Honaz Dağ Milli Park nda (Denizli) Toprak Akarlar n n (Acar ) Dikey Dağ l m

Transkript

1 Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Journal of Arts and Sciences Say : 5, May s 2006 Honaz Dağ Milli Park nda (Denizli) Toprak Akarlar n n (Acar ) Dikey Dağ l m Ayşe Öksüz KAHVECİ, Raşit URHAN, Yusuf KATILMIŞ * Özet Bu çal şmada; 2003 y l n n Temmuz ay ile 2004 y l n n Haziran ay aras nda Honaz Dağ Milli Park nda (Denizli), seçilen dört ayr istasyonda toprak akarlar n n dikey dağ l m incelenmiştir. Araşt rma alan nda üç tak ma ait toplam 3389 birey yakalanm şt r. Bunlardan % 85 inin Oribatida, % 12 sinin Gamasida ve % 3 ünün Actinedida tak mlar na ait olduğu tespit edilmiştir. En yüksek populasyon yoğunluğuna 1167 birey ile döküntü tabakas nda, en düşük populasyon yoğunluğuna ise 495 birey ile cm derinkilteki toprak tabakas nda rastlanm şt r. Anahtar sözcükler: Toprak Akarlar, Dikey Dağ l m, Honaz Dağ, Türkiye. Abstract In this study, the vertical distribution of soil mites were investigated at four sampling areas selected in Honaz Mountain National Park (Denizli) in the period of July June Totally 3389 individuals belong to three orders were obtained in the sampling areas. The amount of the orders are as follows: 85% Oribatida, 12% Gamasida and 3% Actinedida. It was determined that the maximum population density was in the litter with 1167 individuals and th minimum population density was at the depth of cm with 495 individuals. Key Words: Soil Mites, Vertical Distribution, Honaz Mountain, Turkey. GİRİŞ Akarlar, toprakta yaşayan canl lar içerisinde hem tür hem de birey say s bak m ndan zengin hayvan gruplar ndan birini oluşturmaktad r. Bunlar, organik maddenin ayr şmas na ve humus oluşumuna katk da bulunarak toprağ n biyolojik verimliliğinde önemli rol oynamaktad r. Mikroorganizmalar; akarlarla birlikte faaliyet gösterdiklerinde, organik maddeyi tek başlar na olduklar zamankinden beş kat daha h zl ayr şt rmaktad r (Ghilarov 1963). * Pamukkale Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, K n kl Kampusu, K n kl, Denizli rurhan@pamukkale.edu.tr 31

2 Honaz Dağ Milli Park nda (Denizli) Toprak Akarlar n n (Acar ) Dikey Dağ l m Çeşitli habitatlarda akarlar n dikey dağ l m ile ilgili çal şmalar yap lm şt r (Luxton 1981a, b, Price 1973, Usher 1971). Ülkemizde akarlar n dikey dağ l m ile ilgili yap lm ş çok az çal şma bulunmaktad r (Ayy ld z 1987, Koç ve Ayy ld z 1992, Ayy ld z ve Koç 1994). Honaz Dağ Milli Park ndaki gamasid akarlar n belirlenmesine yönelik faunistik çal şmalar yap lmas na karş n, bu ve diğer akarlar n dikey dağ l m na ilişkin bir çal şmaya rastlan lmam şt r. Bu çal şmada; Honaz Dağ Milli Park nda yaşayan toprak akarlar n n dikey dağ l m tespit edilerek, bu hayvanlar n ekolojisine katk sağlamak amaçlanm şt r. MATERYAL VE METOD Honaz Dağ Milli Park, Denizli ilinin Honaz ilçesi s n rlar içerisinde yer almaktad r. Ege Bölgesi nin en yüksek dağ olan Honaz Dağ yoğun bir bitki örtüsüne sahiptir. Orman formasyonu içerisinde k z lçam (Pinus brutia), karaçam (Pinus nigra) ve ard ç türleri (Juniperus excelsa ve J. foetidissima) hakimdir (Baytop ve Tuzlac 1976). Çal şma alan olarak Honaz Dağ Milli Park nda her biri farkl yönlerde bulunan dört farkl istasyon seçilmiştir. 1. İstasyon: Honaz ilçesi milli park s n r (645 m, kuzey yönü). 2. İstasyon: Çukurköy mevkii, Cankurtaran piknik alan (1100 m, bat yönü). 3. İstasyon: Aşağ karaçay köyü mevkii (910 m, doğu yönü). 4. İstasyon: Kefe Yaylas, Orman Bakanl ğ Kamp Alan cvar (1280 m, güney yönü) (Şekil 1). Şekil 1: Çal şma Alan. 32

3 Ayşe Öksüz KAHVECİ, Raşit URHAN, Yusuf KATILMIŞ Araşt rma bölgesinde 2003 y l n n Temmuz ay ile 2004 y l n n Haziran ay aras nda, her ay n ortas nda birer kez olmak üzere, 10x10x10 cm boyutlar nda bir yüzü aç k küp şeklinde demir levhadan yap lm ş örnek alma aleti kullan larak döküntü ve toprak örnekleri al nd. Her örneklemede döküntü ve bunun alt ndaki 0-5 cm, 5-10 cm ve cm olmak üzere üç ayr derinlikte toprak örnekleri al n p naylon torbalara konularak etiketlendi ve laboratuara getirildi. Naylon torbalar içerisinde laboratuara getirilen örnekler Berlese hunilerinden oluşan toprak hayvanlar n ay klama düzeneğine yerleştirildi. Düzeneğin ş k kaynağ bir hafta süreyle aç k b rak ld. Huninin alt taraf na yerleştirilmiş ve içerisinde % 70 lik alkol bulunan toplama şişelerinde biriken akarlar petri kaplar na boşalt ld ktan sonra, stereomikroskop alt nda pipet ve iğneler yard m yla ay kland. Ergin safhadaki akarlar seçilip, araşt rma mikroskobunda teşhisleri yap ld ktan sonra döküntü ve toprağ n her bir derinliğindeki mevcut say lar testip edildi ve saklama ortam nda muhafaza edilmek üzere etiketlenip şişelere konuldu. BULGULAR Çal şma alan nda üç tak ma ait 3389 birey yakalanm şt r. Populasyon yoğunluklar s ras yla Oribatida (%85), Gamasida ( %12) ve Actinedida (%3) olarak tespit edilmiştir. Çal şma bölgesinde tespit edilen bireylerin tak mlara dağ l m Şekil 2 de verilmiştir. Mart, Eylül, Ekim, Kas m aylar d ş ndaki aylarda en fazla bireye yüzey tabakas nda rastlanm şt r cm derinlikte ise genellikle az bireye rastlanm şt r. Tak mlar n aylara göre derinliklerdeki dağ l m istatistiksel aç dan incelendiğinde anlaml bulunmuştur (P<0,001) (Şekil 3). Şekil 2: Çal şma Alan nda Tespit Edilen Bireylerin Tak mlara Göre Yüzde (%) Dağ l m 33

4 Honaz Dağ Milli Park nda (Denizli) Toprak Akarlar n n (Acar ) Dikey Dağ l m Şekil 3: Çal şma Alan nda Yakalanan Bireylerin Aylara Göre Dikey Dağ l m Akarlar genelde toprağ n en üst k s mlar nda yoğun olarak bulunmas na karş n tespit edilen tak mlar aras nda bu durum farkl l klar göstermektedir. En yüksek populasyon yoğunluğuna 1167 bireyle döküntüde, en düşük populasyon yoğunluğuna ise 495 birey ile cm derinlikte rastlanm şt r. Actinedida tak m yüzeyde 58, 0-5 cm de 27, 5-10 cm de 23 ve cm de ise 4 bireyle temsil edilmektedir. Gamasida tak m yüzeyde 112, 0-5 cm de 109, 5-10 cm de 134 ve cm de 66 bireyle temsil edilmektedir. Çal şma alan nda en fazla bireye salip olan Oribatida tak m ise yüzeyde 997, 0-5 cm de 837, 5-10 cm de 597 ve cm de 425 bireyle temsil edilmektedir. Derinlik ve birey say s aras ndaki ilişki istatistiki bak mdan incelendiğinde anlaml bulunmuştur (P<0,001) (Şekil 4). 34

5 Ayşe Öksüz KAHVECİ, Raşit URHAN, Yusuf KATILMIŞ Şekil 4: Tak mlar n Tabakalara Göre Dikey Dağ l m Seçilen dört farkl istasyon birey say s n n dağ l m yönünden farkl l klar göstermektedir. Tak mlar n farkl istasyonlardaki dağ l m istatistiksel aç dan incelendiğinde anlaml bulunmuştur (P<0,215). Araşt rma Alan nda Bulunan Tak mlar 1. Actinedida Örnekleme bölgesinde yüzeyde 58, 0-5 cm de 27, 5-10 cm de 23 ve cm de ise 4 olmak üzere toplam 112 birey yakalanm şt r. En yüksek populasyon yoğunluğuna yüzeyde, en düşük populasyon yoğunluğuna da cm de rastlanm şt r. En fazla birey say s na Nisan ve May s aylar nda rastlanm şt r (Şekil 5 A). 2. Gamasida Örnekleme bölgesinde yüzeyde 112, 0-5 cm de 109, 5-10 cm de 134 ve cm de ise 66 olmak üzere toplam 421 birey yakalanm şt r. En yüksek populasyon yoğunluğuna döküntüde, en düşük populasyon yoğunluğuna da cm derinlikte rastlanm şt r. Maksimum yoğunluğa ocak ay nda ulaşan tak m k ş aylar nda yaz aylar na oranla daha fazla bireyle temsil edilmektedir (Şekil 5 B). 3. Oribatida Örnekleme bölgesinde yüzeyde 997, 0-5 cm de 837, 5-10 cm de 597 ve cm de ise 425 olmak üzere toplam 2856 birey yakalanm şt r. Birey say s bak m ndan en zengin tak md r. En yüksek populasyon yoğunluğuna yüzeyde, en düşük populasyon yoğunluğuna da cm derinlikte rastlanm şt r. Oibatida 35

6 Honaz Dağ Milli Park nda (Denizli) Toprak Akarlar n n (Acar ) Dikey Dağ l m tak m na ait bireyler ilkbahar ve k ş aylar nda yaz aylar na oranla daha fazlad r (Şekil 5 C). Şekil 5: Tak mlar n Aylara ve Tabakalara Göre Birey Say s (A: Actinedida, B: Gamasida, C: Oribatida) TARTIŞMA VE SONUÇ Baz akarlar zorunlu veya isteğe bağl olarak ağaç veya kaya yüzeyleri, likenler, yosunlar ve bazen de çok özel mikrohabitatlarda yaşasalar da genellikle toprağ n organik maddece zengin katmanlar nda hem çeşitlilik ve hem de birey say s fazlad r. Nispeten az say da akar n da toprağ n mineral tabakalar n tercih ettiği bilinmektedir (Koç 1991). Bu çal şmada akarlara organik madde miktarlar n n yüksek olduğu döküntü tabakas nda yoğun olarak rastlanm şt r. 36

7 Ayşe Öksüz KAHVECİ, Raşit URHAN, Yusuf KATILMIŞ Baz araşt rmac lar baz tabakalarda belirli akarlar n yayg n olarak bulunduğunu, toprak içindeki boşluklara uyum sağlamak için farkl hareket al şkanl ğ kazanm ş olduklar ve vücut şeklinin de dar, uzun, silindirik olduğunu bildirmişlerdir (Haarlov 1960, Evans ve ark. 1961, Holt 1981). Küçük vücutlu akarlar n, bütün tabakalarda bulunmas na karş n, büyük vücutlu akarlara toprağ n üst tabakalar nda daha s k rastlanmaktad r (Holt 1981, Leetham ve Milchunas 1985, Koç 1991). Bu çal şmada elde edilen bulgular daha önceki araşt rmac lar n sonuçlar yla uygunluk göstermektedir. Büyük vücutlu akarlara toprağ n üst tabakalar nda daha çok rastlan rken küçük vücutlu akarlara daha çok dar gözenekli boşluklarda bulunmuştur. Akarlar hem mevsimsel hem de günlük göçler yapmaktad r. Bu durumun toprağ n s cakl k ve nemindeki değişikliklerle ilişkili olduğu bildirilmiştir (Perdue ve Crossley 1990), Al-Assiuty ve ark. 1993). Baz araşt rmac lar taraf ndan akarlar n kurakl k ve soğuktan döküntü tabakas tamamen donduğundan, döküntüde akara rastlanmad ğ tespit edilmiştir (Usher 1975, Perdue ve Crossley 1990). Bu çal şmada akarlar n doğ l m n n mevsime bağl olarak değiştiği görülmüştür. K ş aylar nda döküntüde akar say s azal rken, 5-10 cm de artm şt r. Sonuç olarak; akarlar n dağ l m n n mevsimlere ve derinliğe bağl olarak değiştiği akarlar n vücut yap lar n n da dağ l m etkilediği tespit edilmiştir. KAYNAKLAR A.I.M. Al-Assiuty, B.M. Bayoumi, M.A. Khalil, N.M. Van Straalen, The influence of vegetational type on seasonal abudance and species composition of soil fauna at different localities in Egypt, Pedobiologia 37 (1993), pp N. Ayy ld z, Erzurum Ovas Oribatidlerinin (Acari) Bitki Örtüsü ve Toprak Yap s yla İlişkileri, Türkiye I. Etnomoloji Kongresi, Ekim 1987, İzmir. N. Ayy ld z, K. Koç, Atatürk Üniversitesi Çam Koruluğunda Toprak Akarlar n n (Acari) Dikey Dağ l m Üzerine Bir Çal şma, XII. Ulusal Biyoloji Kongresi, 6-8 Temmuz 1994, Edirne Zooloji Seksiyonu, A. Baytop, E. Tuzlac, Honaz Dağ Bitkileri I İst. Ecz. Fak. Mec. 12 (1976), A.N. Ekiz, R. Urhan. Honaz Dağ Milli Park (Denizli) nin Toprak Akarlar (Acari: Gamasida). Türkiye Dağlar I. Ulusal Sempozyumu, Ilgaz Dağ, Kastamonu, Haziran 2002, G.O. Evans, J.G. Sheals, D. Macfarlane, The Terrestrial Acari of the British Isles. Alden Pres., Oxford, England, vol. 1 (1961), p M.S. Ghilarov, In Soil Organism I Doeksen and van der Drift, (eds.), North Holland Publ. Co., Amsterdam (1963, pp N. Haarlov, Microartropods from danish soils: Ecology, Phenology, Oikos, 3 (1960), pp J.A. Holt, The vertical distribution of cryptostigmatic mites, soil organic matter and macroporosity in Three North Queensland Rainforest Soils, Pedobiologia, 22 (1981), pp K. Koç. N. Ayy ld z, Atatürk Üniversitesi Kampüsü ndeki Çam Koruluğunda Oribatid Akarlar n 37

8 Honaz Dağ Milli Park nda (Denizli) Toprak Akarlar n n (Acar ) Dikey Dağ l m (Acari: Oribatida) Dikey Dağ l m, Doğa - Tr. J. of Zoology, 16 (1992), J.W. Leetham, D.G. Milchunas, The Composition and Distribution of Soil Microarthropods in the Shortgrass Steppe in Relation to Soil Water, Root Biomass, and Grazing by Cattle, Pedobiologia, 28 (1985), pp M. Luxton, Studies on the Oribatid Mites of a Danish Beechwod Soil. V. Vertical Distribution, Pedobiologia 21 (1981a), pp M. Luxton, Studies on the Oribatid Mites of a Danish Beechwod Soil. VI. Vertical Distribution, Pedobiologia 21 (1981b), pp J.C. Perdue, D.A. Crossley, Vertical Distribution of Soil Mites (Acari) in Conventional and No- Tillage Agricultural Systems, Biology and Fertility of Soils, 9 (1990), pp D.W. Price, Abudance and Vertical Distribution of Microartropods in the Surface Layers of a California Pine Forest Soil, Hilgardia, 42 (4) (1973), pp R. Urhan, New Zerconid Mites (Acari, Gamasida, Zerconidae) from Turkey, J. Nat. Hist., 36 (2002). pp M.B. Usher, Seasonal and Vertical Distribution of Soil Arthropods: Mesostigmata, Pedobiologia, 11 (1971), pp M.B. Usher, Seasonal and Vertical Distribution of Soil Arthropods: Cryptostigmata, Pedobiologia, 15 (1975), pp