Ön Kapak Resmi Arka Kapak Resmi

Transkript

1

2 Ön Kapak Resmi Michele Graneri ( ), Piazza San Carlo Pazar Yeri. John P. McKay vd., A History of World Societies, Houghton Mifflin Company, USA, s Arka Kapak Resmi Sanayi Devrimi Döneminde İmalâthaneler. The-Industrial-Revolution-Part-1

3 DÜNYA İKTİSAT TARİHİ Abdullah Mesud KÜÇÜKKALAY İstanbul-2014

4 Yayın No : 3100 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı Mayıs 2014 İSTANBUL ISBN: Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Prof. Dr. Abdullah Mesud Küçükkalay Baskı - Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz.Tic.Ltd.Şti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: Başakşehir/İSTANBUL Tel: (0212) (0212) Kapak Tasarım : Prof. Dr. Abdullah Mesud Küçükkalay / Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

5 KÜÇÜKKALAY, Prof. Dr. Abdullah Mesud, de Konya da doğdu. İlk ve orta öğrenimini aynı ilde tamamladıktan sonra Marmara Üniversitesi İİBF. Maliye bölümünü 1991 yılında bitirdi yılında Selçuk Üniversitesi nde iktisat yüksek lisansını, 1998 yılında Marmara Üniversitesi İktisat Bölümü İktisat Tarihi Anabilim Dalı nda doktorasını tamamladı yılları arasında Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi nde araştırma görevlisi olarak çalıştı da Eskişehir Osmangazi Üniversitesi nde Yrd. Doç., 2003 yılında aynı üniversitede doçent, 2009 da profesör oldu yılında Harvard Üniversitesi Center for Middle Eastern Studies de (CMES) misafir profesör olarak araştırmalar yaptı. Erasmus kap-samında Çek Cumhuriyeti nde seminerler de veren yazarın yurt içinde ve dışında yayınlanmış makaleleri, kitapları, verdiği seminerler, konferanslar ve katıldığı sempozyumlar bulunmaktadır. Bilim insanları önyargı ve ideolojilerinden kendilerini soyutlamalıdırlar. Yalnızca bilgilerinin onlara sunduğu doğruları söylemelidirler. Tarih, olaylar ve kavramlar üzerinde yapılabilecek bilimsel çalışmalar ancak bu sayede mümkün olabilecektir. Bir amaç değil, yalnızca bir araç olan bilimin, insanlığa hizmet ettiği sürece ve yalnızca tek bir doğrunun anlaşılması için yapılması gereken faydalı bir operasyon olduğuna inanan yazar, halen Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü nde İktisat Tarihi öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Evli ve iki çocuk babasıdır. İngilizce bilmektedir.

6

7 ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR Genellikle bu türden ders kitaplarına teşekkür yazmak gelenekten değildir. Ancak buna rağmen bir teşekkür metni kaleme almak ne akademik bir hata ne de geri dönülmesi mümkün olmayan ve kınanması olası bir yanlış anlamına gelir. Aksine, yazarın teşekkür etmekle kendini mükellef hissettiği durumlarda hoşgörüyle bile karşılanabilir. Bu kitap da, her aşamasında bu türden bir mükellefiyetin yoğun olarak hissedildiği bir ruh atmosferi içinde kaleme alınmıştır. Alanı ne olursa olsun, herhangi bir akademik çalışmanın temsil edilmesi bağlamında yazarının rolü, buzdağının görünen kısmından daha hacimli değildir. Çalışmanın oluşmasında asıl katkısı olanlar, kitapta isimleri görünmemekle birlikte buzdağının saklı kalan kısmı tarafından temsil edilirler. Bu nedenle onların isimlerinin zikredilmesi akademik ve ahlaki bir borcun da ötesinde durur. Yalnızca öğrenciler dikkate alınarak kaleme alınan bu çalışmada son noktanın konulabilmesinde kuşkusuz en büyük teşekkürlerden ilki babam Hüseyin, babaannem Fatma ve ağabeyim Mustafa Küçükkalay adır. Maddi ve manevi olarak bugünlere gelebilmemin, bu ve benzeri çalışmaların ortaya çıkmasının görünmeyen mimarları onlardır ve teşekkür onlar için bir nezaket değil ancak bir zorunluluk olabilir. İkinci teşekkür yalnızca benim değil, hiç şüphesiz Türk tarih ve iktisat tarihi çalışmalarının da tek üstadı olan hocam sayın Mehmet Genç edir. Lütfedip beni çıraklığına kabul ettiği günden bugüne kadar geçen kısa sürede yalnızca bilimsel bakış açımda değil, aynı zamanda bir bilim insanının ve bir entellektüelin sahip olması gereken aşkın ruh halinin, nezaketin, erdemin ve yüce gönüllülüğün nasıl olması gerektiği konusundaki düşünce ve tavırlarımda da kökten dönüşümlere neden oldu. Tam da herşeyin bittiğini sandığım bir sırada önümde yeni ufuklar ve yeni rotalar açtı. Böylece nasıl yazmam, nasıl düşünmem ve nasıl olmam gerektiğinin de mihenk taşını bulmuş oldum. Kendisine yüzlerce yıl köleliğin karşılığı olarak ancak saygı ve teşekkürlerimi sunabiliyorum. Bilimsel olarak yetişmemde ve akademik bir still kazanmamda doktora hocalarımın katkısı hiçbir zaman gözardı edilebilecek nitelikte değildir. Prof. Dr. Ahmet Tabakoğlu, Prof. Dr. Sabri Orman, Prof. Dr. Necla Pur, Prof. Dr. Tiğinçe Oktar, ve Prof. Dr. Tevfik Güran a bu anlamda sonsuz teşekkürlerimi sunmam kaçınılması mümkün olmayan bir görevdir. Çünkü, bilebilmenin ötesinde, bilen bir insanın nasıl bir tavır sergilemesi ve bilgisini nasıl sunması gerektiğini onlardan öğrendim. Prof. Dr. Murat Çizakça, Prof. Dr. İşaya Üşür, Prof. Dr. Metin Toprak, ve merhum Prof. Dr. Yıldıray Arsan yaptığımız her konuşmamızda beni, bilimsel çalışmalarım ve geleceğim konusunda cesaretlendirip, gizlide kalan tecrübelerini benimle paylaştılar ve çalışma yapabilmemin önündeki engelleri kaldırarak her fırsatta manevi bir teşvik unsuru oldular. Prof. Dr. Abdülkadir Buluş ve Doç. Dr. Numan Elibol kitabın kaleme alınması esnasında getirdikleri düşünceleri ile kitabın yazılmasında yönlendirici ve geliştirici önerilerde bulundular. Harvad Üniversitesi Center for Middle Eastern Studies öğretim üyesi Dr. Himmet Taşkömür, kendisi ile yaptığımız sohbetlerde, iktisat tarihinin arkaplanında yatan kimi ince uzantıları görmemi sağlayarak, yaptığı tartışmalarla yöntemsel bakış açımda önemli dönüşümlere neden oldu.

8 viii Arş. Gör. Pelin Tuştaş, Arş. Gör. Derviş Tuğrul Koyuncu, Arş. Gör. Seyfullah Yürük, Arş. Gör. Yılmaz Köprücü ve Dr. Ragıp Yılmaz, sorduğum anlamlı anlamsız sorularıma sabırla cevap vererek kitabın oluşmasında son derece önemli düşünsel katkılarda bulundular. Haritaların hazırlanmasında Arş. Gör. Pelin Tuştaş bütün gayretini ortaya koydu. Dostum Erbil Şaka dizgide ustalığını konuşturdu. Beta Yayıncılığın sayın genel müdürü Seyhan Satar ve dizgicisi Gülgonca Çarpık ise sonsuz bir gayretle kitabın basım aşamasında çaba sarfettiler. Bu nedenle hepsi teşekkürü fazlasıyla hakediyorlar. Bir başka teşekkür, bu çalışmanın hedef kitlesini oluşturan öğrencilerimedir. Onlar, sordukları ince ve düşünce yoğunluklu sorularla, kendilerine yönelik bir kitabın nasıl hazırlanması gerektiğinin ipuçlarını sunarken, yaptıkları düzeyli eleştirilerle ve bir kitaba duyulan ihtiyacı dile getirmeleri ile de kitabın içeriğinin ve şeklinin nasıl olması gerektiğini belirlediler. Onlar hem teşekkürü hem de geleceğe yönelik olarak sonsuz bir güven duygusunu birlikte hakediyorlar. Kendilerine teşekkürün kifayet etmediği kişiler ise eşim Yeşim ile çocuklarım Bahadır Emre ve İrem dir. Onlar ancak kendilerinden çaldığım zamanı ve ilgiyi bağışladıkları zaman teşekkür edebilmem mümkün olur. Dileğim, içinde bulunduğum bilimsel faaliyet düzeyini ve isteğini anlayarak bana hak vermeleri. Onlardan, zaman gibi telafisi imkânsız bir şeyi çaldığım için, dilerim bana gelecekte hoşgörüyle bakabilirler. Bu çalışma, vurgulandığı üzere yalnızca öğrencilere yönelik olarak hazırlanmış, yeni bilimsel bulgu içermeyen bir ders kitabıdır ve kesinlikle mükemmel olmak iddiasında değildir. Bilimin bizzat kendisi gibi o da gelişmeye ve değişmeye muhtaçtır. Bu nedenle de öğrencilerden ve bilim insanlarından gelecek her türlü yapıcı eleştiriye açıktır ve onlara ihtiyacı vardır. Kitaptaki bütün hata ve eksiklikler, kitaba katkısı olanlar bulunmasına rağmen kesinlikle şahsıma aittir. Yöneltilecek bütün eleştirilere, gelecekteki çalışmalarımız için de yapıcı ve teşvik edici olması nedeniyle şimdiden ayrı ayrı teşekkür etmek doğru olur. Dileğimiz çalışmanın amacına ulaşabilmesi ve ülkemizde iktisat konusunda öğrenim gören lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencilerimizin bilgi dağarcıklarına bir katkı yapabilmesidir. Bu kitaba ilişkin mutluluk ve sevincimiz bununla doğru orantılı olacaktır. Abdullah Mesud KÜÇÜKKALAY 25 Nisan 2014 Eskişehir

9 Master Merchant Master Merchant Master Merchant What do you say merchant? I say that I am usefull both to king and ealdormen and to the wealthy and to all people. And how? I board my ship with my cargo and sail to lands overseas and sell my goods and buy precious things which are not produced in this country. And in great danger on the sea I bring them back to you are. And sometimes I suffer shipwreck with the loss of all my goods, scarcely escaping alive. Do you want to sell your goods here for just what you paid for them there? I do not want to. What would my labour benefit me then? I want to sell dearer here than I buy there so that I gain some profit, with which I may feed myself and my wife and my sons. Tenth Cuntury Abbot of Iynsham in Oxfordshire, Elfrich, Colloguy, (Ed. Michael Swanton), Anglo Saxon Press, s Güneşli bir yaz günü ortası. Kimi zaman Coketown da bile böyle şeyler olabiliyor. Kent böyle bir havada uzaktan izlendiğinde, güneşin ışıklarına duyarsız olan kendi sislerinde boğulmuş gibi görünüyor. Orada bir kent olduğunu anlarsınız, çünkü kent olmasa, öyle karanlık bir duman kitlesi olmayacağı kesindir. Kurumdan, isten bir bulut, bir o yana bir bu yana gezinir ve cennete ulaşmaya çalışır. Biçimsiz, yoğun bir rüzgarın yer değiştirmesi ile bir toprağa yaslanır, bir yalpalar. Onu kesebilen ışıklar yalnızca karanlığın kitlesini belirginleştirir. Coketown taa uzaktan Coketown ı hatırlatır ama tek bir tuğla bile göremezsiniz... Bu yaz gününde sokaklar sıcak ve tozluydu. Gün ışığı öyle parlaktı ki, dumanların ardından bile göz alıyordu. Fabrika avlularına açılan bodrum kapılarından çıkan ocakçılar, terli yüzlerini silip duvarlara diziliyorlardı. Kentin tümü kızgın yağda kızarıyor gibiydi. Her yerde sıcak yağın boğucu kokusu vardı. Buharlı makineler yağ içinde parlıyordu. İşçilerin üstü başı yağ lekeleri ile kaplıydı. Bu peri sarayları çöllerin nefesiyle doluydu. Çölde yaşayanlar sıcaktan eriyip yok oluyorlar, cansızca dolanıyorlardı. Isı değişikliği kafalarını daha akıllı ya da daha çılgın kılmıyordu. Gölgelerdeki hareket Coketown için rüzgarda dalgalanan ağaçların yerlerini tutuyordu. Böceklerin yazın çıkardığı vızıltıların yerini ise Pazartesi sabahından Cumartesi gecesine dek durmadan dönen çarkların ve tekerleklerin sesi alıyordu. Charles Dickens, Hard Times, Book the Second, Chapter I, Chapman and Hall, 1858, s

10

11 İÇİNDEKİLER Önsöz ve Teşekkür...vii İçindekiler...xi Ayrıntılı İçindekiler... xiii Tablolar Listesi... xxiii Şekiller Listesi... xxiv Grafikler Listesi... xxiv Haritalar Listesi... xxiv Resimler Listesi... xxvi Giriş...1 BÖLÜMLER Birinci Bölüm : İktisat Tarihi Bilimi Üzerine...9 İkinci Bölüm : İlkçağ Toplumlarında İktisadî Hayat...37 Üçüncü Bölüm : Antik Yunan Döneminde Ekonomi...69 Dördüncü Bölüm : Roma İmparatorluğu nun Ekonomik Yapısı...95 Beşinci Bölüm : Avrupa da Feodalizm: Altıncı Bölüm : Feodalizmin Ekonomik Çözülmesi: Yedinci Bölüm : Arap Yarımadası ve Osmanlı Devleti nde Ekonomi Sekizinci Bölüm : Döneminde Avrupa Ekonomisi Dokuzuncu Bölüm : Avrupa Ekonomisinin Yükselişi: Onuncu Bölüm : II. Dünya Savaşı na Kadar Japonya Ekonomisi On Birinci Bölüm : Kiev Devleti nden 1950 ye Rusya Ekonomisi On İkinci Bölüm : Sanayi Devrimi On Üçüncü Bölüm : ABD Ekonomisi: On Dördüncü Bölüm : Komünizm Öncesi Çin Ekonomisi On Beşinci Bölüm : 1929 Ekonomik Bunalımı On Altıncı Bölüm : Dünya Ekonomisi ( )...573

12

13 AYRINTILI İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm İKTİSAT TARİHİ BİLİMİ ÜZERİNE...9 Giriş, 9 İktisat Tarihi Biliminin Tanımı, 11 İktisat Tarihi Biliminin Doğuşu, 15 İktisat Tarihi Biliminin Kaynakları, 18 İktisat Tarihi ve İlişkili Bilimler, 20 İktisat Tarihi Biliminde Yöntem, 22 İktisat Tarihin Tartışmalarında Temel Ayrımlar, 25 Ne, Nasıl, Ne Kadar ve Kimin İçin, 25 Siyasal Yapı, 26 İktisadî Zihniyet, 27 Ticarî Yapı, 28 Parasal ve Mali Yapı, 28 İnceleme Alanının Tespiti, 30 Diğer Ayrımlar, 31 Niçin İktisat Tarihi Öğrenmeliyiz?, 32 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: Menger Schmoller Tartışması İkinci Bölüm İLKÇAĞ TOPLUMLARINDA İKTİSADİ HAYAT...37 Milada Kadar Ekonomi: Genel Olarak, 37 Antik Mısır da Ekonomi, 45 Mezopotamya da İktisadî Hayat, 51 Mezopotamya nın Coğrafyası, 53 Babil ve Ekonomik Yapısı, 54 Fenike ve Kartaca da Ekonomik Hayat, 56 Hititlerde Ekonomik Hayat, 58 Orta Asya da Ekonomi, 60 Hindistan da Ekonomi, 63 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi...66 Tarihten Bir Gerçeklik: Piramitler...68

14 xiv Üçüncü Bölüm ANTİK YUNAN DÖNEMİNDE EKONOMİ...69 Giriş, 69 Yunan Yarımadası nın (Hellas) Coğrafyası, 70 Antik Yunan Halkının Kökenleri ve Sosyolojisi, 72 Kabileden Şehir Devletlerine Siyasal ve Ekonomik Süreç, 74 Bir Antik Yunan Kenti Neydi?, 76 Hellas da Toplumsal ve Ekonomik Sınıflaşma, 78 Sparta ve Atina da Siyaset ve Ekonomi, 80 Antik Yunan da Tarım ve Tarım Politikaları, 84 Manifaktür Üretim, 85 Hellas da Ticaret, 87 Antik Yunan da Para ve Maliye, 88 Felsefi Hareketler ve Ekonomik Yapıya Etkileri, 89 Araştırma ve Tartışma Soruları...91 Deneme Testi...92 Tarihten Bir Gerçeklik: Sokrates in Savunması...93 Dördüncü Bölüm ROMA İMPARATORLUĞU NUN EKONOMİK YAPISI...95 Giriş, 95 Roma ve Coğrafi Çevresi, 96 Roma nın Kuruluşu, 97 Roma nın Siyasi Toplumsal ve Askerî Yapısı, 99 Roma ve Hıristiyanlık, 112 Roma Ekonomisi: Genel Özellikler, 114 Roma İmparatorluğu nda Nüfus, 119 Tarımsal Yapı, 120 Ticaret ve Manifaktür Üretim, 123 Para ve Kamu Maliyesi, 128 Roma nın Ekonomik Çöküşü, 131 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: İmparator Neron...139

15 xv Beşinci Bölüm AVRUPA DA FEODALİZM: Giriş, 141 Roma dan Feodalizme Bir Ara Dönem, 143 Avrupa Kıtası nın Ekonomik Coğrafyası, 146 Ortaçağ ve Feodalizm Kavramları Üzerine, 149 Feodalizmin Varolma Gerekçeleri, 151 Ekonomik Nedenler, 152 Siyasal Nedenler, 154 Teknik ve Askerî Nedenler, 155 Sosyolojik ve Dini Nedenler, 157 Güvenliğe İlişkin Nedenler, 160 Avrupa da Nüfus, 161 Feodal Zirai Örgütlenme: Manoryalizm, 163 Feodal Dönemde Ticaret, 167 Feodalizmde İmalât Sektörü, 169 Avrupa Feodalizminde Para ve Mali Yapı, 171 Kilise ve Ekonomik Hayattaki Rolü, 172 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: Kilise ve İşkence Altıncı Bölüm FEODALİZMİN EKONOMİK ÇÖZÜLMESİ: Giriş, 179 Feodal Yapının Çözülme Nedenleri, 180 Teknolojik Nedenler, 180 Tarımsal Üretimin Genişlemesi, 182 Nüfus Artışı, 183 Ticaret ve Manifaktür Üretimin Gelişmesi, 184 Parasal ve Malî Yapıda Genişleme, 189 Feodalizmin Çözülmesinde İslâm Etkisi, 190 Feodalizmin Çözülme Mekanizması, 192 Feodal Ekonominin Çözülme Teorileri, 194 Feodalizmin Çözülmesi: Sonuçlar, 196 Ortaçağda Kentler ve Kent Ekonomileri, 200 Kentlerin Kökenleri, 200 Bir Yerleşim Mekânı Olarak Kentler, 202 Kentlerin Yönetimi, 203

16 xvi Kentlerin Ekonomisi, 205 Ortaçağda Ekonomi Algısı ve Kilise, 209 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: Papa Pius II nin Haçlı Seferi Çağrısı (1463) Yedinci Bölüm ARAP YARIMADASI ve OSMANLI DEVLETİ NDE EKONOMİK YAPI Giriş, 219 Osmanlı Öncesi Arap Yarımadası nda Ekonomi: , 221 Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Ekonomik Yapı, 229 Osmanlı Yöneticilerinin Ekonomi Algısı, 235 Osmanlı İmparatorluğu nda Devlet ve Ekonomi, 240 Osmanlı Siyasal ve Toplumsal Yapısı, 241 Osmanlı da Malî Yapı, 246 Tımar Sistemi, 247 Merkez Maliyesi, 249 Vakıf Sistemi, 251 Osmanlı İmparatorluğu nda Üretimin Yapısı, 253 Osmanlı İmparatorluğu nda Ticaret, 256 Osmanlı da Para Sistemi, 260 Osmanlı Ekonomisinin Gerilemesi, 264 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: İstanbul un Fethi Sekizinci Bölüm DÖNEMİNDE AVRUPA EKONOMİSİ Yeniden Bunalım: , 269 Dış Dünyaya Açılma: Coğrafî Keşifler, 276 Coğrafî Keşifleri Hazırlayan Nedenler, 276 Ekonomik Nedenler, 277 Teknolojik Nedenler, 279 Dini ve Mitolojik Nedenler, 282 Diğer Nedenler, 283 Başlıca Keşif Hareketleri, 284 Keşifler Döneminde Dünya Ticareti ve Keşiflerin Sonuçları, 292 Coğrafî Keşifler ve Değerli Maden Hareketleri: Fiyat Devrimi, 298 Avrupa Ekonomisi: , 300

17 xvii Nüfus, 300 Tarımsal Yapı, 302 Endüstriyel Üretim Para ve Bankacılık, 303 Reform Rönesans Aydınlanma ve Ekonomik Yapıya Etkileri, 306 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik, Amerika nın Keşfi ve Yerliler Dokuzuncu Bölüm AVRUPA EKONOMİSİNİN YÜKSELİŞİ: Giriş, 313 Devletlerin Finansmanı Problemi, 314 Sömürgecilik Faaliyetleri ve Kölelik, 317 Ticarî Kapitalist Doktrin: Merkantilizm, Avrupa Ekonomisi ve Merkantilist Uygulamalar, 324 Merkantilist Uygulamalar, 324 İspanya, 325 Hollanda, 327 Fransa, 330 İngiltere, 333 Portekiz ve İtalya, 336 Avrupa Ekonomisi: , 337 Nüfus, 337 Tarımsal Üretim, 339 Endüstriyel Üretim ve Ticaret, 341 Para ve Bankacılık, 343 Sanayi Devrimine Gelirken İktisadi Düşünce, 343 Fransız İhtilali, 346 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik, Bartolomé de Las Casas ın Raporu Onuncu Bölüm II. DÜNYA SAVAŞI NA KADAR JAPONYA EKONOMİSİ Giriş, 353 Japonya nın Ekonomik Coğrafyası, 355 Japonya nın Nüfusu, 356 Japonya Tarihinde Dönemler, 357 Heian Öncesi Dönem: , 360

18 xviii Heian (Kyoto) Dönemi: , 360 Kamakura Dönemi: , 363 Aşigaka Dönemi: , 365 Tokugawa Dönemi Japon Feodalizmi: , 367 Meiji Restorasyonu, 371 Endüstriyel Gelişmeler, 373 Tarımsal Gelişmeler, 373 Ticarette Gelişmeler, 375 Japonya da Sermaye Birikimi, 376 Meiji Döneminin Başarıları, 377 Japon Kalkınmasının Mistik Kökenleri, 379 Modern Dönem Japon Ekonomisi, 381 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: Sebbuko (Harakiri) On Birinci Bölüm KİEV DEVLETİ NDEN 1950 YE RUSYA EKONOMİSİ Giriş, 387 Rusya nın Ekonomik Coğrafyası, 387 Rusya Tarihinde Dönemler, 389 Rus Halkının Kökenleri, 390 Rusya nın Siyasî ve İktisâdi Tarihi, 391 Kiev Devleti Rusya sı ( ), 392 İstilâ ve Moskova Çarlığı ( ), 395 Moskova Çarlığı: Romanoff Hanedanı ( ), 401 Petro I Öncesi Siyaset ve Ekonomi ( ), 401 Petro I Dönemi Siyaset ve Ekonomi ( ), 406 Petro I Sonrası Siyaset ve Ekonomi ( ), 409 Rusya da Demografi, 410 Serflik Problemi ve Sınıflaşma, 411 Tarım Sektörü, 413 İmalât ve Endüstri, 414 Ticaret ve Ulaştırma, 416 Rusya da Devlet Maliyesi, Devrimi ve 1950 ye Kadar Rusya Ekonomisi, 419 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: Grigori Yefimoviç Novih (Rasputin)

19 xix On İkinci Bölüm SANAYİ DEVRİMİ Giriş, 427 Sanayi Devrimi: Tanımı, Zamanı ve Mekânı, 428 Sanayi Devriminin Nedenleri ve Devrim Süreci: , 433 Nüfustaki Gelişmeler, 435 Bilim ve Teknolojideki Gelişmeler, 436 Tarım Sektöründeki Gelişmeler, 441 Ticaretteki Gelişmeler, 444 Ticarî Taşımacılıktaki Gelişmeler, 448 Bankacılık ve Finans Alanındaki Gelişmeler, 451 Kıta Avrupa sında Sanayi Devrimi, 453 Sanayi Devriminin Sonuçları, 456 Ekonomik Sonuçları, 457 Toplumsal ve Siyasal Sonuçlar, 460 Uluslararası Sonuçlar, 463 Demografik Sonuçlar, 464 Sanayi Devrimi ve İktisat Teorisi, 466 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: Tren in Öyküsü On Üçüncü Bölüm ABD EKONOMİSİ: Giriş, 471 ABD nin Ekonomik Coğrafyası, 472 ABD nin Nüfusu, 475 Avrupalılardan Önce Amerikan Ekonomisi, 476 Kolonizasyon Faaliyetleri ve Bağımsızlık: , 478 İç Savaşa Kadar ABD Ekonomisi: , 483 Koloniler Dönemi ABD Ekonomisi: , 484 Nüfus, 485 Tarım, 485 Endüstri, 486 Ticaret ve Para, 487 Bağımsızlıktan İç Savaşa ABD Ekonomisi: , 489 Toprak Problemi ve Tarımsal Üretim, 490 Endüstriyel Üretim Ticaret ve Ulaştırma, 491 Para ve Bankacılık, 494

20 xx Ekonomik Nedenli Bir Savaş: ABD Sivil Savaşı, 495 Modern ABD Ekonomisinin Kuruluşu: , 498 Tarım Sektörü, 500 İç ve Dış Ticaret, 501 Endüstriyel Üretim, 502 Para Bankacılık ve Finans, 504 ABD Ekonomisi: , 505 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: ABD İç Savaşı On Dördüncü Bölüm KOMÜNİZM ÖNCESİ ÇİN EKONOMİSİ Giriş, 509 Çin in Coğrafî Yapısı, 511 Çin in Nüfusu, 513 Teknolojik Buluşların Kaynağı Olarak Çin, 513 Çin in Siyasi Tarihi: Genel Olarak, 515 Qin Hanedanı Döneminde Ekonomi: MÖ , 516 Han Hanedanı Döneminde Ekonomi: MÖ. 206 MS. 220, 518 Tang ve Song Hanedanları Döneminde Ekonomi: , 521 Yuan (Moğol) Hanedanı Döneminde Ekonomi: , 526 Ming Hanedanı Döneminde Ekonomi: , 528 Quing (Mançu) Hanedanı Döneminde Ekonomi: , 530 Cumhuriyet Dönemi Çin Ekonomisi: , 537 Çin Komünist Devrimi, 539 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: Uzun Yürüyüş On Beşinci Bölüm 1929 EKONOMİK BUNALIMI Tarihte Ekonomik Krizler ve Kriz Düşüncesi, Bunalımının Nedenleri, 549 Krizin Tarım Sektöründeki Nedenleri, 551 Krizin Endüstri Sektöründeki Nedenleri, 552 ABD de Borsa Spekülasyonu, 553 Servet Dağılımındaki Bozukluk, 555

21 xxi Krizin Uluslararası Nedenleri, 556 Krizin Nedenlerine İlişkin Teorik Yorumlar, 557 Bunalımın Başlaması, Bunalımının Sonuçları, 559 Çözüm İçin Geliştirilen Politikalar: New Deal, 562 Liberal Politikalardan Müdahaleciliğe, Bunalımı ve İktisat Teorisi, 569 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: Salvatore Luciano (Lucky) On Altıncı Bölüm DÜNYA EKONOMİSİ Giriş, 573 Dünyadaki Siyasal Gelişmeler: , 574 Dünyadaki Siyasal Gelişmeler: , 584 Dünya Ekonomisi: , 587 Dünya Nüfusu, 588 Dünya Ekonomik Hâsılası, 589 Tarımsal ve Endüstriyel Üretim, 591 Dünya Ticaretindeki Gelişmeler, 593 Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye: , 595 Osmanlı dan Devralınan Ekonomik Yapı, 595 Türkiye Cumhuriyeti nin Ekonomik Niteliği, 600 İlk Kalkınma Hamlesi: , 601 Devletçi Ekonomi Dönemi: , 603 Dünya Ekonomisine Katılma: , 607 Dünyanın Geleceği: Tarihin Sonu mu?, 609 Araştırma ve Tartışma Soruları Deneme Testi Tarihten Bir Gerçeklik: Normandiya Harekâtı DENEME TESTLERİ CEVAP ANAHTARI BİBLİYOGRAFYA İNDEKS...635

22

23 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1 : İnsanlığın Çağları Tablo 2 : Avrupa nın Nüfusu (MÖ ), (Milyon Kişi) Tablo 3 : Osmanlı İmparatorluğu nun Nüfusu ( ) Tablo 4 : Osmanlı İmparatorluğunun Nüfusu ( ), (Milyon Kişi) Tablo 5 : Osmanlı İmparatorluğu nun Nüfusu (1844) Tablo 6 : Osmanlı İmparatorluğu nun Padişahları Tablo 7 : Osmanlı Bütçelerinin Nominal Gelir ve Giderleri (000), (Akçe Olarak) Tablo 8 : Osmanlı Bütçelerinin Reel Gelir ve Giderleri (000), (Akçe Olarak) Tablo 9 : Osmanlı Dış Ticarati ( ), (Milyon Sterlin) Tablo 10 : 1876 Yılında Osmanlı Dış Ticareti ($), (000) Tablo 11 : Tarih Boyunca Önemli Keşif Hareketleri (MÖ ) Tablo 12 : Amerika Kıtası ndan Avrupa ya Gelen Değerli Maden Miktarları (Ton) Tablo 13 : 16. Yüzyıl Avrupa sında Nüfus Yoğunluğu Tablo 14 : Japonya nın Nüfusu (1 1945) Tablo 15 : Japon Ekonomisinin Sektörel Gelişimi (%) Tablo 16 : Kiev ve Moskova Döneminde Rus Knezleri Tablo 17 : Romanoff Hanedanı Döneminde Rus Çarları Tablo 18 : Rusya nın Nüfusu ( ), (000) Tablo 19 : Sanayi Devrimi Döneminde Dünya ve Avrupa nın Nüfusu (Milyon Kişi) Tablo 20 : İngiltere de Erkek İşgücü İstihdamının Dağılımı (%) Tablo 21 : Bazı Avrupa Ülkelerinde Okuryazarlık Oranı (1500 ve 1700) Tablo 22 : İngiltere de Patent Haklarındaki Artış Tablo 23 : İngiltere nin Dış Ticareti (Milyon Sterlin) Tablo 24 : İngiltere nin İhracatı ( ), (Milyon Sterlin) Tablo 25 : Bazı Ülkelerin Demiryolu Uzunlukları ( ), (Kilometre) Tablo 26 : Avrupa da ve Bazı Ülkelerde Buharlı Gemi Tonajları ( ), (Ton) Tablo 27 : Bazı Ülkelerin Sanayileşme Tarihleri Tablo 28 : İngiltere deki Bazı Tarımsal Malların Üretimindeki Artış ( ), (Bin Kg) Tablo 29 : Bazı Ülkelerde Kişibaşına Endüstriyel Mal Üretimi ( ) Tablo 30 : Avrupa da Bazı Sektörlerdeki Üretim Miktarları ( ), (Milyon Ton) Tablo 31 : İngiltere de Erkek İşgücünün Sektörel Dağılımı (%) Tablo 32 : İngiltere Pamuklu Endüstrisine İlişkin Bazı Rakamlar Tablo 33 : İngiltere de İstihdam, Gelir, Tüketim, Yatırım ve İhracat Rakamları ( ), (%) Tablo 34 : 1929 Fiyatları ile Dünya Ticaret Hacmi (Milyon Sterlin) Tablo 35 : Kıtalara Göre Dünya Nüfusunun Yoğunluğu ( ), (Nüfus/km 2 ) Tablo 36 : Avrupa da Bazı Kentlerin Nüfusu ( ), (000) Tablo 37 : ABD nin Nüfusu ( ) Tablo 38 : ABD Başkanları Tablo 39 : Koloniler Nüfusu ( ) Tablo 40 : Çin in Nüfusu (MÖ ) Tablo 41 : Tarihte Ekonomik Bunalımlar Tablo 42 : ABD de Para ve Gelire İlişkin Bazı Rakamlar ( ) Tablo 43 : ABD de İşsizlik Rakamları ( ) Tablo 44 : Bazı Ülkelerin Ekonomik Göstergelerindeki Değişmeler ( ), (%)

24 xxiv Tablo 45 : İthal Malları İçin Gümrük Tarife Oranları ( ) Tablo 46 : ABD de İntihar Sayıları ( Kişi İçinde) Tablo 47 : Kıtalar Bağlamında Dünya Nüfusu (Milyon) Tablo 48 : Bazı Ülkelerin Nüfusu ve Nüfus Büyüme Hızları ( ) Tablo 49 : Bölgelerin Dünya GSMH sı İçindeki Payları (%) Tablo 50 : Avrupa ve Dünyada GSMH (Milyar $) ve Kişibaşına GSMH ($) Tablo 51 : Asya Ülkelerinin GSMH sı (000 $) Tablo 52 : Bazı Ülkelerin Kişibaşına GSMH ları ($) Tablo 53 : Kıtalar Bazında Ziraatte Çalışan Nüfus (%) Tablo 54 : Bazı Ülkelerde Ziraatte Çalışan Nüfusun Genel Nüfusa Oranları (%) Tablo 55 : Bazı Avrupa Ülkelerinde Endüstriyel Çıktı ( ) Tablo 56 : Dünyada İthalat İhracat ve Toplam Dünya Ticaret Hacmi ( ), (Milyon Dolar) Tablo 57 : Dünya İhracatında Bölgelerin Payları (%) Tablo 58 : Bölgesel İthalat ve İhracat Değerleri (Altın Dolar), (1929=100) Tablo 59 : Osmanlı İmparatorluğu nun Son Dönem Dış Ticareti (Milyon Altın Lira) Tablo 60 : TC nin Milli Gelir Rakamları ( ) Tablo 61 : Dönemi GSYİH da Sektör Payları (1968 Fiyatları İle), (%) Tablo 62 : Sayım Yıllarına Göre TC de Nüfus ve Artışı ( ) Tablo 63 : GSYİH İçinde Sektör Payları ve Kişibaşına GSMH ( ) Tablo 64 : TC nin Dış Ticareti ( ), (Milyon TL) Tablo 65 : 1998 Yılında Dünya (20 Büyük Ülke) ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1 : İktisat Tarihinin Diğer Bilimlerle İlişkisi Şekil 2 : Osmanlı Yönetici Elitinin İktisadî Düşüncesi Şekil 3 : Osmanlı Toplumsal Yapısı Şekil 4 : Feodal Dönem Japon Toplumsal Yapısı GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1 : Avrupa da Nüfus MÖ Grafik 2 : Avrupa da Kurulan Kentlerin Sayısı ( ) Grafik 3 : İngiltere de Kişibaşına Gelir ( ) Grafik 4 : ABD de İşsizlik ( ) HARİTALAR LİSTESİ Harita 1 : İnsanlığın İlk Tarım Merkezleri Harita 2 : Ortadoğu dan Avrupa ya Tarımın Yayılışı Harita 3 : Antik Yunan Dünyası Harita 4 : Antik Yunan ve Fenike Kolonileri Harita 5 : MÖ. 250 lerde İtalya Yarımadası ve Roma Harita 6 : MS. 120 lerde Roma İmparatorluğu ve Eyaletleri Harita 7 : MS. 14 de Kentler ve Ticaret Yolları Harita 8 : MÖ. 192 de Kentler ve Ticaret Yolları Harita 9 : MS. 362 de Kentler ve Ticaret Yolları Harita 10 : Roma Barışı Döneminde Ticaret Yolları Harita 11 : Çöküş Döneminde Roma İmparatorluğu

25 Harita 12 : Doğu Roma İmparatorluğu Sonrasında Barbar Krallıklar Harita 13 : MS de Avrupa ve Ortadoğu nun Siyasî Görünümü Harita 14 : Avrupa Kıtası Üzerine Yapılan Akınlar Harita 15 : MS. 737 de Kentler ve Ticaret Yolları Harita 16 : MS de Avrupa ve Ortadoğu da Siyasî Görünüm Harita 17 : MS de Kentler ve Ticaret Yolları Harita 18 : 1346 da Kentler ve Ticaret Rotaları Harita 19 : 1483 de Kentler ve Ticaret Yolları Harita 20 : 1200 lerde İslam Dünyası Harita 21 : Müslüman Dünyası Harita 22 : Osmanlı İmparatorluğu nun Büyümesi ( ) Harita 23 : Zirve Döneminde Osmanlı İmparatorluğu Harita 24 : Yılları Arasında Osmanlı İmparatorluğu Harita 25 : 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ve Eyaletleri Harita 26 : Vebanın Yayılışı Harita 27 : 1483 de Avrupa da Siyasal Görünüm Harita 28 : 1483 de Bilinen Dünyanın Sınırları Harita 29 : 1483 de Dünya Nüfusu Harita 30 : 1483 de Avrupa da Kentler ve Ticaret Rotaları Harita 31 : 1715 de Dünyadaki Siyasî Birimler Harita 32 : Atlantik te Temel Ticaret Maddeleri ve Köle Değişimi Harita 33 : 1600 de Avrupa da Kentler ve Ticaret Rotaları Harita 34 : 1715 de Avrupa da Ticaret Merkezleri Harita 35 : 1648 de Dünya Nüfusunun Dağılımı Harita 36 : 1750 lerde Avrupa Kıtası nda Nüfus Yoğunluğu Harita 37 : Dünya Coğrafyasında Japonya Harita 38 : Japonya ve Japonya yı Oluşturan Adalar Harita 39 : 7. Yüzyılda Doğu Asya Harita 40 : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Harita 41 : 11. Yüzyılda Kievian Rusyası Harita 42 : 16. Yüzyılda Rusya Harita 43 : Büyük Petro Zamanında Rusya ve Avrupa Harita 44 : 17. Yüzyılda Rusya nın Coğrafî Genişlemesi Harita 45 : 1815 de Dünyada Siyasî Birimler Harita 46 : 1840 larda Avrupa da Demiryolları Harita 47 : 1880 lerde Avrupa da Demiryolları Harita 48 : 18. Yüzyılda İngiltere de Endüstriyel Üretim Harita 49 : 19. Yüzyılda İngiltere de Endüstriyel Üretim Harita 50 : 1815 de Dünyada Nüfus Harita 51 : Bugün İtibariyle ABD Harita 52 : ABD de Nüfusun Coğrafî Olarak Dağılımı Harita 53 : Bağımsızlık Savaşı Öncesi ABD Kolonileri (1763) Harita 54 : ABD Topraklarının Tarımsal Potansiyeli Harita 55 : 1860 da ABD de Demiryolları Harita 56 : 1890 da ABD de Demiryolları xxv