roots araflt rma_kök kanal patlar ve sitotoksisite

Transkript

1 Endodontik tedavide kullan lan materyallerin sitotoksik özellikleri - Bölüm II: Kök kanal patlar ve sitotoksisite Yazar_ H. Egemen Güldafl, Ayfle Diljin Keçeci _Girifl Kök kanal patlar n n kök kanal içerisinde kullan lmas amaçlanm fl olsa bile, kök kanal dolumu s ras nda apikal konstriksiyon veya di er yollardan periapikal dokulara ulaflarak irritasyona ve periapikal iyileflmenin bozulmas na neden olabilirler (1-3). Çevre dokular n bu malzemelere verdi- i cevap tedavinin baflar s n do rudan etkilemektedir (4). Bu nedenle endodontik tedavinin baflar s nda, kullan lan kanal patlar n n sitotoksik özellikleri büyük önem tafl maktad r (5). lk bölümünde kullan lan test yöntemlerini de erlendirdi imiz makalenin ikinci bölümünde endodontik tedavide kullan lan kök kanal patlar n n sitotoksik özellikleri de erlendirilmifltir. _S n fland rma Kök kanal patlar içeriklerine göre afla daki gibi s n fland r labilir; Çinkooksit öjenol içerikli patlar Kalsiyum hidroksit içerikli patlar fiekil 1. HEMA/TEGDMA n n hücre metabolizmas ndaki etkilerinin flematik görünümü. Kompozit rezin monomerleri yüksek konsantrasyonlarda direk nekroza, ölümcül olmayan düflük konsantrasyonlarda ise sitotoksik reaksiyonlara, alerjik reaksiyonlara ve gen de iflikliklerine (mutasyonlara) sebep olabilirler. Hücrelerdeki enzimatik olmayan detoksifikasyonun sa lanmas ndaki anahtar molekül tripeptid glutatyon (GSH) dir ve hücre içindeki redoks dengesini sa lamakla görevlidir. Hücre kültürü çal flmalar nda HEMA veya TEGDMA ya maruz kalan gingival fibroblast ve pulpa fibroblastlar n n 2-6 saat içinde GSH seviyelerinin düfltü ü gösterilmifltir. GSH n tükenmesi hücre içindeki redoks dengesinin tüketimi ile ilgili de il, GSH n monomerlerle etkileflimine ba l d r. Buna karfl n hücre içi reaktif oksijen türlerinin (ROS, H2O2, süperoksit anyonu, OH- radikali) seviyesi HEMA ve TEGDMA ya maruz kald ktan sonra artmaktad r. Ancak rezin esasl kompozitin polimerizasyonunda kullan lan mavi fl k uygulamas sonras oluflan kamforkinon hücre içi ve hücre d fl ROS konsantrasyonunu direkt olarak artt r r. Hücre içi ROS un artmas sonucu DNA bazlar n n oksidasyonuyla tek ve çift ba lar k r larak DNA n n zarar gördü ü gözlenmifltir. Ayr ca kromozomlarda mikroçekirdeklerin oluflumu gibi de ifliklikler tan mlanm flt r. Beklendi i gibi DNA harabiyeti hücre döngüsü gecikmesine ve hücrenin gerekli tamiri yapabilmesine engel olur. Hücre döngüsü ve DNA tamiri için gerekli sinyal molekülleri aktive edilir (örn; ATM). DNA tamiri yap lamazsa programl hücre ölümü yani apoptozis gerçekleflir. HEMA, TEGDMA ya da kompozit rezin eluat temas sonucu ROS seviyesi artar, sonuç olarak apoptozis gerçekleflir. Apoptozis, hücre döngüsünün engellenmesi veya mitokondrilerle iliflkili kaspaz-9 yolunun prokaspazlarla aktive edilmesi ile sonucu gerçekleflebilir. P-53 tümör suppressor proteininin mutasyonu önledi i düflünülmektedir. Metakrilatlar hücresel kollestrol ve fosfolipidlerle iliflkiye girerek membranla ilgili fonksiyonlar de ifltirebilir. TEGDMA ya maruz kald ktan sonra mitokondriyal hasar gösterilmifltir, apoptozis ROS tan ba ms z olarak da meydana gelebilir. Nükleer faktör kappa B (NFÎB) enflamasyon ve rejenerasyon gibi immünolojik fonksiyonlar için anahtar mediatördür ve HEMA taraf ndan primer deri fibroblastlar nda düzenlenir. TEGDMA ya maruz kalmas durumunda IL-6, IL-8 ve PGE2 gibi proenflamatuar medyatörlerin epitelyal ve hematopoetik hücrelerce ortaya ç kar lmas etkilenir. TEGDMA n n PI-3-kinaz aktive etmesi ile NFÎB seviyesi de artar. Artan NFÎB seviyeleri apoptozisi bloke ediyor gibi gözükmektedir. MAP-kinaz lar TEGDMA ve HEMA taraf ndan da etkilenir ve bunlar doku rejenerasyonunda, hücre farkl laflmas nda örne in RUNX-2 gibi sert doku formasyonundan sorumlu anahtar regülatör taraf ndan etkilenebilir. 12 2_2011

2 Formaldehit içerikli patlar Kloroform içeren patlar Polimer esasl patlar Cam iyonomer içerikli patlar Çinko Oksit Öjenol (ZnOE) Esasl Patlar ZnOE esasl simanlar n endodontik tedavi için gelifltirilmesiyle elde edilmifllerdir. Bu patlar n likidi öjenoldür. Toz içeri i ise çinkooksit (ZnO) in ince ince elenmesi ile elde edilir. Serene ve ark. (6) ZnOE esasl patlar n kompleman sistemini aktive etti ini ve enflamatuar cevap geliflti ini belirtmifllerdir. Guigand ve ark. (7) bu patlar n fibroblast hücre kültüründe sitotoksik etkiye sahip olduklar n belirtmifllerdir. Bu özelliklerin pat n içindeki öjenolle iliflkili oldu u belirtilmifltir. Bununla birlikte ZnOE esasl patlar kimyasallar içinde kolayl kla çözünebilmektedir ve bu durum sitotoksisiteyi uyarmaktad r. Bu pat n dentine adezyonunun art r lmas amac yla içine reçine ya da Kanada balzam, antimikrobiyal etkiyi art rmak ve mumyalaflt rmak için paraformaldehit, antiseptik etki için germsidler enflamasyonun bask lanmas için kortikosteroidler eklenmifltir. Reçineler çeflitli kozalakl a açlardan elde edilmektedir ve % 90 oran nda rezin asidi içermektedirler. Rezin asitlerinin karbon grubu lipofiliktir, hücre zar ndaki ya lara etki göstererek hücre zar n n geçirgenli ini art rd böylece antimikrobiyal ve sitotoksik etki gösterdi i (Tablo 1) bildirilmifltir (8). Çinko oksit antimikrobiyal etkili bir ajand r ve doku hücrelerinde koruyucu etki sa lad belirtilmifltir. nsan polimorfonükleer lökositleri ve gingival fibroblastlar kullan larak çinko ile reçine veya rezin asidi aras ndaki karfl l kl toksik etkiler araflt - r lm flt r. Reçine ve rezin asitleri konsantrasyona ba l olarak yüksek oranda toksisite göstermifllerdir. Çinko eklenmesiyle reçine ve rezin asitlerinin toksisitesinin azald belirtilmifltir (9). ki farkl ZnOE esasl kanal pat ; Sealite (Pierre Rolland Co., Merignac, Fransa) ve Kerr Pulp Canal Sealer (Kerr, Romulus, MI, ABD) tavflan mandibulalar na implante edilmifl ve histolojik olarak biyouyumlu olduklar belirlenmifltir (10). Kolokouris ve ark. (11) ZnOE esasl Roth 811 pat n n (Roth Drug Co., Chicago, IL, ABD) ratlarda subkütanöz enjeksiyonu sonucu kalp, beyin, karaci er ve böbrekler gibi çeflitli organlarda normal Zn, Ca ve Cu de erlerinin yükseldi ini belirtmifllerdir. Bu sonuca göre ZnOE esasl patlardan çeflitli elementlerin sal nd ve bu elementlerin çeflitli organlarda depoland düflünülmektedir. Rickert s sealer (Kerr, Romulus, MI, ABD), U/P-Grossman s sealer (Pharmacy, Glasgow, Royal Infirmary, Birleflik Krall k) ve Tubli-seal (Kerr, Romulus, MI, ABD) gibi çinko oksit öjenol esasl patlar n haz rlanmas çinko oksitin çinko ojenolat matris içinde fiziksel olarak kar flt r lmas yla bafllayan kimyasal bir süreçtir. ZnOE simandan sal nan öjenol incelendi inde karanfil ya n n sadece flelat n yüzey hidrolizi sonucu serbest kald belirtilmifltir (12-14). ZnOE nin antibateriyel etkisinin öjenolden kaynakland düflünülmektedir (15, 16). ZnOE örneklerinin saline yerlefltirilmesiyle, ilk saniyelerde ZnOE yüzeyinden h zl bir flekilde öjenol sal m oldu u daha sonra sal m miktar n n azald belirtilmifltir. Buna karfl l k öjenol dentinde oldukça yavafl sal nmaktad r ve ancak saatler sonra ortaya ç kmaktad r. Bir günün sonunda pik yaparak en yüksek seviyeye ulaflmakta ve daha sonra haftalar içinde konsantrasyonu azalmaktad r (17). Bu bilgiye dayanarak Hume (17), dentinde ZnOE den bafllang çta sal nan öjenolün konsantrasyonu bakteriyel metabolizmay durdurmak için yeterli oldu unu ve dentinin daha derin bölgelerinde konsantrasyonun sitotoksisiteye neden olacak konsantrasyonda olmad n belirtmifltir. Ancak bu doz dentinin derin bölgelerinde sinir aktivitesini (18) ve prostoglandin sentezini (19) sonland rmaya yeterlidir. ZnOE slak dokularla temas etti inde sal m daha h zl olur, hücre ölümüne neden olabilecek konsantrasyonun oluflmas kolaylafl r. Bu durum ZnOE ni slak dokularda ya da hücre kültüründe neden toksik etkileri oldu unu aç klamaktad r. Öjenolün toksik potansiyelini araflt ran Araki ve ark. (20, 21) Canals (Syowa Yakuhin Kako Ltd., Tokyo, Japonya) ad nda bir pat gelifltirmifltir ve bu pat n toksisitesini, ayn materyalin s v içeri inde öjenol yerine ya asitlerinin eklenmesiyle elde edilen bir di er materyal Canals-N (SyowaYakuhin Kako Ltd.,Tokyo, Japonya) in toksisitesiyle karfl laflt rm fllard r. Sonuç olarak Canals pat n n s v içeri inin Canals-N pat n n s v içeri ine göre, daimi L929 hücreleri ve insan periodontal ligament fibroblastlar üzerinde belirgin düzeyde daha sitotoksik oldu u belirlenmifltir. ZnOE esasl patlar n TiO2, ZnO ve BaSO4 içeriklerinden ziyade öjenol içeriklerinin insan periodontal ligament fibroblastlar nda sitotoksisiteye neden oldu u Klaiber ve ark. (22) taraf ndan belirtilmifltir (Tablo 1). Segura ve Jimenez-Rubio (23), Wistar ratlar n n peritoneal makrofajlar nda; öjenolün immünokompetan hücrelerin substrata ba lanmas na etkisini araflt rm fllard r. 1:1000 lik öjenol dilüsyonunun makrofajlar n ba lanma özelli ini belirgin düzeyde düflürdü ü belirlenmifltir. Sonuç olarak; öjenol makrofaj fonksiyonlar n ve periapikal dokulardaki enflamatuar reaksiyonlar engelleyebilmektedir. Uzun bir süre boyunca endodontik kök kanal patlar na formaldehit eklenmifltir. (örn: Endomethasone, Septodont, Saint - Maur, Fransa / N2, Indrag-Agsa, Losone, sviçre) Formaldehit öjenolün 2_

3 Tablo 1. Kök kanal patlar bileflenlerinin organizma üzerindeki olumsuz etkileri. toksisitesini daha da art rm flt r ve iyileflmeyi engellemifltir. Öjenolün ve öjenollü patlar n sinirler üzerindeki geri dönüflümlü toksik etkisi oldu u, paraformaldehit içerikli patlar n ise irreversibl etkisi oldu u gösterilmifltir (24, 25). ZnOE li patlar n paraformaldehit içermeyenleri mutajenite testlerinde negatif, içerenleri ise pozitif cevap vermifltir (Tablo 1),(26). ZnOE esasl materyallerin sitotoksik etkileri hücre kültürü testlerinde orta düzeyde bulunmufl, 24 saat ve 7 gün aras nda fark göstermemifltir (27). Kalsiyum Hidroksit [Ca(OH)2] içerikli patlar Kalsiyum hidroksitin biyolojik etkilerinden yararlanmak amac yla Ca(OH)2 içerikli çeflitli kanal patlar (Sealapex, Kerr, Romulus, MI, ABD / CRCS, Hygenic, Akron, ABD / Apexit, Vivadent Schaan, Lihtenfltayn Prensli i) üretilmifltir. Kalsiyum hidroksit esasl kanal patlar n n ana bileflenleri kalsiyum hidroksit ve salisilatt r (11). Terapötik olarak etkili olabilmesi için kalsiyum hidroksitin Ca+2 ve HO- iyonlar na ayr lmas ve bu iyonlar n uzun süre sal nmas beklenmektedir. Kalsiyum hidroksit esasl kanal patlar n n sistemik toksisite ve alerji göstermedi i ve lokal olarak genelde biyouyumlu oldu u rapor edilmifltir (27, 28). Ancak birkaç çal flmada CRCS pat ile ilgili olumsuz sonuçlar bildirilmifltir (29, 30) Bu durum CRCS nin Ca(OH)2 içeri ine ra men yüksek oranda ZnOE içermesinden kaynakl d r, birçok araflt rmac bu pat ZnOE esasl olarak nitelendirilmifltir. Ca(OH)2 içerikli bir kanal dolgu pat olan Apexit in mutajenik potansiyeli olmad bildirilmifltir (31). Yap lan in vivo çal flmalara göre Sealapex ve CRCS doku içerisinde kolayl kla da labilmektedir (32) ve her iki pat da kronik enflamasyona neden olabilmektedir (29). Kalsiyum hidroksit içerikli kök kanal patlar n n ratlarda subkütanöz implantasyonu sonunda 5 15 gün içinde enflamasyonun artt, gün içerisinde azald - bildirilmifltir (11). In vitro ortamda yal t lm fl sinirlerde Ca(OH)2 içeren kanal patlar n n nörotoksik etkileri oldu u belirlenmifltir (Tablo 1). Ratlara 14 2_2011

4 ait frenik sinir örnekleri 1,5 30 dakika süre aral nda iki farkl kalsiyumhidroksit içeren pat; CRCS ve Sealapex e maruz b rak lm flt r. Sinir hücrelerinin patlarla k sa süreli temas sinirlerin geri dönüflümlü inhibisyonuna neden olmufltur. Ancak 30 dakika sonunda her iki pata ait örnekte de nöral iletimde geri dönüflümsüz hasar oluflmufltur (30). Leonardo ve ark. (33) köpeklere ait difllerde Ca(OH)2 içeren 4 farkl kanal pat n periapikal enflamasyon geliflimi aç s ndan de erlendirmifllerdir. Alt ay sonunda Sealapex pat nda kök kanallar n n apikal üçlüsünde enflamatuar lezyon geliflmedi i ve kanal dolumunun baflar l oldu u belirlenirken, CRCS, Apexit veya Sealer 26 (Dentsply, Petropolis, RJ, Brezilya) kullan lan kanallarda periapikal enflamasyon geliflti i ve kanal dolgular nda boflluklar oldu u rapor edilmifltir. Bu sonuçlara göre kanal pat n n yetersiz adaptasyonu in vivo koflullarda pat n çözünmesine neden olmakta ve daha sonra sal nan maddelere ba l olarak periapikal irritasyon geliflebildi i düflünülmektedir. Sonuç olarak kalsiyum hidroksit ve Sealapex apeksten d flar taflt nda periapikal dokularda zarar oluflturabilmektedir. Anatomik foramende sonlanan kök kanal dolumlar ile ilgili herhangi bir yan etki bildirilmemifltir. Bu gözlemlere göre periapikal dokular n mekanik stimulasyonu in vivo koflullarda kök kanal dolumunun uyumlulu unu etkileyebilmektedir (34). Formaldehit içerikli patlar Endomethasone (Deproco UK Ltd., Surrey, Birleflik Krall k), Riebler s paste (Amubarut, Wera Karl, Biesingen, Almanya) ve N2 (Indrag-Agsa, Losone, sviçre) gibi birçok kanal pat n n yap s nda önemli düzeyde paraformladehit bulunmaktad r (35, 36). N2 pat çinko oksit öjenol esasl olup, içeri i di er paraformaldehit içekli patlardan çok farkl de ildir, bu nedenle toksik özellikleri benzerlik göstermektedir. N2 pat n n hem in vitro (37) hem de in vivo (38, 39) çal flmalarda toksik oldu u kan tlanm flt r. Kök kanal tedavisinden sonra, formaldehitin sistemik etkilerinden dolay baz vakalarda hipersensitivite reaksiyonlar geliflebilmektedir (40, 41). Sitotoksik özelliklerine ek olarak formaldehitin mutajenik (42) ve karsinojenik (43) etkileri bildirilmifltir (Tablo 1). Kloroform içeren patlar Bu patlara örnek olarak; Chloropercha (Tanrac Ltd., Gävle, sveç), Kloropercha (Svenska AB, Stockholm, sveç) ve Kloroperka N-P (Union Broach Corp., Long Island City, NY, ABD) verilebilir. çeri- inde beyaz güta perka ve kloroform bulunan Chloroperka içeri indeki kloroformdan dolay toksik özellik göstermektedir (37, 44). Kloroperka N-P tozu yaklafl k % 20 beyaz güta perka ve% 50 çinko oksit içermektedir. çeri indeki di er maddeler Kanada balzam ve reçinelerdir. Kloroformun etkisi geçtikten sonra reçineler irritasyona devam etmektedir (Tablo 1). Kloroform kullan m son y llarda toksisitesiyle iliflkili olarak büyük ölçüde azalm flt r. Oldukça uçucu oldu u için kullan lmas s ras nda buharlaflmas azalt lmal d r. Kök kanal tedavisinin yenilenmesi s ras nda güta perkan n yumuflat lmas amac yla enjektörle kullan lmal d r (45). Polimer esasl patlar Günümüzde s kl kla polimer esasl kanal patlar kullan lmaktad r. Bu patlar içinde epoksi rezin esasl patlar (AH26 ve AHPlus, DeTrey Dentsply, Konstanz, Almanya), metakrilat esasl patlar (Hydron, NPD Dental Systems Inc., New Brunswick, NJ, ABD), polivinil bazl patlar (Diaket-A, ES- PE-Premier, Norristown, PA, ABD) ve polidimetilsiloksan bazl patlar (RoekoSeal, Langenau, Almanya) bulunmaktad r. Polimer esasl birçok pat gibi AH26 (DeTrey Dentsply) haz rland anda oldukça toksiktir (46). Genel olarak AH 26 n n toz k sm bizmut oksit ve hekzametilen tetramin, resin k sm ise bisfenol-a-diglisidil eterden oluflur. Bu bileflenlerin kar flt r lmas yla hekzametilen tetramin, asit ortamda veya su solüsyonunda amonyak ve formaldehite ayr fl r. AH 26 n n toksisitesi yap - s ndaki formaldehit, hekzametilen tetramin ve bisfenol-a-diglisidil eterden kaynaklanmaktad r (Tablo 1), (47). Schweikl ve ark. (48) AH 26 kanal pat n n sitotoksik etkisinin esas nedeninin likitindeki epoksi-bisfenol den kaynakland n, yap s ndaki maddelerin reaksiyonu sonucu ortaya ç kan formaldehit gibi ürünlerin bunda etkisi olmad - n bildirmifllerdir. Bu s rada sal nan formaldehit, formaldehit içerikli ZnOE içerikli patlardan 300 kat daha azd r (49). AH 26 tamamen sertleflti inde (2 hafta sonra) paraformaldehit içeri ine rastlanmam flt r (50). Hücre kültürü çal flmalar nda AH 26 n n belirgin derecede sitotoksik oldu u bildirilmifltir. Ancak fare fibroblastlar (51), fare primer pulpa fibroblastlar (52) ve insan oral fibroblastlar nda (53) yap lan çal flmalarda AH 26 pat n n sadece bafllang çta sitotoksik oldu unu, 7 gün sonra sitotoksisitenin oldukça azalt ld belirtmifltir. Epoksi içerikli bir materyal olan AH 26 dan klinik ve sitotoksik olarak daha iyi özellikler elde etmek amac yla AH Plus gelifltirilmifltir (47). Üretici firmaya göre AH Plus formaldehit içermemektedir. Ancak, AH Plus tan az da olsa formaldehit çözünmesi oldu u belirtilmifltir (47). Azar ve ark. (54) fibroblastlar üzerinde AH 26 n n erken dönemdeki sitotoksik etkilerinin 1 hafta içinde azald n belirt- 2_

5 mifllerdir. AH Plus n sitotoksisitesi ise haz rlama ifllemini takiben 4 saat içinde tamamen ortadan kalkm flt r. AH 26 pat gümüfl içersin ya da içermesin mutojenik potansiyele sahiptir. Bu etki içeri indeki paraformaldehit veya epoksi monomeri olan BADGE den kaynaklanmaktad r (27). AH Plus pat - n n da mutajenik etkiye sahip oldu u ancak bunun AH 26 dan 10 kat az oldu u ve 24 saat içinde kayboldu u bildirilmifltir (55). Silikon esasl kök kanal patlar ndan RoekoSeal in karfl laflt r lan di- er kanal patlar na göre daha az sitotoksik özellik gösterdi i bildirilmifltir (56). Keles ve ark. (57) 3T3 fibroblastlar nda AH Plus, AH 26, Endomethasone N, RoekoSeal ve Sealapex patlar n n sitotoksisitesini karfl laflt rd klar nda, RoekoSeal pat n n en az sitotoksik etki gösterdi ini onu takiben AH Plus pat n n geldi ini belirtmifllerdir. GuttaFlow (Coltene/Whaledent, Altstatten, sviçre) polidimetilsiloksan bazl Roekoseal kanal pat n n bir modifikasyonudur. Bu pat n doldurucusu güta perka partikülleridir. Üretici firmaya göre içeri i güta perka, çinkooksit, zirkondioksit, parafin ve silikon bazl ya lar; hekzakloroplatinik asit ve silisik asitten oluflmaktad r. Bu materyal ak flkand r ve sertleflme süresi 10 dakika civar ndad r. Ashraf ve ark. (58) fare L 929 hücreleri üzerinde MTT analiziyle güta perka ve GuttaFlow un sitotoksisitesini belirlemeye çal flm fllard r. Uygulamadan sonraki 24. ve 72. saatlerde GuttaFlow un sitotoksisitesinin güta perkadan düflük oldu u belirlenirken, 1. saat sonunda iki materyalin sitotoksisiteleri aras nda belirgin bir farkl l k bulunamad belirtilmifltir. Diaket, çinko oksit (%97) ve bizmut fosfat (%3) ile kar flt r lm fl vinil polimerleri (% 23,6) ve propionilasetofenonden (% 76) oluflan bir poliketon bilefli idir (59). Fibroblast, primer pulpa hücreleri di- er hücre kültür çal flmalar nda Daiket in sitotoksik etkisi oldu u (Tablo 1), ancak ZnOE esasl paraformaldehit içerikli patlara göre sitotoksisitenin daha düflük oldu u belirtilmifltir (60, 61). EndoREZ (Ultradent, Sout Jordan, UT), üretan dimetakrilat (UDMA) esasl dual sertleflen bir rezin patt r (62). Günümüzde EndoREZ rezin kapl güta perka konlar ile sat fla sunulmufltur. Ba dokusu (62, 63) ve kemik dokusunda (64) büyük ölçüde tolare edilebilir sitotoksisiteye sahip oldu u (Tablo 1) bildirilmifltir. Haz rland anda düflük toksisiteye sahip oldu u belirtilmesine ra men (65), subkütanöz ba dokusunda AH Plus a göre daha uzun sonlanan enflamasyona neden oldu u bildirilmifltir (56, 66). Epiphany kök kanal pat (Pentron Clinical Technologies, Wallingford, CT, ABD) asidik ortamda en uygun oto-polimerizasyon imkân tan yan yeni bir redoks katalisti içeren dual sertleflen rezin esasl kompozit patt r (67). Epiphany primer, kanal pat ve konlar n n içeri indeki hidrofilik monomerlere ba l olarak AH 26 ve silikon bazl kanal patlar na göre oldukça sitotoksik oldu u (Tablo 1) bildirilmifltir (56, 68). Baflka bir çal flmada Epiphany ve EndoREZ in sertleflmeden 7 gün sonra bile oldukça sitotoksik oldu u bulunmufltur (69). Gençoglu ve ark. (70) EndoREZ, GuttaFlow ve Kerr Pulp Canal Sealer patlar n n organ toksisitesi ve ba doku reaksiyonlar n ölçmek amac yla yapt klar çal flmada her üç kanal pat n n da biyouyumlu oldu unu ve kabul edilebilir doku toksisitesine neden oldu- unu belirtmifllerdir. Key ve ark. (71) Sealapex, Thermaseal, Epiphany ve Grossman s patlar n n sitotoksisitesini 1. ve 24. saatteki hücre canl l yüzdelerini belirleyerek karfl laflt rm fllard r. Bir saat sonunda hücre ölüm oranlar ; Sealapex %37.1, Thermaseal %24.9, Epiphany %56.8, ve Grossman s için %60 olarak belirlenmifltir. Yirmi dört saat sonunda ise hücre ölüm oranlar ; Sealapex %74.3, Thermaseal %51.3, Epiphany %32.2, ve Grossman s için % 57.7 olarak belirlenmifltir. Bu sonuçlara göre Epiphany pat n n Grossman s ve Sealapex e göre daha düflük sitotoksisitesi oldu u belirtilirken, Epiphany ve Thermaseal in sitotoksisiteleri aras nda anlaml bir fark bulunamad belirtilmifltir. Merdad ve ark. (72) Epiphany kök kanal dolum sistemiyle geleneksel güta perka kök kanal dolum sistemlerinin HeLa hücreleri üzerindeki sitotoksik etkilerini karfl laflt rd klar çal flmada AH Plus pat - n n haz rland ktan sonra yüksek düzeyde sitotoksik oldu u ancak bu etkinin 4 saat içinde ortadan kalkt n belirtmifllerdir. AH Plus pat n n k sa dönemdeki sitotoksisitesi formaldehit sal m na ba lanm flt r. Epiphany pat ise yeni haz rland nda sitotoksisite göstermektedir fakat bu etki AH Plus pat n n sitotoksisitesinden düflüktür ve 24 saat içinde tamamen ortadan kalkmaktad r. Epiphany pat n n bafllang çtaki sitotoksisitesin Bis-GMA, UDMA (üretan dimetilakrilat) ve TEGDMA içeri inden kaynakland öne sürülmüfltür. Polimerizasyonla birlikte sitotoksisite azalmaktad r (fiekil 1). Bouillaguet ve ark. (68) Epiphany, AH Plus ve GuttaFlow patlar n n sitotoksisitelerini MTT analizyle karfl laflt rm fllard r. Uygulamadan 72 saat sonra GuttaFlow un en düflük sitotoksisiteye sahip oldu- unu, takiben AH Plus pat n n geldi ini ve en toksik pat n Epiphany pat oldu unu belirtmifllerdir. Eldeniz ve ark. (69) rezin bazl (RC Sealer, EndoREZ, Epiphany, AH Plus), kalsiyum hidroksit bazl (Apexit, Acroseal) ve silikon bazl (RoekoSeal, GuttaFlow) kanal patlar n n insan gingival fibroblastlar ve fare L 929 hücreleri üzerindeki sitotoksisitesini dimetiltiazol difeniltetrazolyum bromid 16 2_2011

6 (MTT) analiziyle de erlendirmifllerdir. nsan gingival fibroblastlar nda AH Plus pat n n sitotoksik etkisi olmad belirtilirken, RC Sealer, RoekoSeal ve GuttaFlow un çok düflük sitotoksisiteye sahip oldu u, EndoREZ, Epiphany, Apexit ve Acroseal patlar n n da yüksek toksisiteye sahip oldu u belirlenmifltir. Fare L 929 hücre kültüründe ise, AH Plus, RoekoSeal ve GuttaFlow un çok düflük sitotoksisiteye sahip oldu u, RC Sealer orta derecede sitotoksik oldu u ve EndoREZ, Epiphany, Apexit ve Acroseal patlar n n da yüksek toksisiteye sahip oldu u belirlenmifltir. Bu sonuçlara göre L 929 hücre kültürünün insan gingival firoblastlar na göre daha hassas sonuçlar verdi i düflünülmektedir. RealSeal kanal dolgu sistemi rezin kapl güta perka ve polimer esasl dual sertleflen kök kanal pat ve adeziv sistemden oluflmaktad r. Xu ve ark. (73) RealSeal kanal dolum sistemiyle AH Plus ve güta perkan n osteoblast benzeri MG-63 hücreleri üzerindeki sitotoksisitesini MTT analizi kullanarak karfl laflt rm fllard r. Güta perka konlar n n MG-63 hücreleri üzerinde herhangi bir sitotoksik etkisinin olmad, RealSeal kor materyalinin 1. günde sitotoksik etki gösterdi i ancak bu etkinin 3. gün sonunda tamamen ortadan kalkt belirtilmifltir. Üç günlük süre içinde RealSeal kanal pat AH Plus pat na oranla yüksek sitotoksisite göstermifltir. Meta- SEAL kök kanal pat (Parkell Inc., Edgewood, NY, ABD) asidik rezin monomer ve 4-methacryloyloxyethyl trimellitate anhydride (4-META) içeri i sayesinde self etching özellik kazanm fl, hidrofilik yap da, dentin tübüllerine penetre olarak polimerizasyondan sonra hibrit tabaka oluflturdu u rapor edilen bir patt r (74). Hibrit tabaka oluflturabildi i için termoplastik kök kanal malzemelerine ve kök dentinine ba lanabildi i bildirilmifltir (75). Meta- SEAL kök kanal pat n n haz rland ktan sonraki ilk haftada fliddetli sitotoksik oldu u, polimerizasyon tamamland ktan sonra sitotoksik özelliklerini kaybetti i bildirilmifltir (Tablo 1), (76). Kalsiyum fosfat silikat bazl EndoSequence BC Sealer (Brasseler USA, Savannah, GA) ve AH Plus kök kanal pat n n süksitat dehidrogenaz aktivitesini de erlendirerek MC3T3-E1 hücreleri üzerindeki sitotoksik etkilerinin belirlendi i çal flmada ilk 24 saat içinde iki pat n da yüksek düzeyde sitotoksik oldu u, AH Plus pat n n sitotoksisitesinin giderek azal p ortadan kalkt ancak BC Sealer pat n n 6 hafta içinde orta fliddette sitotoksisitesini sürdürdü ü bildirilmifltir (77). Cam iyonomer içerikli patlar Cam iyonomer simanlar modifiye edilerek endodontik patlar, kök ucu dolgu materyalleri ve perforasyon tamir materyalleri elde edilmifltir. Ketac-Endo (ESPE GMBH & Co., KG, Seefeld/. Oberbay, Almanya) endodontik tedavide kullanmak amac yla modifiye edilmifl bir cam iyonomer simand r. Bu pat n de iflik özelliklerini inceleyen birçok çal flma bulunmaktad r. Bu çal flmalarda Ketac-Endo nun biyouyumlu oldu u, difl yap lar na kimyasal olarak ba lanabilmesinden dolay k r lmalara karfl kökleri dirençli k ld, dentine iyi adezyon gösterdi i, uzun dönemde florid sal m yapt, bunun da bakteriyel s z nt n n azalmas na neden oldu u belirtilmifltir. Yap lan çal flmalarda bu pat n minör doku irritasyonuna neden oldu u (78) ve düflük toksisite gösterdi i belirtilmifltir (79). Ersev ve arkadafllar na göre (27) haz rlanma an ndan 24 saat ve 1 hafta sonra L 929 hücrelerinde çok düflük sitotoksisite gösterdi i belirlenmifltir. Ketac-Endo pat n n birçok olumlu özelli inin d fl nda pat n sertleflme süresinin k sa olmas, dolay s yla çal flma süresinin k sa olmas nedeniyle bu pata alternatif olarak Endion pat gelifltirilmifltir. Beltes ve ark. (80) Ketac-Endo ve Endion un sitotoksisitesini BHK 21/C 13 hamster böbrek fibroblast hücre kültürü kullanarak test etmifllerdir. Sonuç olarak Ketac-Endo nun hücre proliferayonunu inhibe etmedi ini ve oldukça biyouyumlu bir materyal oldu unu, bura karfl n Endion un oldukça sitotoksik oldu unu belirtmifllerdir. Erten Can ve ark. (81) bu sonucu desteklemifltir. Bu çal flman n sonucuna göre lk 24 saat içinde Ketac- Endo ve Endion un sitotksisitesi aras nda anlaml farkl l k oldu u, ancak daha sonra bu fark n ortadan kalkt belirtilmifltir. Schwarze ve ark. (82) N2, Endomethasone, Apexit, AH Plus ve Ketac Endo kanal patlar n n daimi 3T3 hücreleri ve insan primer periodontal ligament fibroblastlar üzeride ilk 24 saatte oluflan sitotoksisitesini XTT yöntemi kullanarak karfl laflt rm fllard r. Materyallerin sitotoksik etkileri flu flekilde s ralanm flt r; N2> Endomethasone> Ketac Endo> AH Plus> Apexit. _Sonuç Günümüzde s kl kla kullan lan polimer içerikli kanal patlar haz rland anda yüksek toksisite göstermektedir. Ancak polimerizasyona ba l olarak monomerlerin ortamdan uzaklaflmas yla zaman içinde sitotoksik etkileri azalmaktad r. Bu patlar polimerizasyonlar tamamland ktan sonra stabil olduklar için uzun dönemde sitotoksik etkileri düflüktür. Ancak ZnOE ve CaOH2 içerikli kanal patlar zaman içerisinde doku s v lar yla etkileflime girerek çözünür, çözünme s ras nda aç a ç kan ürünler periapikal dokularda irritasyona ve sitotoksisiteye neden olur. Bu patlar n stabil olmay fl apikal perkolasyon doyay s yla endodontik tedavinin baflar s zl kla sonuçlanmas na neden olabilir. Formaldehit ve kloroform içeren kanal patlar 2_

7 yüksek toksisite gösteren, mutajenik ve karsinojenik özelliklere sahip oldu u bilinen patlard r. Günümüzde kullan m önerilmemektedir. Cam iyonomer içerikli kanal patlar düflük toksisiteye sahip olmalar na ra men di er fiziksel özelliklerinin yetersizli inden dolay günümüzde tercih edilmemektedir. _Kaynaklar 1. Ricucci D, Langeland K: Apical limit of root canal instrumentation and obturation, part 2. A histological study. Int Endod J 1998;31: Sari S, Duruturk L: Radiographic evaluation of periapical healing of permanent teeth with periapical lesions after extrusion of AH Plus sealer. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007;104:e Tanomaru Filho M, Leonardo MR, Silva LA, Utrilla LS: Effect of different root canal sealers on periapical repair of teeth with chronic periradicular periodontitis. Int Endod J 1998;31: Waltimo TM, Boiesen J, Eriksen HM, Orstavik D: Clinical performance of 3 endodontic sealers. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2001;92: Kim YK, Grandini S, Ames JM, Gu LS, Kim SK, Pashley DH: Critical review on methacrylate resin-based root canal sealers. J Endod 2010;36: Serene TP, Vesely J, Boackle RJ: Complement activation as a possible in vitro indication of the inflammatory potential of endodontic materials. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1988;65: Guigand M, Pellen-Mussi P, Le Goff A, Vulcain JM, Bonnaure-Mallet M: Evaluation of the cytocompatibility of three endodontic materials. J Endod 1999;25: Soderberg TA: Effects of zinc oxide, rosin and resin acids and their combinations on bacterial growth and inflammatory cells. Scand J Plast Reconstr Surg Hand Surg Suppl 1990;22: Sunzel B, Soderberg TA, Johansson A, Hallmans G, Gref R: The protective effect of zinc on rosin and resin acid toxicity in human polymorphonuclear leukocytes and human gingival fibroblasts in vitro. J Biomed Mater Res 1997;37: Pertot WJ, Camps J, Remusat M, Proust JP: In vivo comparison of the biocompatibility of two root canal sealers implanted into the mandibular bone of rabbits. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1992;73: Kolokouris I, Economides N, Beltes P, Vlemmas I: In vivo comparison of the biocompatibility of two root canal sealers implanted into the subcutaneous connective tissue of rats. J Endod 1998;24: Wilson AD, Batchelor RF: Zinc oxide-eugenol cements: II. Study of erosion and disintegration. J Dent Res 1970;49: Becker RM, Hume WR, Wolinksy LE: Release of eugenol from mixtures of ZOE in vitro. J Pedod 1983;8: Hume WR: An analysis of the release and the diffusion through dentin of eugenol from zinc oxide-eugenol mixtures. J Dent Res 1984;63: al-khatib ZZ, Baum RH, Morse DR, Yesilsoy C, Bhambhani S, Furst ML: The antimicrobial effect of various endodontic sealers. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1990;70: Mickel AK, Wright ER: Growth inhibition of Streptococcus anginosus (milleri) by three calcium hydroxide sealers and one zinc oxide-eugenol sealer. J Endod 1999;25: Hume WR: In vitro studies on the local pharmacodynamics, pharmacology and toxicology of eugenol and zinc oxide-eugenol. Int Endod J 1988;21: Brodin P, Orstavik D: Effects of therapeutic and pulp protecting materials on nerve transmission in vitro. Scand J Dent Res 1983;91: Dewhirst FE: Structure-activity relationships for inhibition of prostaglandin cyclooxygenase by phenolic compounds. Prostaglandins 1980;20: Araki K, Suda H, Barbosa SV, Spangberg LS: Reduced cytotoxicity of a root canal sealer through eugenol substitution. J Endod 1993;19: Araki K, Suda H, Spangberg LS: Indirect longitudinal cytotoxicity of root canal sealers on L929 cells and human periodontal ligament fibroblasts. J Endod 1994;20: Klaiber B, Mittermayer C, Kaden P, Schwechten I: Determination of the toxicity of root canal filling materials and thier separate components in cell cultures. Dtsch Zahnarztl Z 1981;36: Segura JJ, Jimenez-Rubio A: Effect of eugenol on macrophage adhesion in vitro to plastic surfaces. Endod Dent Traumatol 1998;14: Kozam G: The effect of eugenol on nerve transmission. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1977;44: Brodin P: Neurotoxic and analgesic effects of root canal cements and pulp-protecting dental materials. Endod Dent Traumatol 1988;4: Lewis B: Formaldehyde in dentistry: a review for the millennium. J Clin Pediatr Dent 1998;22: Ersev H, Schmalz G, Bayirli G, Schweikl H: Cytotoxic and mutagenic potencies of various root canal filling materials in eukaryotic and prokaryotic cells in vitro. J Endod 1999;25: Geurtsen W, Leinenbach F, Krage T, Leyhausen G: Cytotoxicity of four root canal sealers in permanent 3T3 cells and primary human periodontal ligament fibroblast cultures. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998;85: Tronstad L, Barnett F, Flax M: Solubility and biocompatibility of calcium hydroxide-containing root canal sealers. Endod Dent Traumatol 1988;4: Boiesen J, Brodin P: Neurotoxic effect of two root canal sealers with calcium hydroxide on rat phrenic nerve in vitro. Endod Dent Traumatol 1991;7: Stea S, Savarino L, Ciapetti G, Cenni E, Trotta F, Morozzi G: Mutagenic potential of root canal sealers: evaluation through Ames testing. J Biomed Mater Res 1994;28: Soares I, Goldberg F, Massone EJ, Soares IM: Periapical tissue response to two calcium hydroxide-containing endodontic sealers. J Endod 1990;16: Leonardo MR, Silva LA, Utrilla LS, Assed S, Ether SS: Calcium hydroxide root canal sealers--histopathologic evaluation of apical and periapical repair after endodontic treatment. J Endod 1997;23: Sonat B, Dalat D, Gunhan O: Periapical tissue reaction to root fillings with Sealapex. Int Endod J 1990;23: Gomes-Filho JE, Gomes BP, Zaia AA, Ferraz CR, Souza-Filho FJ: Evaluation of the biocompatibility of root canal sealers using subcutaneous implants. J Appl Oral Sci 2007;15: Zafalon EJ, Versiani MA, de Souza CJ, Moura CC, Dechichi P: In vivo comparison of the biocompatibility of two root canal sealers implanted into the subcutaneous connective tissue of rats. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007;103:e Spangberg L, Langeland K: Biologic effects of dental materials. 1. Toxicity of root canal filling materials on HeLa cells in vitro. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1973;35: Spangberg L: Biological effects of root canal filling materials. 7. Reaction of bony tissue to implanted root canal filling material in guineapigs. Odontol Tidskr 1969;77: Spangberg L: Biologic effects of root canal filling materials. The effect on bone tissue of two formaldehyde-containing root canal filling pastes: N2 and Riebler's paste. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1974;38: Forman GH, Ord RA: Allergic endodontic angio-oedema in response to periapical endomethasone. Br Dent J 1986;160: Fehr B, Huwyler T, Wuthrich B: Formaldehyde and paraformaldehyde allergy. Allergic reactions to formaldehyde and paraformaldehyde after tooth root treatments. Schweiz Monatsschr Zahnmed 1992;102: Goldmacher VS, Thilly WG: Formaldehyde is mutagenic for cultured human cells. Mutat Res 1983;116: Swenberg JA, Kerns WD, Mitchell RI, Gralla EJ, Pavkov KL: Induction of squamous cell carcinomas of the rat nasal cavity by inhalation exposure to formaldehyde vapor. Cancer Res 1980;40: Sjogren U, Sundqvist G, Nair PN: Tissue reaction to gutta-percha particles of various sizes when implanted subcutaneously in guinea pigs. Eur J Oral Sci 1995;103: _2011

8 45. Donnelly JC: Using a 1-ml syringe for the chloroform dip root canal filling technique. J Endod 1993;19: Pascon EA, Leonardo MR, Safavi K, Langeland K: Tissue reaction to endodontic materials: methods, criteria, assessment, and observations. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1991;72: Cohen BI, Pagnillo MK, Musikant BL, Deutsch AS: An in vitro study of the cytotoxicity of two root canal sealers. J Endod 2000;26: Schweikl H, Schmalz G, Stimmelmayr H, Bey B: Mutagenicity of AH26 in an in vitro mammalian cell mutation assay. J Endod 1995;21: Spangberg LS, Barbosa SV, Lavigne GD: AH 26 releases formaldehyde. J Endod 1993;19: Koch MJ: Formaldehyde release from root-canal sealers: influence of method. Int Endod J 1999;32: Schmalz G, Schmalz C: Toxicity tests on dental filling materials. Int Dent J 1981;31: Matsumoto K, Inoue K, Matsumoto A: The effect of newly developed root canal sealers on rat dental pulp cells in primary culture. J Endod 1989;15: Arenholt-Bindslev D, Horsted-Bindslev P: A simple model for evaluating relative toxicity of root filling materials in cultures of human oral fibroblasts. Endod Dent Traumatol 1989;5: Azar NG, Heidari M, Bahrami ZS, Shokri F: In vitro cytotoxicity of a new epoxy resin root canal sealer. J Endod 2000;26: Tai KW, Huang FM, Huang MS, Chang YC: Assessment of the genotoxicity of resin and zinc-oxide eugenol-based root canal sealers using an in vitro mammalian test system. J Biomed Mater Res 2002;59: Bouillaguet S, Wataha JC, Lockwood PE, Galgano C, Golay A, Krejci I: Cytotoxicity and sealing properties of four classes of endodontic sealers evaluated by succinic dehydrogenase activity and confocal laser scanning microscopy. Eur J Oral Sci 2004;112: Keles A, Köseoglu, M., Çolak Topçu, K.M., Bayrak, Ö.F: Farkl çerikli Kök Kanal Patlar n n Sitotoksisitelerinin In Vitro Olarak ncelenmesi. Atatürk Üniv. Dis Hek. Fak. Derg 2009;19: Ashraf A, Moghtaderi AR, Yazdani AH, Mirshams S: Evaluation of effectiveness of local insulin injection in none insulin dependent diabetic patient with carpal tunnel syndrome. Electromyogr Clin Neurophysiol 2009;49: Brodin P, Roed A, Aars H, Orstavik D: Neurotoxic effects of root filling materials on rat phrenic nerve in vitro. J Dent Res 1982;61: Kettering JD, Torabinejad M: Cytotoxicity of root canal sealers: a study using HeLa cells and fibroblasts. Int Endod J 1984;17: Zmener O, Cabrini RL: Adhesion of human blood monocytes and lymphocytes to different endodontic cements. A methodological in vitro study. J Endod 1986;12: Zmener O, Pameijer CH: Clinical and radiographic evaluation of a resin-based root canal sealer. Am J Dent 2004;17: Zmener O: Tissue response to a new methacrylate-based root canal sealer: preliminary observations in the subcutaneous connective tissue of rats. J Endod 2004;30: Zmener O, Banegas G, Pameijer CH: Bone tissue response to a methacrylate-based endodontic sealer: a histological and histometric study. J Endod 2005;31: Lodiene G, Morisbak E, Bruzell E, Orstavik D: Toxicity evaluation of root canal sealers in vitro. Int Endod J 2008;41: Scarparo RK, Grecca FS, Fachin EV: Analysis of tissue reactions to methacrylate resin-based, epoxy resin-based, and zinc oxide-eugenol endodontic sealers. J Endod 2009;35: Suh BI, Feng L, Pashley DH, Tay FR: Factors contributing to the incompatibility between simplified-step adhesives and chemically-cured or dual-cured composites. Part III. Effect of acidic resin monomers. J Adhes Dent 2003;5: Bouillaguet S, Wataha JC, Tay FR, Brackett MG, Lockwood PE: Initial in vitro biological response to contemporary endodontic sealers. J Endod 2006;32: Eldeniz AU, Mustafa K, Orstavik D, Dahl JE: Cytotoxicity of new resin-, calcium hydroxide- and silicone-based root canal sealers on fibroblasts derived from human gingiva and L929 cell lines. Int Endod J 2007;40: Gencoglu N, Sener G, Omurtag GZ, Tozan A, Uslu B, Arbak S: Comparision of biocompatibility and cytotoxicity of two new root canal sealers. Acta Histochem 2010;112: Key JE, Rahemtulla FG, Eleazer PD: Cytotoxicity of a new root canal filling material on human gingival fibroblasts. J Endod 2006;32: Merdad K, Pascon AE, Kulkarni G, Santerre P, Friedman S: Short-term cytotoxicity assessment of components of the epiphany resin-percha obturating system by indirect and direct contact millipore filter assays. J Endod 2007;33: Xu P, Liang J, Dong G, Zheng L, Ye L: Cytotoxicity of RealSeal on human osteoblast-like MG63 cells. J Endod 2010;36: Lawson MS, Loushine B, Mai S, Weller RN, Pashley DH, Tay FR: Resistance of a 4-META-containing, methacrylate-based sealer to dislocation in root canals. J Endod 2008;34: Belli S, Ozcan E, Derinbay O, Eldeniz AU: A comparative evaluation of sealing ability of a new, self-etching, dual-curable sealer: hybrid root SEAL (MetaSEAL). Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2008;106:e Pinna L, Brackett MG, Lockwood PE, Huffman BP, Mai S, Cotti E, et al: In vitro cytotoxicity evaluation of a self-adhesive, methacrylate resin-based root canal sealer. J Endod 2008;34: Loushine BA, Bryan TE, Looney SW, Gillen BM, Loushine RJ, Weller RN: Setting properties and cytotoxicity evaluation of a premixed bioceramic root canal sealer. J Endod 2011;37: Zetterqvist L, Anneroth G, Nordenram A: Glass-ionomer cement as retrograde filling material. An experimental investigation in monkeys. Int J Oral Maxillofac Surg 1987;16: Pissiotis E, Sapounas G, Spangberg LS: Silver glass ionomer cement as a retrograde filling material: a study in vitro. J Endod 1991;17: Beltes P, Koulaouzidou E, Kolokuris I, Kortsaris AH: In vitro evaluation of the cytotoxicity of two glass-ionomer root canal sealers. J Endod 1997;23: Erten Can H, Kayao lu, G., Bala, O., Okur, H: Cam yonomer Esasl ki Kök Kanal Dolgu Pat n n Sitotoksisite ve Genotoksisitesinin n vitro Olarak De erlendirilmes. GÜ Diflhek Fak Derg 2002;19: Schwarze T, Fiedler I, Leyhausen G, Geurtsen W: The cellular compatibility of five endodontic sealers during the setting period. J Endod 2002;28: _yazar hakk nda _yazar hakk nda Doç. Dr. Ayfle Diljin Keçeci Ankara do umlu olan Ayfle Diljin KEÇEC, y llar aras nda Ege Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesinde lisans ve yüksek lisans e itimini tamamlad y llar aras nda Ege Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsüne ba l olarak Difl Hastal klar ve Tedavisi Anabilim dal nda doktora çal flmas n yürüttü y llar aras nda DAAD bursu ile doktora çal flmas n n deneysel aflamas ve klinik çal flmalar için 15 ay süreyle Almanya, J.W. Goethe üniversitesinde bulundu. lgi alanlar endodontik materyaller, a artma ajanlar n n pulpa üzerindeki etkileri, endodontik mikrobiyoloji, sporcularda dental travma, retreatment ve endodontide preklinik e itimi dir. Halen Süleyman Demirel Üniversitesi Endodonti Anabilim Dal Baflkanl n yürütmektedir. Dt. H. Egemen Güldafl 1984 y l nda Sivas da do du. lk ve orta ö renimini Antalya datamamlad y l nda Süleyman Demirel Üniversitesi DiflHekimli i Fakültesi nden mezun olarak ayn y l SDÜ Difl Hekimli i Fakültesi Endodonti Anabilim Dal nda doktora e itimine bafllad. Halen doktora e itimine devam etmektedir. Adres: SDÜ Difl Hekimli i Fakültesi Endodonti AD /Isparta e-posta: egemenguldas@hotmail.com 2_