İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza Hukuku ve Kriminoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını No.: 1

Transkript

1 1 Hasan SINAR İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi NTERNET ve CEZA HUKUKU İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza Hukuku ve Kriminoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını No.: 1

2 2

3 3 Yay n No : 1138 Hukuk Dizisi : Bas - Temmuz STANBUL ISBN X Copyright Bu kitab n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Beta Bas m A.fi. Vize/KIRKLAREL : Gülgonca Arslany lmaz Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) betakitap@betakitap.com

4 4 Sevgili Anneme ve Babama

5 5 SUNUfi Yeni bir kitle iletiflim arac olarak yaflam m za giren internet, bir dizi sorunu da beraberinde getirmifltir. Teknik, ekonomik, yönetsel sorunlar n yan s ra do rudan do ruya kullan c larla ilgili etik ve hukuksal sorunlar da ortaya ç km flt r. nternet kullan c lar n n, servisleri, sistemleri kullanma konusundaki sorumluluklar n n bilincinde olmalar gerekmektedir. Buna uyulmazsa, bu ola anüstü kitle iletiflim arac n n ifllev görmesi olanaks zlafl r. Örne in, bu sistemdeki bilgilerin hileli yollarla al nmas, kötü, anlafl lmaz, ahlaka ayk r mesajlarla baflkalar n n rahats z edilmesi, dengesiz kullan larak sistemin yavafllat lmas, ardarda mesajlarla baflkalar n n e-posta kutular n n doldurulmas, baflkalar n n fikirlerinin bilgisayardan çal narak kendisine mal edinmesi gibi davran fllar sözü geçen sorumluluk bilinciyle ba daflmayan ve bilgisayar ahlak na ayk r l k olarak nitelendirilen hareketlerdendir. nternet kullan m nda sorumluluk bilinci ile davran lmamas bilgisayar eti ine ayk r l sonuçlad gibi, hukuk normlar n ihlale de yol açabilir. Örne in, aldat c l k, pornografi, fliddete yönelik içerik, hakaret, telif haklar na ayk r l k, haks z rekabet gibi konularda sorumlulu un nas l saptanaca sorunu ortaya ç kmakta, özellikle de, internet servis sa lay c lar ile internet eriflim sa lay c lar n n sorumluluklar n n boyutlar tart flmalara konu olmaktad r. Böylece, internet te ifllenen suçlar ve ceza sorumlulu u internet hukuku nun önemli konular ndan birini oluflturmaktad r. Burada belirtmek isterim ki, internet ile ilgili ceza hukuku sorunlar, ülkemizde san r m ilk kez stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabilim Dal ve Ceza hukuku ve Kriminoloji Araflt rma ve Uygulama Merkezi bünyesinde gündeme getirilerek tart fl lm flt r.* Yine ö retim y l ndan itibaren,.ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde nternet Yoluyla fllenen Suçlardan Do an Ceza Sorumlulu u isimli dersimiz Yüksek Lisans ve Doktora programlar içinde yer alm flt r. Lisanüstü programlara kat lan genç hukukçular n, internet ve ceza hukuku alan nda karfl laflt rmal hukuktaki geliflmeleri gözönüne alarak haz rlad klar * Bkz. Kay han çel, Kitle Haberleflme Hukuku, (Bas n, Radyo-Televizyon, Sinema, nternet), 4. Bas, stanbul, Beta Yay nevi, 1998, s. 411 ve son; Kay han çel - Füsun Sokullu-Ak nc - Yener Ünver - R. Bar fl Erman - Hasan S nar, Avrupa Birli i ne Uyum Sürecinde Türk Ceza Hukuku, stanbul, Beta Yay nevi, 2000, s, 117 vd.

6 6 çal flmalar n baflar düzeylerinin yüksek oldu unu burada k vançla ifade etmek isterim. nternet ve Ceza Hukuku kitab n n yazar olan Arafl. Gör. Hasan S nar da sözü geçen Yüksek Lisans programlar nda baflar l çal flmalar yapm fl gençlerden birisidir. Hasan S nar n Yüksek Lisans Tezi olan nternet ve Ceza Hukuku kitab nda konu tüm boyutlar ile incelenmifltir. S nar kutlar, kitab n hukuk çevresine yararl olmas n dilerim. Prof. Dr. Kay han ÇEL stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabilim Dal Baflkan Ceza Hukuku ve Kriminoloji Araflt rma ve Uygulama Merkezi Müdürü

7 7 ÖNSÖZ nternet in hayat m za girmesi ile ceza hukuku alan nda ortaya ç kan sorunlar n irdelenmesini amaçlayan bu çal flman n esas n, tarihinde Prof. Dr. Kay han çel in baflkanl nda, Prof. Dr. Feridun Yenisey, Prof. Dr. Füsun Sokullu-Ak nc, Doç. Dr. Adem Sözüer ve Doç. Dr. Fatih S. Mahmuto lu ndan oluflan jüri önünde baflar yla savunulan Yüksek Lisans tezim oluflturmaktad r. Tez çal flmam n, bir yandan hocalar m n tez savunmas ndaki de erli elefltirilerinin, di er yandan ise bas m tarihine kadar ortaya ç kan çeflitli geliflmelerin dikkate al narak yeniden gözden geçirilmesi sonucu, bilim yaflant m n ilk ürünü olarak nitelendirebilece im bu kitap ortaya ç km fl oldu. nternet ve Ceza Hukuku ismini verdi imiz bu kitab n gün fl na ç kabilmesi yaln zca benim kiflisel çabamla de il, ayn zamanda çal flman n haz rlanmas sürecinde gerek özgür bir çal flma ortam sa lamak gerekse her türlü teflvik ve yard mlar n esirgememek suretiyle bana destek olan baz özel insanlar n katk lar ile olanakl hale gelebilmifltir. Bu katk lara kuru bir teflekkür ile karfl - l k verilemeyece inin bilincinde olmakla birlikte; yine de destek olan herkese ayr ayr teflekkür etmeyi zevkli bir görev say yorum. Öncelikle, hem internet hukuku gibi, son derece zevkli ve güncel bir alanda çal flmaya beni özendiren ve yönlendiren, hem de tez dan flmanl m üstlenerek çal flman n her aflamas nda deste ini esirgemeyen sayg de er hocam Prof. Dr. Kay han çel e teflekkür etmek istiyorum. San r m, ülkemizde internet hukuku nun zaman içerisinde geliflmesi ile birlikte, Prof. çel in bu alandaki öncü kiflili i herkes taraf ndan daha iyi anlafl lacakt r. Yine, üzerimde büyük eme i olan de erli hocam Prof. Dr. Çetin Özek ile benim ve arkadafllar m n her sorunumuz ile bir anne flefkati ile ilgilenen iyilik mele i hocam z Prof. Dr. Füsun Sokullu-Ak nc ya, gerek bilimsel gerekse di er alanlardaki destek ve yard mlar için teflekkür ve flükran duygular m ifade etmek istiyorum. Art k asistan olma onurunu yaflayamad m k ymetli hocam Prof. Dr. Köksal Bayraktar da, her zaman oldu u gibi, bu çal flma süresince de manevi deste ini benden esirgemedi. Tez jürimde bulunan de erli hocam Prof. Dr. Feridun Yenisey ise, bilimsel elefltirileri ile beni daha iyiyi vermeye yöneltti. Hocalar ma müteflekkirim. Ceza kürsümüzün de erli ö retim üyeleri, Doç. Dr. Adem Sözüer, Doç. Dr. Fatih S. Mahmuto lu, Yrd. Doç. Dr. Serap Keskin ve özellikle Yrd. Doç. Dr. Ye-

8 8 ner Ünver, çal flman n her aflamas nda bana destek oldular. Hepsine ayr ayr ve gönül dolusu teflekkürlerimi sunmay bir borç biliyorum. Bu noktada, elbette, kürsümüzde ac tatl pek çok fleyi paylaflt m z di er asistan arkadafllar ma de inmeden geçemem. Sevgili çal flma arkadafllar ma, baflta a abeyimiz Ali Kemal bey olmak üzere, Vesile ye, A. Hakan a, Bar fl a, Zeynel e ve Selman a, dostluk ve yard mlar için minnettar oldu umu özellikle belirtmek istiyorum. Ayr ca, çal flman n kitaplaflmas aflamas nda tezimi okuyarak de erli elefltirilerini benimle paylaflan stanbul Bas n Savc s Sn. Cevat Özel e ve arkadafl m Av. Zeynep Derman a katk lar için teflekkürlerimi sunuyorum. Son olarak, kitab n bas m n gerçeklefltiren Beta A.fi. ne, özverili yard mlar n gördü üm Say n Gülgonca Arslany lmaz n flahs nda teflekkür ediyorum. Belirtmeliyim ki, çal flman n eksiklik ve hatalar ndan kaynaklanan sorumluluk yaln zca taraf ma aittir. Hasan SINAR Üniversite - Temmuz 2001 Not: Bu çal flman n ileride daha da gelifltirilebilmesi amac na yönelik olarak, her türlü görüfl, elefltiri ve önerilerinizi afla daki adrese gönderebilirsiniz. Katk lar n z için flimdiden teflekkür ederim. e-posta: hasansinar@yahoo.com

9 9 Ç NDEK LER Ç NDEK LER...5 KISALTMALAR...15 G R fi...17 B R NC BÖLÜM NTERNET N TEKN K VE filevsel ÖZELL KLER. 1. NTERNET KAVRAMI NTERNET N TAR HÇES NTERNET N TEKN K YAPISI VE YÖNET M...21 I. KAVRAM II. NTERNET N TAR HÇES...22 III. NTERNET N TEKN K YAPISI VE YÖNET M nternet in Temel Yap sal Unsurlar...24 a. TCP/IP Protokolü...24 b. World-Wide-Web Teknolojisi...25 aa. World-Wide-Web Kavram...25 bb. Web Taray c s...25 cc. Web Sayfas...26 aaa. HTML Dili...26 bbb. HTTP Protokolü...27 dd. URL Adresi...27 ee. Adreslerin Grupland r lmas nternet in Altyap s nternet in Yönetimi NTERNET N BAfiLICA filevler NTERNET filevler N N YER NE GET R LMES...33 I. NTERNET N BAfiLICA filevler Genel Olarak Elektronik Posta Forumlar ve Usenet...35

10 10 II. a. Forumlar...35 aa. Genel Olarak...35 bb. Posta Listeleri...35 cc. Haber Gruplar...36 b. Usenet Sohbet (IRC) FTP (Dosya Aktarma Protokolü) Telnet NTERNET filevler N N YER NE GET R LMES Genel Olarak nternet fllevlerini Yerine Getiren Süjeler...41 a. çerik Sa lay c...41 b. Servis Sa lay c...41 c. Eriflim Sa lay c...42 d. Usenet flleteni...42 K NC BÖLÜM NTERNET REJ M 1. NTERNET N HUKUK DÜZENLEME ALTINA ALINMASI...45 I. KONUYA TEMEL YAKLAfiIM...45 II. NTERNET VE LET fi M ÖZGÜRLÜ Ü letiflim Özgürlü ü Kavram letiflim Özgürlü ünün Yeni Bir Boyutu Olarak nternet Özgürlü ü...48 III. HUKUK DÜZENLEMEYE L fik N BAfiLICA SORUNLAR Ulusal Düzenlemelerin Yetersiz ve Etkisiz Kalmas Etkin Bir Yönetim ve Denetim Mekanizmas Kurulmas n n Olanaks zl...49 IV. ÇÖZÜM ÖNER LER NTERNET YAYINLARI KARfiISINDA ÖZEL HAYATIN G ZL L VE KORUNMASI...54 I. ÖZEL HAYATIN G ZL L VE KORUNMASI KAVRAMI Tan m Hukuki Niteli i...55 II. ÖZEL HAYATIN G ZL L VE KORUNMASI KAVRAMI LE K TLE LET fi M ARAÇLARI L fik S Genel Olarak...55

11 11 2. Özel Hayat n Gizlili i ve Korunmas le nternet liflkisi...57 a. Genel Olarak...57 b. fiifreleme (Encyrption) Teknolojisi ve Anonimlik (Anonymity) Hakk...58 aa. fiifreleme Teknolojisi...58 bb. Anonimlik Hakk...61 c. Carnivore Örne i...63 aa. Genel Olarak...63 bb. Sisteme Yönelik De erlendirmeler...63 cc. Kanaatimiz NTERNET LE ORTAYA ÇIKAN BAfiLICA HUKUK SORUNLAR...67 I. GENEL OLARAK...67 II. CEZA HUKUKU YÖNÜNDEN Genel Olarak Siber Suç Olgusu...69 a. Kavram...69 b. Siber Suç Geleneksel Suç Ay r m...70 aa. Siber Suçlar n Geleneksel Suçlar n Bir Görünümü Oldu u Görüflü...70 bb. Siber Suçlar kiye Ay ran ve Saf Siber Suçlar n Ba ms z Bir Kategori Oldu unu Savunan Görüfl...73 cc. Kanaatimiz...76 c. nternet Arac l yla Gerçeklefltirilen Eylemler...78 d. nternet e Özgü Eylemler...80 e. Siber Suçlara Uygulanacak Yapt r m Rejimi nternet fllevlerini Yerine Getiren Süjelerin Ceza Sorumlulu u...86 a. Genel Olarak...86 b. çerik Sa lay c n n Ceza Sorumlulu u...86 c. Servis Sa lay c n n Ceza Sorumlulu u...87 d. Eriflim Sa lay c n n Ceza Sorumlulu u...89 e. Usenet flleteni nin Ceza Sorumlulu u Karfl laflt rmal Hukuktaki Durum...92 a. A.B.D...92 b. Federal Almanya...96 c. Fransa...98 d. talya...99 e. Avrupa Birli i nternet in Engellenmesi Ya da S n rland r lmas Sorunu a. Genel Olarak...104

12 12 b. Engelleme Ya da S n rlamaya Baflvuran Baz Ülkeler aa. Belarus (Beyaz Rusya) bb. Burma cc. Çin dd. Irak ee. ran ff. Kuzey Kore gg. Küba hh.libya ii. Orta Asya Cumhuriyetleri ve Azerbaycan jj. Sierra Leone kk. Sudan ll. Suriye mm. Suudi Arabistan nn.tunus oo. Vietnam ÜÇÜNCÜ BÖLÜM NTERNET VE TÜRK CEZA HUKUKU. 1. TÜRK YE DE NTERNET I. TÜRK YE DE NTERNET N GEL fi M Genel Olarak Akademik Kurulufllar ve ULAKNET Ticari Kurulufllar ve TTNet II. TÜRK YE DE NTERNET H ZMET N YÖNLEND REN KURULUfiLAR Genel Olarak nternet Üst Kurulu a. Amaçlar b. Görevleri aa. Planlama bb. Koordinasyon cc. zleme dd. Uygulama Önerileri Oluflturmak ee. Di er Görevleri c. nternet Üst Kurulu na liflkin Kanaatimiz...116

13 TÜRK CEZA HUKUKU AÇISINDAN NTERNET REJ M I. GENEL OLARAK II. TÜRK CEZA HUKUKU NDA S BER SUÇUN YER Genel Olarak nternet Arac l yla Gerçeklefltirilen Eylemler Yönünden a. Genel Olarak b. TCY deki Durum c. Di er Yasalar m zdaki Durum nternet e Özgü Eylemler Yönünden III. S BER SUÇLARA L fik N BAZI YETK SORUNLARI Genel Olarak Suçun fllendi i Yer Sorunu Suçun fllendi i Zaman Sorunu IV. S BER SUÇLARA L fik N CEZA MUHAKEMES SORUNLARI Genel Olarak Yetkili Mahkemenin Belirlenmesi Siber Suçlara Uygulanacak Muhakeme Yöntemleri V. NTERNET filevler N YER NE GET REN SÜJELER N DURUMU VI. NTERNET YAYINLARI LE BASIN YASASI ARASINDAK L fik Genel Olarak Bas n Suçlar Yönünden nternet Yay nlar a. Bas n Suçu ve Özellikleri aa. Bas n Suçu Kavram bb. Bas n Suçunun Unsurlar aaa. Bas lm fl Eser Unsuru bbb. Yay n Unsuru b. nternet Yay nlar n n Bas n Suçu ve Unsurlar Yönünden De erlendirilmesi nternet Yay nlar na Karfl Cevap ve Düzeltme Hakk n n Kullan lmas a. Cevap ve Düzeltme Hakk Kavram aa. Genel Olarak bb. Cevap ve Düzeltme Hakk n n Türk Hukuku ndaki Yeri b. nternet Yay nlar na Karfl Cevap ve Düzeltme Hakk SONUÇ KAYNAKLAR...155

14 15 KISALTMALAR AB ABD ACLU Bkz C CDA COPA Crim. L. Rev.Int. Sp. Ed. CMUY dp FBI Harv. L. Rev. ISPA-UK ISS IWF ÜHFM krfl md MHAD MHB No RG RSF S Sy TBD TBBD TCY TDG V Avrupa Birli i Amerika Birleflik Devletleri American Civil Liberties Union Bak n z Cilt Communications Decency Act Child Online Protection Act Criminal Law Review Internet Special Edition Ceza Muhakemeleri Usulü Yasas Dipnot Federal Bureau of Investigation Harvard Law Review Internet Service Providers Association of United Kingdom nternet Servis Sa lay c Internet Watch Foundation stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas Karfl laflt r n z Madde Mukayeseli Hukuk Araflt rmalar Dergisi Milletleraras Hukuk ve Milletleraras Özel Hukuk Bülteni Numara Resmi Gazete Reporters Sans Frontières Sayfa Say Türkiye Biliflim Derne i Türkiye Barolar Birli i Dergisi Türk Ceza Yasas Teledienstgesetz Volume

15 16 vd Ve devam