AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ

Transkript

1 AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ UZAKTAN EĞİTİM DERSLERİ Temel Bilgi Teknolojileri Kullanımı II Bilgisayar II E-TİCARET Şubat Afyonkarahisar

2 1. E-TĐCARET KAVRAMI Đnternet, birey ve kurumlara dünyanın her kösesine sınırsız erişim sağlama imkânı sunmaktadır. Tüketiciler, istek ve/veya ihtiyaç duydukları ürün ve hizmetleri internet üzerinden kolayca bulabilme, farklı ve benzer ürünleri karşılaştırabilme şansına kavuşabilmişlerdir. Đsletmeler ise internet-web siteleri yoluyla hedef tüketicilere doğrudan ulaşabilme, ürün ve hizmetlerini dünya çapında en ekonomik bir biçimde tanıtma ve satma imkânına sahip olmuşlardır. Tüketiciler ve isletmeler açısından büyük fayda ve fırsatlar sağlayan internet aynı zamanda da uluslar arası pazarlardaki rekabeti daha da arttırmaktadır. Đnternet ve bilgi teknolojileri isletmelerin is yapma biçim ve süreçlerini derinden etkilemektedir. Đnternet ortamında mevcut ürün veya hizmetlerin tanıtım ve satışı öncelikle e- pazarlama taktik ve stratejilerinin başarıyla uygulanmasından geçmektedir. Elektronik ortamda gerçekleştirilen faaliyetler dizisi; internet üzerinde yeni ürün ve hizmetlerin geliştirilmesinden, tutundurma faaliyetlerine, fiyatlandırma stratejilerinden, zamanında dağıtım ve teslimata kadar belirli düzeyde uzmanlık gerektirmektedir (Erdal, 2002). Elektronik ticaret (E-ticaret), mal veya hizmetin satın alınması ve satılması işlemlerinin elektronik ortamda, yani internet üzerinden yapılması demektir. E-ticaret hızlı ve düşük maliyetli elektronik hizmetlerin büyümesinin bir sonucudur. E-ticaret işletmeler arasında bilgi gerektirse de, gelişmiş teknoloji işletmeler ve müşteriler arasında aynı derecede uygulanabilir özelliktedir (Heizerand Render, 2005). Fakat E-ticaretin standart bir tanımı yoktur. Bunun sebebi, kapsamının çok geniş ve farklı kurum ve kuruluşlar tarafından farklı değerlendiriliyor olmasıdır. E-ticaret, bilgisayar ağları ve internet teknolojileri, bu işler için tasarlanmış bilgisayar programları ile elektronik ortamda ürün ve hizmetlerin ticaretine yeni bir pazarlama, iş yönetimi ve satış kanalıdır. Elektronik ticaret, ürün, hizmet, bilgi alış verişini bilgisayar ağı yani internet üzerinden yapılmasını sağlayan bir pazarlama kavramıdır. E-ticaret, Đletişimin gelişmesi ve bilginin ekonomik olarak yaygınlaştırılması ile maliyetleri etkin bir şekilde düşürmesinden dolayı işlemler yönetiminin devrimi niteliğindedir. E-ticaret, alıcılar ile satıcıları karşılaştırarak ekonomik etkinliği artırır ve önceden etkin olmayan küçük firmaların piyasada tutunmasını sağlar (Heizerand Render, 2005). E-Ticaret, genellikle internet üzerinden alım-satım ile ilgilidir ya da bilgisayarların oluşturduğu ağ aracılığıyla mal ya da hizmetlerin kullanım hakkının veya sahipliğinin transferini kapsayan herhangi bir işlemin yürütülmesidir. En yaygın tanımı bu olmasına rağmen, yeni ve radikal iş fenomenindeki en son gelişmeleri yakalamak için yeteri kadar kapsamlı değildir. Daha eksiksiz bir tanım olarak e-ticaret, iki veya daha fazla işletme arasında ve işletmelerle bireyler arasında değer yaratmak için dijital bilgi işlem teknolojisi ve elektronik iletişimlerin ticari işlemlerde ilişkiler yaratmak, dönüştürmek ve yeniden tanımlamak için kullanılmasıdır(akar, 2003).

3 2. ELEKTRONĐK TĐCARET ĐŞLEMLERĐ Kapalı ve açık ağlar kullanılarak yapılabilecek iş ve ticaret aktiviteleri şu şekilde sıralanabilir ( Mal ve hizmetlerin elektronik alışverişi, Üretim planlaması yapma ve üretim zinciri oluşturma, Tanıtım, reklam ve bilgilendirme, Sipariş verme, Anlaşma/sözleşme yapma, Elektronik banka işlemleri ve fon transferi, Elektronik konşimento gönderme, Gümrükleme, Elektronik ortamda üretim izleme, Elektronik ortamda sevkıyat izleme, Ortak tasarım geliştirme ve mühendislik, Elektronik ortamda kamu alımları, Elektronik para ile ilgili işlemler, Elektronik hisse alışverişi ve borsa, Ticari kayıtların tutulması ve izlenmesi, Doğrudan tüketiciye pazarlama, Sayısal imza, elektronik noter gibi güvenilir üçüncü taraf işlemleri, Sayısal içeriğin anında dağıtımı, Anında bilgi oluşturma ve aktarma, Elektronik ortamda vergilendirme, Fikri, sınai ve ticari mülkiyet haklarının korunması ve transferi 3. ELEKTRONĐK TĐCARET ARAÇLARI Elektronik ticaret araçlarından günümüzde en çok kullanılanlar aşağıda sıralanmaktadır. Telefon, Fax, Televizyon, Đnternet, Intranet, WAP, Elektronik Ödeme ve para transfer sistemleri, Elektronik veri değişimi (Electronic Data Interchange-EDI).

4 4. E-TĐCARET TÜRLERĐ E-Ticaret türlerini belirlemek için aşağıdaki tablo mevcuttur. Burada en çok kullanılmakta olan 4 türü hakkında bilgi verilecektir. E-Ticaret Türleri Tablo1: E-Ticaret Türleri B Business (Şirket) C Customer (Müşteri) G Government (Kamu Kuruluşu) B Business (Şirket) B2B B2C B2G C Customer (Müşteri) C2B C2C C2G G Government (Kamu Kuruluşu) G2B G2C G2G 4.1 B2B (Business to Business): Şirketler Arası Elektronik Ticaret B2B nin temeli, şirketlerin internet üzerinden birbirine mal ve hizmet satmasına dayanır. B2B nin sözcük anlamı, şirketten şirkete ticaret tir. Ama B2B sitelerinin işlevi yalnızca bu değildir. Mal ve hizmet alım satımının yanı sıra, şirketler birbirleri arasında bilgi alışverişi yapması, finansal işlemlerin gerçekleştirilmesi, ve bütün bu işlevler, internet üzerinden gerçekleştirildiği için hem daha hızlı hem daha verimli bir şekilde işlenmesi sağlanır ( EL-K%C4%B0TABI). B2B e-ticaret sitelerinin dünyadaki en iyi örneği şüphesiz Alibaba.com'dur. Son yıllarda çok daha fazla adını duymaya başladığımız Alibaba.com, 2008 yılı içinde tam 23 milyon ziyaretçiye hizmet verdi. Alibaba.com genel olarak, Çin iş dünyasını, dünya piyasasına sunmak amacıyla ortaya çıktı. Alibaba.com'da Çin ve diğer (maliyetin nispeten düşük olduğu) Uzak Doğu ülkelerinden dünyaya yapılan satışlar 2008'in ilk çeyreği itibariyle Alibaba'ya 680 milyon dolar gelir bıraktı. Alibaba için bu rakam 2007 yılının aynı dönemine göre, gelirlerinde %53.2 artış anlamına geliyor (

5 4.2 B2C (Business to Customer): Şirket-Tüketici Arası Elektronik Ticaret Son yıllardaki web ve wap teknolojilerindeki gelişmelerle ortaya çıkmış yeni bir tür alışveriş ortamıdır. Elektronik ticaretin en çok bilinen türüdür. Sanal Mağaza uygulamaları ile Đnternette firmalar elektronik ortamda; bilgisayardan otomobile, kitaptan pizzaya birçok ürünün doğrudan tüketiciye satışını yapmaya başlamıştır. Yaygın GSM kullanımı ile birlikte wap teknolojisi de tıpkı web teknolojisi gibi gelişmekte ve yer, zaman gibi kısıtlar olmaksızın elektronik ticaret yapılan uygun bir ortam haline gelmiştir ( Hepsiburada.com ve amazon.com B2B siteleri için verilebilecek en iyi örneklerdendir.

6 4.3 B2G (Business to Goverment): Şirket-Kamu Kuruluşu Arası Elektronik Ticaret Elektronik ağlar üzerinden yapılan ticareti ve diğer faaliyetleri kapsamaktadır. Bu e-ticaret türünde firmalar satıcı, kamu kuruluşları alıcı durumundadır. Örneğin bir kamu kuruluşu herhangi bir ihtiyacını karşılamak için internette ihalelerini yayınlar ve en uygun fiyat teklifi veren firma ile ticaret yapar. Kamu kurumları bu sayede zamandan tasarruf ederek en uygun fiyat teklifi ile ihtiyaçlarını karşılamış olurlar ( 4.4 C2C (Customer to Customer): Tüketici-Tüketici Arası Elektronik Ticaret Tüketicilerin güvenilir web sitelerinde bir araya gelerek kredi kartı ya da havale yöntemi ile satış yapmalarıdır. C2C e-ticaret sitelerine en büyük örnek ebay.com, Türkiye de ise gittigidiyor.com dur. Tüketiciler bu web sitelerine üye olduktan sonra hem ürün satın alabilmekte hem de satış yapabilmektedirler

7 5. E-TĐCARET SĐTESĐ NASIL YAPILIR? İşe ayıracağınız bütçe ile ilgili olarak e-ticaret sitesi inşa etmenin 2 farklı yöntemi vardır ( : 1. Yöntem: Paketlenmiş e-ticaret sistemi (Hazır e-ticaret paketleri) Türkiye'de ve dünyada en fazla tercih edilen yöntemdir. Tercih edilme sebepleri, belirli bir tecrübenin ürünü ve fiyat olarak da çok ekonomik olmasıdır. Sistem kurulumu ve işlem süreleri açısından çok hızlıdır. Ayrıca teknik bilgi gerektirmez. Yılda küçük bir ücret ödeyerek özel bir data center, sunucu, teknik ekip gibi bir çok altyapıya sahip olabilirsiniz. Bu yönteme örnek olarak PrestaShop örnek verilebilir. PrestaShop ile kendi E-Ticaret sitenizi oluşturabilirsiniz. 2. Yöntem: E-ticaret sistemini sıfırdan yazdırmak (Özel e-ticaret sistemi) Büyük ve ekonomik bütçesi fazla olan kurumların tercihidir. Sistemlere ciddi rakamlar yatırıp büyük bir ekip kurulur. Altyapısı tamamen kurumun kendisine aittir. Yüksek bağlantı, hızlı data centerları ve özel programlama ekipleri kendi bünyelerinde mevcuttur.

8 6. E-TĐCARET TE DĐKKAT EDĐLMESĐ GEREKEN KONULAR E-Ticaret te dikkat edilmesi gereken konular aşağıda verilmiştir ( a. Web Sitesi * Sık Sorulan Sorular bölümü geliştirilmeli ve her sayfadan buraya link verilmeli. * Satıcıyı tanıtan bilgiler (ticari isim, adres, telefon, e-posta ve faks bilgileri) ve ortaklıklarıyla ilgili bilgiler alıcıya verilmelidir (Bu tür bilgiler alıcı güvenini arttırır). Alıcı, satıcının kimlik bilgilerine her yerden ulaşabilmeli. * Alıcıya, yaptığı alışverişin hangi hukuka tabi olduğu anlatılmalı. * Satıcı, satılan mal veya sunulan hizmetle ilgili tüm sınırlamalarını (Ülke dışına satış yapmıyoruz! vb.), alıcıların kişisel bilgilerini girmeden ya da ürün, servis seçimi yapmadan önce görmelerini sağlamalı. * Satışı yapılan tüm mal ve hizmetlerin detaylı açıklaması site üzerinde verilmeli. * Sitede arama fonksiyonu olmalıdır (Alıcının aradığı bilgiye bir an önce ulaşması gerekir). Sitenin her sayfasına arama simgesi eklenmeli. * Her sayfada, müşteri hizmetlerine bağlı bir link olmalıdır. * Satıcı, alıcının soru ve şikayetlerini inceleyip geribildirim yapmalı. Ayrıca, alıcıya soru ve şikayetlerinin üzerinde çalışıldığına ve kendilerine en geç 1 iş günü içerisinde geri bildirimde (e-posta, faks vb.) bulunulacağını belirten bir e-posta göndermeli ve söz verilen sürede alıcıya mutlaka geri dönülmeli. b. Sipariş * Satıcı, alıcıdan tüm fatura bilgilerini sorgulamalıdır. * Alıcı, siparişini tamamlamadan önce ürün stok bilgisini görebilmelidir. (Stoklarda ürün kalmadı ise belirtilmeli.) Stoklarda olmayan bir sipariş tedarik edildikten sonra alıcıya bildirilmeli. * Satıcı, toplu satış ya da indirim yaptığı ürünleri belirtmeli (Alıcının reklamda gördüğü her ürünü bulabilmesi önemlidir). * Alıcı, son onay tıklamasını yapmadan önce tüm fatura bilgilerini görebilmeli. * Satıcı, mevcut ürün miktarını, teslimat süresi ya da olabilecek tahmini gecikmeleri alıcıya bildirmeli.

9 * Satıcı, alıcının sipariş ettiği ürün hakkındaki problem ya da soruları için ne yapması gerektiğini, paranın kartından ne zaman çekileceğini, iptal, iade ve geri ödeme politikalarını bildirmeli. * Satıcı, siparişin alındığını ve işleme konulduğunu e-posta ile alıcıya bildirmeli. * Alıcı, siparişi ile ilgili son durumu verilen bir sipariş numarası ile takip edebilmeli. * Alıcıya geçmişe yönelik alışverişlerini görüntüleyebilme imkanı sunulmalı. * Alıcıya şirket içi politikalardaki değişiklikler bildirilmeli. c. Ödeme * Alıcının ödeyeceği toplam fiyat, olabildiğince erken (istenen tüm ürün bilgileri, miktarı, maliyeti, tahmini taşıma ve diğer olası maliyetler) gösterilmeli. Buna ek olarak; satıcı tarafından işlem esnasında kabul edilen para birim veya birimleri açıkça belirtilmeli. * Alıcıya ödeme kolaylıkları sunulmalı (Sanal Pos (Tüm Kredi Kartları yanında Paypal gibi ödeme metodları, EFT/Havale, vb.). * Ödeme sayfasında güvenliği sağlayan firmanın ve ödeme altyapısını sağlayan bankanın logosu yer almalı. d. Teslimat * Satıcı; teslimat bilgilerini, toplam ödeme tutarını, teslimatın nereye yapılacağını, beklenen teslimat tarihini ve teslimatın hangi taşıyıcı ile yapılacağını alıcıya bildirmeli. * Satıcı, alıcıya malın yola çıktığını e-posta ile bildirerek haber vermeli. * Satıcı, satın alınan malı teslimat sırasında oluşabilecek hasarlara karşı sigortalamalı. * Satıcı, siparişin gönderimi esnasında kredi kartı numarasını paket üzerine yapıştırmamalı. * Satıcı, alıcıya malın kendisine hangi yolla ulaştırılmasını seçme hakkı vermeli (Acil ulaşması gereken veya hediyelik bir ürün siparişi ayrıştırılmalıdır.) Buna ek olarak; satıcı, alıcının karşılaması dahilinde ekstra teslimat olanakları sunmalı. e. Garanti * Her ürün için garantinin süresi, hangi koşulları kapsadığı ve kapsamadığı detaylı bir şekilde yazılmalı. * Alıcı, garanti hizmetinden kolaylıkla yararlanabilmeli. * Alıcıya, verilecek desteğin açıklanması ve sağlanan destek tiplerinin bildirilmesi gereklidir. Alıcının desteği nasıl ve kimden alacağı, destek süresi ve maliyeti belirtilmeli. f. Đade * Satıcı, iade edilen mallar konusunda uygulanacak prosedürü alıcıya önceden bildirmeli.

10 * Malın iade edilme şartları, taşıma ve diğer masrafları kimin karşılayacağı önceden alıcıya bildirilmeli. * Alıcı, şahsi bilgilerini girmeden ve malı sipariş etmeden önce iade şartlarını ve geri ödeme politikasının bulunduğu sayfayı görebilmeli. * Satıcı, iade şartlarında son iade tarihini de belirtmeli. * Satıcı alıcıya, iade edilen bir malın geri ödemesini ne kadar zamanda yapacağını, paranın ne kadarını geri ödeyeceğini ve bir sorun olursa alıcının ne yapması gerektiğini bildirmeli. g. Gizlilik * Satıcı, gizlilik politikalarını her sayfanın en alt kısmında bildirmeli. Ayrıca, alıcı bilgilerinin üçüncü şahıslara dağıtılmayacağı duyurulmalı. * Satıcı, dış dünyaya hangi alıcı bilgilerini vereceğini alıcıya sormalıdır (Bu, ilk işlem olmalıdır). Alıcılar, seçimlerini yapar yapmaz aktif hale getirilmeli ve zaman içinde seçimlerini değiştirebilmeli. h. Güvenlik Öncelikle online ortamda güvenliği sağlayan SSL hakkında biraz bilgi vermek gerekir. SSL, network üzerindeki bilgi transferi sırasında güvenlik ve gizliliğin sağlanması amacıyla Netscape tarafından geliştirilmiş bir güvenlik protokolüdür yılında 3.0 versiyonunun çıkarılmasıyla hemen bütün internet tarayıcılarının (Microsoft Explorer, Netscape Navigator vb.) desteklediği bir standart haline gelmiş ve çok geniş uygulama alanları bulmuştur. SSL, gönderilen bilginin kesinlikle ve sadece doğru adreste deşifre edilebilmesini sağlar. Bilgi gönderilmeden önce otomatik olarak şifrelenir ve sadece doğru alıcı tarafından deşifre edilebilir. Her iki tarafta da doğrulama yapılarak işlemin ve bilginin gizliliği ve bütünlüğü korunur. Veri akışında kullanılan şifreleme yönteminin gücü, kullanılan anahtar uzunluğuna bağlıdır. Anahtar uzunluğu bilginin korunması için çok önemlidir. Örneğin; 8 bit üzerinden bir iletimin çözülmesi son derece kolaydır. (Bit, ikilik sayma düzeninde bir rakamı ifade eder. Bir bit, 0 veya 1 olmak üzere 2 farklı değer alabilir.) 8 bit, sadece2 =256 olası farklı anahtar içerir. Bir bilgisayar bu 256 farklı olasılığı, sıra ile inceleyerek bir sonuca ulaşabilir. SSL protokolünde 40 bit ve 128 bit şifreleme kullanılmaktadır. 128 bit şifrelemede 2128 değişik anahtar vardır ve bu şifrenin çözülebilmesi çok büyük bir maliyet ve zaman gerektirir. Kötü niyetli bir kişinin 128 bit lik şifreyi çözebilmesi için 1 milyon dolarlık yatırım yapıp 67 yıl gibi bir zaman harcaması gerekir. Bu örnekten anlaşıldığı gibi SSL güvenlik sistemi, tam ve kesin bir koruma sağlar.

11 7. KAYNAKÇA Erdal, M. (2002). Yüksek Öğretimde E-Ticaret Eğitimi ve Program Đçerikleri: Đstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu E-Ticaret Dersi Uygulaması. Akademik Bilişim 2002 Konferansı, Selçuk Üniversitesi, Konya Heizer, J. and Render, B., (2005), Operations Management: Seventh Edition, Pearson Education Inc., USA. Akar, E. (2010). Elektronik Ticaret ve Elektronik Đş, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım 7.1 Đnternet Kaynakları