Türkiye Bölümü (Ağrı-Edirne) BÖLÜM 1 GİRİŞ. Sayfa i

Transkript

1 BÖLÜM 1 GİRİŞ Sayfa i

2 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...İİ TABLOLAR DİZİNİ...İİ ŞEKİLLER DİZİNİ...İİ 1. GİRİŞ PROJENİN TEMELİ PROJENİN YÜRÜTÜLMESİ İÇİN YAPILAN ANLAŞMALAR BEŞ ÜLKEYİ KAPSAYAN PROJE ÖZETİ TURANG TRANSİT TAŞIMACILIK A.Ş PROJENİN KAPSAMI TÜRKİYE DE ÇED SÜRECİ ÇED Kapsamı ÇED Çalışmasının Hedefleri ÇED Sürecinin Aşamaları PROJE TANIMI Öngörülen Boru Hattı Güzergahı Proje Uygulama Programı DOĞALGAZIN ÖZELLİKLERİ İRAN TÜRKİYE AVRUPA DOĞALGAZ BORU HATTI KAPASİTESİ BORU HATTI UZUNLUĞU VE ÇAPI BORU HATTI MALZEMESİ VE ET KALINLIĞI BORU HATTI TASARIM ESASLARI Tasarımın Ömrü Tasarım Emniyet Faktörleri Tasarım Basınçları ve Sıcaklıkları Özel Geçişlerin Tasarımı Hidrolik Tasarım BORU HATTI ÖRTÜSÜ VE STABİLİZASYONU YER ÜSTÜ TESİSLERİNİN TANIMLANMASI Kompresör İstasyonları Pig İstasyonları Ölçüm İstasyonları Hat Vanaları (Blok Vana İstasyonları-BVS) Basınç Düşürme İstasyonu Katodik Koruma Sistemi Diğer Sistemler ÇALIŞACAK PERSONEL SAYISI TABLOLAR DİZİNİ TABLO HALKIN KATILIM TOPLANTISI YAPILAN YERLER TABLO PROJE UYGULAMA PROGRAMI TABLO DOĞAL GAZIN BİLEŞİMLERİ TABLO DOĞAL GAZIN ÖZELLİKLERİ TABLO ASME B31.8 İN ÖZELLİKLERİ TABLO DOĞALGAZ BORU HATTI FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ TABLO İŞ ADIMLARI TABLO ALTYAPI YATIRIMLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NDEN TEMİN EDİLEN DEMİR YOLU PROJELERİ TABLO ÖZEL GEÇİŞLER ŞEKİLLER DİZİNİ ŞEKİL İTA DGBH PROJE GÜZERGAHI...4 ŞEKİL ÇED SÜRECİ AŞAMALARI...7 ŞEKİL BORU HATTI GÜZERGAHI Sayfa ii

3 KISALTMALAR % : Yüzde AB : Avrupa Birliği A.Ş. : Anonim Şirket ÇBD : ÇED Başvuru Dosyası ÇED : Çevresel Etki Değerlendirme ÇŞB : Çevre ve Şehircilik Bakanlığı HKT : Halkın Katılım Toplantısı İTA : İran-Türkiye Avrupa NIGC : National Iranina Gas Company NIGEC : National Iranina Gas Export Company Sayfa iii

4 1. GİRİŞ 1.1 Projenin Temeli İran-Türkiye-Avrupa (İTA) Doğal Gaz Boru Hattı (DGBH) Projesi kapsamında, İran kaynaklı doğal gazın Türkiye üzerinden Avrupa ya ulaştırılması amaçlanmaktadır. İTA DGBH Projesi Türkiye kısmı; Türkiye İran sınırındaki Gürbulak Köyü nden başlayarak sırasıyla Ağrı, Erzurum, Erzincan, Gümüşhane, Sivas, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Tekirdağ, İpsala/Edirne Türkiye-Yunanistan sınırına kadar uzanacaktır. Türkiye coğrafi konumu Avrupa ve Orta Doğu arasında doğal gaz rezervlerin sahibi üretici ülkelerle, önemli tüketici ülkelerin arasında bir koridor özelliği taşımaktadır. Enerji ithalatçısı batı ile enerji zengini doğunun Türkiye üzerinden geçen boru hatlarıyla birbirine bağlanması, Türkiye üzerindeki Doğu-Batı arası enerji koridorunu güçlendirecektir. Türkiye bu özelliği ile sosyoekonomik kalkınmasında ve jeopolitik öneminin artmasında çok önemli bir avantaj yakalamaktadır. İran doğal gazının Türkiye üzerinden transit geçişi için İran İslam Cumhuriyeti Petrol Bakanlığı ile Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı 17 Kasım 2008 tarihinde Mutabakat Tutanağı imzalamışlardır (bk. Ek-L i). İran-Türkiye-Avrupa (ITA) Projesi dahilinde Türkiye, ihtiyaç duyması halinde boru hattından gaz alabilecektir. Bu durum Türkiye ye gaz temininde daha rahat bir hareket alanı sağlayacaktır. Gaz fiyatlarının belirlenmesini olumlu yönde etkileyecektir. Proje kapsamında Türkiye nin doğal gaz geçiş ücretinden elde edeceği gelirin yanı sıra, ülkemizde faaliyet gösteren özel şirketlerin uluslararası nakliye ve ticaret hacmini de artıracaktır. Bu durum ülkemizin vergi gelirine de büyük oranda katkı sağlayacaktır. Bu proje AB üyelik sürecinde Türkiye nin rekabet ve pazarlık gücünü arttıracağı gibi ticaret yoluyla iki taraf arasında var olan güven bunalımı aşılarak benzeri politik ve siyasi sorunların çözümüne de katkı sağlayacaktır. Proje, hayata geçirilmesiyle birlikte Avrupa daki yüksek ve devinimli enerji fiyatlarının sabitlenmesinde, piyasa parametrelerinin daha şeffaf hale gelmesinde ve Avrupa nın büyüyen enerji talebinin karşılanmasında bir hayat damarı mesabesinde olacaktır. Bu durum Türkiye nin konumunu ekonomik ve siyasi yönden daha güçlü kılacaktır. Türkiye, Avrupa ile İran arasında bir enerji köprüsü görevi görerek bu hatlar üzerinden transit ücret ve vergi kazancı elde etmesi yanında, projenin yapımı ve inşaatı ve boru hattının 30 yıl boyunca işletilmesinde ihtiyaç duyulan iş gücü ile istihdamına ciddi katkılar sağlayacaktır. Sayfa 1

5 1.2 Projenin Yürütülmesi İçin Yapılan Anlaşmalar ITA Doğal Gaz Boru Hattı Projesi Türkiye bölümü için T.C Bakanlar Kurulu nun kararıyla; Turang Transit Taşımacılık A.Ş. nin İran kaynaklı doğal gazın Türkiye toprakları üzerinden Almanya ya kadar boru hattı vasıtası ile iletilmesi için İran ın Bazargan ilinden başlayıp Türkiye üzerinden Yunanistan ve Almanya ya kadar devam edecek olan boru hattının ülkemiz sınırları içerisinde kalan 1720 km lik kısmını inşa etmesi amacıyla Doğal Gaz Boru Hattı Belge talebinin Petrol Kanunu ve Tüzüğü hükümlerine şekil ve esas şartlar bakımından uygunluğu tespit edildikten sonra, tarih ve 2010/882 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı istihsal edilmiş olduğundan, Türkiye sınırları içerisinde kalan 1720 km lik doğal gaz boru hattının tesisi için, Turan Transit Taşımacılık A.Ş. ne 6326 Petrol Kanunu nun 6. ve 83. Maddelerine istinaden 30 yıl süre ile BB/TRG/4776 hak sıra numaralı Doğal Gaz Boru Hattı Belgesi verilmesine karar verilmiştir. T.C Bakanlar Kurulu nun tarih ve 2010/882 sayılı kararı ve BB/TRG/4776 hak sıra numaralı Doğal Gaz Boru Hattı Belgesi (bk. Ek-L ii) eki esaslar bölümü aşağıda verilmiştir. 1. Belge sahibi Turang Transit Taşımacılık A.Ş.(Şirket), İran kaynaklı doğal gazın Türkiye toprakları üzerinden Almanya ya kadar boru hattı vasıtası ile iletilmesi amacıyla, İran ın Bazargan ilinden başlayıp, Türkiye üzerinden Yunanistan ve Almanya ya kadar devam edecek olan boru hattının ülkemiz sınırları içerisinde kalan 1720 km lik kısmını inşa edecektir. 2. Boru Hattı; Doğubayazıt/Ağrı, Erzurum, Erzincan, Sivas, Tokat, Yozgat, Çorum, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, İpsala/Edirne güzergâhından geçecektir. 3. Botu hattının taşıma kapasitesi yıllık 35 Milyar m 3 olacaktır. 4. Türkiye Cumhuriyeti ile İran İslam Cumhuriyeti nin ilgili bakanlıkları arasında daha önce yapılmış olan anlaşmalarda yer alan karşılık esası çerçevesinde, İran İslam Cumhuriyeti Türkmenistan menşeli doğal gazın İran topraklarından Türkiye ye transit olarak taşınmasına izin verdiğine dair Türk Makamlarına resmi bildirimde bulunmadan bu belge kapsamında herhangi bir proje faaliyetine başlanılmayacaktır. 5. Karayolu, demiryolu, havaalanı ve diğer boru hatları geçişleriyle ilgili olarak, sırasıyla Karayolları Genel Müdürlüğü, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü, Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü, Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü ve ilgili boru hattı sahibi şirketlerle teknik koşullar ve emniyet açısından varılan mutabakat yazışmalarının, varsa yapılan protokollerin birer kopyaları Petrol İşleri Genel Müdürlüğü ne tevdi edilecektir. 6. Şirket, boru hattı projesiyle ilgili olarak finansman ve boru hattından taşınması öngörülen toplam doğal gazın temini için üretici ve taşıtıcı firmalarla yapılmış taşıma anlaşmalarını, belgenin verilmesini müteakip 2 yıl içerisinde Petrol İşleri Genel Müdürlüğü ne ibraz edecektir. Sayfa 2

6 7. Genelkurmay Başkanlığı tarafından, askeri arazi ve tesislerin bulunduğu yerler ile ilgili olarak görüş bildirilinceye kadar, boru hattı ile ilgili herhangi bir inşaat faaliyetine başlanılmayacaktır. 8. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan ÇED olumlu raporu alınmadan önce boru hattı ile ilgili hiçbir inşaat faaliyetine başlanılmayacaktır. 9. Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü ile koordineli olarak can, mal ve çevre emniyetini teminen gerekli tedbirlerin alınması amacıyla Denizcilik Müsteşarlığı na gerekli başvurular yapılacak ve izinler alınacaktır sayılı Turizmi Teşvik Kanunu uyarınca Bakanlar Kurulu Kararı ile ilan edilmiş olan turizm merkezleri ve /veya kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgelerinden geçişlerde Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan izin alınacaktır sayılı İmar Kanunu 3621 sayılı Kıyı Kanunu ve 618 sayılı Limanlar Kanunu nda belirtilen hususlara ait gerekli izinler alınmadan önce boru hattı ile ilgili hiçbir inşaat faaliyetine başlanılmayacaktır. 12. Boru hattı ve bağlı tesislerinde çevre kirliliğinin önlenmesi için gerekli tedbirler alınacaktır. Bu neviden tedbirler hakkında halen Mer i ve ileride neşredilecek kanun, tüzük ve yönetmeliklere ve bunlara müstenit emirlere riayet edilecektir. Ayrıca, bu konuda resmi mercilerden verilecek emir ve talimatın yerine getirilmesi sağlanacaktır. 13. Boru hattı güzergâhında ihtiyaç duyulması halinde yapılacak değişikliklere (tadil) ve Petrol Kanunu nun 12. Maddesi hükmü hariç olmak üzere, Petrol Kanunu nun 34 ncü 35 nci ve 36 ncı maddelerine istinaden yapılacak devir ve hak tesislerine izin vermeye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Yetkili olacaktır. 14. Petrol İşleri Genel Müdürlüğü nün tasvibi olmadıkça boru hattı ve müştemilatında esas karakteristikleri tadil edecek mahiyette değişiklik yapılmayacaktır sayılı Petrol Kanunu nun 7 nci maddesinde belirtilen hususlar yerine getirilecektir. 16. Belge süresi 30 yıl olup, süre uzatımlarında 6326 sayılı Petrol Kanunu nun işletme ruhsatnamesine ilişkin hükümlerine göre işlem yapılacaktır. 17. Doğal gazın boru hatları ile taşınması işlemlerine 6326 sayılı Petrol Kanunu ve Petrol Tüzüğü hükümleri uygulanacaktır. 18. Bu belge hiçbir şeklide şirkete tanınmış bir imtiyaz oluşturmaz. Belgeye dayalı olarak şirket tarafından herhangi bir imtiyaz talep edilemez. 19. Kamulaştırma ile ilgili olarak, mevzuat çerçevesinde kamulaştırma kararlarının alınmasında kamu kurumları gerekli desteği sağlayacaktır. Kamulaştırma bedelleri şirket tarafından ödenecek ve hiçbir şekilde kamu kaynaklarından sübvansiyon veya kamulaştırma ödemelerinde katkı talep edilmeyecektir. Projenin fizibilitesini engelleyecek bir geçiş ücreti ile müzakere edilecek ve işletme döneminde Türkiye Cumhuriyeti ne ödenecektir. Sayfa 3

7 1.3 Beş Ülkeyi Kapsayan Proje Özeti Proje kapsamındaki yatırım, doğal gaz iletimi amacıyla planlanmaktadır. Proje ile Hazar ve Ortadoğu doğal gazının ülkemiz üzerinden geçerek; batı sınırından itibaren Almanya ya kadar ulaştırılması hedeflenmekte olup Türkiye de dahil olmak üzere hattın geçtiği ülkelere doğal gaz iletimi sağlanmış olacaktır (bk. Şekil 1.3.1). Hazar ve Orta Asya bölgeleri ile Ortadoğu da üretilecek gazın AB pazarına boru hatları ile ulaştırılmasında Türkiye tabii bir koridor teşkil edecektir. Şekil İTA DGBH Proje Güzergahı İran Bazargan/Doğubayazıt sınırından başlayarak Almanya ya kadar uzanan projenin kapasitesinin 35 milyar m 3 olması planlanmaktadır. 1.4 Turang Transit Taşımacılık A.Ş. Proje çalışmaları Haziran 2007 de Som petrol ün girişimi ve NIGC (National Iranina Gas Company) ne NIGEC (National Iranina Gas Export Company) şirketleri ile yaptığı görüşmeler sonucunda oluşturulan çalışma grubu ile başlatılmış ve 2010 yılı itibariyle fizibilite çalışmalarına başlanmıştır. Fizibilite çalışmaları, 2013 yılında tamamlanması planlanmaktadır. ITA hattının yapımı ile ilgili olarak finansman modelinin geliştirilmesi, yatırımcılar için uygun teşviklerin araştırılması, pazarlama faaliyetlerinin koordinasyonu ve muhtemel tedarikçiler ile kontrat müzakerelerinin gerçekleştirilmesi işlerinin merkezi İstanbul da olan ve boru hattının Lisansına sahip olan Turang Transit ve Taşımacılık A.Ş. tarafından yürütülmektedir. Turang Transit Taşımacılık A.Ş., İran kaynaklı doğal gazın Türkiye toprakları üzerinden Avrupa ya kadar boru hattı vasıtası ile iletilmesi amacıyla İran ın Bazargan ilinden başlayıp Türkiye üzerinden Avrupa ya kadar devam edecek olan boru hattının Türkiye Sayfa 4

8 sınırları içerisinde kalan 1720 km.lik kısmını inşa etmesi amacıyla tarih ve 2010/882 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile BB/TRG/4776 hak sıra numaralı Doğalgaz Boru Hattı Lisansı verilmiştir. Projenin teknik ve ekonomik fizibilitesinin finansmanını Turang Transit ve Taşımacılık A.Ş. tarafından karşılanacak ve Projenin fizibilite ve mühendislik çalışmaları ise Sebat Proje tarafından yürütülecektir. Turang Transit ve Taşımacılık A.Ş. kurucu ortakları Gent Elektrik Enerjisi Toptan Satış A.Ş., Samed Petrol ve Enerji Dış Tic Ltd., Alan Enerji Sanayi ve Tic. Ltd. Şti. ve Aktau Petrol Ticaret A.Ş. dir. ITA projesi, enerji ithalatçısı batı ile enerji zengini doğunun Türkiye üzerinde inşa edilecek boru hatlarıyla birbirine bağlanmasını, İran Doğal Gazının Türkiye üzerinden Avrupa'ya taşınmasını hedeflemektedir. ITA projesi ile Türkiye nin ihtiyaç duyması halinde hattan doğal gaz temin etmesi, Türkiye ye gaz ithalatında daha rahat bir hareket alanı sağlayacak, gaz fiyatlarının belirlenmesindeki süreci olumlu yönde etkileyecektir. Bu proje AB üyelik surecinde Türkiye nin rekabet ve pazarlık gücünü de artıracaktır. ITA projesi, Avrupa'nın enerji talebinin karşılanmasında kaynağın çeşitlendirilmesi sağlayacak ve üçüncü bin yıla girilen günümüzde doğu-batı arasındaki enerji koridorunda Türkiye nin güçlü bir konuma sahip olmasını beraberinde getirecektir. Bu sayede, ekonomik alanda büyüme ve politik ve siyasi alanda daha güçlü bir Türkiye ortaya çıkacaktır. 1.5 Projenin Kapsamı İTA DGBH, Türkiye den Avrupa ya doğalgaz iletimine münhasır bir yapı olup, Türkiye- Yunanistan sınırında ölçüm istasyonu ile güzergah boyunca düzenli aralıklarla yerleştirilmiş blok vana (hat vana) istasyonları bulundurmaktadır. Ölçüm istasyonu ve blok vana istasyonuna ek olarak proje kapsamında kurulacak diğer yer üstü üniteleri; pig istasyonları, kompresör istasyonları ve take-off yapılarıdır. Take off istasyonları Take-off yapıları, hattın devamı veya branşman alınması planlanan yerlerinin ek yapılması sırasında izole etme görevini üstlenir. Amaç, Hazar Denizi Bölgesi ve Ortadoğu daki farklı kaynaklardan, Orta Avrupa ya doğal gaz aktarılmasını sağlayacak bir doğal gaz boru hattı yaratılmasıdır. ITA DGBH Projesi Türkiye kısmına yönelik boru hattı ön güzergâh koridorunun belirlenmesi çerçevesinde; bilimsel, teknik, sosyal, çevresel, ekonomik vb. dikkate alınarak çalışmalar yürütülmüştür. Güzergâh belirlenmesine yönelik seçim süreci ve seçim kriterleri hakkında genel bilgiler Bölüm 4 te verilmiştir. 1.6 Türkiye de ÇED Süreci Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED), kalkınma projelerinin çevresel etkilerini tanımlamak için yürütülen bir süreçtir. Ülkemizde ÇED süreci 7 Şubat 1993 tarihinde yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği ile yasal bir süreç olarak tanımlanmıştır. ÇED Yönetmeliği 23 Haziran 1997 ve 6 Haziran 2002 tarihlerinde revize edilmiş ve Avrupa Birliği (AB) ÇED Direktifi (85/337/EEC ve 97/11/EC) ile uyumlaştırmanın sağlanması için gerçekleştirilen son revizyon 17 Temmuz 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sayfa 5

9 1.6.1 ÇED Kapsamı Bu ÇED Raporu, İTA Doğal Gaz Boru Hattı (DGBH) Projesi nin Ağrı İli, Doğubayazıt ilçesi, Gürbulak Köyü, Türkiye-İran sınırından başlayarak Edirne İli nde, Türkiye-Yunanistan sınırında sonlanacak olan yaklaşık km lik Türkiye Bölümü nü içermektedir. İTA DGBH Projesi için T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 14 Mayıs 2012 tarih ve 8083 sayılı yazısı ile ÇED Raporu Özel Formatı verilmiş olup, Ek-B de sunulmuştur. ÇED Raporu, inşaatın başlamasından itibaren işletmeye alma, işletme ve son olarak tesislerin terk edilmesi aşamasına kadar İTA DGBH Projesi nin gelişiminin tüm aşamalarına ilişkin etkileri değerlendirmektedir. Bu ÇED Raporu nda yapımı öngörülen İTA DGBH Projesi nin, Türkiye deki boru hattı koridoru boyunca mevcut çevresel ve sosyal koşulların üzerinde oluşturacağı etkiler ve bu etkilerin bertarafı ile en aza nasıl indirilebileceği belirlenmektedir. Bununla birlikte, çevresel, sosyal ve kültürel etki değerlendirmesi, proje tasarımı sürecinin proje koridorunun belirlenmesinden başlayarak her aşamasında dahil edilmiş ve bu sayede bugüne kadar projenin gelişme evrelerinde önemli derecede etkili olmuştur. Öngörülen boru hattının planlanması sırasında çevresel, kültürel ve sosyal unsurların birlikte değerlendirilmesi, potansiyel etkilerin önceden engellenmesi ve bu etkilere sebebiyet veren tasarımların değiştirilmesi neticesinde olası birçok etkinin önlenmesini sağlamıştır. ÇED Raporu nun haricinde tesisin işletmeye alınması ve işletme aşamasında ilgili çevre mevzuatı kapsamında alınacak izinler, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik hükümleri kapsamında alınacaktır ÇED Çalışmasının Hedefleri ÇED sürecinin genel anlamda hedefi; boru hattı inşaatı, işletimi ve işletmenin faaliyete kapanmasından sonra kaynaklanabilecek olan, çevre ya da toplum üstündeki olası tüm olumsuz etkilerin belirlenmesi ve mümkün olduğu ölçüde uygun tasarım önlemlerinin alınmasıyla bertaraf edilmesi ya da en aza indirilmesidir. Tasarım bazında etkilerin bertaraf edilmesi ya da en aza indirilmesinin mümkün olmadığı durumlar ile ilgili olarak, mühendislik ekibi ve proje ilgili taraflarının işbirliği içinde geliştirilen ve Turang Transit Taşımacılık A.Ş. tarafından uygulanacak olan çevresel ve sosyal etki azaltma önlemleri ÇED sürecinde ayrıntıları ile belirtilmiştir. Ayrıca, tasarım sırasında belirsiz olan ve inşaat müteahhidinin uhdesine bırakılan; ulaşım yolları ve gerekmesi durumda açılması gerekebilecek olan malzeme ocakları gibi hususlar ile ilgili olarak, alınacak önlemler ve yapılacak çalışmaların nitelikleri belirlenmiş ve ÇED sürecine bağlı olarak taahhüt altına alınmıştır. Sayfa 6

10 Gerekli etki azaltıcı önlemler alındıktan sonra halen geriye kalan etkiler veya önemli belirsizliklerin söz konusu olması durumunda, bu etkileri en aza indirmek amacıyla gerekli görüldüğünde ilave çalışmaların getireceği şartlar ve daha kapsamlı izleme faaliyetleri vasıtasıyla desteklenen ilave etki azaltıcı önlemler hazırlanmıştır. Ayrıca, Turang Transit Taşımacılık A.Ş. nin, özellikle güzergah boyunca yer alan ve projeden etkilenen yerleşim yerlerine yönelik olan farklı sosyal sorumluluk projelerinin yürütülmesini üstlendiğini vurgulamak yerinde olacaktır ÇED Sürecinin Aşamaları ÇED süreci ana hatlarıyla başvuru, halkın katılımı, kapsam belirleme, raporun sunulması, projenin incelenmesi-değerlendirilmesi ve karar verme aşamalarından oluşmaktadır (bk. Şekil 1.6.1). Sürecin işleyişi adım adım detaylı olarak açıklanmıştır: Şekil ÇED Süreci Aşamaları Başvuru 1. ÇED sürecine tabi olan projeler için, proje sahibi ÇED Yönetmeliği EK 3'de belirtilen genel formata uygun olarak projeyi gerçekleştirmek üzere ÇED Başvuru Dosyası (ÇBD) hazırlayarak başvuru yapar. 2. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB), başvuru dosyasındaki bilgi ve belgeleri uygunluk bakımından inceler. Uygun hazırlanmadığı anlaşılan dosya tamamlanmak üzere proje sahibine geri verilir. Proje sahibi, eksiklerini tamamlayıp dosyayı yeniden Bakanlığa sunar. 3. İnceleme sonucunda dosyanın uygun hazırlandığına karar verilmesi halinde ÇŞB tarafından başvuru dosyasındaki bilgiler dikkate alınarak, ilgili kurum ve kuruluş temsilcileri, ÇŞB yetkilileri ile proje sahibi ve/veya temsilcilerinden oluşan bir komisyon kurulur. ÇŞB, proje sahibinden başvuru dosyasını komisyon üyelerinin sayısı kadar çoğaltmasını ister. Bu fıkrada öngörülen işlemler üç işgünü içinde Sayfa 7

11 tamamlanır (Ek 2 kapsamındaki projelerden ÇED Gereklidir kararı verilen projeler için, proje sahibi bir dilekçe ekinde bu karar ve Proje Tanıtım Dosyası ile Bakanlığa başvurur. Bu dosya başvuru dosyası olarak işlem görür). 4. ÇŞB, başvuru dosyasının bir kopyasını Halkın Katılımı Toplantısı (HKT) ve Kapsam Belirleme Toplantısı nın tarihini ve yerini belirten bir yazı ekinde, ÇED Raporunu inceleyip değerlendirmek üzere ÇŞB tarafından kurulan komisyon üyelerine gönderir ve komisyonu ilk toplantıya çağırır. Komisyona ÇŞB temsilcisi başkanlık eder ve komisyonun sekretarya hizmetleri ÇŞB tarafından yürütülür. 5. ÇŞB, gerekli gördüğü hallerde, projenin konusu, türü ve proje için belirlenen yerin özelliklerini de dikkate alarak, üniversiteler, enstitüler, araştırma ve uzman kuruluşları, meslek odaları, sendikalar, birlikler, sivil toplum örgütlerinden temsilcileri de komisyon toplantılarına üye olarak çağırabilir. Komisyonda kurum ve kuruluş temsilcisi olarak görev yapan üyelerin, yeterli mesleki bilgi ve deneyime sahip olmaları ve temsil ettikleri kurum ve kuruluşlar adına görüş vermeye yetkili kılınmış olmaları esastır. Halkın Katılımı 6. Kapsam belirleme toplantısından önce, halkı yatırım hakkında bilgilendirmek, projeye ilişkin görüş ve önerilerini almak üzere proje sahibi tarafından projenin gerçekleştirileceği yerde ÇŞB ile mutabakat sağlanarak belirlenen tarihte, Halkın Katılımı Toplantısı düzenlenir. ÇED sürecinden önce proje sahibi tarafından, halkı bilgilendirmek amacıyla anket, seminer vb. çalışmalar yapılabilir. 7. Toplantı yeri Valilik ve proje sahibi tarafından belirlenir ve Valilik tarafından Bakanlığa bildirilir. Toplantı için projeden en çok etkilenmesi beklenen yöre halkının kolaylıkla ulaşabileceği merkezi bir yerin seçilmesine özen gösterilir. 8. Proje sahibi, toplantı tarihini, saatini, yerini ve konusunu belirten bir ilanı ulusal düzeyde yayımlanan bir gazete ile o yörede yayımlanan yerel bir gazetede toplantı tarihinden en az on gün önce yayınlatır. 9. Toplantı, Çevre ve Şehircilik İl Müdürü nün veya görevlendireceği bir yetkilinin başkanlığında yapılır. Toplantıda; halkın proje hakkında bilgilendirilmesi, görüş ve önerilerinin alınması sağlanır. Başkan katılımcılardan görüşlerini yazılı olarak vermelerini isteyebilir. Toplantı tutanağı, bir sureti Valilikte kalmak üzere Bakanlığa gönderilir. 10. Komisyon üyeleri, kendi isteklerine bağlı olarak Kapsam Belirleme Toplantısı öncesinde proje uygulama yerini inceleyebilir, kendilerine iletilen tarihe göre Halkın Katılımı Toplantısına katılabilirler. Halkın Katılımı Toplantısı çalışmaları ile ilgili sekreter ya hizmeti, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından yürütülür. Kapsam Belirleme 11. Komisyonun, kapsam ve özel format belirleme amaçlı ilk toplantısında; proje sahibi, proje hakkında komisyonu bilgilendirir; ÇŞB ve/veya taşra teşkilatı Halkın Katılımı Toplantısı hakkında komisyonu bilgilendirir. Ayrıca Halkın Katılımı Toplantısına katılmış bulunan komisyon üyeleri de görüş ve önerilerini bildirirler. 12. Projenin hangi kapsamda ele alınmasının gerektiğini belirlemek üzere projenin Sayfa 8

12 önemli çevresel etkileri göz önüne alınarak ÇED Yönetmeliği EK 3 deki proje tanıtım genel formatında ana başlıklar altında ele alınması gereken konular detaylandırılır, kapsam belirlenir. Komisyon tarafından formata ilave edilmesi ya da formattan çıkarılması gereken hususlar tespit edilir. Halkın Katılımı Toplantısındaki görüş ve öneriler de dikkate alınarak özel format ile ÇED Raporunu hazırlayacak çalışma grubu belirlenir. 13. Halkın Katılımı, Bilgilenme, Kapsam Belirleme ve Özel Format verme işlemleri, 12 işgünü içerisinde tamamlanır. Komisyon tarafından belirlenen özel format, proje sahibi ve/veya temsilcisine bu süre içerisinde ÇŞB tarafından verilir. 14. Proje sahibi özel formatın veriliş tarihinden itibaren bir yıl içinde ÇED Raporunu Bakanlığa sunmakla yükümlüdür. Bu süre içinde ÇED Raporu sunulmaz veya gerekçesi belirtilerek ek süre isteminde bulunulmaz ise başvuru geçersiz sayılır. Proje sahibinin süre uzatım talebi ÇŞB tarafından uygun bulunması halinde altı ayı geçmemek üzere ek süre verilir. Raporun Sunulması 15. ÇED Raporu, proje sahibi tarafından bir dilekçe ekinde Bakanlığa sunulur. ÇED Raporunun özel formata uygunluğu ve belirlenen çalışma grubunda yer alması gereken meslek uzmanlarınca hazırlanıp hazırlanmadığı hakkındaki inceleme ÇŞB tarafından üç işgünü içinde sonuçlandırılır. ÇED Raporunun özel formata uygun olmadığı ve/veya belirlenen çalışma grubunca hazırlanmadığının anlaşılması halinde, bu hususların yerine getirilmesi için rapor proje sahibine iade edilir. Düzeltilen ÇED Raporunun üç ay içinde Bakanlığa sunulmaması durumunda başvuru geçersiz sayılır. 16. Özel formata uygun olduğu tespit edilen ÇED Raporu, proje sahibi tarafından yeterli sayıda çoğaltılarak Bakanlığa sunulur. ÇŞB, ÇED Raporunu incelemek ve değerlendirmek üzere yapılacak toplantının tarihini ve yerini belirten bir yazı ekinde raporu komisyon üyelerine gönderir. Raporun İncelenmesi-Değerlendirilmesi 17. Proje ile ilgili inceleme değerlendirme sürecinin başladığı ve ÇED Raporunun halkın görüşüne açıldığı ÇŞB ve Valilik tarafından uygun araçlarla halka duyurulur. 18. ÇED Raporunu incelemek isteyenler, ÇŞB merkezinde veya Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü nde duyuru tarihinden itibaren raporu inceleyerek proje hakkında Bakanlığa veya Valiliğe görüş bildirebilirler. Valiliğe bildirilen görüşler Bakanlığa iletilir. Bu görüşler komisyon tarafından dikkate alınır. İnceleme, değerlendirme sürecinin tamamlanmasından sonra bildirilen görüşler dikkate alınmaz. 19. Bundan sonra komisyon, ilk inceleme-değerlendirme toplantısını takip eden on iş günü içerisinde ÇED raporunu inceler. Takip eden toplantıda komisyonun üyeleri temsil ettikleri kuruluşlar adına görüşleri ifade etmelidirler. Başkan görüşleri yazılı olarak isteyebilir. Komisyon proje sahibinden gerçekleştirilen ölçüm ve analizlere ilişkin bilgi isteyebilir ve şüphe durumunda, proje sahası ziyaret edilebilir, örnekler Sayfa 9

13 alınabilir veya başka uzmanların bilgisine başvurulabilir. Masraflar proje sahibinin sorumluluğundadır. Raporda önemli unsurlar eksikse, komisyon çalışması, bu unsurlar rapora ekleninceye kadar durdurulur. Komisyon toplantıları rapor tamam hale getirildiği zaman devam eder. 20. ÇED raporu beş bakış açısından değerlendirilir: 1) rapor ve eklerinin yeterli ve uygun olup olmadığı; 2) yapılan incelemelerin, hesaplamaların ve değerlendirmelerin yeterli düzeyde veri, bilgi ve belgeye dayandırılıp dayandırılmadığı; 3) projenin çevreye olabilecek etkilerinin kapsamlı bir şekilde incelenip incelenmediği; 4) çevreye olabilecek olumsuz etkilerin giderilmesi için gerekli önlemlerin tespit edilip edilmediği; 5) Halkın Katılımı Toplantısının usulüne uygun yapılıp yapılmadığı, Halkın Katılımı Toplantısında üzerinde durulan konulara yeterince çözüm getirilip getirilmediği. İlk inceleme-değerlendirme toplantısını takip eden on iş günü içerisinde inceleme-değerlendirme çalışması tamamlanmalıdır. İnceleme-değerlendirme sürecine ilişkin rapor komisyon üyelerince hazırlanır ve imzalanır. 21. Proje sahibi bundan sonra, komisyon tarafından incelenerek son şekli verilen Nihai ÇED Raporunu beş iş gün içerisinde Bakanlığa sunar. Aynı zamanda proje sahibi Nihai ÇED Raporunun ve eklerinin taahhüdü altında olduğunu, noter onaylı imza sirküleriyle birlikte teslim ettiği bir taahhütnameyle taahhüt eder. Bu belgeler belirtilen süre içerisinde gerekçesi belirtilmeden sunulmaz ise ÇED Raporu geçersiz sayılır. Karar Verme 22. Bundan sonra Valilik, Nihai ÇED Raporunu uygun araçlarla yöre halkının görüşlerine açar. Gelen görüşler doğrultusunda olumlu veya olumsuz karar verilir. ÇED Olumlu kararı verilen proje için yedi yıl içinde yatırıma başlanmazsa, Olumlu görüş geçerliliğini kaybeder. Proje tasarımında, "ÇED olumsuz" görüşüne yol açan tüm yönler ortadan kaldırıldığı takdirde proje sahibi yeni bir başvuruda bulunabilir. 1.7 Proje Tanımı ITA DGBH Projesi ile İran kaynaklı doğal gazın Türkiye üzerinden Avrupa ya ulaştırılması amaçlanmaktadır. İran doğal gazının Türkiye üzerinden transit geçişi için İran İslam Cumhuriyeti Petrol Bakanlığı ile Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı 17 Kasım 2008 tarihinde Mutabakat Tutanağı imzalamışlardır (bk. Ek-L i). Proje çerçevesinde, Türkiye nin ihtiyaç duyması halinde boru iletim hattından Türkiye nin gaz sağlayabileceği Mutabakat kapsamında ayrıca yer almaktadır. Proje ile Avrupa ya taşınacak yıllık gaz miktarı hedefi 35 Milyar m 3 olarak belirlenmiştir. Turang Transit Taşımacılık A.Ş; İran kaynaklı doğal gazın Türkiye üzerinden Almanya ya kadar boru hattı vasıtası ile iletilmesi için İran-Bazargan/Ağrı-Gürbulak sınırı ile İpsala Edirne/Yunanistan sınırı arasındaki kısmı inşa etmek amacıyla tarih ve Sayfa 10

14 2010/882 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Petrol Kanunu nun 6 ve 83 üncü maddelerince 30 yıl süre ile BB/TRG/4476 hak sıra numaralı Doğal Gaz Boru Hattı Belgesi almıştır. Turang Transit Taşımacılık A.Ş. adına İTA DGBH projesinin mühendislik hizmetleri, Sebat Proje Mühendislik Müşavirlik TİC. LTD. ŞTİ. (SEBAT) tarafından yürütülmektedir. Proje kapsamında Çevresel/Sosyal Etki Değerlendirmesi (ÇSED) çalışmaları, Sebat Proje Mühendislik Müşavirlik TİC. LTD. ŞTİ. nin vermiş olduğu vekaletname ile DOKAY ÇED Çevre Mühendisliği Ltd. Şti. (DOKAY-ÇED) tarafından yapılmaktadır. İşbu ÇED Dosyası, İTA DGBH nin Türkiye-İran sınırı Ağrı İli, Doğubayazıt ilçesi, Gürbulak Köyü civarından başlayarak, Türkiye-İran sınırından başlayarak Edirne İli İpsala İlçesi Türkiye-Yunanistan sınırında sonlanacak olan yaklaşık km lik bölümünü kapsamaktadır. Boru hattının yaklaşık 17 km lik deniz geçişi bölümü inşa edilecek olup, proje alanı etrafında (1 km lik yarı çap içinde) herhangi bir kıyı yapısı veya kıyı kullanımı bulunmamaktadır. Bu nedenle, projeden kaynaklanacak herhangi bir çevresel etki bulunmayacaktır Öngörülen Boru Hattı Güzergahı Öngörülen boru hattı ile İran kaynaklı doğal gazın Türkiye üzerinden Avrupa ya ulaştırılması amaçlanmaktadır. İTA Doğal Gaz Boru Hattı Projesi Türkiye kısmı; Türkiye İran sınırındaki Gürbulak Köyü nden başlayarak sırasıyla Ağrı, Erzurum, Erzincan, Gümüşhane, Sivas, Yozgat, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Bursa, Balıkesir, Çanakkale, Tekirdağ, İpsala/Edirne Türkiye-Yunanistan sınırına kadar olacaktır (bk. Şekil 1.7.1). Şekil Boru Hattı Güzergahı Sayfa 11

15 1.7.2 Proje Uygulama Programı DOKAY-ÇED ile SEBAT arasında 25 Ağustos 2011 tarihinde, ITA DGBH Projesi Türkiye Bölümü Mühendislik Hizmetleri nin ulusal ve uluslararası bazda çevresel, sosyal ve kültürel varlıklar açısından ÇED araştırması, raporlanması ve gerekli izinlerin alınmasını kapsayan bir iş sözleşmesi imzalanmıştır. Bu iş sözleşmesi çerçevesinde, 2011 yılı Ağustos ve Eylül aylarında saha çalışmaları gerçekleştirilmiş ve ön güzergah koridoru belirlenmiştir. Belirlenen güzergah koridoruna göre, ÇED Yönetmeliği EK-3 deki genel formatına uygun olacak şekilde hazırlanan ÇBD tarihinde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na sunulmuştur (bk. Ek-L iv). ÇBD nin tesliminin ardından, tarihinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nın yazmış olduğu HKT ilan yazısı ile (bk. Ek-L v), projeden etkilenmesi muhtemel halkın belirlenmesi ve halkın görüşlerinin ÇED çalışmasına yansıtılması için 27 Şubat ile 9 Mart 2012 tarihleri arasında Tablo de verilen 17 ilde Halkın Katılımı Toplantıları gerçekleştirilmiştir. Tablo Halkın Katılım Toplantısı Yapılan Yerler İl Toplantı Yeri Tarih Saat Ankara Gölbaşı Belediyesi Zübeyde Hanım Kültür Merkezi Salonu Eskişehir Taşbaşı Kültür Merkezi Kırmızı Salonu Bilecik Bozüyük Halk Eğitim Merkezi Toplantı Salonu Kütahya Domaniç Belediyesi Konferans Salonu Bursa M. Kemalpaşa Belediye Düğün Salonu Balıkesir Gönen İlçe Milli Eğitim Müd. Hizmet Binası Toplantı Salonu Çanakkale Biga Belediyesi Kültür Sarayı Tekirdağ Şarköy Belediyesi Düğün Salonu Edirne Keşan Belediye Düğün Salonu Ağrı Halk Eğitim Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Erzurum Sanayi Ticaret Odası Erzincan Köylere Hizmet Götürme Birimi Gümüşhane Kelkit Belediyesi Toplantı Salonu Sivas Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Binası Yozgat Yozgat İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Fuaye Salonu Kırşehir Çiçekdağı Halk Eğitim Merkezi Salonu Kırıkkale Keskin Halk Eğitim Merkezi Salonu Gerçekleştirilen çalışmaların akabinde yürütülmesi planlanan uygulama programı Tablo de verilmektedir. Tablo Proje Uygulama Programı Proje Adımları ÇED Raporunun Hazırlanması ÇED Raporunun Hazırlanması ve Bakanlığa sunulması ÇED Raporunun Bakanlık Tarafından İncelenmesi Sayfa 12

16 Proje Adımları ÇED Raporunun Onaylanması İnşaat Öncesi Çalışmalar (imalat, mobilizasyon vb). İnşaat İşlerinin Başlaması Boru Hattı İnşaatı İşletmeye Alma Çalışmaları Proje nin ömrü minimum 30 yıl olarak planlanmış olup, 2046 ya kadar projenin kapatması ile ilgili olarak bir faaliyet yapılmayacaktır. 30 yıl süreli Doğal Gaz Boru Hattı Belgesinin tasarım ömrünün bitiminin ardından Turang tarafından yapılacak başvuru ile 2 kez 10 ar yıllık süre uzatım hakkı bulunmaktadır. 1.8 Doğalgazın Özellikleri Tablo deki iki doğal gaz (yaz kış için farklı) bileşimi teknik grup tarafından, ITA Doğal Gaz Boru Hattı FEED (Front End Engineering Design) Dizayn çalışmalarında değerlendirilmek üzere sağlanmıştır. Tablo Doğal Gazın Bileşimleri Gazın Bileşimi (% mol) Yaz Kış Su (H 20) 0,000 0,000 Azot (N 2) 3, , Karbondioksit (CO2) 0, , Hidrojen Sülfür (H 2S) 0, , Metan (CH 4) 93, , Etan (C 2H 6) 1, , Propan (C 3H 8) 0, , i-bütan (i-c 4H 10) 0, , n-bütan (n-c 4H 10) 0, , i-pentan (i-c 5H 12) 0, , n-pentan (n-c 5H 12) 0, , Hekzan (C 6H 14) 0, , COS 0, , CH4S 0, , ETSH 0, , Toplam (% mol) 100,0 100,0 Tablo de, yukarıdaki gaz bileşiminin özel gaz modelleme sistemi ile belirlenmiş bazı özellikleri yer almaktadır. Tablo Doğal Gazın Özellikleri Gazın Özelliği Yaz Kış Yüksek Kalorifik Değer (Kcal/m³) 8728, ,05 Düşük Kalorifik Değer (Kcal/m³) 7861,8 7864,27 Bağıl Yoğunluk (kg/m 3 ) 0,7596 0,7598 Molekül Ağırlığı (kg/mol) 17, ,0311 Sayfa 13

17 1.9 İran Türkiye Avrupa Doğalgaz Boru Hattı Kapasitesi 56 inç ( mm) çapına sahip boru hattı güzergahı boyunca 7 adet kompresör istasyonuna ihtiyaç duyulacaktır. Kompresör istasyonlarının dolumunda kullanılacak gaz dışında, boru hattı sisteminin en yüksek proje taşıma kapasitesi 35 milyar m 3 /yıl olacaktır Boru Hattı Uzunluğu ve Çapı Hattın başlangıç noktası olan Türkiye-İran sınırı Km:0+000 Gürbulak/Ağrı dan başlayarak ve batı istikametinde ilerleyerek İpsala-Edirne/Türkiye-Yunanistan sınırına varıştaki mesafe km: dir. Boru hattının yaklaşık 17 km lik deniz geçişi bölümü, Çanakkale İli nin Biga İlçesi Değirmencik Köyü nün batısı ile Çanakkale İli nin Gelibolu İlçesi Kızılcaterzi Köyü sahili arasında inşa edilecek olup, boru hattı Çanakkale Boğazı nın tabanına iki ayrı paralel hat olarak serilecektir. Türkiye-Yunanistan sınırında sonlanacak olan boru hattı 56 inç ( mm) çapına sahiptir. Deniz geçişi kısmı, 2 adet paralel 36 inç (90 cm) çaplı, beton zarf içine alınmış boru ile yapılacaktır Boru Hattı Malzemesi ve Et Kalınlığı Boru hattı sisteminin tasarlanması, inşası ve işletilmesinde dikkate alınacak projeye özel kodlar aşağıda belirtilmiştir: ASME B31.8 Gaz Aktarımı ve Dağıtımı Boru Sistemleri API 5L -Boru hatları boruları için standard Mühendislik uygulamalarına yönelik olarak tüm boru hattı güzergahını içeren Mühendislik Uygulama Çizimleri (Alignment Sheet) (1/ ve 1/5.000 ölçekli) hazırlanacaktır. Bu çizimler, mühendislik uygulamalarının yanı sıra inşaat çalışmaları sırasında uyulacak çevresel önlemler (daraltılmış hat, sıyrılmış toprak depo alanları, erozyon önlem uygulamaları vb.) ile sahanın çevresel özelliklerini (toprak ve arazi kullanım özellikleri gibi) de içermektedir. Tablo de, ITA boru hattı sabit dış çap ile 96.5 Barg tasarım basıncına yönelik olarak hem karasal hem deniz boru hatları dizayn katsayılarına göre fiziksel özellikler sunulmuştur. Tablo ASME B31.8 in Özellikleri Yer Karada Denizde Çap Sınıf X70 X65 Tasarım Faktörü 0,72 0,6 0,5 0,4 0,4 Hesaplanan Et Kalınlığı (mm) 20,47 24,56 29,47 36,84 25,5 Korozyon İzin Verilebilirliği *ASME tasarım faktörleri 0,72 Yer sınıfı 1 Böl 1 her bir 1 mil x 0,25 millik bölgede 10 dan az bina çöller 0,6 Yer sınıfı 2: >10 ile <46 dağınık yerleşim alanları, ölçüm istasyonu boruları, kılıfsız geçişler 0,5 Yer sınıfı 3: >46 bina, yerleşim birimleri, kompresör istasyonu boruları 0,4 Yer sınıfı 4: Çok katlılar Sayfa 14

18 1.12 Boru Hattı Tasarım Esasları İTA boru hattı nakledilecek akışkan özellikleri ve çevre şartlarına göre minimum dizayn ömrünü kapsayacak ve maksimum emniyetli inşaat ve işletmeye imkan verirken minimum çevresel risk yaratabilecek şekilde planlanacaktır. Boru hattı güzergahı belirlenirken öncelikle; çevresel, sosyal ve kültürel değerleri dikkate alan ve etkileri en aza indiren güzergah belirlenmeye çalışılmıştır. Jeolojik açıdan da inşa edilebilirlik göz önünde bulundurulmuştur. Güzergah koridorunun seçiminde dikkate alınan kriterler detaylı olarak Bölüm de verilmiştir. İTA DGBH sistemi, aşağıdaki temel kavramlara dayalı olarak tasarlanacaktır: Boru hattı güzergahı/yerinin seçimi; Emniyet:Mevcut arazi parçası/altyapı etkisi kapsamındaki alanda insan sağlığı başta olmak üzere çevre üzerinde kabul edilebilir boyutlarda minimal bozulma dikkate alınarak yapılacaktır. Diğer yapılar: Mevcut yerüstü ve yeraltı değerler/hizmetler/yapılar vb. den kaçınan en uygun güzergah, Ulaşılabilirlik: İnşaat ve malzeme nakil ulaşımında kolaylık, Sosyal ara yüz: Mevcut altyapıya bağlı olarak elverişli/kullanılabilir şantiye yerleri ve stok sahaları düşünülerek bölge sakinleri ile rahatsızlık sınırlarına varmayan ama sosyal olarak onların sorunlarına kısmen de olsa çözüm getiren ilişkilerin tesisi dikkate alınarak yapılacaktır. Finansal açıdan; Birim maliyetler ve Projenin bütüncül süre maliyeti hesaba alınacaktır Tasarımın Ömrü Boru hattı, kompresör istasyonları, ölçüm istasyonları, pig istasyonları, hat vanaları, katodik koruma istasyonu ve ilgili yeraltı ekipmanları gibi ana parçaların tasarım ömrü minimum 30 yıl olacaktır. 30 yıl süreli Doğal Gaz Boru Hattı Belgesinin tasarım ömrünün bitiminin ardından Turang tarafından yapılacak başvuru ile 2 kez 10 ar yıllık süre uzatım hakkı bulunmaktadır. İlgili malzeme/ekipmanların tasarım ömürlerinden önce değiştirilmeleri gerektiğinde, uygulanacak şartname minimum değiştirme periyodunu belirtecektir Tasarım Emniyet Faktörleri Tüm denetim mekanizması, boru hattı sistemindeki gaz basıncı ve gaz akışının yönetimine dönük olacaktır. Boru hattı boyunca gaz akışının, alıcıların konuya ilişkin yaptıkları satış sözleşmeleri doğrultusunda ihtiyaç duyacaklarını önceden talep ettikleri bir kabul yöntemine dayalı olarak, belirleneceği öngörülmektedir. Sayfa 15

19 Boru hattı boyunca gaz çekme (T bağlantı hatları) ve ölçüm üniteleri, TURANG tarafından tanımlanacak tipik çekim ve ölçme düzenlemelerine göre, önceden hazırlanacaktır. Boru hattı sistemi, Türkiye deki bir Merkezi Kontrol Sistemi (MKS) tarafından izlenecek ve denetlenecektir. MKS nin alt yapılanması olarak, tüm boru sistemini izleyen ve denetleyen Lokal Kontrol Merkezleri (LKM) silsilesi sağlanacaktır. ITA projesine katılan diğer ülkelerde da aynı MKS ve LKS denetim/yönetim sistemine sahip olacakları planlanmaktadır. Boru hattının tamamının denetim ve yönetimini sağlamak üzere, kurulacak sistem ile telekomünikasyon sistemleri kurulacaktır. Kurulacak tüm denetim/yönetim sistemindeki bir ülkedeki MKS ye öncelik verilebileceği gibi,işverenin isteği doğrultusunda ANA MERKEZİ KONTROL sistemi diğer bir ülke içinde de planlanabilir. Ayrıca boru hattı kontrol sistemi acil durumda kapanma (ESD) ve yakıt gazı denetim ve yönetim sistemleri olacaktır Tasarım Basınçları ve Sıcaklıkları Proje dizayn basıncı 96.5 barg olup, maksimum işleme basıncı 92 barg olacaktır. Maksimum ve minimum tasarım sıcaklığı -30 C / 50 C olarak kabul edilecektir. Minimum tasarım sıcaklığı minimum ortam sıcaklığı olup, yerüstü donanımlarda kullanılacaktır. Gömülü boru hatlarında, minimum ön tasarım sıcaklığı olan 0 C kullanılacaktır. ITA Doğalgaz Boru Hattı Projesine ait boru hattının fiziksel özellikleri Tablo de verilmiştir. Tablo Doğalgaz Boru Hattı Fiziksel Özellikleri Grup / Başlık Db:Dızayn Basıncı 96.5 Barg (Mop) Calısma Basıncı 92 Barg Dızayn Basıncı 96.5 Barg (Mop) Calısma Basıncı 92 Barg Max.Müsaade Edilebilir İslet. Basıncı :96,5 Saha Sınıflaması Emniyet Faktörü 0,72 0,6 0,5 0,4 Min. Bend (Yay) Yarıçapı (M) 846,5 1015, ,6 Dızayn Basıncı İçin Boru Et Kalınlığı (Mm) 19,72 23,66 28,39 35,49 Dızayn Basıncı İçin Apı Standart Et Kalınlığı 20,6 23,8 28,6 35,49 Std.Boru Ağırlığı (Kg/m) 711,91 820,61 982, ,91 1 mm Et Kalınlığı Yaklaşık Ağırlığı (Kg/m) 34,56 34,48 34,36 35, Km Boru Tonajı (Ton) Km-1 Mm Et Kalınlıklı Boru Tasarrufu (Ton) Apı X65 Deniz B/H 2x17 Km-36" 25,4 Mm W.T. (Ton) Deniz Geçişi Boru Tonajı 18924, , , ,4 Toplam Boru (Kara+Deniz) Tonajı (Ton) NOT:Hat borusu imalatı API 5L ve/ya EN (2) standartlarına uygun olacaktır Özel Geçişlerin Tasarımı Proje nin inşaat aşamasında uygulanacak iş adımları ve özel geçişlerde uygulanacak yöntemlerle birlikte Tablo de verilmiştir. Boru hattı inşaatı sırasında uygulanacak inşaat uygulamalarına ait tip kesitler Ek-C de verilmiştir. Sayfa 16

20 Tablo İş Adımları İş Adımları Kamp sahalarının ve boru stok alanlarının hazırlanması Güzergahın Hazırlanması ve ulaşım yollarının açılması Arazinin tesviyesi Boruların temini Kazı Boru döşeme, kaynak, kaynak kontrolü ve geri dolgu Yapılacak Çalışmalar Boru hattı inşaatında çalışacak işçiler için kamp sahaları oluşturulacaktır. Bu sahalarda, işçilerin barınma ve yemek ihtiyaçlarını sağlayacak tesislerin yanı sıra boru imalatında kullanılacak araçların parkı, ekipmanların depolanması ve ayrıca ihtiyaca bağlı olarak bazı küçük imalatlar yapılacaktır. Kamp sahaları, ilgili çevre, sağlık ve iş güvenliği mevzuatlarının gereklerini sağlayacak şekilde kurulacak ve yönetilecektir. Bu bağlamda, kamp sahalarından kaynaklanan atık sular arıtıldıktan sonra ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda deşarj edilecektir. Benzer şekilde sahada meydana gelen her türlü katı atık için ilgili yönetmelikler çerçevesinde geçici atık depolama alanları oluşturulacaktır. Bu alanlarda toplanan atıklar, ilgili yönetmeliklere uygun olarak bertaraf edilecektir. Bu sahalarının karayolları kenarında olması durumunda, Karayolları Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkındaki Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Önceden belirlenen bu sahaların hazırlığı sırasında üst toprak sıyrılarak uygun alanlarda saklanacaktır. İnşaat çalışmalarının tamamlanmasının ardından kamp sahaları eski haline getirilerek terk edilecektir. Boru hattı alanı içerisindeki ulaşım öncelikli olarak mevcut yollar ile inşaat koridoru üzerinde belirlenen ulaşım yolu üzerinden gerçekleştirilecektir. Ancak, arazi şartlarının uygun olmadığı yüksek eğimli bölgeler, bataklık alanlar gibi kısımlarda ve karayolları ile bağlantılı bağlantı yolları ulaşım ihtiyacının karşılanması için geçici ulaşım yollarının açılması gerekebilecektir. Bu tip yollara ihtiyaç duyulması durumunda inşaat müteahhidi, gerekli her türlü çevresel çalışmayı yapacak ve izinleri alacaktır. Karayolları ile bağlantılı bağlantı yollarına ihtiyaç duyulması durumunda ise ilgili T.C. Karayolları Genel Müdürlüğü Bölge Müdürlükleri ile protokol yapılması, eğer böyle bir bağlantı yolu yapılmayacak ise yapılmayacağının Bölge Müdürlüklerine bildirilmesi gereklidir. Kazı çalışmaları tamamlandıktan sonra köy yolları eski haline getirilecek ve bu çalışmalar Karayolları Bölge Müdürlüğü ve İl Özel İdaresi yetkileri nezaretinde gerçekleştirilecektir. Boru hattı kazısından önce çalışma koridoru üzerinde bulunan bitki örtüsü ve yapılar kaldırılacaktır. Bu işlem sırasında meydana çıkacak atıklar ilgili yönetmeliklere uygun olarak bertaraf edileceklerdir. Bitkisel üst toprak sıyrılarak, boru hattı koridoru üzerinde belirlenen alanda uygun koşullarda depolanacaktır. Daraltılmış koridor uygulamasının yapıldığı alanlarda ise sıyrılmış üst toprak, koridor yakınlarında belirlenen alanlarda depolanacaktır. Benzer şekilde, geçici kamp sahaları ile boru stok alanlarındaki (varsa) bitkisel üst toprak da sıyrılarak bu sahaların yanında belirlenen alanlarda depolanacaktır. Koridorda boru hattı kanal kazısından önce kot ayarlama ( levelling ) işlemi yapılacaktır. Üretici firmalardan temin edilen borular, taşıyıcı kamyonlar vasıtası ile sahaya nakledilecekler ve kamp ve kompresör istasyonları içerisindeki boru stok alanlarında depolanacaklardır. Koridorun boru hattının döşeneceği bölüm kazılacak ve buradan çıkan hafriyat toprağı koridor üzerinde belirlenen alanda biriktirilecektir. Kazı alanında patlayıcıların asgari seviyede kullanılmasına çalışılacaktır. Ancak, aşırı sert zeminin bulunduğu alanlarda patlayıcılar kullanılabilecektir. Bu durumda, ilgili izinler alınacak olup, patlayıcı kullanılmasına ait Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarına İlişkin Tüzüğe uyulacaktır. Borular, inşaat koridoru üzerinde dizilecek ve kaynak işlemleri için hazırlanacaktır. Boru hattı imalatı sırasında çelik borular birbirine kaynaklanarak birleştirilecek ve bu kaynakların sağlamlığının kontrolü için Tahribatsız Muayene NDT teknikleri kullanılacaktır. İmal edilen boru hendeğe yerleştirilecek, özellikle yan dolguları itina ile Sayfa 17

21 İş Adımları Özel geçişler ve özel inşaat teknikleri Marmara Denizi geçişi ve özel inşaat teknikleri Hidrotest ( hydrotesting ) Arazinin eski haline getirilmesi ve peyzaj Kompresör üniteler ve yer üstü tesislerinin inşaatı Kompresör üniteler ve yer üstü tesislerinin inşaatı Yapılacak Çalışmalar yapılacak ve akabinde üstü doldurulacaktır. Öncelikli olarak sahada bulunan hafriyat malzemesi geri dolguda kullanılacak olup, bu malzemenin dolgu için uygun olmadığı durumlarda dışarıdan malzeme sağlanacaktır. Dolgu sonrası artan hafriyat malzemesi ilgili yönetmelikler çerçevesinde belirlenen ve izin alınan alanlarda depolanacaktır. Ayrıca hafriyat fazlası toprak boru hattı boyunca kullanılacak olan stabilize yolların iyileştirme çalışmalarında kullanılacaktır. Özel geçişlerin ve özel inşa tekniklerinin uygulanacağı alanlar aşağıda belirtilmektedir. Nehir geçişleri Islak zeminlerde yarma (küçük ve ekolojik hassasiyeti az olan nehirlerde), Kuru zeminlerde yarma (ekolojik hassasiyetin yüksek ve balıkçılık açısından önemli nehirlerde) Yatay sondaj (dip sedimanında bulunan yüksek konsantrasyondaki kirleticilerin nehirde asılı duruma geçmelerinin istenmediği, geniş, derin ve taşıt trafiğinin mevcut olduğu nehirlerde); Yol ve demiryolu geçişleri Yatay sondaj (burgulu delme, boru çakma, boru çekme, mikro tünel, yönlü delme) Açık kazı (yarma) Orman geçişleri Yüksek eğimli kesimler Deniz boru hatlarında borunun kıyı kısımlarda -10/-15 metrelere kadar gömülmesi gerekmektedir. Diğer (açık deniz) kısımların gömülmesi şart değildir. Gemi trafiği veya dip trolü çekilen sahalarda gömülmesi gerekebilecektir. Derin sularda Back-Hoe Kepçe vs. uzanamıyorsa veya parasal fizibıl (uygun-ekonomik) değilse Post Trench uygulanır. (Post Trench=Önce boru döşenir sonra borunun altındaki gevşek formasyon su/hava jeti ile borunun altından iki yana üflenerek uzaklaştırılır. Altı açıldıkça boru kendini kanal içinde derine gömer. Üstünü de bu sefer tersine işlemle yanlardaki kısım vs. Post Trencher ile borunun üzerine ötelenir. Deniz boru hattının denizin dibinde kendi ağırlığı ile sabit kalabilmesi ilk amaçtır. Bu nedenle boru üzerine betondan /teçhizatlı/bir beton zarf yapılacaktır. Post Trencher tekniği ile boru döşeme faaliyetleri gerçekleştirileceği için Marmara Denizi geçişi kısmında kazı ve dolgu yapılmayacaktır. Döşenen boruların içerisine yüksek basınçlı su aktarılarak borularda delik veya çatlaklardan kaynaklı herhangi bir sorun olup olmadığı tespit edilecektir. Bu amaçla, yakın çevrede bulunan yüzey su kaynakları kullanılacaktır. Hidrotest suları mümkün mertebe bir sonraki bölümün testi için tekrar kullanılacak olup, böylelikle su kullanımı en az seviyede tutulmuş olacaktır. Test sonrası boru içerisinde bulunan hidrotest suyu, ilgili yönetmeliklere uygun olarak deşarj edileceği alıcı ortamı olumsuz yönde etkilemeyecek şekilde arıtılarak alıcı ortama bırakılacaktır. Boru hattı döşeme çalışmalarının tamamlanmasının ardından daha önce sıyrılarak bekletilen üst toprak güzergah üzerine tekrar serilecek ve güzergah üzerinde çeşitli peyzaj çalışmaları gerçekleştirilecektir. Bu çalışmalar kapsamında güzergahın orijinal flora yapısına ait türlerle yeşillendirilmesi ve gerekli yerlerde erozyona karşı önlemler gibi çeşitli işlemler yapılacaktır. Boru hattının mevcut hatlara paralel olduğu alanlarda, peyzaj çalışmaları ve erozyon önlemleri, mevcut hatlarda yapılmış olan çalışmalarla uyumu olacak ve bu hatlara zarar vermeyecek şekilde gerçekleştirilecektir. Boru hattı yer üstü tesisleri (kompresör istasyonları, hat vana, take-off ve pig istasyonları) inşaatları yapılacaktır. Kompresör inşaatında çalışacak işçiler için kamp sahası, istasyon alanlarında kurulacaktır. Kompresör tesislerinde kullanılacak malzemeler,en yakın kara yolu güzergahı ile sahalara getirilecektir. Boru hattı yer üstü tesisleri (kompresör istasyonları, blok vana, take-off ve pig istasyonları) inşaatları yapılacaktır. Kompresör inşaatında çalışacak işçiler için kamp sahaları kurulacaktır. Kompresör tesislerinde kullanılacak malzemeler, en yakın kara yolu Sayfa 18