9,4 3,5 Altın İthalatı 7,6 15,1 1,7 0,6-65,8 Dış Ticaret Hacmi 389,0 403,5 62,1 63,1 1,7 Dış Ticaret Dengesi -84,1-99,8-14,3-11,9-16,6 Enerji Dışı Denge -31,7-50,7-6,3-3,5-44,6 İhracat / İthalat (%) 64,5 60,3 62,5 68,2 * 2014 yılının Ocak-Şubat döneminde, 2013 e kıyasla; İhracat %7,2 artış, ithalat ise %1,7 oranında azalış kaydetmiştir. Dış ticaret açığı %16,6 lık azalışla 11,9 milyar dolara gerilemiştir. 19

20 İhracatın Aylık Gelişimi Aylara Göre İhracat ve İthalat, Milyar Dolar 2014 Şubat ayında, 2013 Şubat ayına göre, ihracat %6,2 oranında artarak 13,2 milyar dolar, ithalat ise %5,9 oranında artarak 18,3 milyar dolar olmuştur. 20

21 Geniş Ekonomik Grupların Sınıflaması (BEC) İHRACAT (Milyon $) Yıllık 2012/2013 Dönemsel (Ocak-Şubat) 2014 Şubat % Pay 2013/ Değ.% Değ.% Yatırım malları , ,2 0,6 Ara mallar , ,5 6,9 Tüketim malları , ,9 9,3 Diğerleri , ,4 13,9 TOPLAM , ,0 7,2 İTHALAT (Milyon $) Yıllık 2012/2013 Dönemsel (Ocak-Şubat) 2014 Şubat % Pay 2013/ Değ.% Değ.% Yatırım malları , ,7-5,2 Ara mallar , ,9-1,3 Tüketim malları , ,3 3,2 Diğerleri , ,2-68,6 TOPLAM , ,0-1,7 21

22 Başlıca İhraç Ürünleri Dönemsel (Ocak-Şubat) Milyon Dolar İHRACAT İTHALAT DENGE DEĞ. % Sıra Fasıl Fasıl Adı / MOTORLU KARA TAŞITLARI, TRAKTÖRLER, BISIKLETLER VB , ELEKTRİKSİZ MAKİNELER , KIYMETLI VEYA YARI KIYMETLI TAŞLAR, KIYMETLI METALLER, , DEMIR VE ÇELIK , ÖRME GIYIM EŞYASI VE AKSESUARI , ELEKTRIKLI MAKINA VE CIHAZLAR, , ÖRÜLMEMIŞ GIYIM EŞYASI VE AKSESUARI , DEMIR VEYA ÇELIKTEN EŞYA , MINERAL YAKITLAR, MINERAL YAĞLAR , PLASTIKLER VE MAMULLERI ,2 LİSTE TOPLAMI ,2 TOPLAM ,2 * Değişim ihracata göredir. Kaynak: TÜİK 22

23 Başlıca İthal Ürünleri Dönemsel (Ocak-Şubat) Milyon Dolar İTHALAT İHRACAT DENGE DEĞ. % Sıra Fasıl Fasıl Adı / MINERAL YAKITLAR, MINERAL YAĞLAR VB , ELEKRTİKSİZ MAKİNALAR , DEMIR VE ÇELIK , ELEKTRIKLI MAKINA VE CIHAZLAR, , PLASTIKLER VE MAMULLERI , MOTORLU KARA TAŞITLARI, TRAKTÖRLER, BISIKLETLER , ORGANIK KIMYASAL ÜRÜNLER , KIYMETLI VEYA YARI KIYMETLI TAŞLAR, KIYMETLI METALLER, , OPTIK, FOTOĞRAF, SINEMA, ÖLÇÜ, KONTROL, AYAR, TIBBI, CERRAHI ALET , ECZACILIK ÜRÜNLERI ,7 LİSTE TOPLAMI ,7 TOPLAM ,7 * Değişim ithalata göredir. Kaynak: TÜİK 23

24 Başlıca İhraç Ürünleri (Yıllık) Yıllık (Milyon Dolar) İHRACAT İTHALAT DENGE DEĞ. % Sıra Fasıl Fasıl Adı / MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR,BİSİKLET,MOTOSİKLET VE DİĞER , NÜKLEER REAKTÖRLER,KAZAN;MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI , DEMİR VE ÇELİK , ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI , ÖRME GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI , İNCİLER,KIYMETLİ TAŞ VE METAL MAMULLERİ,MADENİ PARALAR , MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MÜSTAHSALLARI,MUMLAR , DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA , ÖRÜLMEMİŞ GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI , PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA ,9 LİSTE TOPLAMI ,2 TOPLAM ,4 Değişim ihracata göredir. Kaynak: TÜİK 24

25 Başlıca İthal Ürünleri (Yıllık) Yıllık (Milyon Dolar) İTHALAT İHRACAT DENGE DEĞ. % Sıra Fasıl Fasıl Adı / MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MÜSTAHSALLARI,MUMLAR , NÜKLEER REAKTÖRLER,KAZAN;MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI , DEMİR VE ÇELİK , ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI , MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR,BİSİKLET,MOTOSİKLET VE DİĞER , İNCİLER,KIYMETLİ TAŞ VE METAL MAMULLERİ,MADENİ PARALAR , PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA , ORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR , OPTİK,FOTOĞRAF,SİNEMA,ÖLÇÜ,KONTROL,AYAR CİHAZLARI,TIBBİ ALET , ECZACILIK ÜRÜNLERİ ,9 LİSTE TOPLAMI ,3 TOPLAM ,4 * Değişim ithalata göredir. Kaynak: TÜİK 25

26 İhracat ve İthalatta İlk Beş Ülke (Ocak-Şubat 2014) İhracatımızda İlk 5 Ülke (% Pay) İthalatımızda İlk 5 Ülke (% Pay) Kaynak: TÜİK 35

27 (Milyon Dolar) Kaynak: TÜİK İhracatın Bölgesel Dağılımı Şubat 2013 Pay (%) 2014 Pay (%) Değişim (%) Ocak-Şubat 2013 Pay (%) 2014 Pay (%) A- AB (28) , ,6 7, , ,8 10,4 B- SERBEST BÖLGELER 208 1, ,4-11, , ,4-9,3 C- DİĞER ÜLKELER , ,0 5, , ,8 5,4 1- DİĞER AVRUPA , ,9 41, , ,5 28,1 2- AFRİKA , ,7 6, , ,5 7,0 Kuzey Afrika 894 7, ,1 4, , ,9 10,2 Diğer Afrika 312 2, ,6 10, , ,6-0,7 3- AMERİKA 822 6, ,7-8, , ,8-2,2 Kuzey Amerika 519 4, ,1 4, , ,3 11,5 Orta Amerika ve Karayip 84 0,7 66 0,5-21, , ,5 2,7 Güney Amerika 218 1, ,1-35, , ,0-36,4 4- ASYA , ,3-0, , ,6 0,4 Yakın ve Ortadoğu , ,6 1, , ,6 3,2 Diğer Asya 962 7, ,7-8, , ,0-7,6 5- AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA 40 0,3 41 0,3 3,0 81 0,3 80 0,3-1,9 6- DİĞER ÜLKE ve BÖLGELER 27 0,2 14 0,1-47,7 32 0,1 18 0,1-43,9 TOPLAM , ,2 Değişim (%) 36

28 İthalatın Bölgesel Dağılımı (Milyon Dolar) Kaynak: TÜİK Şubat 2013 Pay (%) 2014 Pay (%) Değişim (%) Ocak-Şubat 2013 Pay (%) 2014 Pay (%) A- AB (28) , ,9-7, , ,9-4,6 B- SERBEST BÖLGELER 107 0, ,8 31, , ,6 12,5 C- DİĞER ÜLKELER , ,4-5, , ,5-0,2 1- DİĞER AVRUPA , ,4-15, , ,8-3,4 2- AFRİKA 430 2, ,6 11, , ,5 3,8 Kuzey Afrika 214 1, ,6 32, , ,5 5,6 Diğer Afrika 215 1, ,1-8, , ,0 1,2 3- AMERİKA , ,6-12, , ,6-10,2 Kuzey Amerika , ,0 2, , ,9-4,0 Orta Amerika ve Karayip 233 1,2 53 0,3-77, , ,3-62,2 Güney Amerika 286 1, ,3-17, , ,4-6,3 4- ASYA , ,0 1, , ,0 2,1 Yakın ve Ortadoğu , ,6-18, , ,5-16,2 Diğer Asya , ,4 10, , ,5 10,8 5- AVUSTRALYA VE YENİ ZELANDA 21 0,1 25 0,1 17,3 96 0,3 81 0,2-16,1 6- DİĞER ÜLKE ve BÖLGELER , ,6-5, , ,4 9,9 TOPLAM , ,7 Değişim (%) 28

29 2) HİZMETLER TİCARETİ 39

30 Hizmetler Sektörüne İlişkin Hedefler Turizm: Ülkeye gelen turist sayısının artırılması yanında, hizmet kalitesini artıran, pazarlama kanallarını çeşitlendirerek üst gelir gruplarını hedef alan, doğal sermayeyi koruyan ve sürdürülebilir kılan, ülkemiz turizminin karşılaştırmalı rekabet üstünlüğüne uygun turizm çeşitlerini öne çıkaran bir yapının oluşturulması İnşaat, Mühendislik-Mimarlık, Teknik Müşavirlik ve Müteahhitlik Hizmetleri: Ülke ekonomisi ve sosyal gereksinimlere uygun, ileri teknoloji ve uluslararası kurallara uyumlu, çevreye duyarlı, katma değeri, döviz girdisi ve istihdamı yüksek ve bu doğrultuda hizmet kalitesi, beşeri ve fiziki sermayesi gelişmiş bir sektör yapısının oluşturulması Ticaret Hizmetleri: Rekabetçi bir ortamda verimlilik artışının sağlanması, faaliyet hacminin büyütülmesi, teknoloji ve yenilikçiliğin özendirilmesi 40

31 Türkiye'nin Küresel Hizmet İhracatındaki Payı (%) Kaynak: DTÖ Türkiye nin 2013 yılı küresel hizmet ihracatındaki payı %0,95 düzeyindedir. 41

32 Ödemeler Dengesi-Hizmet Kalemleri Milyon $ * 2014* 2013*-2014* Değişim (%) HİZMETLER DENGESİ ,8 Toplam Hizmet İhracatı ,2 Toplam Hizmet İthalatı ,2 1.Taşımacılık ,5 Gelir ,7 Gider ,7 2.Turizm ,3 Gelir ,7 Gider ,5 3.İnşaat Hizmetleri ,9 4.Sigorta Hizmetleri ,0 5.Finansal Hizmetler ,6 6.Diğer Ticari Hizmetler ,6 7.Resmi Hizmetler ,9 8.Diğer Hizmetler ,8 *Ocak-Şubat dönemi Kaynak: TCMB 42

33 Çeyrek Dönemler İtibariyle Turizm İstatistikleri Kaynak: TÜİK 2012 yılında 36,5 milyon turistin çıkışı kaydedilmiş, turist başına ortalama 795 $ gelir elde edilmiştir yılında çıkış yapan turist sayısı 39,2 kişiye, turist başına ortalama gelir ise 824 dolara yükselmiştir. 33

34 Yurtdışında Müteahhitlik Hizmetleri Yıl Proje Sayısı Ülke Sayısı Proje Bedeli (Milyon $) Kümülatif Proje Bedeli (Milyon $) Ort. Proje Bedeli (Milyon $) itibarıyla Dünyanın en büyük 250 müteahhitlik şirketinden 38 i Türk firmasıdır. Türkiye, bu bakımdan Çin den sonra 2. sırada yer almaktadır. Sektörün ekonomiye katkıları: Döviz girdisi, ihracata katkı, istihdama katkı, teknoloji transferi, makina parkına etki, dışa açılma sürecine etki 34

35 Lojistik 2013 Avrupa nın en büyük kamyon filosu (45 bin adet kamyon ve şirket) 2013 yılında yaklaşık 1,2 milyon uçuş Taşınan 2,6 milyon ton yük ve 149,5 milyon kişi Dünyadaki 25. büyük deniz filosu 52 havaalanı ve 76 liman Bölünmüş yolların toplam uzunluğu 15 bin km ye çıkarılacaktır. Hızlı Tren Projeleri süratle devam etmektedir. 35

36 İhracatın Ülke Gruplarına Göre (Milyon $) * Ocak- Şubat ** Henüz STA ları yürürlüğe girmeyen Lübnan ve Kosova hariç Kaynak: TÜİK Dağılımı % Değişim % Pay (2012) 2013* 2014* % Değişim % Pay (2013) Bağımsız Devletler Topluluğu ,3 11, ,3 9,5 Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi ,1 1, ,8 3,7 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ,1 7, ,8 6,2 İslam Konferansı Teşkilatı ,6 32, ,8 31,3 Karadeniz Ekonomik İşbirliğiTeşkilatı ,4 13, ,6 11,8 Serbest Ticaret Anlaşması Yapılan Ülkeler** ,3 9, ,2 13,1 OECD Ülkeleri ,6 45, ,1 49,0 Türk Cumhuriyetleri ,3 4, ,7 4,0 GENEL TOPLAM , ,2 100, yılının Ocak-Şubat döneminde 2013 yılının aynı dönemine göre, EFTA Ülkelerine ihracat seçilen özel bölgeler içerisinde yıllık bazda en hızlı artışı yaşayarak %301,8 oranında artmıştır. 36

37 AB ile Dış Ticaretin Gelişimi *Ocak- Şubat Kaynak: Bilgi Sistemi 37