Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi. The Journal of International Social Research. Cilt: 7 Sayı: 31 Volume: 7 Issue: 31

Transkript

1 VAKA ARATIRMASI: ÖZEL ETM ALANINDA ÇALIAN ÖRETMENLERN SORUNLARI VE HTYAÇLARI A CASE STUDY: THE PROBLEMS AND NEEDS OF TEACHERS WORKING IN THE FIELD OF SPECIAL EDUCATION Yeim GÜLEÇ-ASLAN* Fidan ÖZBEY* Canan SOLA-ÖZGÜÇ* Hande CHAN* Öz Özel eitim alanında çalıan öretmenlerin yaadıkları sorunların çözümü ve ihtiyaçlarının giderilmesi bu öretmenlerin niteliklerini arttırmakta ve sunulan özel eitimin etkililiini salamaktadır. Bu aratırmada özel eitim alanında çalıan öretmenlerin sorunları ve ihtiyaçları bir nitel aratırma yöntemi olan vaka çalımasıyla incelenerek, çözüm önerileri gelitirilmitir. Aratırma, özel eitim alanında çalıan on öretmen ile gerçekletirilmitir. Yarı-yapılandırılmı görümeler, aratırmacı günlükleri, gözlemler ve odak grup görümeleri ile toplanan veriler, tümevarım analizi tekniiyle analiz edilmitir. Bulgular; BEP gelitirme, öretim sunma, öretimi deerlendirme, davranı yönetimi, aile katılımı, öretmen yeterlikleri ve öretmenlerin etkili özel eitim için önerileri temaları altında sunulmutur. Bulgular etkili özel eitim ve nitelikli öretmen konularıyla ilgili alanyazın dorultusunda tartıılmıtır. Anahtar Kelimeler: Öretmen Eitimi, Öretmen Yeterlii, Özel Eitim, Özel Eitim Öretmeni, Vaka Çalıması. Abstract Solutions of the problems which special education teachers face increase the qualifications of them. In this case study, the problems and needs of theteachersworking in the field of special education are described. Research data were collected through a variety of methods including interviews, researcher journals, observations and focus group interview. The data were analyzed via inductive analysis. The finding are interpreted into seven themes as follows: Individualized Education Program (IEP), teaching, evaluation, behavior management, family involvement, teacher efficacy and opinions of the teachers on effective teaching. All findings are discussed in accordance with the literature within the scope of presenting effective special education and qualified special education teachers. Keywords: Case Study, Special Education, Special Education Teacher, Teacher Education, Teacher Efficacy. Sakarya Üniversitesi, Eitim Fakültesi, Özel Eitim Bölümü.

2 640 Giri Geliimsel yetersizlii olan bireylere yönelik hizmetler toplumların gelimilik düzeylerini belirleyen önemli bir etmendir. Bu balamda, bu bireyler ve aileleri için eitsel ve yasal düzenlemeler temel hizmetleri oluturmaktadır. Özellikle bu bireylerin baımsız yaamalarını ve kaynatırma ortamlarında eitim almalarını salayacak erken yalarda balayan eitsel hizmetler önem taımaktadır (Billingsley, 2004; Evans, Williams, King ve Metcalf, 2010; Jameson ve McDonnell, 2007).Nitelikli özel eitim hizmetleri kapsamındaki alanyazında, öretmenlerin nitelikleri ve yeterlikleri üzerinde durulmaktadır. Özel eitim alanında çalıan öretmenlerinin genel öretmenlik ve özel eitim balamında gerekli bilgi, beceri ve tutumlara sahip olmaları özel eitimin çıktılarını olumlu yönde etkilemektedir (Brownell, Sindelar, Bishop, Langley ve Seo, 2002; Özyürek, 2008). Nitelikli özel eitim öretmeni temel olarak; (a) öretim yöntemleri, (b) davranı sorunlarıyla baetme, (c) öretimi planlama ve deerlendirme (c) bireyselletirilmi eitim programı (BEP) hazırlama ve uygulama, (d) aile ve uzmanlarla ibirlii, (e) materyal ve örenme çevresi, (f) yasalar, (g) kiisel ve mesleki geliim alanlarında yeterli olmalıdır (Gebbie, Ceglowski, Taylor ve Miels, 2011; Manning, Bullock ve Gable, 2009; Özyürek, 2008). Özel eitim alanında çalıan öretmenlerin gerek lisans eitimlerinde, gerekse meslee atıldıktan sonra ihtiyaçları dorultusunda, özellikle uygulamalı eitimlerle yetitirilerek niteliklerinin arttırılması gerekmektedir. Özellikle de, özel eitim alanında çalıan öretmenlerin bir kısmının özel eitim alanının dıındaki programlardan mezun oldukları ve kısa süreli eitim programlarıyla yetitirildikleri gerçei göz önüne alındıında, bu konu oldukça önem kazanmaktadır. Türkiye de ve dier ülkelerde özel eitim alanında yetimi elemanların azlıı nedeniyle bu tür alternatif yollar denenmektedir. Ancak, kısa süreli ve özellikle uygulama deneyimine yeterince yer verilmeyen eitimler, eitimin niteliini düürmektedir. Öte yandan, özel eitim alanında yetimi öretmenlerin de nitelikleriyle ilgili sıkıntılar söz konusu olup, bu öretmenlere yönelik çalımalar yapılması alanyazında vurgulanmaktadır. Bu balamda, özel eitim alanında çalıan öretmenlerin niteliklerinin artması için, öretmenlerin sorunlarının ve ihtiyaçlarının saptanıp, bu dorultuda gerekli hizmetlerin sunulması ve önlemlerin alınması önem kazanan bir konu olmutur(boe, Shin ve Cook, 2007; Evans ve di., 2010; Major, 2012; Manning ve di., 2009; Zarafshan, Ahmadi ve Arsalani, 2013). Uluslararası ve ulusal alanyazın incelendiinde, özel eitim öretmenlerinin niteliklerinin artması balamında, özel eitim öretmenlerinin sorunlarının ve ihtiyaçlarının incelendii aratırmalar söz konusudur. George, George, Gersten ve Grosenick (1995) tarafından, özel eitim öretmenleriyle (N=96) gerçekletirilen nicel aratırma, öretmenlerin okul ortamının örgütsel yapısındaki sorunlar nedeniyle meslekten ayrılacaklarına yönelik bulguları içermektedir. Bu sorunlar, yönetim, aile ve genel eitim okullarındaki öretmenlerden alınan destein yetersizlii, BEP yapmak ve evrak ilerinin younluu olarak belirtilmitir. Westling ve Whitten (1996) tarafından yapılan nicel çalımadaki öretmenlerin (N=158) %57 si iine devam etmek isterken, dierleri u anki görevlerini bırakma eilimindedir. Bu eilimin sebepleri, yöneticilerinin saladıı destein eksikliiyle ve evrak ilerinin younluuyla ilikili sorunlar olarak saptanmıtır. Bir baka nicel çalımadaysa, özel eitim alanında çalıan öretmenler (N=2000) nitelikli öretmenlerin öretim yöntemleri, öretim materyalleri, geçi stratejileri,etkili davranı yönetimi, öretimi planlama ve deerlendirme, ibirlii konularında uygulamalı olarak yetitirilmeleri ihtiyacını vurgulamılardır (Manning ve di., 2009). Berry, Petrin, Gravelle ve Farmer (2011) tarafından gerçekletirilen aratırmada, özel eitim öretmenleri (N=203) ve yöneticilerle (N=373) görümeler gerçekletirilmitir. Nicel analiz sonuçları, öretmen ve yöneticilerin; (a) yardımcı eitmen ve ailelerle çalıma, (b) nadir görülen yetersizlik grupları, (c) otizm, bilisel yetersizlik gibi duygusal ve davranısal bozukluklar, (d) sınıf yönetimi, (e) kaynatırma ve (f) program içerii konularında yetersiz olduklarını, sorunlar yaadıklarını ve destee ihtiyaçları olduunu göstermitir. Mehrenberg (2013) ise, özel eitim öretmenlerinin (N=18) profesyonel evrak ilerine (BEP, davranı deitirme planı hazırlama, yıllık amaç belirleme, vb.) yönelik deneyimlerini nitel yöntemle incelemitir. Bulgulara göre, öretmenler bu tür ilere çok fazla zaman ayırdıklarını ve öretim vakitlerini bu tür ilere ayırmanın onları strese soktuunu bildirmektedir. Ayrıca, öretmenler bu ileri nasıl yapmaları gerektiine dair bilgi ve beceri eksiklerini karılayacak eitimlerin olması gerektiini vurgulamılardır. Ulusal alanyazında ise, Baaran (2001), zihinsel, görme ve iitme yetersizlii olan örencilerle çalıan ve farklı eitim geçmii olan özel eitim öretmenleriyle (N=170) bir aratırma gerçekletirmitir. Nicel bulgulara göre, öretmenler çalıma koullarını yetersiz bulmaktadırlar, bir baka deyile, öretmenler sınıf donanımı, okul binaları, eitim programları, yönetmelik ve personel bakımından sorunların olduunu bildirmilerdir. Vuran, Çolak ve Gürgür (2003) tarafından gerçekletirilen nitel aratırmada, bir özel eitim ve rehabilitasyon merkezinde çalıan

3 641 öretmenlerin ve dier çalıanların davranı yönetimi ve beceri öretimi alanlarında sorunlar yaadıkları belirlenmitir ve bu konularda bir hizmet-içi eitim programı sunulmutur. Bulgular, katılımcıların programdan büyük ölçüde yararlanarak, davranı sorunlarıyla ba etme ve öretim sunma bakımından daha nitelikli hale geldiini göstermitir.ayrıca, katılımcılar özel eitim kurumlarında çalıan tüm personelin özel eitim ile ilgili hizmet-içi kurs almalarını ve bu tür kursların uygulamaya dayalı olmasını vurgulamılardır. Dedeolu, Durali ve Tanrıverdi Kı (2004) ise, dört özel eitim öretmen adayı ve üç özel eitim öretmeninin kendi bölümleri, öretmen yetitirme ve eitim fakülteleri ile ilgili ihtiyaçlarını nitel yöntemle incelemilerdir. Bulgular, katılımcıların lisans derslerinde uygulamaya aırlık verilmesini, aldıkları derslerin yeterli olmadıını ve kendilerini gelitirmek için baka derslerin eklenmesi (drama, fizyoterapi, vb.) gerektiini belirttiklerini göstermektedir. Ayrıca, lisans sonrası hizmet-içi eitimlerin yetersiz olduu bulgular arasındadır. Dier bir çalımada, ie yeni balayan Z.E.Ö. mezunu öretmenlerinin karılatıkları sorunları belirlemek amacıyla nitel bir aratırma yürütülmütür. Bulgular, katılımcı öretmenlerin (N=17) katıldıı belli balı sorunlarının; okul personeliyle ve ailelerle ibirlii, davranı sorunlarıyla ba etme ve sınıf kontrolü, öretimi planlama ve yürütme (BEP hazırlama, deerlendirme, vb.), materyal ve bürokrasi alanlarında olduunu göstermitir. Ayrıca, lisans programlarına yeni dersler eklenip, bazı derslerin içeriklerinin yeniden düzenlenmesi, derslerin uygulama aırlıklı yürütülmesi ve staj uygulamasının daha youn olması eklinde öneriler söz konusudur(ergenekon, 2005). Ayhan (2005)tarafından gerçekletirilen nicel çalımada, eitim programları ve öretim anabilim dalı mezunu olup, zihin engelliler öretmenlii yapan öretmenlerin (N=363) sorunları belirlemitir. Bulgulara göre, öretmenler örencilerin olumsuz davranılarıyla ba etmede yeterli olmadıklarını belirtmilerdir. Ayrıca, yeterli ders materyalinin bulunmaması, yardımcı ders kitaplarının olmaması ve öretmenlerin yeterli bilgi ve deneyime sahip olmamaları konularına ilikin öretmen görüleri söz konusudur. Kodal (2006) ise, otizmi olan çocuklarla çalıan özel eitim öretmenlerinin sorunlarını niteliksel olarak incelemitir. Bu dorultuda, Z. E. Ö. mezunu ya da dier bölüm mezunu olup bu alanda yüksek lisans yapmı öretmenler (N=16),davranı yönetimi ve öretim konularında sorunlar yaadıklarını, otizme ilikin bilgi ve becerilerini gelitirmek için eitsel destee ihtiyaçları olduunu bildirmilerdir. Dier bir aratırmanın amacı ise, zihin engelliler sınıf öretmenlerin (N=210) ölçme ve deerlendirme çalımalarındaki ihtiyaçlarını ve sorunlarını niceliksel olarak tespit etmektir. Bulgular, öretmenlerin BEP hazırlarken örencilerin performansını aldıklarını, bu dorultuda örenci için hazırlanan geliim raporlarını incelediklerini ve dorudan gözlem, ölçüt dayanaklı ölçme aracı ve beceri analizi tekniklerini sık kullandıklarını göstermektedir. Öretmenler sınıflarda genellikle tek öretmen bulunması ve sınıfların kalabalık olması nedenleriyle sıkıntı yaadıklarını bildirmilerdir. Ayrıca, deerlendirme teknikleri kullanırken; zaman kısıtlılıını, örencilerin farklı ortamlara genelleme yapamamalarını ve aileyle yeterince ibirlii kurulamamasını sorun olarak belirtmilerdir (Bülbül, 2010). Ergül, Baydık ve Demir (2013) ise özel eitim öretmenlerinin (N=107) ve özel eitim öretmen adaylarının (N= 160) özel eitim öretmenlii lisans programlarına, alan yeterliklerine ve kendi mesleki yeterliliklerine ilikin görülerini tarama modeliyle incelemilerdir. Sonuçlar, özel eitim programı mezunu öretmenlerin hem farklı alan geçmii olan öretmenlere hem de öretmen adaylarına göre lisans eitimlerini ve kendilerini mesleki bilgi ve beceri bakımından daha yeterli algıladıklarını belirtmektedir. Öretmenlerin, akademik becerilerin öretimi, dilkonuma ve otizm alanlarında, öretmen adaylarının ise bu konuların yanı sıra, davranı sorunları ve sınıf yönetimi alanlarında kendilerini yetersiz gördükleri saptanmıtır. Katılımcıların özel eitim öretmenlii lisans programlarında derslerin uygulamalı olmasını önerdikleri ve kendilerini yetersiz buldukları konularda hizmet-içi eitime ihtiyaç duydukları da bulgular arasındadır. Özel eitim alanında çalıan bir okul öncesi öretmeninin özellikle otizm alanında yaadıı sorunları saptamaya ve çözüm önerileri gelitirmeye dayalı bir baka nitel aratırmada da, öretmenin öretim sunma ve davranı deitirme konularında sorunlar yaadıı olduu ortaya konmutur. Öretmene ihtiyacı dorultusunda bir eitim programı hazırlanarak, öretmenin öretim sunma ve davranı sorunlarıyla ba etme bilgi ve becerileri gelitirilmitir (Güleç-Aslan, 2013). Tüm bu bilgiler ııında; (a) nitelikli öretmen yetitirme balamında özel eitim öretmenlerinin sorunlarını özellikle niteliksel bakıla inceleyen sınırlı sayıdaki aratırma bulgusuna katkıda bulunmak,(b) uygulama ortamlarına yönelik öneriler sunmak amaçlarıyla özel eitim alanında çalıan öretmenlerin sorunlarının ve ihtiyaçlarının incelendii bu vaka aratırması gerçekletirilmitir. Bu temel amaç dorultusunda aratırmada u sorulara cevap aranmıtır: (a) özel eitim alanında çalıan öretmenlerin yaadıkları sorunlar nelerdir?, (b) özel eitim alanında çalıan öretmenlerin mesleki yeterlikleri hakkındaki görüleri nelerdir?, (c) özel

4 642 eitim alanında çalıan öretmenlerin eitsel ihtiyaçları nelerdir? Yöntem Bu çalımada; bir durumu, uygulamayı derinlemesine incelemek ve varolan sorunları sistematik olarak ortaya koyup, sorunların çözümüne yönelik öneriler sunmak amaçları için önerilen bir nitel aratırma yöntemi olan vaka (örnek olay/durum) çalıması kullanılmıtır. Bu tür aratırmalarda, temel amaç evrene yönelik genellemeler yapmak deil, varolan duruma ilikin bilgilerin detaylı bir ekilde ortaya konarak, elde edilen niteliksel bilgilerin uygulama ortamları ile sonraki aratırmalara yol göstermesi hedeflenmektedir (Bogdan ve Biklen, 1992; Yıldırım ve imek, 2005; Yin, 2003). Katılımcılar Katılımcılar, aratırmanın yürütüldüü ilde bulunan, geliimsel yetersizlii olan örencilerin devam ettii özel eitim devlet okullarında çalıan 10 gönüllü öretmendir (Tablo 1). Katılımcılar, nitel aratırmalarda önerilen veri toplanma yöntemlerinden amaçlı örnekleme yöntemi dorultusunda belirlenmitir(yıldırım ve imek, 2005). Sekiz öretmen Z.E.Ö. programı mezunu olup, bir tanesi okul öncesi ve bir tanesi sınıf öretmenlii programlarından mezundur. Veri Toplama Süreci Aratırmanın verileri yarı-yapılandırılmı görümeler, aratırmacı günlükleri, gözlemler ve odak grup görümeleri ile Mart 2012 ve Nisan 2013 döneminde toplanmıtır. Görümeler: Aratırmanın temel veri kaynaı görümelerdir. Katılımcı öretmenlerle 10 soru içeren yarı-yapılandırılmı görümeler gerçekletirilmitir. Görüme soruları; aratırmacıların kendi akademik ve otizm uygulama deneyimleri ile alanyazın bilgileri (örnein, Ergenekon 2005) dorultusunda hazırlanmıtır. Görüme formu, özel eitim ve nitel aratırma alanında deneyimli iki uzmanın görüüne bavurularak son haline getirilmitir. Görümeler, Z.E.Ö. programında doktora yapan ve nitel aratırma dersleri alıp, deneyimleri olan ikinci ve üçüncü yazar ile aynı programda doktora yapan ve nitel aratırma dersi alan bir öretim görevlisi tarafından gerçekletirilmitir. Görümelerin ses kayıtları alınmıtır. Aratırmacı Günlükleri: Aratırma ekibinin, aratırmanın gerçekletirildii okullardaki öretmenlerin yeterlikleri ve sunulan eitimler ile ilgili aratırma sürecine ilikin kendi öznel izlenimlerini ve önerilerini yazdıkları günlüklerdir. Gözlemler: Aratırma ekibinin 2012 bahar döneme ilikin aratırma katılımcılarının okullarındaki gözlemlerini yansıtan notlarını içermektedir. Bu notlar aratırmacıların; öretmenlerin yeterliklerine, sorunlarına ve ihtiyaçlarına yönelik gözlemlerini içermektedir. Gözlemler Alan zlenimleri Tutanaına kayıt edilmitir. Odak Grup Görümesi: Aratırmanın ikinci ve üçüncü yazarı tarafından, aratırma katılımcılarının çalıtıkları okullarda staj yapan Z.E.Ö. bölümü son sınıf örencilerinden sekiz ve dokuz kiilik iki odak grup oluturulmutur. Odak grup görümelerinin amaçları dorultusunda, bu görümeler aracılııyla aratırma konusuna ilikin farklı bir bakı açısından, özel eitim öretmenlerinin sorun ve ihtiyaçlarına dair bilgiler alınarak, verilerin zenginletirilmesi hedeflenmitir (Kırcaali-ftar, 2004). Verilerin Analizi Veriler, tümevarım analizi tekniiyle analiz edilmitir. Bu dorultuda, veriler incelenip kategoriler ve temalar oluturulmutur. Temalar birbirleriyle ve alanyazınla ilikili bir ekilde düzenlenip, sistematik bir bütünlükle aratırma sorularını yanıtlayıcı bir ekilde raporlatırılmıtır (Mertler, 2006; Yıldırım ve imek, 2005). Geçerlik ve Güvenirlik Nitel aratırmalar için önerilen geçerlik ve güvenirlik ilkeleri dorultusunda u önlemler alınmıtır (Brantlinger, Jimenez, Klingner, Pugach ve Richardson, 2005: (a) veri toplama süreci balamında yöntem çeitlemesi yapılmıtır, (b) veri toplama araçları hazırlanırken iki özel eitim alan uzmanının görüü alınmıtır, (c) aratırma katılımcılarının kimlikleri gizli tutulmutur, (d) aratırma sürecinin ve bulgularının genellenebilirlii için aratırma detaylı yazılmıtır, (e) verilerin kodlanması ve temalandırılması sürecinde, verilerin kendi içinde ve alanyazınla tutarlılıı salanmıtır. Bu dorultuda; görüme kodlama anahtarındaki kategorilerin tutarlılıı için birinci ve üçüncü yazar tarafından niteliksel tutarlılık çalıması gerçekletirilmitir. Ayrıca, kategorilerin ve temaların birbirleriyle ve verilerle uyumu bir özel eitim alan uzmanının incelemesiyle gerçekletirilmitir. Bunların dıında, niceliksel güvenirlik analizi gerçekletirilmitir. Bu dorultuda, görüülen tüm öretmenler için birinci yazar ve üçüncü yazar, birbirlerinden baımsız olarak, görüme kodlama anahtarındaki her bir sorunun cevabını içeren uygun kategoriyi iaretlemilerdir. Her iki uzmanın doldurduu formdaki her bir sorunun nicel tutarlılıı gözlemcilerarası güvenirlik formülüyle (Görü Birlii/Görü Birlii +Görü Ayrılıı x 100) (Tekin ve

5 Kircaali-ftar, 2001) ortalama % 90, (ranj = % 80 - %100) olarak hesaplanmıtır. Katılımcı Cinsiyet Ya Tablo 1: Katılımcıların Özellikleri Mezuniy et Yılı Çalıtıı Okul Türü 1 E Özel Eitim Mesleki Eitim Merkezi 2 K Özel Eitim Mesleki Eitim Merkezi 3 K Özel Eitim Mesleki Eitim Merkezi 4 K Özel Eitim Anaokulu 5 K Eitim Uygulama Okulu ve Eitim Merkezi 6 K Özel Eitim Anaokulu 7 K Eitim Uygulama Okulu ve Eitim Merkezi 8 K Öze Eitim Uygulama Merkezi 9 K Özel Eitim Uygulama Merkezi 10 E Eitim Uygulama Okulu ve Eitim Merkezi Bulgular Örenci Sayısı Verilerin analizi sonucunda, u yedi ana tema elde edilmitir: BEP gelitirme, öretim sunma, öretimi deerlendirme, davranı yönetimi, aile katılımı, öretmen yeterlikleri ve öretmenlerin etkili özel eitim için önerileri. lerleyen bölümde, temalar çerçevesinde aratırmanın bulguları sunulmutur. BEP Gelitirme Bulgular, öretmenlerin BEP gelitirmek için öncelikle örencilerinin performans düzeyini belirlediklerini göstermektedir. Örnein, Ali öretmen ilk yapılması gereken udur. Çocuu tanımamız gerekiyor. Çocuun performansını alacaız. Çocuk neleri yapabilmektedir, neleri yapamıyor, Hülya öretmen ise bunu hazırlarken çocukların ilevde bulunma düzeylerini belirledik ifadelerini kullanmıtır. Bu dorultuda, örencinin performansını, bir baka deyile performans düzeyini belirlemek için u yöntemlerin kullanıldıı göze çarpmaktadır: (a) kaba deerlendirme formları kullanmak (n=9), (b) resmi belgeleri incelemek (n=1), (c) okulda örenciyle birlikte vakit geçirip, gözlem yapmak (n=3), (d) aileyle görümek (n=4), (e) örenciye ilikin video kayıtlarını izlemek (n=1), hazır program kitaplarından amaç saptamak (n=2). Bu konuya ilikin görüme verilerden bazı örnekler öyledir: çocuun okula kayıt bilgileri, Rehberlik Aratırma Merkezinin vermi olduu bilgiler var, doktorların raporları var, bunlara bakıyoruz, daha sonra aile ile görüüyorum (Ahsen öretmen), önce kaba deerlendirmelerini alıyoruz alanlarda. Düzeyine göre performansını belirliyoruz, yapamadıklarını amaç olarak alıyoruz (Sevim öretmen), öncelikle ortak ilgi kurmak için bir süre vakit geçiriyoruz çocukla birbirimize alımak, onu tanımak sürecidir. Ailelerden de destek aldık evde neler yapıyor. Bazen video çekimleri istedik (nci öretmen), otistik çocuklar için eitim programımız var. O bize kılavuz oluyor. lköretim programından da yararlanıyoruz (Aysel öretmen). Katılımcılar, örencinin performansını yani yapabildiklerini ve yapamadıklarını belirledikten sonra, aylık, altı aylık ya da bir yıllık BEP planına amaçları yerletirerek BEP oluturduklarını ifade etmilerdir (n=4) ( aynı zamanda BEP imizi aylık olarak hazırladık. O ay alacaımız hedeflerimizi, amaçlarımızı ekledik. Daha sonra her ay bu çalımalarımızı gerçekletirdik (Hülya öretmen).bir öretmen ise haftalık veya günlük planlar yaparak BEP i uyguladıından ve örencilerinin geliimini takip ederek gerektiinde amaçlarda deiiklikler yaptıından bahsetmitir bunu aylara haftalara bölere kplan yapıyoruz. Yıllık planım böyle ortaya çıkıyor. Sonra haftalık planlar yapmaya balıyoruz. Çocuk takip ediliyor ve planda deiiklik yapılabiliyor (Hale öretmen). Veriler, öretmenlerin BEP gelitirirken bazı sorunlar yaadıklarını ve bazı öretmenlerin bu sorunlarla baa çıkmak için çeitli çözüm stratejileri gelitirdiklerini göstermektedir (Tablo 2).Bu sorunlara ve çözümlere ilikin bazı örnekler ilerleyen satırlarda sunulmutur. Ali öretmen çocuklarla alakalı zor durumlarla karılaabiliyoruz mesela plana göre diyorsunuz ki bir ay u amacı alırım, bir aydan sonra bu amaca geçerim diyorsunuz. Bir ayda öretmeyi düündüünüz amacı iki ayda da öretebiliyorsunuz üç ayda da. Bu tür sürelerle alakalı sorunlarımız oluyor genellikle. En belirgin problem zaman problemi. Bununla ilgili olarak bu süreyi uzatıyoruz ifadeleriyle yaadıı sorunu ve çözümünü belirtmitir.

6 Ahsen öretmen ise bu çocukları zaten okuldan önce tanımı ansımız yok. Okullar açıldıında biz bu çocuklarla karılaıyoruz, genelde sınıfta tanııyoruz çocuklarla. Daha önce dıarıda herhangi bir ortamda tanımıyoruz. Gözlem çok önemli Keke çocuun mahallede yaadıı yeri, kiminle yaıyor, akrabaları, vesaire onları da bilebilsek. BEP lerini buna göre hazırlasak sözleriyle çocukları okul dıı ortamlarda gözleyememeleriyle ilgili sorunu dile getirmitir. Sevim öretmen ise kendisiyle görüme sırasında karılatıımız problem sınıfın çok karıık olması. Örnein benim sınıfım 8 kiilik, çok farklı performanslar var. Tuvaletini altına kaçıran örencim var, okuma yazmaya geçebilecek örencim var, otizmli örencimde var. Çok farklı bir kaba deerlendirme performans alımı ortaya çıkıyor ifadeleriyle sınıfındaki örencilerin tanı ve performaslarının birbirlerinden çok farklı olmasının BEP hazırlama ve uygulama süreci için sorun olduunu belirtmitir. Ayrıca, çeitli nedenlerden (örenci devamsızlıı, salık sorunları, BEP hazırlama süresinin kısa olması, vb.) performansı net olarak belirleyememe eklindeki sorunlara ve çözüm stratejilerine ilikin bir örnek ifade olarak bu amaçları belirlemek biraz zaman alıyor ancak kısa bir sürede BEP oluturmamız gerekiyor. BEP in uygulanma sürecinde de sıkıntılar yaadık. Çünkü çocuk ilk bata sizi yeni tanıdıı için bazen performansını göstermiyor. Daha sonra bakıyorsunuz aslında bu beceriyi gerçekletiriyormu ama size göstermemi. Bunun için BEP e daha fazla amaç aldım, evinde gözlemlemek her zaman daha iyi. O yüzden ben video çekimi ile aileden dönüt istedim amaçları belirlerken ama yine de problemlerle karılaıyorsunuz eklinde nci öretmen in ifadeleri göze çarpmaktadır. Aynı ekilde Hülya öretmen de benzer sıkıntıyı u ifadelerle dile getirmitir: deerlendirme süremiz çok kısaydı. Çok fazla örenci olduu için. 21 örenciye BEP hazırlamak çok uzun bir zaman, yani bunu tam anlamıyla yapabiliyorsanız çok ciddi bir zamanınızı alıyor. Problemlerle baa çıkmada en büyük destekçimiz arkadalarımız. Birbirimizle yardımlama oluyor, BEP hazırlanırken mutlaka ekibin çok iyi olması gerekiyor. Problemi öyle çözebildik, iyi bir ekip kurarak. Zeynep öretmen ise örencilerinin performansını belirledikten sonra kendi sınıfına uygun olmadıını saptayıp, yeniden deerlendirme yapılması için RAM a gönderdiini belirtmitir. Aysel öretmen program kitaplarıyla ilgili sorunu öyle bildirmitir: Tam bir program kitabının olmaması sıkıntı aslında. Net bir programımız olduunda. Din Kültür Eitimi için ders konulmu ama amaç yok. Otistik bir çocua yönelik bir ders midir bu? Öncelikle bunları hazırlayan kiilerin ben otistik çocuklarla çalımasını isterim. Çünkü otistik çocuklarınki çok farklı. O nedenle örenciler, otistik çocuklar baz alınarak hazırlansa daha iyi olacak. Hale öretmen ise BEP hazırlama sürecinde, örencinin durumuna ilikin olarak fizyoterapist, psikolog gibi dier uzmanlarla ekip çalımasının gerekliliini 644 vurgulamıtır. Aratırmacı günlüklerinde de BEP gelitirme konusunda çeitli sorunların yaandıı göze çarpmaktadır. Örnein, etkileim ünitesinin yalnızca bir basamaı çalııldı ve doru uygulandı fakat fark ettiim bir eksiklik u idi: Öretmen sekiz örencinin tamamı ile bir sayısının öretimini yaptı. Oysa, özel gereksinimli örencilerin hiçbirinin var olan performans düzeyi bir dieri ile aynı deildir, bireysel farklılıklar vardır. Hiç biri için aynı uzun dönemli amacı yazamayız ilkesini göz önüne aldıımızda bu, doru bir yaklaım deildir. Nitekim teneffüste örencilerden birine birkaç sayı gösterip bu sayıları söylemesini istediimde, birden büyük sayıları okuyabildiini gördüm. Bu durum örencilerin var olan performanslarına ilikin hedef davranıların belirlenmesinde sorun yaandıını düündürdü (Aratırmacı günlüü-5), özellikle dikkatimi çeken, öretmenlerin örencileri tanımak için kullandıkları tekniklerin yetersiz oluu idi. Öretmenler yalnızca gözlem yöntemini kullandıkları, ölçüt baımlı ölçü araçlarını kullanmaya gerek olmadıını ifade etmilerdir. Bu beni aırttı ve üzdü. Deerlendirme tekniklerinin üniversitelerde çok daha teferruatlı anlatılması gereinin önemini anlamı bulunuyorum (Aratırmacı günlüü-6), öretmenlerin kısıtlı süreleri olduunu, bu nedenle sadece okulda deerlendirebildiklerini gözledim (Alan izlenimleri tutanaı-2), BEP lerin ekip tarafından deil, bireysel olarak hazırlandıını gördüm. (Alan izlenimleri tutanaı-1). Tablo 2: Öretmenlerin BEP Sürecindeki Sorunları ve Gelitirdikleri Çözüm Stratejileri Sorunlar Hedeflenen amacın edinimi için belirlenen sürenin kısa 1 gelmesi Performans düzeyini belirlemek için örenciyi okul dıı 1 ortamlarda gözleyememe Okullarda BEP ekibi olmaması 1 Sınıflardaki örencilerin tanılarının ve performanslarının çok 2 farklı olması Çeitli nedenlerden (örenci devamsızlıı, salık sorunları, 4 BEP hazırlama süresinin kısa olması kısa olması, vb.) performansı net olarak belirleyememe Ailenin süreçte yer almaması 1 Sınıfların kalabalık olması 1 Özellikle bazı dersler için amaç ve davranıları belirten bir 1 program kitabının olmaması ya da var olan program kitaplarının içeriklerinin sınırlı olması Çözüm Stratejileri Hedeflenen amacın edinimi için belirlenen sürenin uzatılması 1 Aileden çocua ilikin video kayıtlarının istenmesi 1 Kalabalık sınıflarda BEP hazırlamak için dier 1 öretmenlerden yardım istenmesi Örencinin devamsızlıının nedenini aratırılması 1 Performansları sınıfa uygun olmayan örenciler için Rehberlik 1 ve Aratırma Merkezi nden (RAM) yeniden deerlendirme ve yerletirme istenmesi N

7 Bu verileri destekleyici ekilde, odak grup görümelerinde de öretmenlerin BEP hazırlarken zaman kısıtlılıı, sınıfların kalabalık olması ve sınıflardaki örencilerin performanslarının birbirlerinden çok farklı olması, BEP hedeflerinin örenciye uygun olmaması ve/veya hedeflerin sadece belirli beceri alanlarına yönelik olması konularına ilikin sorunlar yaadıkları vurgulanmıtır. Örnein Deniz gözledii öretmenlerden birisinin sınıfındaki her örenciye ayrı ayrı BEP hazırlamadıını, örencileri seviyelerine göre iki gruba ayırarak iki BEP hazırlayıp uyguladıını belirtmitir ve örencileri ayırmı, üçüne birini üçüne birini uyguluyor. Benim çok garibime gitti. Öretmen saatim yetersiz, herkese özel yapamam dedi eklinde durumu belirtmitir. Levent ve Mine ise 10 tane örenci var, hepsinin düzeyleri farklı. ki öretmenin yetimesi imkansız, bu çocukların performansları aynı olmuyor, özellikle bir örenci var mesela dier çocuklar belki daha ileri seviyeye gidecek ama öretmen onunla uratıı için dierlerine zaman ayıramıyor ifadeleriyle sınıfların kalabalık olması ve örenci performanslarının farklılıı nedeniyle BEP hazırlama ve uygulamada sorunlar olduunu belirtmilerdir. Öner, pek, Emel, Berrin ve Levent ise, BEP de yazılan hedefler ile uygulamada çalıılan hedefler arasındaki tutarsızlıa dikkati çekmilerdir. Ayrıca, pek ve Naci özbakım becerilerinin öretimini görmedim, hep akademik çalıılıyor. Sosyal beceri yok gibi ifadelerle BEP hedeflerinin sadece belirli alanlara yönelik olduunu belirtmilerdir. Öretim Sunma Öretim sunma teması, kullanılan öretim yöntemleri ve öretim materyalleri olarak iki alt-temaya ayrılarak incelenmitir. Öretmenler özel gereksinimli örencilerine akademik ve/veya akademik olmayan beceri alanlarında nasıl öretim sunduklarını öyle belirtmilerdir: (a) konuları basitten zora öretmek (n=2). Ahsen öretmen çocukların seviyelerine göre 50 kelimelik basit örendii kelimelerden balayarak, sonra 100 kelimeye çıkartıyorum. Önce 50 kelime, sonra 100 kelime, sonra 150 kelime onları arttırarak gidiyoruz, Ali öretmen ise daha çok basitten zora doru gidiyoruz eklinde ifadelerle bu konudaki fikirlerini belirtmilerdir, (b) örencilerinin özelliine ve/veya öretilen beceriye göre çeitli öretim yöntemleri (dorudan öretim, model olma, yanlısız öretim, vb.) kullanmak (n=10). Bu duruma ilikin bazı örnek ifadeler ilerleyen satırlarda verilmitir. Akademik ve akademik olmayan beceri alanlarında öretim yaparken birçok öretim yöntemi ve ipucu süreci kullanıyoruz. Beceri öretimlerinde ileri zincirleme yöntemini kullanıyoruz. Daha çok dediim gibi e zamanlı ve ipucunun sistematik geri çekimi iimizi gayet iyi 645 görüyor, yanlısız öretim yöntemlerini, ezamanlı, sabit zamanlı onu kullanıyoruz ama onun dıında genelde fırsat öretiminden çok yararlanıyorum. Öretim yöntemimi örencime göre belirliyorum, yine ana etken örenciyi çok iyi tanımamız lazım. Her örencinin kendi özelliklerine göre yöntem kullanabiliyoruz. Bir örencide uyguladıımız teknik dier örencide baarılı olmayabiliyor. Her örencinin özelliine göre uygulamalar yapmaya çalııyoruz (nci öretmen, Nil öretmen, Aysel öretmen),(c) oyun ve drama unsurlarından faydalanmak (n=3). Bir sürü sınıf oyunları var. Oyunlardan çok fazla faydalanıyorum, oyunu ve dramayı çok fazla kullandık (Ahsen, Nil ve Hülya öretmen),(d) resimli kartlar gibi çeitli görsel unsurları kullanmak (n=1). Resimleyerek, resimli kartlarımız var, onları kullanıyoruz. Fotoraflardan yararlandık (Ahsen Öretmen), (e) hazır program kitaplarından (Milli Eitim Bakanlıı (MEB), OÇDEP (Otistik Çocuklar çin Davranısal Eitim Programı), vb.) faydalanmak (n=2). Otizmli bir örencim var, ona OÇDEP çalııyoruz, program kitabımız. Türkçe dersi, matematik dersi, beden eitimi dersi eklinde, hangi örenciyle hangi dersleri çalıacaksam buradan yararlanıyorum, kitabın söyledii yöntemi kullandıım oluyor (Nil öretmen, Hale öretmen), (f) genelleme ve kalıcılık çalımalarına aırlık vermek (n=1). Biz mümkün oldukça genellemeleri de yapmaya çalııyoruz, farklı ortamlarda, aynı okul içerisinde farklı sınıflarda, farklı öretmenlerle de öretim yapmaya, genelleme ve süreklilii salamaya çalııyoruz (nci öretmen). Öretmenler öretim sunarken yaadıkları sorunları ise; fiziksel imkansızlıklar (n=3), örencilerin çeitli salık ve davranı sorunları (n= 2), örenciyle geçirilen öretim süresinin kısıtlılıı (örnein, örenciyle haftada sadece bir kez çalıabilme) (n= 1), uygulanan yöntemin ie yaramaması (n=1), sınıfta performansları birbirinden oldukça farklı örencilerin olması (n=1) ve uygulama deneyiminin eksik olması (n=1) olarak bildirmilerdir. Bir öretmen ise herhangi bir sorun yaamadıını vurgulamıtır. Öretmenler fiziksel imkansızlıkları kendi çabalarıyla amaya çalıtıklarını ifade etmilerdir. Ayrıca; ailelerin evde çocuklarıyla çalımalarını salayarak, örencilerinin sorunlarını çözmeye çalıarak, etkili olmayan öretim yöntemini deitirerek, performansları birbirinden farklı çocuklarla bire-bir çalıarak sorunları amaya çalıtıklarını belirtmilerdir. Bu bulgulara ilikin bazı örnek ifadeler öyledir: Ahsen öretmen halen teori ile uraıyoruz, çocuun be duyusuna hitap etmeye çok ihtiyacımız var. Koklasın, dokunsun, iitsin, görsün. Ama maalesef fiziksel imkansızlıklar var. Hatta ve hatta okullar böyle düzenlenmemi. Hiç yok yani birkaç legoyla, birkaç oyuncakla olacak iler deil. O yüzden yaparak yaayarak öretmek çok önemli. Maketlerimiz olsun isterim. Basit deneyleri yapmak

8 isterim, Sevim Öretmen olmuyorsa tekniini deitiriyorsun örenciye göre. O yöntem tutmuyorsa anında deitirebiliyorsun, Osman öretmen mesela bizlerin uygulamadaki eksiklii ya da bizler örenciye ne vermek istediimizi tam anlamıyla bilemediimizde sıkıntı yaıyoruz yoksa yöntemden kaynaklanmıyor, Nil öretmen öretirken, birden kısa süreli nöbetler geçirebiliyor. Genelde ara veriyorum böyle olduunda. Odak grup görümelerinde de öretmenlerin özellikle öretim yöntemlerini uygulama ve sınıf mevcutlarıyla örenci performanslarının farklılıı konularında sıkıntı yaadıkları, teoride gördüümüz eyler pratikte ie yaramıyor, sistematik öretim yok (Halil), sürekli dorudan öretim kullanılıyor (Gül), örencilerin özür türleri çok farklı, bir örenciyle bir öretmenin ilgilenmesi gerekiyor ki sınıfın düzeni bozulmasın. Bu sefer öretmen dierlerine yetiemiyor (Tan) gibi ifadelerle dile getirilmitir. Öretmenler etkili özel eitim için önemli bir unsur olan materyal kullanımı konusunda da fikirlerini belirtmilerdir. Bulgular, öretmenlerin öretim sunarken çeitli öretim materyalleri kullandıklarını, materyallerle ilikili çeitli sorunlar yaadıklarını ve bazı öretmenlerin bu sorunlarla baa çıkmak için çeitli çözüm stratejileri gelitirdiklerini göstermektedir (Tablo 3). Tablo 3: Öretim Materyalleri Kullanılan Öretim Materyalleri Teknolojik materyaller (bilgisayar, akıllı tahta, vb.) 7 Teknolojik olmayan hazır eitim-öretim materyalleri (kitap, 9 tahta, hazır resimli eitim kartları, vb.) Hazır teknolojik olmayan çeitli materyallerden gelitirilen 7 eitim-öretim materyalleri (makarnaların öretim amaçlı kullanımı, vb) Sorunlar Teknolojik materyallerin az olması ya da hiç olmaması 8 Teknolojik sınıf sayısının yetersiz olması 1 Teknolojik olmayan hazır eitim-öretim materyalleri (kaynak 4 kitap, vb.) az olması ya da hiç olmaması Öretim materyallerinin örenciler için uygun olmaması 4 Öretim materyallerinin parçalarının eksik olması 1 Örencilerin öretim materyallerini amaç dıı kullanmaları 1 (ısırmaları, vb.) Öretim materyallerinin maliyetinin fazla olması 2 Materyalleri hazırlamak için yeterli zaman olmaması 2 Çözüm Stratejileri Öretmenlerinin kendilerinin ve/veya ailelerinin materyalleri 6 kendi imkanlarıyla yapmaları ya da edinmeleri Materyalleri amaç dıı kullanan örencilere davranı 1 problemleriyle ba etme yöntemlerinin uygulanması Materyallerde bir takım uyarlamalar yapılarak materyalin 1 çocua uygun hale getirilmesi Stajyer örenciler tarafından materyal getirilmesi 1 N 646 Öretmenlerin kullandıkları materyaller, yaadıkları sorunlar ve gelitirdikleri çözüm önerilerine ilikin birbirine benzeyen ifadelerinden bazı örnekler aaıda verilmitir: Akademik dersler esnasında kullandıım materyal daha çok bilgisayar. Çünkü bilgisayarda hem ses hem görsellik var. Çaın aracı olduu için çocukların çok fazla sevdii bir cihaz kendi gelitirdiim materyaller var. Mesela yön materyali yaptım... Güne ile Ay tutulması materyali yaptım (Ali öretmen), bilgisayarımız olsun, bir projeksiyonumuz olsun çok isterdim ama Resimli kartlardan, çeitli hikayelerden konuyla ilgili görsel bulabildiimiz her eyden faydalanıyoruz. Teknoloji hariç. Hiç yok, sıfır sıfır. Laptopu getiriyorum, zaten kendimin. Ama o kadar küçük kalıyor ki. Hepsi baına doluuyor. Verimsiz oluyor yani Çocuklar parayı aktif kullanmalılar. Ama bakkal yapacak yerim yok alıveri öreteceiz yerim yok. Ben yaparak yaayarak öretmeliyim. Hiç unutulmayacak bir daha. Ama teoride unutacaklar (Ahsen öretmen), materyal kullanımında çocuklar materyalleri anlamadıkları için azına alabiliyorlar. Arabanın tekerleini azına alıyor, ısırmaya çalııyor (Nil öretmen), materyal hazırlamada ücrette giriyor iin içine, çok fazla maliyetli bir ey hazırlayamıyorsunuz. Evimizde bulduumuz eyalarla bir eyler hazırlamaya çalııyoruz. Bu da materyalin kalitesini düürüyor. Bizde çok kaliteli materyallere ihtiyaç var çünkü çocuk onu yiyebilir, ısırabilir. Bu sıkıntıları yaıyoruz (Hülya öretmen), materyali hazır alsanız bile bazen o çocua uymuyor. Çocua uygun deilse ona uygun hale getirmeye çalııyorsunuz, uyarlamalarla deitiriyorsunuz (nci öretmen), üniversitede kendimiz yapıyorduk ama çok youn bir çalıma temposu olduu için imdi vakit ayıramıyorsunuz. Stajerlerimiz getiriyorlar (Zeynep öretmen).aratırmacı gözlemlerinde de, öretmenlerin en çok sıkıntı yaadıı nokta fiziksel koulların yetersizlii (Alan izlenimleri tutanaı-2), öretmenler daha fazla materyale ihtiyaç duyuyorlar. Teknolojik materyallerin sayısı sınırlı (Alan izlenimleri tutanaı-1). Odak grup görümelerine katılan örencilerde gözlemlerinde öretmenlerin materyal ve okulların fiziki koulları konularında problemler yaadıklarını saptamılardır. Bu konulara ilikin örnek bazı ifadeler öyledir: Bu senenin baında benim staj yaptıım sınıfa materyaller geldi. Biz sevinerek açtık Hiç çocuklara uygun deildi. Kimse bilmiyor senin çocuunun ihtiyacının ne olduunu. Bence öretmenin kendi alıp, faturalandırarak geri bildirmesi çok daha güzel gibi (Emel), öretmen sayısıyla birlikte neredeyse 12 kii oluyoruz, daracık bir alan. Çocukların mesela enerjilerini atabilecekleri bir alan olmalı, hava yamurlu olduu zaman çocuklar koridorda geziyor. Bir oyun odası olsa elenseler oynasalar, bir projeksiyon olsa, çocuklara bazen animasyon izletme anlamında bilgisayar getirmek zorunda kalıyor hoca (Mine), örencilerin istedii zaman dıarı çıkabilecek ekilde bir okul. Kapıda nöbetçi

9 647 örenci var ama dier taraftada çıkı var. Mesela geçenlerde çocuun biri almı çantasını gitmi (Ahmet). Öretimi Deerlendirme Katılımcı öretmenlerden dokuzu öretim sonrasında, örencinin ilerleyip ilerlemediini, bir baka deyile sundukları öretimi çeitli yöntemlerle deerlendirdiklerini belirtmilerdir. Bu yöntemler; sınavlar, ödevler, soru-cevaplar, sözlü, gözlem, videokayıtları incelemek, geliim envanteri ve ölçüt baımlı ölçü aracı olarak sıralanmıtır. Örnein Ali öretmen ben yazılı sınav yapıyorum veya çocuklara sınıf içerisinde fotokopilerle ödev veriyorum veya ölçüt baımlı bir test hazırlarsınız, ödevler verebilirsiniz. Gözlem yapıyoruz ifadeleriyle kullandıı deerlendirme yöntemleri hakkında bilgi vermitir. nci öretmen ise örencilerimizin amaçları gerçekletirip gerçekletirmediini öncesinde aldıımız performans kayıt tablolarını tekrar ederek, o tablolara iaretlemeleri yaparak çocuun beceriyi gerçekletirip gerçekletirmediini görüyoruz. Beceri analizlerini kullanıyoruz, video çekimleri alıyoruz, ilerlemeleri o ekilde gözlemliyoruz cümleleriyle örencilerindeki deiimleri nasıl belirlediini anlatmıtır. Bir öretmen (Aysel öretmen) ise haftalık planlarının arkasında bulunan BÖP deerlendirmelerini kullandıını belirtmitir. Yedi öretmen deerlendirme sürecinde örenciyle ilikili bazı problemler yaadıklarını belirtmilerdir. Bu problemler, örencinin hastalık gibi nedenlerden dolayı deerlendirme için uygun olmaması, örencinin deerlendirme sürecinde yönergeleri almaması, video-kayıt yapıldıında örencinin farklı davranması, genelleme ve kalıcılıkla ilikili problemlerin görülmesi ve örencinin deiken performans göstermesi olarak görülmektedir: Problemler, kamerayı örencimiz görmeden sabitlersek bir yere sorun yok, kamera fark edilirse bazen farklı davranılar sergileyebiliyorlar. Onun haricinde tekrar performans alımlarında bazen çocuun performansı uygun olmuyor o gün o beceriyi gerçekletirmeye. Farklı bir güne bırakıyoruz (nci öretmen). Üç öretmen ise örenci sayısının çok fazla olmasının deerlendirme süreci için problem olduunu belirtmitir. Davranı Yönetimi Aratırmanın bulguları, öretmenlerin örencileriyle çalıırken çeitli davranı sorunlarıyla karılatıını ve bu sorunlarla baa çıkmak için çeitli çözüm stratejileri gelitirdiklerini göstermektedir (Tablo 4). Tablo 4 degörülen sorunlar ve çözüm stratejilerine öretmenlerin görülerinden örneklere bakıldıında, Ali öretmen kendine ve etrafına zarar verici nitelikteki davranı sorunlarını ve bu sorunlara nasıl çözüm bulduunu öyle ifade etmitir: sınıfımda bir örencim var. Bu kızın sürekli arkadaına vurma davranıı var. Bu tür sorunlar olduun zamanlar ilk bata görmezlikten gelirim çünkü dikkat çekmek istiyor. O yokmu gibi, bu hareketi yapmıyormu gibi davranırım. Bu davranı devam ederse, sınıfa ödül vereceim, ödülü bundan yoksun tutarım. Sen ders esnasında arkadaına vurdun bu yüzden sana ödül yok. Bu davranıın en bata neden çıktıını bilmemiz gerekiyor. lk bata bunu bulacaız, sonra görmezden geliriz. Örenci devam ediyorsa ödülünü keseriz, ceza veririz. Ceza nedir? Sınıfta köede ayakta bekleme, öle yemeine be dakika geç gitme cezası. Ahsen öretmen ise cinsel problemlere, bu problemleri çözmedeki güçlüklerine ve sınıf kontrolünün önemine öyle deinmitir: Sınıf kontrolü açısından hiçbir sıkıntı yaamıyorum. Ama örencilerin bireysel olarak her birinin problem davranıı var. Ergen döneme geldiklerinde çok büyük sıkıntılar var. Ailelere, çocuklara cinsel eitim verilmesi gerekiyor. Dorusu ben çok yetersiz kaldıımı hissediyorum. u an pek çok örencim 14 yaındalar ve ergen oldular. aka yapıyoruz diye birbirlere dokunmalar, hoa gitmeyen el akaları var ileri boyutta. Yapılan davranıın nedenini, sonucunu, neden doru olmadıını, bir hikayeden yola çıkarak anlatıyorum. Sonra neden yapılmaması gerektiini anlıyorlar. Ama bunun kontrolü sıkıntılı bir ey. Sevim öretmen ise, örnein arkadaının nefes alamayacak ekilde azını burnunu kapatıyor, onun dıında sınıfta gezinen vb. ama bunları sene baından beri bayaı hallettik. Zaten sürekli her eyde pekitireç uyguluyorum ya da ceza ilemi uyguluyorum. kisini bir arada yani yaptıklarında pekitireç, yapmadıklarında ceza uyguluyorum cümleleriyle görülerini belirtmitir. Zeynep öretmen ise örencilerindeki problem davranılarla ba etmek için kendisinin yöntemler gelitirdiini bahsetmitir ve bu durumu u cümlelerle ifade etmitir: Üniversitede örendiklerimizin bir kısmı gerçekten yalan oluyor. Kendi yönteminizi kendiniz buluyorsunuz. Mesela davranı problemi atma, nesneleri fırlatma olan örencimle ben mesela kalemi yere mi attı? Bütün kalemleri yere döküp hepsini toplatarak,bıktırma yöntemini kullanarak vazgeçirdim.u an gerçekten vazgeçti.gözüm üzerinde dediin zaman yapmıyor. O baırma huyu olan çocukla çok tasvip edilebilir mi bilmiyorum ama o baırdıında ben daha çok baırıyorum. Bu durumda dikkati daılıyor, bana yöneliyor. stedii yapılmadıında alama huyu olanda, ne kadar alayabiliyorsa alasın. Çünkü bakıyor, bir zaman sonra ne kadar alıyorsam alayayım çözümü yok bunun. Susuyor ister istemez. Hale öretmen ise kendini uyarıcı davranılara ilikin bilgiler vermitir: Nesneyi döndürme, konumadıı halde sadece kendisine ait çıkardıı sesler, hayvan sesi olabiliyor ya da hiçbir anlama gelmeyen sesler olabiliyor. Kurbaa sesi çıkartan biri var. Nasıl söndürüyoruz, önce otistik çocukla iletiim kurmalısınız, yoksa hiçbir eyi baaramazsınız. Örnein; çocuk sürekli kurbaa sesi çıkarıyordu. Eitim öretimi en çok sekteye uratan sorundu. Bir etkinlik

10 yaparken be dakika yapmayacaksın diyerek, çalımanın sonuna sürekli ödül koydum sevdii eyleri. Artık derste, çalıma sırasında yapmıyor. Bo kaldıı zamanlar veya daha serbest faaliyetlerde kullanmaya baladı. Tablo 4: Öretmenlerin Karılatıkları Davranı Sorunları ve Gelitirdikleri Çözüm Stratejileri Sorunlar Kendine ve etrafına fiziksel olarak zarar verici nitelikteki 5 davranı sorunları (vurma, saç çekme, vb.) Cinsel problemler 1 Öretim ve/veya toplumsal yaantı sürecine zarar verici 9 nitelikteki davranı sorunları (sınıfta gezinme, alama, ödev yapmama, sorumluluk almama, vb.) Kendini uyarıcı davranılar (ıslık çalma, dolabın kapalı rafına 2 girme, nesne döndürme, vb.) Çözüm Stratejileri Çocuun özelliine, davranıına ve davranıının nedenine 9 göre davranı deitirme yöntemi (görmezden gelme, ceza, çevresel uyaranları deitirme, sınıf kontrolü, pekitirme) seçip, uygulama Davranı sorunu oluunca, derse veya etkinlie ara verme ya 3 da baka bir etkinlie geçme Kendi yöntemlerini uygulama 1 Öretmenler davranı yönetimi için kullandıkları çözüm stratejilerinin etkililiine yönelik görülerde de bulunmulardır. Dört öretmen kullandıkları çözüm stratejilerinin davranı problemlerinde ie yaradıını, altı öretmen ise bazen ie yararken bazen yaramadıını belirtmitir. Örnein, Ali öretmen öretmenin kullanacaı yöntemler vardır. Baarılı olduumuzda oluyor olmadıımızda oluyor, Nil öretmen sistematik yaparsak çounlukla ie yarıyor pekitirmeler ya da görmezden gelmeler,hülya öretmen imdi eitimlerin sonunda baktıımız zaman çocukta ilk bataki alama problemleri bitti. Yerinde oturma ve dikkatini yönlendirme süresi arttı ama her çocukta olmadı. Ayrıca, aile katılımı temasında da vurgulanacaı üzere, öretmenlerin altısı problem davranıların çözümünde aile ibirliinin önemini vurgulamı ancak davranı problemlerinin çözümünde aile ile pek de ibirlii yapamadıklarını, dolayısıyla davranı problemlerinin ya çözülemediini ya da okulda çözülse bile evde devam ettiini vurgulamılardır. Aratırmacı günlüklerinde ve odak grup görümelerinde de örencilerdeki davranı sorunlarına ve davranı sorunlarıyla ba etmede öretmenlerin güçlük yaadıklarına dair ifadeler bulunmaktadır: Ancak dikkatimi çeken bir durum da öretmenin problem davranıları ile baa çıkmada zorlanması. Yönerge almayan çocukları etkinliklere dahil edemediini gözlemledim (Aratırmacı günlüü 5). sadece ceza yoluyla. Problem davranı gerçekleiyor, ceza, olay bu. Onun dıında yok, Davranı problemi olan bir çocuk var ama hoca sınıftayken kesinlikle kımıldamaz. Ses tonunun aırı yüksek n 648 olması çok etkili diye düünüyorum. Kesinlikle o sınıfta yokken bütün davranı problemleri ortaya çıkıyor. Bir tanesi ayakkabısını fırlatıyor, tükürüyor, bunu çok fazla yaptıı zaman büyük örencilerin sınıfına gönderiyor ceza olarak. Bu tür yöntemler (Levent, Gül, odak grup görümesi). Aile Katılımı Özel eitimin önemli unsurlarından birisi olan aile katılımı kapsamında, öretmenler aile katılımını, ibirliini arttırmak amacıyla çeitli çalımalar yaptıkları belirtmilerdir. Bu çalımalarında da çeitli sorunlar yaadıklarından ve bu sorunlarla baa çıkmak için çeitli çözüm stratejileri gelitirdiklerinden bahsetmilerdir. Bu konuya ilikin bulgular Tablo 5 de görülmektedir. Öretmenlerin aile katılımı amaçlı gerçekletirdikleri çalımalara ve bu çalımalarda karılatıkları sorunlara ilikin örnek ifadeleri öyledir: Bizim sene baında veli toplantılarımız, ailelerimle birebir görüürüm. Ailelerden de aynı ekilde beni aramalarını, çocuklarının durumlarını sormalarını isterim. Tutarlılık, maalesef bu çok büyük bir eksikliimiz. Aile öretmen arasında ibirlii çok önemli. Bu ii çok güzel yapan veliler de gördüm, hiç okula gelmeyen velilerde gördüm (Ali öretmen), aileye telefon ediyorum, rehberlikteki arkadalarımızdan yardım istiyoruz, sıkıntıda olduumuz konularda aile eitimi verilmesi konusunda çalıma yapıyorlar (Ahsen öretmen), " aileye dönem sonunda öneriler yazıyoruz. Geliim raporlarımız var, ders ders yazıyoruz. Eve ödevlendirme yapıyoruz onlarında iin içine girmesi için.ama defterlerin yarısı yırtık bir ekilde bize geri dönüyor.yaptıramıyoruz diyorlar (Aysel öretmen). Katılımcı öretmenler ibirliinde yaadıkları sorunları amaya yönelik görülerinden bir örnekse öyledir: Eitim sürecinde karılatıımız problemler aile ile ibirlii. ki farklı çözüm üretmeye çalıtık. ki farklı aile eitimi veriyoruz. Birincisi bireysel aile eitimi. Birebir çocuun dersinden sonra gerçekletirdiimiz 20 dakikalık bir süre, çocuun performansına uygun u amaçlar çalııldı, bunu bu ekilde çalıacaksınız diye uygulamalı olarak gösteriyoruz. kincisi de grup eklinde yaptıımız aile eitimleri, velilerimizle ortak bir amaç belirliyoruz, birebir ders içi uygulamalarla bu durumu amaya çalııyoruz. Mesela benim çocuum oyun oynamıyor eklinde geldi anne. Bir yönlendirme yaptık, çekim almasını istedik, çekimle ilgili problemler çıktı kameramız yok, bilmem nemiz yok, kaçmaya döndü i. En son çözüm olarak dersin 15 dakikasında aileyi derse alıp, sınıfta kendisinin oyun oynamasını söyledik. Baktık aile oyun oynamayı bilmiyor. Birlikte oynamaya baladık, aile izledi, aile oynadı biz izledik. Videolar gelmeye baladı. Kendisi oynayamadıı için kaçıyormu çekimlerden. Bu ii atık ve u anda gayet güzel çocuuyla oyun oynuyor. Çocuuyla iletiime geçmi bir ailemiz oldu (nci öretmen). Aratırmacılar da günlüklerinde ve gözlemlerinde aile ibirliindeki bazı güçlüklere yer vermilerdir. Örnein Bu sınıfta örenci ödevlerini

11 649 incelemek istedim. Öretmenimiz eve ödev vermediini belirtti. Öretmen ailelerin evde çocua faydalı olalım, derken daha çok yıprattıklarını söyledi. Evde ailesiyle güzel vakti geçirsin, örenecei eyleri okulda örensin mantıındalar. Kısmen hak verdim ama ailelere öretilirse pek ala baarılı olabilirler. Gerçi öretmenimizin söylediine göre bazı çocukların aileleri de zihinsel yetersizlie sahipmi. Bu durumda i biraz daha karıık hal alıyor. (Aratırmacı günlüü-7), aileler çocuklarını okula göndermenin dıında okul ile ibirlii içine girmiyorlarmı. Öretmenlerin en youn ikayeti bu konuda. (Aratırmacı günlüü-8). Odak grup görümelerinde de, yukarıdaki bulguları destekleyici bir ekilde aileyle ibirliinin önemi ve bu konudaki gözlemler vurgulanmıtır: Bireysel ders saatlerinin sonunda staj hocam her çocuun velisiyle bireysel olarak görüüyor (Selim), bir kere görmedim ben, gelip de hocam ne yapıyorsunuz, biz evde ne yapalım, aileler kesinlikle danımıyorlar (Mine). Tablo 5: Aile Katılımı Aile Katılımı Amaçlı Çalımalar Çeitli amaçlara hizmet eden (bilgilendirme, vb.) bireysel 9 görümeler yapma Çeitli amaçlara hizmet eden (bilgilendirme, vb. ) veli 4 toplantıları yapma Rehberlik servisinin çalımalar (seminerler, vb. ) yapması 3 Telefon görümeleri yapma 4 Bireysel ve/veya grup olarak uygulamalı eitim verme 3 Ödev defterleri hazırlama 1 Geziler yapma 1 Aile ziyaretleri yapma 1 Dönem sonunda geliim raporlarına her ders için öneri yazma 1 Sorunlar Ailelerin çeitli nedenlerle (bilinçsiz olmaları, umutsuz 8 olmaları, korumacı yaklaım, beklenti düzeylerinin az ya da çok olması, durumu kabullenmeme, vb.) ibirlii yapmamaları ya da az yapmaları Görü belirtilmemi 2 Çözüm Stratejileri Ailelerle ibirliini arttırma amaçlı bireysel ve/veya grup 6 görümeleri yapılması Ailelerin ihtiyaçlarına yönelik uygulamalı eitim verilmesi 1 Ev ziyaretleri yapılması 1 Görü belirtilmemi 2 Öretmen Yeterlikleri Öretmen yeterlikleri teması, öretmenlerin özyeterlikleri, öretmenlerin eitsel ihtiyaçları ve öretmenlerin kendilerini gelitirme çabaları olarak üç alt-temaya ayrılarak incelenmitir. Öretmenlerin Öz-yeterlikleri: Katılımcı öretmenler kendilerini u konularda yeterli gördüklerini belirtmilerdir: (a) sınıf yönetimi ve davranı sorunlarıyla ba etme (n=6). Mesela çok iyi bir sınıf N yönetimim olduunu düünüyorum, hiç sıkıntı yaamadım (Ahsen öretmen), davranı kontrolü konusunda yeterli olduumu düünüyorum (nci öretmen). (b) beceri ve/veya kavram öretimi (n= 9). Beceri öretimlerinde ve kavram öretimlerinde sıkıntımız yok, yeterli olduumu düünüyorum (nci öretmen),(c) BEP (n=1). BEP de kendimi çok yeterli görüyorum (Nil öretmen),(d) kendisinin iletiim becerileri (n=1). Alanımla ilgili kendimde yeterli gördüüm tek ey iletiim, çok iyi kullanıyorum. Özellikle aile eitimlerinde kullanmı olduum iletiim ailelerin kendilerini bana çok iyi açmalarına sebep oluyor (Hülya öretmen), (e) materyal hazırlama (n=1). Materyal hazırlama konusunda çok güveniyorum, yeterli görüyorum (Hülya öretmen) Öretmenlerin Eitsel htiyaçları: Öretmenler kendilerinde gelitirmek istedikleri, eitsel ihtiyaçları olduklarını düündükleri alanları öyle ifade etmilerdir: (a) cinsel eitim (n=5). Cinsel eitim dersi görebilirdik ve bu konuda kendimi gerçekten yetersiz görüyorum (Nil öretmen), üniversitelerimizde en büyük eksikliklerden biri cinsel eitim verilmemesi. (Zeynep öretmen). (b) çeitli konularda (davranı problemleriyle ba etme, vb.) uygulamalı eitimler (n=4). Bizim her anlamda yenilenmeye, tazelenmeye ihtiyacımız var. Bir kere davranı problemleri çok önemli, teorik veriliyor, hep vakalar üzerinden gidilse. Teorisi olmasın, pratik ortamda nasıl uygulandıına ihtiyacımız var (Ahsen öretmen), (c) otizm (n=3). Otizm seçmeli dersti, zorunlu olmasını isterim. Çok büyük bir eksiklik. Dil ve iletiim ders olarak aldık ama daha çok üzerinde durulmalı. Çok zor bir alan (Sevim öretmen), üniversitede mesela otizm dersimiz vardı bizim ama çok genel geçti. Otistik çocua nasıl davranılır, eitim nasıl verilir, bunu daha geni görebilirdik veya otizm dersi kesinlikle konması gerekiyordu. Mesela ben OÇDEP i mezun olduktan sonra bir seminerde örendim (Nil öretmen),(d) dil ve iletiim becerilerinin öretimi (n=2). Dil ve iletiim (Sevim öretmen),(e) drama ve oyun öretimi (n=1). Kendimi gelitirmek istediim drama eitimi, ayrı ders olarak okutulması gerektiini düünüyorum, drama eitimi, oyun öretimi gibi (nci öretmen), (f) iitme engelli örencilerle çalıma (n= 1). itme engelli çocua eitim konusunda kendimi yetersiz görüyorum (Nil öretmen), (g) geliim testleri uygulama (n= 1). Birçok geliim testi var ama biz bunların sadece birkaçını kullanabiliriz, onun dıındaki geliim testlerini kullanma hakkım yok. Bunlara ihtiyacımız var, örenmek isterim (Hülya öretmen). Aratırmacı günlükleri ve gözlemlerinde de öretmenlerin kaygılarının ve sorunlarının olduu görülmütür. Örencilerin cinsel geliim sırasında yaanan sorunlar konusunda kendilerini yetersiz hissettikleri gözlemlenmitir (Alan izlenimleri tutanaı-2), ayrıntılı deerlendirme ölçeklerinin kullanımına ilikin yeterli bilgiye

12 650 sahip olmadıkları izlenimindeyim. Üniversitede öretilen teorik bilgilerin pratikte uygulanmasında sıkıntılar olduu vurgulanmaktadır. Öretmenlerin en önemli ihtiyaçları bilgilerini tazelemektir (Alan izlenimleri tutanaı-1) gibi ifadeler göze çarpmaktadır. Odak grup görümesi yapılan örenciler de öretmenlerin özellikle uygulama aırlıklı seminerlere, hizmet-içi eitimlere ihtiyaçları olduunu belirtmilerdir. Öretmenlerin Kendilerini Gelitirme Çabaları: Öretmenler kendilerini mesleki olarak gelitirmek için çeitli çalımalar yaptıklarını bildirmilerdir. Bu çalımalar öyledir: (a) seminer, kongre ve konferans gibi etkinliklere katılma (n= 7). Mesleki olarak kendimi gelitirmek için seminerlere, kongrelere katılmaya çalııyoruz. Sertifika programlarına katılmaya çalııyoruz (nci öretmen), (b) üniversitedeki hocalarla iletiim kurma (n=1). öretmenlerimle üniversitedeki, iletiim halindeyim, problemlerimi onlarla paylaıyorum (Sevim öretmen), (c) eitim-öretim videoları gibi teknolojik kaynaklardan faydalanma (n= 5). yurt dıındaki öretim videolarını izliyorum (Sevim öretmen), (d) makale ve kitap okuma (n=3). Bulduum makaleleri okuyorum (Sevim öretmen),(e) okul öncesi gibi farklı alanlarda kendini gelitirme (n= 1). Okul öncesinden yararlanıyorum, kendimi gelitirmeye çalııyorum (Zeynep öretmen),(f) daha deneyimli meslektalardan faydalanma (n= 1). Arkadalarımızın deneyiminden faydalandım, onların rehberliine, bilgisine bavurarak (Osman öretmen). Bir öretmen ise son yıllarda herhangi bir ey yapmadıını belirtmitir. Öretmenlerin Etkili Özel Eitim çin Önerileri Son olarak, katılımcı öretmenler özel eitimin etkili olması için çeitli önerilerde bulunmulardır. Bu öneriler öyledir: (a) alanda gerçekletirilen aratırmaların sonuçları hakkında öretmenlerin bilgilendirilmesi (n=1). nternetten olduunca takip etmeye çalııyoruz ama her öretmenin mail adresinde güncellense bilgiler. u aratırma yapılmı otizmle ilgili öretmenlere gönderilse. Otistiklerle çalımak gerçekte çok zor. Eve gittiimizde sürekli aynı eyleri tekrar ettiimizden dolayı beynimiz dönmeye balıyor. Sürekli aynı sesleri duyduumuz için müzik bile dinlemek istemiyoruz. Belki aratırmaya çok fazla vaktimiz olmasa bile yapılan aratırmalar birileri tarafından derlenip gönderilse çok çok iyi olur (Aysel öretmen), (b) özellikle uygulama aırlıklı eitimlerin düzenlenmesi (n=3). imdi seminerler falan düzenleniyor ama ben bu seminerlerin çok etkili olduuna inanmıyorum. Çünkü ne oluyor? Kimi insanlar video kullanıyor ama düz anlatım yapan var. Bu düz anlatımlar yapanlar bo geçebiliyor açıkçası. Ama videolarla, örnek olaylarla desteklendiinde çok daha etkili oluyor. Zihin engelli nedir? te davranı problemleri nedir? Bildiimiz eylerin tekrar tekrar anlatılması tarzında. Baka eylerden bahsedin bize. Bizim göremediimiz, bizim bakamadıımız taraftan bakın ve bize yeni eyler sunun (Zeynep öretmen), (c) özel eitim öretmeni açıının sertifika gibi yollara bavurulmadan giderilmesi (n=1). Bu alanda birazcık daha fazla personelin yetitirilmesi gerekiyor. Sertifika programlarıyla olmayacaını düünüyorum, uygulamanın eklenmesi gerekiyor. Çünkü üç aylık be aylık sertifika programlarıyla bir eyleri yürütmeye çalııyorlar. Uygulamaya daha çok yer verilerek, daha çok personelin yetitirilmesi, bu alanın kalitesinin arttırılması gerektiini düünüyorum (nci öretmen), (d) okulların fiziki koullarının iyiletirilmesi (n=2). u an okulumuzun fiziki alan yeterlilii yok. Daha uygulamaya dönük çalımalar yapmak için ortam isterdim (Nil öretmen), (e) materyal ihtiyacının karılanması (n=2). Materyal olsa çok daha yaratıcı eylerde çıkarabiliriz ortaya (Zeynep öretmen), (f) erken çocukluk eitimine yönelik çalımaların yapılması (n=1) Engelli çocuklar çok erken belirlensin. EÇEM (Erken Çocukluk Eitim Merkezi) açıldı buraya. Çok önemli ama oraya ulaamayan kaç aile var. Bir alan taraması yapılsa, hizmet almayan kimler var tespit edilse, çok erken müdahale edilebilse, çok farklı olur her ey (Ahsen öretmen), (g) öretmenlere yüksek lisans olanaklarının tanınması (n=1). umarım yüksek lisans gelir faydalanırız, çok istiyorum (Sevim öretmen), (h) lisans derslerinin yeniden gözden geçirilmesi (n= 2). Lisansda cinsel eitime, OÇDEP e, dil-konumaya bence daha fazla younlaılması gerekiyor (Nil öretmen), (ı) lisans derslerinde uygulamaya aırlık verilmesi (n=2). Okulda öretilenler çok fazla teorik kalıyor (Zeynep öretmen), (i) üniversitelerde staj programının daha youn ve farklı yetersizlik gruplarını da içerecek ekilde yapılması (n=2). stajın yetersiz olduunu düünüyorum. Daha youn olabilir (Hale öretmen), (j) meslektaların paylaım toplantıları yapması (n=1). Birikimlerini paylaabilir, biz yapıyoruz seminer dönemimde. Bilimsel makaleleri her gün birimiz ele alıyor, inceliyor, anlatıyor (Aysel öretmen). Gözlem ve odak grup görümelerindeki üniversitelerde daha uygulamaya dönük alıtırmalara yer verilmesi gerei ortaya çıkmaktadır. Hizmet-içi eitimlerinin daha ilevsel hale getirilerek öretmenlerin bilgi ve yeterliklerinin artması hedeflenebilir (Alan izlenimleri tutanaı-1) gibi ifadeler de yukarıdaki bulguları desteklemektedir. Tartıma Bu vaka aratırmasında, özel eitim alanında çalıan öretmenlerin sorunları ve ihtiyaçları incelenmitir. Aratırmanın katılımcısı öretmenler, BEP gelitirmek için öncelikle örencilerin performans düzeyini çeitli yöntemlerle belirlediklerini ve bu dorultuda BEP hazırladıklarını belirtmilerdir. BEP sürecinde yaadıkları çeitli sorunların (performans düzeyini belirlemek için örenciyi okul dıı ortamlarda gözleyememe, vb.) bazılarına kendileri çözüm bulmaya

13 651 çalısalar da, yaadıkları sorunları tamamıyla çözemedikleri görülmektedir. Bu bulgular, öretmenlerin, BEP hazırlama sürecindeki aamaları (örnein, performans alımı) bildiklerini ancak örgütsel bir takım sebeplerden (örnein, BEP ekibi oluturulamaması, sınıfların kalabalık olması) dolayı yaadıkları sorunları çözmede, kendi mesleki yeterliklerinin ve çabalarının (örnein, okul dıı gözlemleri video kayıtlarıyla gerçekletirmek) bir dereceye kadar etkili olabildiini düündürmektedir. Bu bulgular, BEP hazırlama sürecinde yaanan benzer sorunları vurgulayan ve öretmenlerin yaadıkları sorunları çözmede eitsel desteklere ve örgütsel düzenlemelere ihtiyaçları olduunu vurgulayan aratırma bulgularıyla tutarlıdır (Bülbül, 2010; Ergenekon, 2005; George ve di., 1995; Mehrenberg, 2013). Aratırmanın dier bulgusu, öretmenlerin öretim sunarken örencinin özelliine ve/veya öretilen beceriye göre çeitli öretim yöntemleri (yanlısız öretim, vb.) kullandıklarını, ayrıca bazı öretmenlerin oyun, drama ve görsel kullanımı gibi unsurları öretimlerine kattıklarını göstermektedir. Ancak, öretmenlerin sadece bir tanesi genelleme ve kalıcılık çalımalarına yer verdiini belirtmitir. Öretmenlerin alanyazında vurgulanan ve özel gereksinimli örenciler için etkili olduu belirtilen yöntemleri (yanlısız öretim, uygulamalı davranı analizi, vb.) (Tekin-ftar ve Kırcaali-ftar, 2012) kullandıklarını ifade etmeleri, nitelikli öretmen ve etkili özel eitim balamında sevindirici bir bulgudur. Ancak, bu örencilerin özellikle genelleme ve kalıcılık sorunları olduu (Tekin- ftar, 2009) göz önüne alındıında, genelleme ve kalıcılıa daha önem verildiinde; eitimlerin etkililiinin artacaını akla getirmektedir. Ayrıca, öretmenler öretim sunarken yaadıkları sorunları; fiziksel imkansızlıklar, örencilerin çeitli sorunları, örenciyle geçirilen öretim süresinin kısıtlılıı, sınıfta performansları oldukça farklı örencilerin olması ve uygulama deneyimlerinin eksik olması olarak bildirmilerdir. Öretmenler bu sorunları kendi çabalarıyla (örnein, performansları birbirinden farklı çocuklarla bire-bir çalıarak) amaya çabaladıklarını ifade etmilerdir. Bu bulgu, yaanan sorunların aılabilmesi ve nitelikli bir eitim sunulabilmesi için daha profesyonel desteklerin (örnein, uygulama deneyimlerini arttırıcı hizmet öncesi ve hizmet-içi eitimler, fiziksel imkanlarının iyiletirilmesi) sunulması gerektiini akla getirmitir. Nitekim alanyazındaki dier aratırmaların bulguları da, özel eitim alanında çalıan öretmenlerin öretim sunarken çeitli güçlükler yaadıklarını ve bu güçlüklerle ba edebilmeleri için gerek hizmet öncesi ve hizmet-içi destekler gibi eitsel konularda, gerekse farklı konularda (fiziksel koulların iyiletirilmesi, vb.) profesyonel desteklere ihtiyaçları olduunu vurgulamaktadır (örnein; Berry ve di., 2011; Ergül ve di., 2013). Bulgularda katılımcıların öretim sunarken teknolojik ve teknolojik olmayan materyallerden yararlandıkları ancak çeitli sorunlar yaadıkları (örnein, özellikle teknolojik materyallerin az olması ya da hiç olmaması nedeniyle bu materyalleri kendi imkanlarıyla temin etmeleri) görülmektedir. Özel eitim alanında örencilerin geliimleri için uygun materyallerin salanması önem bir rol oynamaktadır. Bu dorultuda, dier aratırma bulgularınca da desteklendii üzere öretmenlerin yaadıkları materyal sorunları çözülmesi gereken önemli bir konudur (örnein, Athanasiadis ve Syriopoulou-Delli, 2010; Ergenekon, 2005). Öretmenler örencilerin geliimini alanyazında da vurgulanan çeitli yöntemlerle (sınav, vb.) deerlendiklerini bildirmilerdir (örnein, Manning ve di., 2009). Bu bulgu benzer aratırmalarda da görüldüü üzere (örnein, Ergenekon, 2005) öretmenlerin bu konuda mesleki yeterlie sahip olduunu düündürmütür. Ayrıca, deerlendirme sürecinde örenciyle ilikili bazı problemler (yönergeleri almaması, genelleme güçlükleri, vb.) yaadıkları bulgular arasındadır. Alanyazında da öretmenlerin deerlendirme yaparken; zaman sınırlılıı, genelleme yapamamaları gibi nedenlerden dolayı sorunlar yaadıkları vurgulanmıtır (örnein, Bülbül, 2010). Ayrıca, alanyazındaki dier aratırmalarda da vurgulanan çeitli davranı sorunlarının(kendine zarar verme, vb.) bu aratırmadaki öretmenlerce de belirtildii görülmütür(acar, 2000; Ergenekon; 2005; Güleç-Aslan, 2013). Ayrıca, öretmenlerin çounluunun bu sorunlarla baa çıkmak için çeitli davranı deitirme yöntemlerini(görmezden gelme, vb.) kullandıkları görülmektedir. Öretmenlerin bir kısmı uyguladıkları yöntemlerin ie yaradıını, bir kısmıysa bu yöntemlerin bazen sonuç verdiini belirtmilerdir. Bu bulgular alanyazındaki aratırma bulgularınca desteklenmektedir (örnein; Acar, 2000; Berry ve di., 2011; Vuran ve di., 2003). Bulgular, öretmenler her ne kadar çeitli davranı deitirme yöntemleri kullansalar da, bu yöntemlerin daha etkili olması için davranı deitirme konularında daha yeterli olmaları, farklı davranı deitirme tekniklerine (seçim yapma, sembol pekitirme vb.) yer vermeleri gerektiini ve bu konularda eitimlere ihtiyaçları olduunu düündürmütür. Nitekim, dier aratırmaların bulguları da öretmenlerin hizmet öncesi ve hizmet-içi eitimlerle bu konudaki yeterliklerinin artmasını

14 652 vurgulamaktadır (örnein; Berry ve di., 2011; Ergül ve di., 2013; Güleç-Aslan, 2013). Aratırmada öretmenlerin özel eitimin etkililiini arttırmada önemli bir unsur olan aile ibirliini salamada önemli çalımalar yaptıkları görülse de, bu çalımaların daha çok bireysel görümeler ve toplantılar eklinde olduu göze çarpmaktadır. Bu bulgu, öretmenlerin aile katılımını arttırmak için alanyazında önerilen dier yöntemlere de (ev gözlemleri, vb.) aırlık vermelerinin aile ibirliini arttırabileceini düündürmütür (Cavkaytar ve Özen, 2010; Varol, 2007). Ayrıca, alanyazında aile katılımının önemini vurgulayan aratırma bulgularıyla tutarlı olarak, öretmenlerin ailelerle ilikili nedenlerden (bilinçsiz olmaları, vb.) dolayı, aile ibirliinde sorunlar yaadıkları görülmektedir (Ayhan, 2005; Ergenekon, 2005; George ve di., 1995). Bu bulgu,ilgili kaynaklarda da vurgulandıı üzere, öretmenlere ve ailelerle ilgilenmesi gereken dier uzmanlara (örnein, rehber öretmenler) bu aileleri eitime nasıl katabileceklerine dair yol gösterici eitimler sunulmasının gerektiini akla getirmektedir (Berry ve di., 2011; Ergenekon, 2005; Ergül ve di., 2013). Aratırmanın dier bulguları dorultusunda, öretmenlerin kendilerini beceri ve/veya kavram öretimi ile sınıf yönetimi ve davranı sorunlarıyla ba etme konularında daha yeterli gördükleri anlaılmaktadır. Alanyazında da belirtildii üzere, özel eitim öretmenlerinin sadece bu alanlarda deil, yeterli olmaları beklenen dier alanlarda(bep, vb.) mesleki yeterliklerinin artması nitelikli bir özel eitimi getirecektir. (örnein, Cora, 1997; Zionts, Shellady ve Zionts, 2006). Ayrıca, öretmenler özellikle cinsel eitim ve otizm bata olmak üzere, dil ve iletiim becerilerinin öretimi, drama ve oyun öretimi, iitme engelli örencilerle çalıma, geliim testleri uygulama konularında kendilerini yeterli görmediklerini belirtmilerdir. Ek olarak, uygulama becerilerini gelitirecek uygulamalı eitimlere ihtiyaçları olduunu da vurgulamılardır. Dier aratırmaların bulgularında da, özel eitim alanında çalıan öretmenlerin benzer konularda teorik ve uygulamalı eitimlere ihtiyaçları olduu vurgulanmaktadır (örnein, Berry ve di., 2011; Ergül ve di., 2013; Manning ve di., 2009; Mehrenberg, 2013). Bulgular, öretmenlerin kendilerini gelitirmek için çeitli çalımalar (seminer katılımı, vb.) yaptıklarını göstermektedir. Bu, özel eitim alanında çalıan öretmenlerin kendilerini gelitirmek için kendi imkanları dorultusunda çaba gösterdiklerini belirten sevindirici bir bulgudur. Ancak, öretmenlerin etkili özel eitim balamında önerilerinde de belirttikleri gibi, mesleki yeterliklerini arttırmaya dönük, özellikle uygulamaya dayalı hizmet öncesi ve hizmet-içi eitimlerin düzenlenmesi, lisans eitimlerinde uygulamaya aırlık verilmesi gibi konulara önem verilmesi gerekmektedir. Nitekim alanyazındaki aratırmaların bulgularında da, öretmenlerin yeterliklerini arttırmaya dönük bu tür çalımaların önemine deinilmektedir (örnein, Kodal, 2006; Mehrenberg, 2013). Bu aratırma özel eitim alanında çalıan öretmenlerin sorunlarını ve ihtiyaçlarını dile getirmelerine aracılık eden ve konuyu çok yönlü olarak, farklı veri kaynaklarından elde edilen bilgiler çerçevesinde inceleyen nitel bir aratırma olması bakımından alanyazına katkılar getirebilecektir. Ayrıca, nitelikli öretmen yetitirme balamında hangi konulara aırlık verilmesi gerektiiyle ilgili çeitli kurumlara (üniversiteler, M.E.B.) yol gösterici nitelik taımaktadır. Ancak, yöntem gerei küçük örneklemde var olan durumu derinlemesine inceleyen pek çok vaka çalımasında olduu gibi, bu aratırmanında, aratırmanın yürütüldüü ilde bulunan özel eitim devlet okullarındaki, gönüllü on öretmenle sınırlı olduu unutulmamalıdır. Aratırma dorultusunda uygulamaya dair öneriler öyledir: (a) lgili kurumlar (üniversiteler, M.E.B.) nitelikli öretmen yetitirme balamında öretmen ihtiyaçlarından hareket ederek varolan hizmet öncesi ve hizmet-içi eitimlerde çeitli yenilikler (uygulamalı eitimler, ders içeriklerinin gözden geçirilmesi, yeni dersler eklenmesi, staj programlarının yeniden yapılandırılması, vb.) gerçekletirebilirler. Ayrıca, ihtiyaçlar dorultusunda yeni eitim programları düzenleyebilirler, (b) özel eitim alanında çalıan öretmenlere uygulamalarında faydalanabilecekleri ve kendilerini gelitirmeleri salayacak kaynaklar (kitaplar, video kayıtları, bilimsel aratırma sonuçları, vb.) sunulabilir, (c) öretmenlerin çalıma ortamları ve koulları ihtiyaç ve sorunları göz önüne alınarak iyiletirilebilir, (d) öretmenlerin kendilerini gelitirmeleri için çeitli imkanlar (uzaktan lisansüstü eitim programları, vb.) sunulabilir, öretmenlerin bu tür çabaları tevik edilebilir, (e) özel eitim öretmenlerinin i yükleri azaltılabilir. Örnein, çeitli konularda (BEP hazırlama, evrak ileri, vb.) uzman destei salanabilir, (f) aile ibirliini arttırmak ve böylece öretmenlerin yaadıkları sorunları azaltmak, etkili bir özel eitim sunmalarını kolaylatırmak için ailelere yönelik çeitli sistemler gelitirilebilir. Örnein, okullarda ailelere yönelik sistematik eitimler belirli bir ekip tarafından yürütülebilir, (g) özel eitim öretmeni yetitirme dorultusundaki hizmet öncesi ve hizmet-içi eitimlerde disiplinlerarası çalımalara aırlık verilerek, öretmenlerin ihtiyaç duydukları konularda (örnein,

15 653 drama eitimi) yeterlikleri salanabilir, (h) ekip çalımasının uygulamada etkin olarak salanması için ilgili kurumlarca çeitli önlemler (örnein, okullara belirli konularda uzmanların atanması, çeitli alanlarda gezici uzmanların görevlendirilmesi) alınabilir. leride gerçekletirilebilecek aratırmalara yönelik öneriler ise öyle sıralanabilir: (a) daha fazla katılımcıyla aratırma yinelenebilir, (b) öretmenler dıında, özel eitim alanında görev yapan dier meslek elemanlarının (idareciler, öretim üyeleri, vb.) sorunları incelenebilir, (c) lisansı özel eitim bölümü olan ve olmayan öretmenlerin sorun ve ihtiyaçlarının farklılaıp farklılamadıına yönelik nitel ve nicel aratırmalar gerçekletirilebilir. KAYNAKÇA ACAR, Ç. (2000). Zihin özürlü çocuklarla çalıan özel eitim öretmenlerinin sınıflarında karılatıkları problem davranılarla ilgili görü ve önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Eskiehir, Anadolu Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü. ATHANASADS, I. & SYROPOULOU-DELL, C. K. (2010). Training and motivation of special education teachers in Greece. Review of European Studies, S. 2 (1), AYHAN, B (2005). Eitim programları ve öretim anabilim dalı mezunu olup zihin engelliler öretmenlii yapan öretmenlerin sınıf içi etkinlikler sırasında karılatıkları sorunlar ve çözüm önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü Eitim Programları ve Öretimi Anabilim Dalı. BAARAN, I. (2001). Özel eitim kurumlarında çalıan öretmenlerin çalıma koulları. Ege Eitim Dergisi, S. 1 (1), BOGDAN, R.C. & BKLEN, S.K. (1992). Qualitative Research for Education to Theory and Methods. Boston: Allyn and Bacon A Division of Simon & Schuster Inc. BERRY, A. B., PETRN, R. A., GRAVELLE, M. L. & FARMER, T. W. (2011). Issues in special education teacher recruitment, retention, and Professional development: Considerations in supporting rural teachers. Rural Special Education Quarterly, S. 30 (4), BLLNGSLEY, B. S. (2004). Promoting teacher quality and retention in special education. Journal of Learning Disabilities, S. 37 (5), BOE, E. E., SHN, S. & COOK, L. H. (2007). Does teacher preparation matter for beginning teachers in either special or general education? The Journal of Special Education, S. 41 (3), BROWNELL, M. T., SNDELAR, P. T., BSHOP, A. G., LANGLEY, L. K. & SEO, S. (2002). Special education teacher supply and teacher quality: The problems, the solutions. Focus on Exceptional Children, S. 35 (2), BÜLBÜL, K. (2010). Zihin engelliler sınıf öretmenlerinin ölçme ve deerlendirme yeterlikleri, karılatıkları sorunlar ve çözüm önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CAVKAYTAR, A. & ÖZEN, A (2010). Aile katılımı ve eitimi. G. Akçamete (Ed.). Genel eitim okullarında özel gereksinimi olan örenciler ve özel eitim. Ankara: Kök Yayıncılık. CORA, N. (1997). Zihin engellilerin eitimi alanında çalıan öretmenlerin yeterlik düzeylerinin belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Bolu: Abant zzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. DEDEOLU, S., DURAL, S. & TANRIVERD KI, A. (2004). Özel eitim bölümü zihin engelliler öretmenlii anabilim dalı 3., 4. sınıf örencileri ve mezunlarının kendi bölüm programları, öretmen yetitirme ve eitim fakülteleri ile ilgili düünce ve önerileri. Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Özel Eitim Dergisi, S. 5 (1), ERGENEKON, Y. (2005). e yeni balayan zihin özürlüler öretmenlerinin mesleksel sorunlarının belirlenmesi ve bu sorunları gidermeye yönelik önerilerin gelitirilmesi (No.1622). Eskiehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. ERGÜL, C., BAYDIK, B. & DEMR,.(2013). Özel eitim öretmen adaylarının ve öretmenlerinin zihin engelliler öretmenlii lisans programı yeterliklerine ilikin görüleri. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri, S. 13(1), EVANS, C.,WLLAMS, J. B., KNG, L. & METCALF, D. (2010). Modeling, guided instruction, and application of UDL in a rural special education teacher preparation program. Rural Special Education Quarterly, S. 29 (4), GEBBE, D. H., CEGLOWSK, D, TAYLOR, L. K. & MELS, J. (2011).The role of teacher efficacy in strengthening classroom support for preschool children with disabilities who exhibit challenging behaviors. Early Childhood Education Journal, S. 40 (1), GEORGE, N., GEORGE, M. GERSTEN, R. & GROSENCK, J. (1995). To leave or to stay? An exploratory study of teachers of students with emotional/behavioral disorders. Remedial and Special Education, S. 14, GÜLEÇ-ASLAN, Y. (2013). A Training Programme for a Teacher Working with a Student with ASD: An Action Research. Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri. Advance online publication. doi: /estp JAMESON, J. M., & MCDONNELL, J. (2007). Going the distance to train teachers for students with severe disabilities: The university of Utah distance teacher education program. Rural Special Education Quarterly, S. 26 (2), KIRCAAL-FTAR, G. (2004). Ba makale: Özel eitimde fokus grup aratırmaları. Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Özel Eitim Dergisi, S. 5 (81), 1-7. KODAL, B. (2006). Eskiehir ilinde otistik çocuklarla çalıan özel eitim öretmenlerinin yaadıkları sorunlar ve sorunların çözümüne ilikin görüleri, Yüksek Lisans Tezi, Eskiehir: Anadolu Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü. MAJOR, A. E. (2012). Job design for special education teachers. Current Issues in Education, S. 15 (2), 1-8. MANNNG, M. L., BULLOCK, L. M. & GABLE, R. A. (2009). Personnel preparation in the area of emotional and behavioral disorders: A reexamination based on teacher perceptions. Preventing School Failure, S. 53 (4), MEHRENBERG, R. L. (2013). Red tapeand gren teachers: The impact of paperwork on novice special education teachers. International Journal of Special Education, S. 28 (1), 1-9. MERTLER, C. A. (2006). Action research. Teachers as researchers in the classroom. London: SAGE Publications. ÖZYÜREK, M. (2008). Nitelikli öretmen yetitirmede sorunlar ve çözümler: Özel eitim örnei. Türk Eitim Bilimleri Dergisi, S. 6 (2), TEKN, E. & KIRCAAL-FTAR, G. (2001). Özel eitimde yanlısız öretim yöntemleri. Ankara: Nobel Yayın Daıtım. TEKN-FTAR, E. (2009). Sistematik öretim. B. Sucuolu (Ed.). Zihin engelliler ve eitimi (s ). Ankara: Kök Yayıncılık. TEKN, E. & KIRCAAL-FTAR, G. (2012). Özel eitimde yanlısız öretim yöntemleri. Ankara: Vize Basın-Yayın. VAROL, N. (2007). Aile eitimi. Ankara: Kök Yayıncılık. VURAN, S., ÇOLAK, A. & GÜRGÜR, H. (2003). Davranı kontrolü ve beceri öretimi konusunda hizmetiçi eitime katılanların programa ilikin görüleri. Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Özel Eitim Dergisi, S. 4 (1), YILDIRIM, A. & MEK, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel aratırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. YN, K. R. (2003). Case study research.london: Sage Publications. WESTLNG, D. L. & WHTTEN, T. (1996). Rural special education teachers plans to continue or leave their teaching position. Exceptional Children, S. 62,

16 654 ZARAFSHAN, H., AHMADI, F. & ARSALANI, A. (2013). Job burnout among Iranian elementary school teachers of students with autism: A comparative study. Iranian J. Psychiatry, S. 8 (1), ZONTS, L. T., SHELLADY, S. M.& ZONTS, P. (2006). Teachers s perceptions of Professional standards: their importance and ease of implementation. Preventing School Failure, S. 50, Yazar Notu Yazarlar, katılımcılara ve uzman görülerinden dolayı Yrd. Doç.Dr. Bekir Fatih Meral e, Dr. Oktay Taymaz-Sarı ya, süreçteki katkıları için Emrah Bilgiç e, Oya Akın a ve Nazlı Yavuz a teekkürlerini sunmaktadırlar. Bu çalıma, "Examination of the Problems and Needs of Teachers Working in the Field of Special Education" balıklı bildiri olarak, Temmuz 2013 tarihli konferansda (Inaugural European Conference on Education, Brighton, UK.) sunulmutur. Aratırma Sakarya Üniversitesi Bilimsel Aratırma Projeleri Komisyonu tarafından desteklenen bir projenin ürünüdür (Proje no: ).