BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU YILLIK RAPOR 2005

Transkript

1

2 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU YILLIK RAPOR

3 BU RAPOR KAMUOYUNU B LG LEND RME AMAÇLI OLUP Ç NDE YER ALAN B LG LERDEN VE BU B LG LERE DAYANARAK VER LECEK YATIRIM KARARLARININ YA DA BENZER KARARLARIN SONUÇLARINDAN BDDK SORUMLU TUTULAMAZ. RAPORDAN KAYNAK GÖSTER LMEK SURET YLE KISMEN ALINTI YAPILAB L R. BU RAPORDA YER ALAN BDDK BANKACILIK RAPORLAMA S STEM NE DAYANAN VER LER MART TAR H T BARIYLA BANKALARIN ARALIK E L fik N BDDK YA B LD R MLER NE GÖRE HAZIRLANMIfi OLUP GEÇ C N TEL KTED R. D ER VER LER SE YIL SONU T BARIYLADIR. BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU ATATÜRK BULVARI NO 8 KAVAKLIDERE ANKARATÜRK YE LET fi M B LG LER : STRATEJ GEL fit RME DA RES TEL: (), FAKS: () 8, Eposta: stgdb@bddk.org.tr BU YAYIN TÜM ÇER LE BDDK NTERNET SAYFASINDA YER ALMAKTADIR. MART ( ISSN: 8

4 say l Bankac l k Kanunu nun ve inci maddeleri gere ince Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumunun faaliyetleri hakk nda haz rlanan Y ll k Rapor; Bakanlar Kurulu na ve Türkiye Büyük Millet Meclisi ne sunulmakta ve kamuya aç klanmaktad r. Ayr ca, bu konuda Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonu na y lda bir defa bilgi verilmektedir. Bu çerçevede haz rlanan Y ll k Rapor, dört ana bölümden oluflmaktad r. Raporun birinci bölümünde, bankac l k sektörünü etkileyen önemli ulusal ve uluslararas ekonomik ve finansal geliflmeler de erlendirilmektedir. kinci bölümde, BDDK n n y l nda yürüttü ü faaliyetler fonksiyonel bazda sunulmaktad r. Üçüncü bölüm Kurumun tan t m na ayr lm flt r. Dördüncü ve son bölümde ise Kurum bütçe uygulamalar ve sonuçlar na iliflkin geliflmeler ele al nmaktad r.

5 BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURULU. Prof. Dr. Yusuf TUNA,. Mustafa EKİM,. Ahmet ŞİRİN (İkinci Başkan),. Tevfik BİLGİN (Başkan),. Yusuf Ziya ÖNDER,. Hüseyin AL,. Prof. Dr. Kemal ÇEVİK (Soldan sağa oturma sırasıyla)

6 SUNUfi Türkiye ekonomisi, krizi sonras nda yakalad yükselifl trendini y l nda da sürdürmüfltür. Enflasyon ve faiz oranlar ndaki düflüflün devam etmesi, ekonomik büyümenin beklentilerin üzerinde seyretmesi, bütçe aç n n beklenenden daha az seviyede gerçekleflmesi ve her fleyden önemlisi mali disiplin ve yeniden kurumsallaflma yolundaki iradenin devaml l gibi faktörler, ekonominin genel sa l n n iyileflme sürecinde önemli derecede mesafe al nd na iflaret etmektedir. Dikkate de er bir kaynak büyüklü üne ulaflm fl bulunan bankac l k sektöründeki olumlu geliflmelerin de ekonomideki bu yükselifle tart flmas z katk s olmufltur. Ayn zamanda, ekonominin genelinde yaflanan yükselifl trendi devam ettikçe, bankac l k sektörü de büyümeye devam edecektir. Kas m tarihinde yürürlü e giren say l Bankac l k Kanunu ile BDDK, kurumsal bir dönüflüm yaflam flt r. En çarp c geliflme BDDK n n gözetim ve denetim çerçevesinde meydana gelen genifllemedir. Bu itibarla Kurum, banka, 8 finansal kiralama flirketi, 88 faktoring flirketi ve tüketici finansman flirketi olmak üzere adet kuruluflun düzenleme ve denetiminden sorumlu bulunmaktad r. Söz konusu firmalar n toplam bilanço de eri yaklafl k milyar YTL dir. Bu tutar, milli gelirin yüzde 8 s civar na tekabül etmektedir. Ayr ca varl k yönetim flirketi, bankalarda ba ms z denetim yapma yetkisi bulunan kurulufl ve yabanc banka temsilcili i denetim kapsam ndad r. Yeni Kanun, Kurumun sorumluluk alan ndaki genifllemenin yan nda teflkilat yap s nda da önemli yenilikler getirmifltir. say l Bankac l k Kanunuyla kurumsal çerçevesi yeniden tan mlanan BDDK, icra etti i denetim, gözetim ve akademik faaliyetlerle sektörde bilgi asimetrisinin azalmas, muhtemel risklerin azalt lmas ve nihayetinde verimlili in artmas için yo un bir gayret içerisindedir. BDDK benzeri kurumlar n önemli vas flar ndan biri ekonomik koflullar olumlu seyretti i zamanlarda bile olas sorunlar zaman nda tespit ederek gerekli önlemleri alabilmesidir. Bu itibarla, BDDK Risk Odakl Denetim yaklafl m na geçifl yolunda önemli ad mlar atm flt r. Kurum, sektörün küresel ölçekte rekabet gücüne katk sa layacak uluslararas ilke ve standartlar dikkate alarak, Avrupa Birli i Sermaye Yeterlili i Direktifine ve BaselII ye yönelik faaliyetleri Kurum içinde ve Kurum d fl nda özenle yürütmektedir. BDDK n n misyonu, görev ve yetkileri çerçevesinde tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak, finansal piyasalarda güven ve istikrar sa lamak, finansal sisteme rekabet gücü kazand rmak, kredi sisteminin etkin bir flekilde çal flmas n temin etmek, denetime tabi kurulufllar n piyasa disiplini içerisinde sa l kl ve düzenli bir flekilde çal flmas n teflvik etmektir. BDDK, tarafs zl k, fleffafl k, hesap verebilirlik ilkelerini benimseyen nitelikli personeliyle, sektörün toplumsal refah n artmas yönünde maksimum katk y sa layabilmesi için gerekli gözetim ve denetimi eksiksiz yerine getirme gayreti içindedir. Bu yolda, son bir y l içinde gerçeklefltirdi imiz faaliyetlerin detaylar raporumuzun ilerleyen bölümlerinde yer almaktad r. Birinci bölümde, öncelikle uluslararas ekonomik ve finansal geliflmeler, bafll ca ülke gruplar itibar yla incelenmektedir. Sonras nda, Türkiye de geçti imiz y l içerisinde meydana gelen ekonomik ve finansal geliflmeler analiz edilmifltir. kinci bölümde, Kurumun faaliyetleri, fonksiyonlar itibariyle tan t lm flt r. Üçüncü bölümde, BDDK n n kurumsal tan t m yap lm flt r. Dördüncü bölümde, Kurumumuzun bütçe uygulama ve sonuçlar yer almaktad r. Raporun sonunda, mevzuat, yay nlar listesi, BDDK da görev yapm fl veya yapmakta olan Baflkanlar ve Üyeler ile sektörel tablolar içeren ekler bulunmaktad r. y l raporumuzun tüm ilgi duyanlara faydal olmas n dilerim. Sayg lar mla. Tevfik B LG N Baflkan

7 Ç NDEK LER. DÜNYA VE TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL fimeler. Dünya Ekonomisi.. Makroekonomik Geliflmeler.. Finansal Piyasalar.. Küresel Ekonomide Risk Unsurlar... ABD Ekonomisinde Faiz Oranlar... Petrol Fiyatlar... Varl k Fiyatlar. Türkiye Ekonomisi... Makroekonomik Geliflmeler... Büyüme... stihdam... Enflasyon, Faiz ve Döviz Kuru Geliflmeleri... D fl Ticaret ve Sermaye Hareketleri... Maliye Politikas 8... Para Politikas. Bankac l k Sektöründeki Geliflmeler.. Bankac l k Sektörünün Yap sal Görünümü.. Bankac l k Sektörünün Temel Büyüklüklerindeki Geliflmeler.. Bankac l k Sektörünün Performans Göstergeleri.. Bankac l k Sektörünün Risk De erlendirmesi... Kredi Riski... Piyasa Riski... Yap sal Faiz Oran Riski... Likidite Riski. Banka D fl Finansal Sektördeki Geliflmeler 8.. Finansal Kiralama, Faktoring ve Tüketici Finansman fiirketlerine liflkin Geliflmeler 8.. Sermaye Piyasalar.. Sigortac l k. KURUMUN YILLIK FAAL YETLER Ç NDEK LER VI. Düzenleme Faaliyetleri.. Yürürlü e Giren Düzenlemeler... Say l Bankac l k Kanunu... Mülga 8 Say l Bankalar Kanununa stinaden Yap lan Alt Düzenlemeler.. Yasalaflma Sürecinde Olan Düzenleme Taslaklar.. Haz rl klar Sürdürülen ve Y l nda Yap lmas Planlanan Düzenlemeler. Yerinde Denetim ve Gözetim Faaliyetleri.. Gözetim Faaliyetleri.. Yerinde Denetim Faaliyetleri 8.. Bankac l k Kanunu Kapsam nda Yap lmaya Bafllanan Denetim Faaliyetleri. Uygulama Faaliyetleri.. De erlendirme ve Uygulama Faaliyetleri.. Kurulufl, Yetkilendirme ve zin Faaliyetleri. Hukuk flleri Faaliyetleri. Strateji Gelifltirmeye Yönelik Faaliyetler.. Strateji ve Politikalar.. Risk Yönetimine liflkin Olarak Yürütülmüfl Faaliyetler.. Ulusal ve Uluslararas Finansal Geliflmelerin zlenmesi ve De erlendirilmesi 8

8 .. Bilgi Kaynaklar ve Kütüphanecilik Hizmetleri 8. Bilgi Yönetimi Faaliyetleri.. Bankalar Raporlama Sistemi.. Kurum Yönetim Bilgi Sistemleri: Bilgi Yönetim Sistemi ve eimza.. Sistem, A ve Güvenlik Çal flmalar.. nternet Hizmetleri.. Bilgi Sistemleri Denetimi.. Banka Teknoloji ve Donan m Envanteri. Kurumsal Faaliyetler.. D fl liflkiler.. E itim Faaliyetleri.. letiflim Faaliyetleri. KURUMUN TANITIMI. BDDK n n Kuruluflu ve Geliflimi 8. Stratejik Plan. Kurumun nsan Kayna Yap s. Kurumun Organizasyon fiemas. Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurulu nun Faaliyetleri. KES N HESAP VE BÜTÇE UYGULAMA SONUÇLARI. Bilanço 8. Gelir Tablosu 8. Bütçe Uygulama Sonuçlar EK. BANKACILIK SEKTÖRÜNE YÖNEL K ULUSAL VE ULUSLARARASI DÜZENLEMELER 8 EK. BDDK YAYINLARI L STES EK. BDDK DA GÖREV YAPMIfi VEYA YAPMAKTA OLAN BAfiKAN VE ÜYELER EK. SEKTÖREL TABLOLAR Ç NDEK LER VII

9 TABLOLAR GRAF KLER ve SEKTÖREL TABLOLAR Tablo. Dünya Ekonomisine Ait Seçilmifl Göstergeler Tablo. Finansal Geliflmeler Tablo. Baz Ülkeler için Rekabet Gücü Göstergeleri Tablo. GSY H Bileflenlerinin Geliflimi Tablo. Faaliyet Kollar na Göre Büyüme H zlar Tablo. flgücü Göstergeleri Tablo. Merkez Bankas Faiz Oranlar nda Geliflmeler Tablo.8 D fl Ticaret Göstergeleri Tablo. Ödemeler Dengesi ve Merkez Bankas Brüt Rezervleri 8 Tablo. Konsolide Bütçe Büyüklükleri 8 Tablo. Y l Para Program ndaki Kriterler Tablo. Türk Mali Sektörünün Büyüklü ü ve Kompozisyonu Tablo. Bankac l k Sektörünün Yap sal Görünümü Tablo. Bankac l k Sektörünün Temel Büyüklükleri Tablo. Performans Göstergeleri Tablo. Sermaye Piyasalar nda Faaliyet Gösteren fiirketler Tablo. MKB Endeksleri Tablo.8 Hisse Senetleri Piyasas fllem Hacmi Tablo. Sigortac l k Sektöründe Faaliyet Gösteren fiirket Say lar Tablo. Denetim Kapsam ndaki Kurulufllar 8 Tablo. Denetlenen Kurulufllar ve Düzenlenen Raporlar Tablo. Faaliyet zni Verilen Temsilcilikler Tablo. Y l Sermaye Art fllar Tablo. Yetkilendirme Faaliyetleri Tablo. BDDK n n Taraf Oldu u Davalar Tablo. Kurumumuza Ulaflan Taleplerin Konu Baz nda Da l m Tablo.8 Kredi Kartlar na liflkin fiikayetlerin Konusu Tablo. Bilgi Edinme Kanunu Kapsam nda Kuruma Yap lan Baflvurular Tablo. Bilgi Kaynaklar ndaki Geliflmeler Tablo. mzalanan kili Anlaflmalar Tablo. Yurt çi ve Yurt D fl E itim Faaliyetleri Tablo. Konular na Göre E itim Faaliyetleri Tablo. Yurt D fl E itim Faaliyetlerinin Düzenleyen Kurumlara Göre Da l m Tablo. Yurt çi E itim Faaliyetlerinin Konu ve Kat l mc lara Göre Da l m Tablo. Y l nda Yap lan Bas n Aç klamalar Tablo. Kurum Kadrolar n n ve Personelin Da l m Tablo. Unvanlara Göre Personel Say s Tablo. Ö renim Durumlar na Göre Personel Say s Tablo. Yafla Göre Personel Say s Tablo. Personel Hareketleri Tablo. Y l nda Al nan Kurul Kararlar Tablo. BDDK Y l Özet Bilançosu 8 Tablo. Gelir Tablosu Tablo. Y l Gelir Bütçesi ve Gerçekleflmeler Tablo. Y l Gelir Bütçesi ve Gerçekleflmeler 8 Tablo. Y l Ödenek ve Harcamalar n n Gider Türlerine Göre Da l m 8 Tablo. Y l Ödenek ve Harcamalar n n Gider Türlerine Göre Da l m 8 Tablo. Bütçe Kesin Hesap Durumu 8 GRAF KLER TABLOLAR VIII Grafik. ABD de K sa Dönem Faiz Oranlar 8 Grafik. Eurobond Spreadleri 8 Grafik. Petrol Fiyatlar Grafik. Dünya At l Petrol Üretim Kapasitesi Grafik. Konut Fiyatlar nda Y ll k Yüzde De iflim Grafik. GSMH Büyüme H zlar Grafik. Faiz Oranlar nda Geliflmeler Grafik.8 kinci El D BS Piyasas Faiz Oran De. Oynakl Grafik. Reel Efektif Kur Endeksi Grafik. ABD Dolar Getiri Oynakl Grafik. malat Sanayi Verimlilik, Reel Ücret ve Kur Endeksleri Grafik. Konsolide Bütçe Gerçekleflmeleri Grafik. Kamu Kesimi Brüt Borç Stoku / GSY H Grafik. Bankac l k Sektörü Performans Endeksi Grafik. Arac l k Maliyetlerindeki Geliflmeler

10 Grafik. MKB Endeksi ve MKB Hisse Senedi Piyasas fllem Hacmi Grafik. Sigorta fiirketlerinin Alacaklar n n Toplam Aktif Büyüklüklerine Oran Grafik.8 Sigorta fiirketlerinin Özkaynaklar n n Toplam Pasif Büyüklüklerine Oran Grafik. Düzenlemeler Dairesi Taraf ndan Verilen Görüfller Grafik. Gerçeklefltirilen Yerinde Denetimler SEKTÖREL TABLOLAR Ek Tablo : Aktif Büyüklügüne Göre Banka S ralamas Ek Tablo : Bankac l k Sektörü Analitik Bilançosu (Bin YTL) Ek Tablo : Bankac l k Sektörü Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) Ek Tablo : Bankac l k Sektörü Analitik Bilançosu (Yüzde De iflim) (Aral k /Aral k) Ek Tablo : Bankac l k Sektörü Analitik Bilançosu TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç (Bin YTL) 8 Ek Tablo : Bankac l k Sektörü Analitik Bilançosu TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç (Milyon Dolar) Ek Tablo : Bankac l k Sektörü Analitik Bilançosu TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç (Yüzde De iflim ) (Aral k /Aral k ) Ek Tablo 8: Kamu Bankalar n n Analitik Bilançosu (Bin YTL) Ek Tablo : Kamu Bankalar n n Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) Ek Tablo : Kamu Bankalar n n Analitik Bilançosu (Yüzde De iflim ) (Aral k /Aral k ) Ek Tablo : Özel Bankalar n Analitik Bilançosu (Bin YTL) Ek Tablo : Özel Bankalar n Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) Ek Tablo : Özel Bankalar n Analitik Bilançosu (Yüzde De iflim) (Aral k /Aral k ) Ek Tablo : TMSF Bünyesindeki Bankalar n Analitik Bilançosu (Bin YTL) Ek Tablo : TMSF Bünyesindeki Bankalar n Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) 8 Ek Tablo : TMSF Bünyesindeki Bankalar n Analitik Bilançosu (Yüzde De iflim) (Aral k / Aral k ) Ek Tablo : Yabanc Bankalar n Analitik Bilançosu (Bin YTL) Ek Tablo 8: Yabanc Bankalar n Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) Ek Tablo : Yabanc Bankalar n Analitik Bilançosu (Yüzde De iflim ) (Aral k /Aral k ) Ek Tablo : Kalk nma ve Yat r m Bankalar n n Analitik Bilançosu (Bin YTL) Ek Tablo : Kalk nma ve Yat r m Bankalar n n Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) Ek Tablo : Kalk nma ve Yat r m Bankalar n n Analitik Bilançosu (Yüzde De iflim ) (Aral k /Aral k ) Ek Tablo : Bankac l k Sektörü Gelir Tablosu (Bin YTL) Ek Tablo : Bankac l k Sektörü Gelir Tablosu (Milyon USD) Ek Tablo : Bankac l k Sektörü Gelir Tablosu (Aral k / Aral k ) (Yüzde De iflim) 8 Ek Tablo : TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç Bankac l k Sektörü Gelir Tablosu (Bin YTL) Ek Tablo : TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç Bankac l k Sektörü Gelir Tablosu (Milyon USD) Ek Tablo 8: TMSF Bünyesindeki Bankalar Hariç Bankac l k Sektörü Gelir Tablosu (Aral k / Aral k ) (Yüzde De iflim) Ek Tablo : Kamu Bankalar Gelir Tablosu (Bin YTL) Ek Tablo : Kamu Bankalar Gelir Tablosu (Milyon USD) Ek Tablo : Kamu Bankalar Gelir Tablosu (Aral k / Aral k ) (Yüzde De iflim) Ek Tablo : Özel Bankalar Gelir Tablosu (Bin YTL) Ek Tablo : Özel Bankalar Gelir Tablosu (Milyon USD) Ek Tablo : Özel Bankalar Gelir Tablosu (Aral k / Aral k ) (Yüzde De iflim) Ek Tablo : TMSF Bünyesindeki Bankalar Gelir Tablosu (Bin YTL) 8 Ek Tablo : TMSF Bünyesindeki Bankalar Gelir Tablosu (Milyon USD) Ek Tablo : TMSF Bünyesindeki Bankalar Gelir Tablosu (Aral k / Aral k ) (Yüzde De iflim) Ek Tablo 8: Yabanc Bankalar Gelir Tablosu (Bin YTL) Ek Tablo : Yabanc Bankalar Gelir Tablosu (Milyon USD) Ek Tablo : Yabanc Bankalar Gelir Tablosu (Aral k / Aral k ) (Yüzde De iflim) Ek Tablo : Kalk nma ve Yat r m Bankalar Gelir Tablosu (Bin YTL) Ek Tablo : Kalk nma ve Yat r m Bankalar Gelir Tablosu (Milyon USD) Ek Tablo : Kalk nma Bankalar Gelir Tablosu (Aral k / Aral k ) (Yüzde De iflim) Ek Tablo : Kat l m Bankalar Analitik Bilançosu (Bin YTL)(Aral k /Aral k ) Ek Tablo : Kat l m Bankalar Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) 8 Ek Tablo : Kat l m Bankalar Analitik Bilançosu (Yüzde De iflim ) (Aral k /Aral k ) Ek Tablo : Kat l m Bankalar Gelir Tablosu (Bin YTL) Ek Tablo 8: Kat l m Bankalar Gelir Tablosu (Milyon USD) Ek Tablo : Kat l m Bankalar Gelir Tablosu (Yüzde De iflim ) (Aral k /Aral k ) Ek Tablo : Kat l m Bankalar Analitik Bilançosu (Bin YTL)(Aral k ) Ek Tablo : Kat l m Bankalar Analitik Bilançosu (Milyon Dolar) Ek Tablo : Kat l m Bankalar Gelir Tablosu (Bin YTL) Ek Tablo : Kat l m Bankalar Gelir Tablosu (Milyon USD) GRAF KLER IX

11 KISALTMALAR ve AÇIKLAMALAR AB ABD ABS BDDK BRS DASK D BS DPT DTH DTÖ FED GATS GRECO GSMH GSY H HM AB IMF MKB KKTC MKK OECD ÖKTG ROA ROE SPK SYR TAIEX TAKASBANK TCMB TEFE TMSF TÜFE TÜ K UEKAE ÜFE VOBAfi YTL Avrupa Birli i Amerika Birleflik Devletleri Analitik Bütçe S n fland r lmas Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu Bankalar Raporlama Sistemi Do al Afet Sigortalar Kurumu Devlet ç Borçlanma Senetleri Devlet Planlama Teflkilat Döviz Tevdiat Hesab Dünya Ticaret Örgütü ABD Merkez Bankas Hizmet Ticareti Genel Anlaflmas Yolsuzlukla Mücadele Eden Devletler Grubu Gayri Safi Milli Has la Gayri Safi Yurt içi Has la Hazine Müsteflarl stanbul Alt n Borsas Uluslararas Para Fonu stanbul Menkul K ymetler Borsas Kuzey K br s Türk Cumhuriyeti Merkezi Kay t Kuruluflu Ekonomik flbirli i ve Kalk nma Teflkilat Özel Kapsaml Tüketici Fiyatlar Endeksi Göstergeleri Aktif Getirisi Özkaynak Getirisi Sermaye Piyasas Kurulu Sermaye Yeterlili i Rasyosu Teknik Destek ve Bilgi De iflim Ofisi MKB Takas ve Saklama Bankas A.fi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas Toptan Eflya Fiyat Endeksi Tasarruf Mevduat Sigorta Fonu Türk Paras Tüketici Fiyatlar Endeksi Türkiye statistik Kurumu Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araflt rma Enstitüsü Üretici Fiyatlar Endeksi Vadeli fllem ve Opsiyon Borsas A.fi. Yabanc Para Yeni Türk Liras KISALTMALAR X

12

13 BÖLÜM.

14 DÜNYA VE TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL fimeler

15 . DÜNYA EKONOM S.. Makroekonomik Geliflmeler y l genel olarak dünya ekonomisinde sükûnetin hâkim oldu u ve krizlerden uzak bir y l olmufl ve dünya hâs las yüzde, oran nda art fl göstermifltir. Bu ortamda, yükselen piyasa ekonomileri ve geliflmekte olan ülkelerde hâs la art fl n n geliflmifl ülkelere göre daha fazla olmas öngörülmektedir. Geliflmifl ülkelerin ortalama yüzde, oran nda, geliflmekte olan ülkelerin ortalama yüzde, oran nda büyüyece i tahmin edilmektedir. Geliflmifl ülkeler aras nda y ll k yüzde, büyüme oran yla ABD nin liderli ini korumas, y ll k yüzde,8 oran ndaki büyüme oran yla Japonya n n bu grupta önde gelen ülkelerden biri olmas beklenmektedir. Euro bölgesindeki ülkelerin ise ortalama yüzde, büyüme oran ile bu ülkeleri takip edece i tahmin edilmektedir. Geliflmekte olan ülkelerden Çin ve Hindistan son y llarda ulaflm fl olduklar yüksek büyüme oranlar n sürdürmüfltür. Bunun yan nda, Arjantin, Brezilya gibi ülkeler de son bir kaç y lda yakalad klar büyüme e ilimini devam ettirmifltir. Dünya ölçe indeki bu büyümenin önemli unsurlar ndan biri olarak dünya ticaret hacmi, art fl e ilimini devam ettirmifltir. hracat art fl nda geliflmekte olan ülkeler liderli ini sürdürmüfl olup, y l nda bu ülkelerin ihracat n n yüzde, oran nda büyümesi beklenmektedir. Bu art fl aç klayan önemli faktörlerden biri, geliflmifl ülkelerin ithalat ndaki art fl n devam etmesidir. ABD nin iç talebi bu y l da canlanma e ilimini sürdürmüfl ve bu e ilim ithalat hacmindeki art fla yans m flt r. ABD nin ithalat talebindeki art fl, bu ülkenin ödemeler dengesine yans m fl ve cari ifllemler aç artmaya devam etmifltir. y l nda ABD de cari ifllemler aç n n milli gelire oran n n önceki y llara göre artarak yüzde y geçece i tahmin edilmektedir. Buna mukabil, Japonya ve Euro bölgesindeki ülkeler gibi geliflmifl ülkeler cari ifllemler fazlas vermeye devam etmifltir. Japonya da bir önceki y l yüzde, olan cari ifllemler fazlas n n milli gelire oran n n yüzde, e; Euro bölgesinde ise bu oran n yüzde, ten yüzde, ye gerilemesi beklenmektedir. Cari ifllemler fazlas veren di er bafll ca ülkeler, geleneksel ihracatç olan Çin, Hong Kong, Güney Kore, Singapur ve Tayvan ile petrol ve do algaz ihraç eden Rusya ile Ortado u ülkeleridir. Önceki y llarda cari ifllemler fazlas veren Hindistan, son iki y ll k dönemde cari ifllemler aç vermeye bafllam flt r. Geliflmekte olan ülkeler ve yükselen piyasa ekonomileri, makro ekonomik ortamlar ndaki iyileflmelere paralel olarak artan miktarlarda yabanc sermaye, özellikle do rudan sermaye yat r m, çekmeye devam etmifltir. y l nda yükselen piyasa ekonomilerine do rudan yabanc sermaye yat r mlar n n milyar ABD Dolar n aflt görülmektedir. Ekonomik büyümenin bir sonucu olarak dünya genelinde iflsizlik oranlar düflme e ilimini devam ettirmifltir. flsizlik oranlar n n, y l için geliflmifl ülkelerde yüzde, ve yeni sanayileflen Asya ülkelerinde yüzde olarak gerçekleflmesi beklenmektedir. ABD, Japonya ve Euro bölgesindeki ülkeler bütçe aç klar vermeye devam etmifltir. ABD ve Japonya da kamu kesimi aç n n milli gelire oran bir önceki y la göre azalm fl, Euro bölgesinde ise sözkonusu oran artm flt r. Di er taraftan, tüketici fiyatlar art fl ABD de ivme kazan rken Euro bölgesinde de iflmemifltir. Japonya da ise tüketici fiyatlar gerilemifltir. y l n n istikrar ortam na katk da bulunan bir unsur olarak, geliflmekte olan ülkelerde tüketici fiyatlar endeksindeki art fl yüzde, civar na gelmifltir... Finansal Piyasalar y l genelinde, finansal göstergelerde belirgin bir dalgalanma gözlenmemifltir. Baz göstergelerde son zamanlarda yaflanan geliflmeler Tablo. de özetlenmektedir. DÜNYA VE TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL fimeler y l genel olarak dünya ekonomisinde sükûnetin hâkim oldu u, krizlerden uzak bir y l olmufl ve dünya hâs las yüzde, oran nda art fl göstermifltir.

16 Tablo. Dünya Ekonomisine Ait Seçilmifl Göstergeler * Dünya Hâsılası (% Değişim),,,, Gelişmiş Ülkeler,,,, ABD,,,, Japonya,,,,8 Euro Alanı,,,, Almanya,,,,8 Yükselen Piyasa Ekonomileri ve Gelişmekte Olan Ülkeler,8,,, Çin 8,,,, Hindistan Arjantin Brezilya Rusya Dış Ticaret Hacmi (% Değişim) İhracat Gelişmiş Ülkeler Yükselen Piyasa Ekonomileri ve Gelişmekte Olan Ülkeler İthalat (% Değişim) ABD Euro Alanı Almanya Cari İşlemler Dengesi (Milli Gelire Oranı, %) ABD Euro Alanı Almanya,,,,, 8,8,,,,,,,,,,,,,,,, 8,,,,8,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,8, Japonya,8,,, Yeni Sanayileşen Asya Ülkeleri**,,,, Çin,8,,, Hindistan,,,,8 Rusya, 8,,, Orta Doğu Ülkeleri, 8,,, Arjantin 8,,8,, Brezilya,,8,, Gelişmekte Olan Ekono.Sermaye Akımları (Mil.ABD Doları) 8, 8,, Doğrudan Yatırımlar (net),, 8,, Portföy Yatırımları (net) 8,,, 8, İşsizlik Oranı (%) Gelişmiş Ülkeler,,,, Yeni Sanayileşen Asya Ülkeleri,,,, Kamu Kesimi Genel Dengesi (Milli Gelire Oranı, %) ABD,,,, Japonya,,8,, Euro Alanı,,8,, Tüketici Fiyatları (% Değişim) Gelişmiş Ülkeler,,8,, ABD,,,, Euro Alanı,,,, Japonya,,,, Yükselen Piyasa Ekonomileri ve Gelişmekte Olan Ülkeler,,,8, Kaynak: IMF, World Economic Outlook, Eylül. Euro Alanı ve Japonya için büyüme rakamları ilgili ülke otoritelerinden alınmıştır. * Tahmin ** G. Kore, Tayvan, Singapur ve Hong Kong.BÖLÜM

17 Do al olarak ülkeler aras getiri ve risk farkl l klar fon ak fl n n yönünü ve boyutunu belirlemektedir. Bu halde, ABD Merkez Bankas (FED) ve AB Merkez Bankas n n uygulamaya koyaca para ve faiz politikalar dünya genelinde belirleyici bir fonksiyon üstlenmektedir. ABD ekonomisinin dünya ölçe inde ifade etti i büyüklük, bu ülkede meydana gelen finansal geliflmelerin di er ülkeler aç s ndan hayati önem arz etmesine sebep olmaktad r. Bu ülkenin bütçe ve cari ifllemler aç klar (ikiz aç k), enflasyon ve faiz oranlar ndaki art fl beklentisi di er ülkeler taraf ndan yak ndan takip edilen geliflmelerdir. Özellikle, enflasyonist bask y hafifletme güdüsüyle FED in reeskont faiz oranlar n yükseltme yönündeki politikas, önemli derecede finansman aç olan ülkelerin yaflad nispi kaynak bollu unun devam edip etmeyece i yönünde endifle yaratm flt r. FED y l içinde 8 defa baz puanl k faiz art r m yapm flt r. y l bafl nda, olan hedef faiz oran, Aral k ay nda, seviyesine gelmifltir. Buna ba l olarak y l n n Aral k ay nda y ll k tahvillerin faiz oran yüzde, iken bu oran yüzde 8 lik bir art flla y l sonunda yüzde, a yükselmifltir. Ancak, artan ikiz aç a ra men uygulanan politikalar k smen de olsa baflar ya ulaflm fl, faiz oranlar nda ve finansal piyasan n genelinde tedirgin edici bir dalgalanma meydana gelmemifltir. Son zamanlarda, geliflmekte olan ülkelerin görece daha yüksek getirili piyasalar na yat r m yapma e ilimi artm flt r. Faiz oranlar ndaki geliflmeler fl nda, az geliflmifl ülkelerde yat r ma dönüflen fonlardaki de iflime bak ld nda, y l nda bu ülkelerdeki yabanc do rudan yat r mlar n yüzde oran nda artarak milyar ABD Dolar na ulaflm fl oldu u görülmektedir. Di er yandan, y l nda net portföy yat r mlar yüzde oran nda azalarak 8, milyar ABD Dolar olarak gerçekleflmifltir (Bkz Tablo.). Döviz piyasalar incelendi i zaman, ABD Dolar n n Euro, Sterlin, Yen gibi temel para birimleri karfl s nda de er kazand görülmektedir. Dolar n de erlenmesinde FED in uygulad s k para politikas n n rolü büyüktür. Bu çerçevede, Aral k Aral k döneminde ABD Dolar /Euro paritesi yüzde lük düflüfl gösterirken, ABD Dolar /Sterlin ve Japon Yeni/ABD Dolar paritelerinde de s ras yla yüzde ve yüzde lik ABD Dolar lehine de iflim meydana gelmifltir. Tablo. Finansal Geliflmeler Aralık Aralık Mart Haziran Eylül Aralık Faiz Oranları (%) Ay Vadeli $ Libor,,,,,, Ay Vadeli Euro Libor,,,,,, Yıllık ABD Hazine Tahvili,,,,,, Döviz Kurları Euro/ABD Doları,,,,,,8 Japon Yeni/ ABD Doları,,,,,,88 Sterlin/ABD Doları,8,,8,,, Ruble/ ABD Doları,,8,8 8, 8, 8,8 Brezilya Reali/ ABD Doları,,,,,, Borsa Endeksleri (Puan) ABD (DJI),, 8, 8,,, ABD (NASDAQ), 8,,,,,8 Euro Alanı (FTSE ),,,,,, Japonya (Nikkei),,, 8,,, Brezilya (Bovespa),,8,8,,, Rusya (RTS),,,,,,8 Kaynak: Economagic, FED, DJI, NASDAQ, FTSE, Nikkei, Bovespa, RTS DÜNYA VE TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL fimeler

18 Tablo. Bazı Ülkeler çin Rekabet Gücü Göstergeleri Büyüme Rekabetçiliği Endeksi Makroekonomik Ortam Endeksi KamuKurumları Kalite Endeksi Teknoloji Seviye Endeksi ABD,8 (), (), (8), () Tayvan,8 (), (), (),8 () Japonya,8 (), (),8 (), (8) İngiltere, (), (8),8 (), () Almanya, (),8 (8), (8),8 () Güney Kore, (),8 (),8 (), () Çin, (), (), (),8 () Hindistan, (), (), (), () Brezilya, (), (), (), () Türkiye,8 (), (8), (), () Arjantin, (), (8), (), () Rusya, (), (8), (), () Kaynak: Küresel Rekabet Raporu. Dünya Ekonomi Formu, Not: Parantez içindeki rakamlar, o ülkenin sırasını göstermektedir. y l baz al narak borsa endekslerindeki geliflmeler incelendi inde, Dow Jones ve NASDAQ daki s n rl art fla karfl l k, özellikle y l n n ikinci yar s nda di er endekslerde dikkate de er yükselifller görülmektedir. Örne in, FTSE (Euro Alan ) endeksi Aral k ile Aral k aras nda yaklafl k yüzde oran nda art fl göstermifltir. Rekabet gücü, dünya ölçe inde sermaye hareketlerinin yönü hakk nda önemli bir gösterge olarak kabul edilmekte ve ülkedeki verimlilik düzeyinin tan mlay c unsurlar ndan biri olarak görülmektedir. Verimlilik ise getiri oranlar n n önemli bir belirleyicisidir. Bu halde, ülkenin rekabet gücü, o ülkedeki getiri oranlar ve buna ba l olarak kaynak ak fl üzerinde etkin bir unsurdur. Dolay s yla, son y llarda, araflt rma yapan kifli ve kurulufllar taraf ndan rekabet gücüne iliflkin endeksler oluflturulmufltur. Tablo. de Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum) taraf ndan haz rlanan ve ülkeyi kapsayan rekabet gücü göstergelerine iliflkin örnekler yer almaktad r. lk sütunda yer alan büyüme rekabetçili i endeksi üç alt endeksi içermektedir: (i) makroekonomik ortam endeksi, (ii) kamu kurumlar kalite endeksi ve (iii) teknolojik seviye endeksi. Tablo., Tayvan ve Güney Kore gibi Asya ülkelerinin rekabet gücü göstergeleri itibar yla Türkiye, Brezilya ve Arjantin gibi geliflmekte olan ülkelerden daha iyi seviyede oldu unu göstermektedir... Küresel Ekonomide Risk Unsurlar Küresel ekonomik faaliyetleri yak ndan etkileyecek risk unsurlar n ABD ekonomisinin s nmas, artan petrol ve varl k (konut, hisse senedi, vb.) fiyatlar olmak üzere üç ana bafll k alt nda toplamak mümkündür. Bu risk unsurlar birbirlerinden ba ms z olmay p büyük ölçüde birbirleriyle iliflkilidir.... ABD Ekonomisinde Faiz Oranlar y l öncesinde, ABD baflta olmak üzere geliflmifl ülkelerde faiz oranlar n n oldukça düflük düzeylere gerilemesi küresel düzeyde likidite bollu u yaratarak, bir yandan bu ülkelerde iç talebin ve ekonomik faaliyetlerin güçlenmesine, di er yandan bu ülke fonlar n n yükselen ve geliflmekte olan ülke ekonomilerine yönelmesine neden olmufltur. Bu süreç, borçlanma maliyetinin düflmesine de etki ederek, yükselen ve geliflmekte olan ülke ekonomilerinde büyümenin finansman n olumlu etkilemifltir. ABD de y l yla birlikte enflasyon, iflsizlik, ödemeler dengesi ve kamu aç klar ndaki geliflmelere ba l olarak ekonominin s nd yönündeki Rekabet gücü, sermaye hareketlerinin yönü hakk nda önemli bir gösterge olarak kabul edilmekte ve ülkedeki verimlilik düzeyinin tan mlay c unsurlar ndan biri olarak görülmektedir..bölüm

19 Grafik. ABD de K sa Dönem Faiz Oranlar 8,, %,,,,,,,, 8,,,,,,,,,,,, Kaynak: Reuters, FED endiflelerin artmas faiz oranlar n n art r lmas n gündeme getirmifl ve Aral k de hedef faiz oranlar yüzde, e yükselmifltir. FED in faiz art r m na yönelik politikas n baflar yla uygulamas sonucunda reel ve mali piyasalarda önemli bir dalgalanma yaflanmam flt r. y l itibar yla, yükselen ve geliflmekte olan ülkelerin Eurobond fiyatlar n n olumlu seyretmeye devam etti i görülmüfltür. Bu kapsamda, ABD ekonomisinde yaflanacak geliflmelere ba l olarak FED in faiz art r m na yönelik uygulayaca DÜNYA VE TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL fimeler / / / / /8 / / / Grafik. Eurobond Spreadleri Baz Puan / / / / Kaynak: BDDK Günlük Ekonomik Rapor Rusya Brezilya Türkiye 8 8

20 politikan n, önümüzdeki dönemde küresel düzeyde reel ve mali piyasalar üzerinde etkili olmaya devam etmesi beklenmektedir. FED in faiz art r mlar geçen dönemde yükselen ve geliflmekte olan ülke ekonomilerini olumsuz yönde etkilememifl olmakla birlikte, bu ülke menkul k ymetlerinin potansiyel getiri olanaklar n n daralmas, önümüzdeki dönemde FED in alabilece i faiz art r m kararlar n n etkisinin daha güçlü olmas na neden olabilecektir.... Petrol Fiyatlar y l sonras nda küresel ekonomik büyümenin artmas nda Çin ve Hindistan gibi Asya ülkelerinin oldukça yüksek bir büyüme performans göstermesi etkili olmufltur. Küresel ekonomideki canlanma ve birçok Asya ülkesinde görülen yüksek büyüme oranlar petrol ile demirçelik baflta olmak üzere, hammadde ve ara mallar n n fiyatlar n n önemli düzeyde artmas na yol açm flt r. y l sonunda ABD Dolar dolay nda olan petrolün varil fiyat, y l A ustos ay sonunda ABD Dolar n n üzerine ç km fl, y lsonu itibar yla ise ABD Dolar civar na gerilemifltir. Talepteki art fl yan nda, arzda yaflanan sorunlar da petrol fiyat n n artmas nda önemli rol oynamaktad r. Irak ve ran gibi petrol üreticisi ülkelere yönelik belirsizlikler ve artan talep karfl s nda petrol arz n n k sa zaman içerisinde artt r lmas ndaki güçlükler petrol fiyatlar üzerinde bask oluflturmaktad r. Bunlara ilave olarak, önemli bir petrol üreticisi ülke olan Venezüella baflta olma üzere, Latin Amerika ülkelerinde yaflanan politik geliflmeler petrol fiyatlar na yönelik belirsizli i artt rmaktad r. Di er taraftan, geçen dönem içerisinde geliflmifl ülkelerde faiz oranlar n n nispi olarak düflük seviyelerde seyretmesi, tasarruflar n de erli madenler üzerinde uzmanlaflm fl fon yönetim kurulufllar na yönelmesine yol açarak, özellikle petrole yönelik spekülatif talebi artt rm flt r. Petrol fiyatlar n n önümüzdeki k sa ve orta dönemde izleyece i seyirde, dünya has las ndaki art fl h z, geliflmifl ülkelerdeki faiz oranlar n n düzeyi ve petrol üreticisi ülkelere yönelik belirsizlikler etkili olacakt r. Grafik. Petrol Fiyatlar ABD Doları/Varil 8 8/ 8/ 8/ 8/ 8/ 8/8 8/ 8/ 8/ 88/ 8/ / / / / / / /8 / / 8/ / / / / / / / / Nominal Kaynak:ABD Enerji Bilgi İdaresi (US Energy Information Administration) Reel.BÖLÜM

21 Grafik. Dünya At l Petrol Üretim Kapasitesi Günlük, Milyon Varil,,,,,,, 8 Kaynak:ABD Enerji Bilgi İdaresi (US Energy Information Administration)... Varl k Fiyatlar Geliflmifl ve geliflmekte olan birçok ülkede faiz oranlar n n gerilemesi, bafll ca alternatif yat r m alanlar ndan biri olan konuta yönelik talebi art rm fl, yükselen konut fiyatlar ise, servet etkisiyle tüketici güveninin ve iç talebin daha da artmas na neden olmufltur. Ancak, geliflmifl ülkelerde artmaya bafllayan faiz oranlar ve konut fiyatlar n n önemli düzeylere yükselmifl olmas, önümüzdeki dönemde konut fiyatlar n n izleyece i seyri etkileyebilecek niteliktedir. Grafik. Konut Fiyatlar nda Y ll k Yüzde De iflim % 8 ABD İngiltere İspanya İtalya Kaynak: dönemi verileri OECD tarafından yılında yayınlanan numaralı çalışma tebliğinden alınmıştır. yılı ABD verisi Office of Federal Housing Enterprise Oversight (OFHEO) ın internet sayfasından ( İngiltere verisi ise HouseWeb portalından ( alınmıştır. DÜNYA VE TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL fimeler

22 Geçmifl dönemde geliflmifl ve geliflmekte olan birçok ülkede gözlenen faiz oranlar ndaki gerilemenin di er bir etkisi, özellikle geliflmekte olan ülke tahvilleri ve flirket de erlerinde meydana gelen art fl olmufltur. Geliflmifl ve geliflmekte olan ülkeler aras nda tahvil getiri oranlar aras ndaki farklar n daralmas ve borsa endekslerinin yüksek seviyelere ulaflm fl olmas ulusal, bölgesel ve küresel düzeydeki floklara karfl bu araçlar n duyarl l n artt rmaktad r.. TÜRK YE EKONOM S y l nda makroekonomik göstergeler genelde olumlu bir seyir izlemifl ve y l n tamam nda Gayri Safi Milli Hâs la (GSMH) yüzde, oran nda büyürken, Tüketici Fiyatlar Endeksindeki (TÜFE) de iflim y lsonunda yüzde, ye gerilemifltir. Böylece ekonomide son dört y lda birikimli olarak yüzde in üzerinde reel bir büyüme gerçekleflirken, enflasyonun da tek haneli rakamlara inmesi sa lanm flt r. Ekonominin büyüme performans arz yönüyle de erlendirildi inde, son y llarda yaflanan verimlilik art fllar n n sürdürülebilir nitelikte bir büyümenin oluflturulmas na katk da bulundu u ve rekabet gücünü olumlu etkiledi i düflünülmektedir. Ekonominin düflen enflasyon ortam nda büyümeye devam etmesi, mali disiplinin kararl l kla sürdürülmesi, yap sal reformlarda kaydedilen ilerlemeler ve Avrupa Birli iyle tam üyelik müzakerelerinin bafllamas n n da etkisiyle do rudan yabanc sermaye giriflinin artmas y l n temel olumlu ekonomik geliflmeleri olarak görülmektedir. Ekonomik büyümenin güçlü seyrine devam etmesi ve petrol baflta olmak üzere hammadde fiyatlar ndaki yükselme, ithalattaki art fl n ihracattan daha yüksek olmas na ve cari ifllemler aç n n artmas na neden olmufltur. Cari aç n finansman nda do rudan yabanc yat r mlar n pay n n artmas ve mali disiplinin devam ettirilmesi muhtemel riskleri s n rland ran hususlar olarak de erlendirilmektedir. y l itibar yla Maastricht kriterlerinden konsolide bütçe aç n n GSY H ye oran na iliflkin kriter yerine getirilirken, di er kriterler olan ortalama enflasyon, kamu brüt borç stokunun GSY H ye oran ve uzun vadeli faiz oran nda yak nsama sürmektedir. Makroekonomik göstergelerdeki olumlu geliflmeler, belirsizliklerin azalmas ve uluslararas ekonomik ve finansal konjonktürün olumlu seyri yurt içi finansal piyasalar n y l nda güçlenmesini sa lam flt r. Uygulanmakta olan para politikas çerçevesinde temel politika de iflkeni olan TCMB k sa vadeli faiz oran y l içinde, puan indirilerek yüzde, seviyesine gerilemifltir. Buna paralel olarak y l Aral k ay nda yüzde, olarak gerçekleflen Hazine ihaleleri a rl kl ortalama bileflik faiz oran y lsonunda yüzde, ye inmifltir. Piyasalara ve Türk paras na olan güvenin artmas ters para ikamesi sürecini devam ettirmifltir. Bu çerçevede, y l nda Türk Liras na yönelik olan güçlü talep devam etmifltir. Nitekim y l nda Yeni Türk Liras (YTL), ABD Dolar ve Euro para birimlerine karfl de er kazanm flt r. Bu dönemde sermaye piyasas nda da olumlu bir geliflim gözlenmifltir. MKB Endeksi bir önceki y lsonuna göre yüzde, oran nda artm flt r. ABD Dolar baz nda MKB Endeksinin ayl k getirisi yüzde, seviyesinde gerçekleflmifltir.... Makroekonomik Geliflmeler... Büyüme Türkiye ekonomisi y l n n ilk çeyre inden bafllayarak yaklafl k dört y ld r kesintisiz bir büyüme performans göstermifltir. y l nda, GSMH deki reel art fl h z yüzde, olarak gerçekleflmifltir. y l nda GSY H bileflenlerinin büyüme h zlar incelendi inde, toplam tüketimde görülen art flta faiz oranlardaki gerileme ve makroekonomik istikrar n belirleyici oldu u, sabit sermaye yat r mlar ndaki art flta ise bu hususlara ilaveten birim maliyetlerin düflmesinin rol oynad düflünülmektedir. Tüketim ve yat r m harcamalar ndaki art fllara ba l olarak y l nda büyümenin temel kayna olan toplam yurt içi Makroekonomik ortamdaki olumlu geliflmeler, belirsizliklerin azalmas ve uluslararas konjonktürün olumlu seyri yurt içi finansal piyasalar n y l nda daha da güçlenmesini sa lam flt r..bölüm

23 Grafik. GSMH Büyüme H zlar % 8 8,,,,,,,,, 8, I II III IV I II III IV Kaynak: TÜİK talepte yüzde 8,8 lik art fl olmufltur. Nihai talepteki söz konusu genifllemenin bankac l k sektörüne yans mas temelde sektörün kulland rd kredi miktar n n belirgin art fl yoluyla gerçekleflmifltir. Sektörler itibar yla büyüme h zlar incelendi inde, y l nda inflaat sektöründeki belirgin canlanma hizmetler sektöründeki büyüme h z nda belirleyici olmufl, tar m ve sanayi sektörlerindeki art fllar da büyüme performans na olumlu katk da bulunmufltur.... stihdam Türkiye de son y llarda sa lanan yüksek büyüme h z na ra men ekonomideki istihdam art fl s n rl kalm flt r. flgücü arz ndaki art fla ekonomik büyümenin yeterince yeni istihdam olanaklar yaratarak cevap verememesi nedeniyle iflsizlik oran itibar yla yüzde, olarak gerçekleflmifltir. flgücüne kat l m oran n n düflmesine karfl n iflsizlik oran n n azalmamas, ekonomideki yüksek büyüme h z n n önemli ölçüde verimlilik ve yat r m art fl ndan kaynakland na iflaret etmektedir. Tablo. GSY H Bileflenlerinin Geliflimi % Artış Toplam Tüketim,,,,, 8, Kamu, 8,,,,, Özel,,,,, 8,8 Toplam Sabit Sermaye Yatırımı,,,,,, Kamu,, 8,8,,, Özel,,,,,, Stok Değişimi *,,,,,, Toplam Mal ve Hizmet İhracatı,,,,, 8, Toplam Mal ve Hizmet İthalatı,,8,8,,, GSYİH,,,,8,, Kişi Başına Milli Gelir (GSYİH, $) Kaynak: TÜİK, DPT *Büyümeye katkı. DÜNYA VE TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL fimeler Gayri Safi Milli Hâs la y l nda yüzde, oran nda artm flt r.

24 Tablo. Faaliyet Kollarına Göre Büyüme Hızları % Artış Tarım Sanayi Hizmetler* Kaynak: TÜİK * İthalat vergisi dahil. Kişi Kurumsal Olmayan Sivil Nüfus ve Daha Büyük Yaştaki Nüfus İşgücü İstihdam Edilenler İşgücüne Katılım Oranı (%) İşsizlik Oranı (%) Kaynak: TÜİK, TCMB,, 8, Tablo. flgücü Göstergeleri,,,.8...,,,,,....,8 8, ,8,,,8, ,,,,, ,,,, 8, ,,... Enflasyon, Faiz ve Döviz Kuru Geliflmeleri Enflasyonla mücadele çerçevesinde Merkez Bankas nca y l ndan itibaren dalgal kur rejimiyle birlikte yürütülen para politikas uygulamas na y l nda da devam edilmifl ve bu dönemde temel politika arac olarak k sa vadeli faiz oranlar kullan lm flt r. Ayr ca, standby anlaflmalar çerçevesinde y l için para taban, net iç varl klar ve net uluslararas rezervler gösterge veya performans kriterleri olarak takip edilmifltir. y lsonu için hedeflenmifl olan yüzde 8 düzeyindeki TÜFE art fl oran do rultusunda, Merkez Bankas k sa vadeli faiz oranlar nda defa indirime gitmifltir. Enflasyondaki düflüfl y l nda da devam etmifl ve y lsonu itibar yla TÜFE ayl k art fl h z yüzde, oran nda gerçekleflerek yüzde 8 olarak belirlenen hedefin alt nda kalm fl, y ll k ortalama TÜFE enflasyonu yüzde 8, olarak gerçekleflmifltir. Böylece, Maastricht Kriterlerine uyum aç s ndan yak nsama devam etmifltir. y l nda Toptan Eflya Fiyatlar Endeksinin (TEFE) yerini alan Üretici Fiyatlar Endeksi ndeki (ÜFE) y ll k art fl h z da yüzde, seviyesinde gerçekleflmifltir. Bu çerçevede y l fiyat geliflmeleri de erlendirildi inde, enflasyonun önceki y llara göre yavafllamakla birlikte düflüfl e ilimini sürdürdü ü görülmektedir. Özellikle, TÜFE ye iliflkin olarak y l n n bafl ndan itibaren yay nlanmakta olan Özel Kapsaml Tüketici Fiyatlar Endeksi Göstergelerindeki (ÖKTG) geliflmeler, enflasyonun temel e ilimindeki düflüflü sürdürmekte oldu unu ve bu e ilimin y l geliflmelerine de yans yaca n iflaret etmektedir. Tablo. Merkez Bankas Faiz Oranlar nda Geliflmeler Basit Faiz (%) / / 8/ / / / / / / / / / Gecelik Borç Alma,,, 8,,,,,,,,, Gecelik Borç Verme,,,,,,,, 8, 8, 8,, Haftalık Borç Alma,,, 8,,,,,,,,, Geç Lik. Pen. Borç Ver.,, 8,,,,,,,,,, Geç Lik. Pen. Borç Alma,,,,,,,,,,,, Kaynak: TCMB /,,,,,.BÖLÜM

25 Fiyat istikrar n n sa lanmas na ba l olarak, yaklafl k bir y l önceden planland flekilde Türk paras ndan alt s f r at larak YTL ye geçifl operasyonu baflar yla sonuçland r lm flt r. Paradan s f r at lmas, çok s f rl banknotlar n kullan m n n yaratt çeflitli operasyonel maliyetleri azaltm fl ve Türk paras n n vatandafl nezdinde itibar n n artmas na katk da bulunmufltur. Enflasyondaki düflüflte son y llarda gerçeklefltirilen yap sal reformlar n yan s ra uygulanmakta olan s k maliye ve para politikalar etkili olmufltur. Bunun neticesinde, finansal istikrar n vazgeçilmez bir bilefleni olan fiyat istikrar n n sa lanmas konusunda önemli bir ad m at lm fl bulunmaktad r. Fiyat geliflmelerindeki bu olumlu seyir ve k sa vadeli faiz oranlar ndaki y l içinde yaflanan, puanl k azalma, finansal piyasalardaki di er faiz oranlar ndaki geliflmeleri de etkilemifltir. Ayr ca, uygulanmakta olan ekonomi politikalar na paralel olarak yap sal reformlar n hayata geçirilmesi, iç borçlanma faiz oranlar üzerinde olumlu sonuçlar yaratm flt r. Böylece y l Aral k ay nda yüzde, olarak gerçekleflen Hazine ihaleleri a rl kl ortalama bileflik faiz oran y l Aral k ay nda yüzde, ye düflmüfltür. y l nda yüzde olan Hazine ihaleleri a rl kl ortalama y ll k bileflik faiz oran ise, y l n n tamam nda yüzde, e gerilemifltir. Faiz oranlar ndaki bu olumlu geliflme Hazinenin borçlanma vade yap s n da uzatm flt r. Kamu kesiminin finansal piyasalar üzerindeki yükünün göreli olarak azalmas Merkez Bankas n n k sa vadeli faiz oranlar yla piyasalar etkileyebilme gücünü art rm fl ve özellikle beklentilerin ve faiz oranlar n n genel seviyesinin yan s ra di er aktar m mekanizmas kanallar n n (kredi, hanehalk bilanço, varl k fiyatlar vb.) etkili çal flmas na da olanak sa lam flt r. Özellikle uluslararas faiz oranlar nda y l içinde gözlenen art fl, yurt içi DTH faiz oranlar na da yans m fl ve Kas m itibar yla üç ay vadeli ABD Grafik. Faiz Oranlar nda Geliflmeler % Nis Eki Nis Eki Nis Eki Ara Ara Ara Ara Şub Şub Şub Haz Haz Haz Ağu Ağu Ağu İhale DİBS TCMB Borçlanma Mevduat Kaynak: HM, TCMB, BDDK DÜNYA VE TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL fimeler Enflasyondaki düflüflte yap sal reformlar ve uygulanmakta olan s k maliye ve para politikalar etkili olmufltur.

26 Grafik.8 kinci El D BS Piyasas Faiz Oran De. Oynakl Puan 8 Puan,,,,,,, Oca. Nis. Tem. Eki. Oca. Nis. Tem. Eki. Oca. Nis. Tem. Eki. Oca. Nis. Tem. Eki. Oca. Nis. Tem. Eki. gün.har.ortalamalar,.. sonrası veriler sağ eksende ölçeklendirilmiştir. Kaynak: İMKB Dolar cinsinden hesaplara uygulanan a rl kl mevduat faiz oran, y lsonuna göre,8 puan artarak yüzde, e yükselmifltir. YTL cinsinden mevduata uygulanan faiz oranlar ise bir önceki y lsonuna göre belirgin bir flekilde de ifliklik göstermemifltir. Türkiye nin AB ile yürütülecek kat l m müzakerelerine bafllanmas için tarih almas, ekonomik program ve politikalar na olan güvenin sürmesi ve uluslararas piyasalarda geliflmekte olan ülkeler lehine ortam, Türk paras na yönelik güveni art rm fl ve ters para ikamesi sürecinin devam etmesini sa lam flt r. Bu geliflmelere paralel olarak, y l nda yabanc sermaye giriflinin artmas Türk paras na yönelik talebi güçlendirmifltir. Bu unsurlar n etkisiyle y l nda YTL, ABD Dolar ve Euro para birimlerine karfl de er kazanmaya devam etmifltir. Nitekim y l nda y ll k ortalama, olan = bazl reel kur endeksi, y l nda yüzde, oran nda artarak seviyesine yükselmifltir. Grafik. Reel Efektif Kur Endeksi,, =,,,,, Oca.8 Oca.8 Oca.8 Oca.8 Oca.88 Oca. Oca. Oca. Oca. Oca.8 Oca. Oca. Oca. TÜFE Bazlı ÜFE Bazlı TÜFE_HP ÜFE_HP Kaynak: TCMB Türk paras na olan güven, y l nda da artmaya devam etmifltir..bölüm

27 Grafik. ABD Dolar Getiri Oynakl,,,,,, % 8,,,8 %,,,,,,,, (*).. sonrası veriler sağ eksende ölçeklendirilmiştir. Kaynak: TCMB Nominal kurlar incelendi inde, bir önceki y la göre YTL nin ABD Dolar karfl s nda yüzde,, Euro karfl s nda ise yüzde, oranlar nda de er kazand görülmektedir. Y lsonu kurlar itibar yla bak ld nda YTL/ABD Dolar kurunun y l nda bir önceki y lsonuna göre yüzde, oran nda de er kaybederek, düzeyinde gerçekleflti i görülmektedir. YTL Euro karfl s nda ise, özellikle y l n son çeyre inde ABD Dolar /Euro paritesinde yaflanan geliflmeler sonucunda, y lsonuna göre yüzde, oran nda de er kazanarak, seviyesinde gerçekleflmifltir. TCMB döviz kurundaki afl r oynakl n önlenmesine yönelik olarak, y l nda döviz piyasas na Ocak, Mart, Haziran, Temmuz, Ekim ve 8 Kas m tarihlerinde olmak üzere kez al m yönünde do rudan müdahalede bulunmufltur.... D fl Ticaret ve Sermaye Hareketleri Son dört y ld r gözlemlenen ekonomik büyüme h z n n ivme kazanmas nda d fl ticaret hacminde kaydedilen art fl önemli rol oynam flt r. y l nda, milyar ABD Dolar olan ihracat, y l nda, milyar ABD Dolar na yükselmifltir. Ayn dönemde ithalat, milyar ABD Dolar ndan, milyar ABD Dolar na ulaflm flt r. Bu geliflmeler neticesinde y l d fl ticaret aç,, milyar ABD Dolar seviyesinde gerçekleflmifltir. Ertelenmifl tüketim ve yat r m kararlar n n önemli ölçüde karfl lanm fl olmas ithalat n art fl h z n n y l nda yavafllamas nda rol oynam flt r. Söz konusu y lda ihracat art fl h z n n yavafllamas nda ise kur düzeyinin yan s ra d fl pazarlarda artan rekabet bask s n n etkili oldu u düflünülmektedir. Tablo.8 Dıfl Ticaret Göstergesi Milyon Dolar. Toplam İhracat (f.o.b). Toplam İthalat (c.i.f.). Dış Ticaret Hacmi (+). Dış Ticaret Açığı (). İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) Kaynak: TÜİK ,....,.. 8.., ,...., , DÜNYA VE TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL fimeler

28 thalat art fl h z n n yavafllamas na ra men d fl ticaret hacmi ve aç y l nda büyümeye devam etmifltir. Bir önceki y l ile k yasland nda, ihracat n yüzde,8 oran nda artarak, milyar ABD Dolar, ithalat n ise yüzde 8, oran nda artarak milyar ABD Dolar olarak gerçekleflmesiyle y l d fl ticaret aç yüzde, oran nda artarak, milyar ABD Dolar na yükselmifltir. hracat n ithalat karfl lama oran, y l nda yüzde 8, iken te yüzde,8 e y l nda ise yüzde e gerilemifltir. Reel kurda görülen önemli düzeydeki art fla ra men, verimlilik düzeyinde gözlenen iyileflme ve çal fl lan saat bafl na reel ücret seviyesinin önemli bir de iflme göstermemesi, y l nda ihracattaki art fl n sürmesinde etkili olmufltur. y l n n ilk üç düzeyinde olan do rudan yabanc sermaye yat r mlar y l nda önemli bir art flla, milyar ABD Dolar na yükselmifltir. Bankac l k sektörüne olan yabanc sermaye ilgisi yan nda, özellefltirme uygulamalar ve ekonomide güven ortam n n artmas na paralel olarak do rudan yabanc sermaye yat r mlar n n önümüzdeki dönemde yükselmesi ihtimal dâhilindedir. Ekonomik ve siyasi istikrar n sa lanmas ve AB ye tam üyelik perspektifi, yabanc sermaye ilgisinin artmas n n temel nedenleridir. y l nda, milyar ABD Dolar olarak gerçekleflen yabanc sermaye yat r m n n,8 milyar ABD Dolar n, yurt d fl nda yerleflik kiflilerin Türkiye de gerçeklefltirdikleri gayrimenkul al mlar oluflturmaktad r. Aral k te gerçekleflen, milyar ABD Dolarl k yat r m n,8 milyar ABD Grafik. malat Sanayi Verimlilik, Reel Ücret ve Kur Endeksleri 8 = 8 Q Q Q Q Q Q Q Q 8Q Q Q Q Q Q Q Q Verimlilik Reel Ücret Reel Kur Kaynak: TÜİK, TCMB döneminde ise reel kur ve verimlilik endekslerindeki art fl n ivme kazand buna karfl n reel ücretlerde ise önemli bir de iflimin olmad görülmektedir. Do rudan yabanc sermaye yat r mlar nda ve y llar nda görülen art fl e ilimi y l nda da devam etmifltir. y l nda,8 milyar ABD Dolar, y l nda, milyar ABD Dolar Dolar ise, General Electric firmas n n T. Garanti Bankas A.fi. hisselerini devralmas ndan kaynaklanm flt r. y l nda 8 milyar ABD Dolar olan portföy yat r mlar y l nda, milyar ABD Dolar na yükselmifltir. Yurt d fl nda yerleflik kifliler y l nda hisse senedi ve devlet iç borçlanma senetleri piyasas ndan s ras yla, ve, milyar ABD Dolarl k al m gerçeklefltirmifllerdir. Di er yat r mlar (ticari ve nakit krediler ile malat sanayiinde verimlilik art fl güçlü seyrine devam etmektedir..bölüm

29 Tablo. Ödemeler Dengesi ve Merkez Bankası Brüt Rezervleri Milyon Dolar I. Cari İşlemler Hesabı Dış Ticaret Dengesi Hizmetler Dengesi Yatırım Gelir dengesi Cari Transferler II. Sermaye ve Finans Hesapları Sermaye Hesabı Finans Hesapları Doğrudan Yatırımlar Yurt d fl nda Yurt içinde Portföy Yatırımları Diğer Yatırımlar Rezerv Varlıklar III. Net Hata Noksan Merkez Bankası Brüt Rezervleri Kaynak: TCMB ABD Dolar n, yurt d fl nda yerleflik kiflilerin Türkiye de gerçeklefltirdikleri gayrimenkul al mlar oluflturmaktad r. Aral k te gerçekleflen, milyar ABD Dolarl k yat r m n,8 milyar ABD Dolar ise, General Electric firmas n n T. Garanti Bankas A.fi. hisselerini devralmas ndan kaynaklanm flt r. y l nda 8 milyar ABD Dolar olan portföy yat r mlar y l nda, milyar ABD Dolar na yükselmifltir. Yurt d fl nda yerleflik kifliler y l nda hisse senedi ve devlet iç borçlanma senetleri piyasas ndan s ras yla, ve, milyar ABD Dolarl k al m gerçeklefltirmifllerdir. Di er yat r mlar (ticari ve nakit krediler ile mevduattan kaynaklanan net sermaye girifli), y l nda, milyar ABD Dolar iken y l nda, milyar ABD Dolar seviyesine yükselmifltir. Öte yandan, finansal istikrar aç s ndan bir risk unsuru olarak görülen cari ifllemler dengesi y l nda, milyar ABD Dolar aç k verirken y l nda söz konusu aç k yüzde, artarak,8 milyar ABD Dolar na yükselmifltir. y l nda, milyar ABD Dolar olan Merkez Bankas brüt döviz rezervleri y l nda, milyar ABD dolar na ulaflm flt r. Cari ifllemler aç n n sürdürülebilir olmas na do rudan yabanc yat r mlar n ve dalgal kur rejiminin katk sa lad düflünülmektedir.... Maliye Politikas Tablo. Konsolide Bütçe Büyüklükleri Milyon YTL Toplam Gelirler Vergi Gelirleri Vergi Dışı Gelirler Toplam Harcamalar Personel Giderleri Mal ve Hizmet Alımları Cari Transferler Diğer Faiz Dışı Harcamalar Faiz Harcamaları Borçlanma Gereği Faiz Dışı Fazla Kaynak: Maliye Bakanlığı * Gerçekleşme tahmini * % Artış 8, 8,8,8,,,,,,8,, 8

30 Grafik. Konsolide Bütçe Gerçekleflmeleri Milyar YTL,,,, 8,,,,,,,,,,, %,,,,, Kaynak: Maliye Bakanlığı Harcamalar Gelirler Bütçe Açığı/GSYİH (%)Sağ Eksen Makroekonomik yap daki istikrarl seyir, özellefltirme yoluyla sa lanan gelirler ve mali disiplinin uygulanmas sonucu kamu kesiminin borçlanma maliyetleri azal rken, borçlanman n ortalama vadesi uzam flt r. Konsolide Bütçe faiz harcamalar n n GSY H ye oran y l nda yüzde, iken y l nda yüzde, e inmifl; iç borçlanman n ortalama vadesi söz konusu dönemde, aydan, aya yükselmifltir. Mali disiplinin sürdürülmesi, makroekonomik istikrar n korunmas ve Hazinenin borç stokunun azalt lmas nda kritik önem tafl maktad r. y l nda yüzde, olarak gerçekleflen konsolide bütçe aç n n GSY H ye oran y l sonu itibar yla yüzde ye inmifltir. Söz konusu oranda yüzde olarak belirlenmifl olan Maastricht kriteri y l nda sa lanm flt r. y l nda kamu kesiminin borçlanma politikalar nda faiz, döviz ve likidite riskinin azalt lmas ve vadenin mümkün oldu unca uzat lmas temel stratejiler olarak tespit edilmifltir. Bu stratejilerle uyumlu olarak yürütülen borçlanma politikalar ile konsolide bütçe brüt borç stokunda Grafik. Kamu Kesimi Brüt Borç Stoku / GSY H 8 %,,, 8,,, (*) Türkiye Maastricht Kriteri Kaynak: HM Konsolide bütçe aç n n GSY H ye oran yüzde ye inmifl ve bu alandaki Maastricht kriteri sa lanm flt r..bölüm