DOĞAL GAZ PİYASASI 2014 YILI SEKTÖR RAPORU

Transkript

1

2 DOĞAL GAZ PİYASASI 2014 YILI SEKTÖR RAPORU

3 Bu raporda yer alan tüm bilgi, tablo ve şekillerin her hakkı saklıdır. Kaynak gösterilmeden kullanılamaz. T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı ANKARA, 2015 Önemli Hatırlatma: Lisans sahibi firmalar, Enerji Piyasası Bildirim Yönetmeliğinin ilgili hükümleri çerçevesinde bildirim düzeltme talebinde bulunarak daha önce Kuruma sundukları verilerde düzeltme yapabilmektedir. Bu sebeple yayımlanan raporlar arasında veri farklılıkları olabilmektedir.

4 Başkanın Mesajı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu olarak piyasaya ilişkin tüm düzenleme ve denetim faaliyetlerimizde, etkinlik ve verimliliğin sağlanması, isabetli ve sağlıklı kararlar alınması temel amacımızdır. Bu amaca yönelik doğru ve güvenilir piyasa bilgilerine sahip olma zorunluluğunun bilinci içerisinde, bildirim sistemi sayesinde doğal gaz piyasasına ilişkin tüm verilerin zamanında ve doğru bir şekilde Kurumumuz tarafından toplanmasına, analizine, raporlanmasına ve nihayetinde ilgili tüm taraflarla ve kamuoyuyla paylaşılmasına büyük önem vermekteyiz. Bilindiği gibi, 2013 yılı Nisan ayından itibaren, Kurumumuzun Analiz ve Raporlama Sisteminin geliştirilmesine yönelik çalışmalar kapsamında, doğal gaz piyasasında faaliyet gösteren kişiler, faaliyetlerine ilişkin bildirimlerini elektronik imza ile yapmaya başlamışlardır. Nitekim 2013 Yılı Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu bahse konu sistemden alınan verilerle hazırlanmıştır. Zamanında ve doğru bir şekilde elektronik ortamda yapılan bildirimler neticesinde hazırlanan 2014 Yılı Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu ile bir kez daha tüm paydaşlara hızlı, tarafsız ve doğru bilgi sunmanın mutluluğunu yaşamaktayız. Diğer taraftan, raporlarda yer alan verilerin bütünlüğünün ve tutarlılığının sağlanabilmesi için, bildirimlerin güvenirliği ve dolayısıyla lisans sahibi şirketlerin veri gönderirken dikkatli ve özenli olması, sistemde tanımlanan bildirimleri bildirim dönemleri içerisinde yapmaları büyük önemi haizdir. Sisteme veri girişi yapan kullanıcı hatalarının en aza indirilmesi, veri girişinin en kolay şekilde yapılması ve sektör raporunun yayımlanma aralıklarının azaltılması için çalışmalarımız son hızla devam etmektedir. Söz konusu çalışmalarımızın, paydaşların görüşleriyle daha zenginleşeceğinin bilincindeyiz. Bu kapsamda 2014 yılında, elektronik imza kullanılarak bildirim sistemi üzerinden alınan veriler çerçevesinde hazırlanan sektör raporuna yönelik olarak tüm paydaşlardan gelecek yapıcı eleştirilere açık olduğumuzu da ifade etmek isterim. Bu çerçevede, 2014 yılı Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporunun ilgili tüm kişi, Kurum ve Kuruluşlara faydalı olmasını temenni ederim. Mustafa YILMAZ Kurum Başkanı III

5

6 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 Yönetici Özeti Üretim Yurt içinde üretim yapan toptan satış lisansı sahibi 9 şirket tarafından 2014 yılında 479,39 milyon Sm 3 doğal gaz satışa sunulmuştur. Üretimi yapılarak satışa sunulan gaz miktarı 2013 yılına göre %10,8 azalmıştır. İthalat 2014 yılında, 9 adet uzun dönemli ve 2 adet spot (LNG) ithalat lisansı sahibi tarafından toplam milyon Sm 3 doğal gaz ithal edilmiştir. Doğal gaz ithalatı 2013 yılına kıyasla %8,82 oranında artmıştır yılında, ithalat %54,76 lık payla en fazla Rusya dan yapılmıştır yılında toplam 7.280,87 milyon Sm 3 LNG ithalatı yapılmış olup, söz konusu miktar toplam ithalatın %14,78 idir. Toplam LNG ithalatının %23,19 luk bölümü Spot LNG ithalatı olup, geri kalan kısmı BOTAŞ tarafından Cezayir ve Nijerya dan ithal edilen miktar oluşturmaktadır. İhracat 2014 yılında ihracat lisansı sahibi 9 şirketten yine sadece BOTAŞ faaliyette bulunmuş olup bahse konu şirket tarafından Yunanistan a 632,6 milyon Sm 3 doğal gaz ihraç edilmiştir. Depolama 2014 yılında depolama tesis kapasitelerinde bir değişiklik olmamıştır. Depoların yıl sonu toplam stok miktarı 1.873,08 milyon Sm 3 olarak gerçekleşmiştir. Tüketim tarih ve 4855 sayılı Kurul Kararı ile Sm 3 olarak belirlenen 2014 yılı ulusal doğal gaz tüketim miktarı 4,77% sapmayla, Sm 3 olarak gerçekleşmiştir yılında, 521,29 milyon Sm 3 LNG tüketilmiştir. Söz konusu miktarın toplam ulusal doğal gaz tüketimi içindeki payı % 1,07 olarak hesaplanmıştır. Şehir İçi Doğal Gaz Dağıtımı 2014 sonu itibariyle; doğal gaz dağıtım lisansı almış şirketlerce gerçekleştirilen toplam yatırım tutarı (işletme giderleri ve KDV hariç), TL, inşa edilen çelik hat uzunluğu m ve polietilen boru hatlarının uzunluğu m olarak gerçekleşmiştir yılı sonu itibariyle doğal gaz hizmeti götürülen 71 ilde toplam konut abone sayısı e; serbest tüketici sayısı ise yaklaşık e ulaşmıştır. V

7 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 YILI DOĞAL GAZ PİYASASI GENEL GÖRÜNÜMÜ Üretim Yapan Toptan Satış Lisansı Sahibi Şirketlerce Satışa Sunulan Doğal Gazın Üretimin Yapıldığı İllere Göre Dağılımı (milyon Sm 3 ) İLLER Miktar ADIYAMAN 0,31 DÜZCE 64,31 EDİRNE 12,18 İSTANBUL 41,99 KIRKLARELİ 71,02 MARDİN 9,55 TEKİRDAĞ 279,96 Toplam 479,39 Kaynak Ülkelere göre Doğal Gaz İthalat Miktarları (milyon Sm 3 ) Rusya İran Azerbaycan Cezayir Nijerya Diğer* Toplam * Spot LNG ithalatının yapıldığı ülkeleri temsil etmektedir. İhracat Miktarı (milyon Sm 3 ) İhracat yapan şirket Doğal gazın ihraç edildiği ülke Miktar BOTAŞ Yunanistan 632,6 Yıl Sonu Toplam Stok Miktarları (milyon Sm 3 ) Yıllar Miktar , , ,08 Sektörlere Göre Doğal Gaz Tüketim Miktarları (milyon Sm 3 ) Sektörler Miktar Payı (%) Dönüşüm/Çevrim Sektörü ,97 48,12 Enerji Sektörü 367,41 0,75 Ulaşım Sektörü 86,56 0,18 Sanayi Sektörü ,53 25,40 Hizmet Sektörü 3.018,49 6,20 Konutlar 9.304,42 19,10 Diğer 122,80 0,25 Genel Toplam , VI

8 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 İÇİNDEKİLER TÜRKİYE DOĞAL GAZ PİYASASI Üretim İl Bazında Üretim Miktarı Şirket Bazında Üretim Miktarı Yurtdışı İle Doğal Gaz Ticareti İthalat Boru Hatlarıyla İthalat Sıvılaştırılmış Doğal Gaz (LNG) ve Spot LNG İthalatı Doğal Gaz İthalat Verileri Üretim - İthalat Değerlendirmesi İhracat Depolama Yer Altı Doğal Gaz Depolama LNG Depolama Toptan Satış Boru Hatlarıyla Toptan Satış LNG Toptan Satışı Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahipleri Arasındaki Doğal Gaz Ticareti Sıkıştırılmış Doğal Gaz (CNG) İletim Boru Hatlarıyla İletim LNG İletimi Dağıtım Dağıtım Lisans İhaleleri Şebeke Yatırım Performansları Abonelik ve Bağlantı Bilgileri Doğal Gaz Dağıtım Hizmetinin Durdurulması (Geçici Gaz Kesintisi)...40 VII

9 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 7.5 Başvuru ve Şikâyetler Fatura İtirazları Acil Müdahale İstihdam Tüketim Sektörel Tüketim İl Bazında Tüketim Lisans Sahiplerince Nihai Tüketiciye Yapılan Doğal Gaz Satış Miktarları Tarife ve Fiyatlandırma Dünya Avrupa Birliği ve Türkiye...61 VIII

10 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1.1: Yılları Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 )...1 Tablo 1.2: 2014 Yılı İllere ve Aylara Göre Doğal Gaz Üretimi (Milyon Sm 3 )...3 Tablo 1.3: Toptan Satış Lisansı Sahibi Doğal Gaz Üretim Şirketlerinin 2014 Yılı Aylık Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 )...4 Tablo 2.1: Yılları Doğal Gaz İthalat Miktarları (Milyon Sm 3 )...7 Tablo 2.2: 2014 Yılı Şirketler Bazında Doğal Gaz İthalatı (Milyon Sm 3 )...8 Tablo 2.3: Yılları Aylık Doğal Gaz İthalatının Karşılaştırılması (Milyon Sm 3 )...9 Tablo 2.4: 2014 Yılı Uzun Dönemli İthalat ve Spot LNG İthalatı Aylık Verileri (Milyon Sm 3 )...11 Tablo 2.5: Yılları Uzun Dönemli LNG İthalatı ve Değişim Oranı (Milyon Sm 3 )...12 Tablo 2.6: 2014 Yılı Spot LNG İthalatı (Milyon Sm 3 )...13 Tablo 2.7: Yılları Spot LNG İthalatını Gerçekleştiren Şirketlerin Payları (%)...14 Tablo 2.8: Yıllarında Gerçekleşen İhracat Miktarları (Milyon Sm 3 )...15 Tablo 2.9: Yıllara Göre İhraç Edilen Doğal Gaz Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...16 Tablo 3.1: Yıllara Göre Ay Sonu Doğal Gaz Stok Miktarları (Milyon Sm 3 )...17 Tablo 3.2: 2014 Yılı Aylara Göre LNG Depo Tesislerinden Çıkan Gaz Miktarı (Milyon Sm 3 )...19 Tablo 4.1: Boru Gazı Olarak Yapılan Satışların Lisans Türüne Göre Miktarları (Milyon Sm 3 )...20 Tablo 4.2: LNG Satış Miktarlarının Tüketimi Karşılama Oranları (%)...21 Tablo 4.3: 2014 Yılında Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerinin Aralarında Yaptıkları Toplam Doğal Gaz Satış Miktarı (Milyon Sm 3 )...22 Tablo 4.4: 2014 Yılında Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerine En Fazla Doğal Gaz Satan 10 Şirketin Satış Payları (Milyon Sm 3 )...22 Tablo 4.5: Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerinin 2014 Yılında Diğer Lisans Sahiplerinden Satın Aldıkları Toplam Doğal Gaz Miktarı (Milyon Sm 3 )...22 Tablo 4.6: 2014 Yılında Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerinden En Fazla Doğal Gaz Satın Alan Doğal Gaz Lisansı Sahibi 10 Şirketin Alış Payları (Milyon Sm 3 ).23 Tablo 5.1: Yılları CNG Satış Miktarları (Milyon Sm 3 )...24 Tablo 6.1: 2014 Yılında En Yüksek Günlük Çekiş Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...26 Tablo 6.2: Yıllara Göre İletilen Aylık LNG Miktarları (Milyon Sm 3 )...28 Tablo 7.1: Dağıtım Bölgeleri Toplam Yatırım Tutarı, Çelik ve Polietilen Şebeke Uzunlukları...30 Tablo 7.2: Dağıtım Bölgeleri Toplam Servis Hattı Uzunlukları ve Servis Hattı Sayıları...33 IX

11 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu Tablo 7.3: 2014 Yılı Sonu İtibariyle İl bazında Konut Abone Sayısının Dağılımı...36 Tablo 7.4: 2014 Yılı Sonu İtibariyle Dağıtım Şirketi Bazında Konut Abone Sayısının Dağılımı...38 Tablo 7.5: 2014 Yılında Tüketiciler Tarafından Dağıtım Şirketlerine Yapılan Başvuru ve Şikâyet Konularının Dağılımı...41 Tablo 7.6: 2014 Yılı Aralık Ayı Sonu İtibariyle Dağıtım Şirketlerinin Personel Sayısı Bilgileri...43 Tablo 8.1: 2014 Yılı Sektörel Tüketim Tablosu (Milyon Sm 3 )...45 Tablo 8.2: 2014 Yılı Lisans Sahiplerinin Nihai Tüketiciye Yaptığı Doğal Gaz Satış Miktarlarının Sektörel Dağılımları (Milyon Sm 3 )...49 Tablo 8.3: 2014 yılı İl Bazında Tüketim Miktarları (Sm 3 )...51 Tablo 8.4: 2014 Yılı İthalat Lisansı Sahiplerinin Nihai Tüketiciye Yaptığı Doğal Gaz Satış Miktarları (Milyon Sm 3 )...52 Tablo 8.5: 2014 Yılı Sıkıştırılmış Doğalgaz Lisansı Sahiplerinin Nihai Tüketiciye Yaptığı Doğal Gaz Satış Miktarları (Milyon Sm 3 )...53 Tablo 8.6: 2014 Yılı Toptan Satış Lisansı Sahiplerinin Nihai Tüketiciye Yaptığı Doğal Gaz Satış Miktarları (Milyon Sm 3 )...54 Tablo 8.7: 2014 Yılı Doğal Gaz Dağıtım Lisansı Sahiplerinin Nihai Tüketiciye Yaptığı Doğal Gaz Satış Miktarları (Milyon Sm 3 )...55 Tablo 8.8: 2014 Yılı Dağıtım Şirketlerinin Serbest Tüketicilere Taşıma Yaptığı Gaz Miktarları ve Payları (Milyon Sm 3 )...57 Tablo 9.1: Tüketim Aralıklarına Göre Konut Doğal Gaz Fiyatları (vergiler hariç), Tablo 9.2: Tüketim Aralıklarına Göre Konut Doğal Gaz Fiyatları (vergiler dâhil), Tablo 9.3: Tüketim Aralıklarına Göre Sanayi Doğal Gaz Fiyatları (vergiler hariç), Tablo 9.4: Tüketim Aralıklarına Göre Sanayi Doğal Gaz Fiyatları (vergiler dâhil), X

12 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1: Yılları Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 )...2 Şekil 1.2: Yılları Aylık Doğal Gaz Üretimi Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )...2 Şekil 1.3: 2014 Yılı Üretim Sahalarının Bulunduğu İllere Göre Doğal Gaz Üretim Oranları (%)...3 Şekil 1.4: Şekil 1.5: Şekil 1.6: Toptan Satış Lisansı Sahibi Doğal Gaz Üretim Şirketlerinin 2014 Yılı Aylık Doğal Gaz Üretim Payları (%) Yılı Doğal Gaz Üretimi Yapan Toptan Satış Lisansı Sahibi Şirketlerin Üretim Payları (%) Yılı Üretim Yapan Toptan Satış Lisansı Sahibi Şirketlerin Satış Yaptıkları Müşterilerin Payları (%)...5 Şekil 2.1: 2014 Yılı Kaynak Ülkeler Bazında Türkiye nin Doğal Gaz İthalatı (%)...7 Şekil 2.2: Yılları İthalat Kaynakları Payları Değişimi (%)...8 Şekil 2.3: 2014 Yılı Doğal Gaz İthalatında Şirketlerin Payları (%)...9 Şekil 2.4: Yılları Aylık İthalat Miktarları Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )...9 Şekil 2.5: 2014 Yılı Toplam İthalatta Boru Gazı-LNG Payları (%)...10 Şekil 2.6: Şekil 2.7: Şekil 2.8: Şekil 2.9: 2014 Yılı Toplam İthalatta Uzun Dönemli İthalat Lisansı ile Yapılan İthalat ve Spot LNG İthalatı Payları (%) Yılı Uzun Dönemli İthalat Lisansı Sahibi Şirketlerin İthalat Miktarlarının İthalatın Gerçekleştiği Ülkelere Göre Dağılımı (%) Yılı Uzun Dönemli İthalat ve Spot LNG İthalatı Aylık Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) Yılları Uzun Dönemli LNG İthalatının İthalat Yapılan Ülkelere Göre Dağılımı (Milyon Sm 3 )...12 Şekil 2.10: Yılları Arası Spot LNG İthalatı Değişimi (Milyon Sm 3 )...13 Şekil 2.11: 2014 Yılı Spot LNG İthalatının İthalat Yapılan Ülkelere Göre Dağılımı (%)...13 Şekil 2.12: Yılları Spot LNG İthalatını Gerçekleştiren Şirketlerin Payları (%)...14 Şekil 2.13: 2014 Yılı Toplam Doğal Gaz Arzının Karşılandığı Kaynakların Payları (%)...15 Şekil 2.14: Yıllara Göre Doğal Gaz İhracat Miktarları (Milyon Sm 3 )...16 Şekil 2.15: 2012 ve 2014 Yıllarında İhraç Edilen Gaz Miktarının Aylara Göre Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )...16 Şekil 3.1: Yıllara Göre Ay Sonu Doğal Gaz Stok Miktarları (Milyon Sm 3 )...17 Şekil 3.2: Aylara Göre İthalat-Tüketim-Stok Miktarları Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )...18 XI

13 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu Şekil 4.1: 2014 Yılı İthalatçı Şirketler ve Üretim Şirketlerinin Doğal Gaz Arzındaki Payları (%)...19 Şekil 4.2: 2014 Yılı Toplam Boru Gazı Toptan Satışlarının Lisans Türlerine Göre Dağılımı (%)...21 Şekil 5.1: CNG (Satış) Lisansı Sahiplerinin Tedarikçilerinin Lisans Türlerine Göre Payları (%)...24 Şekil 5.2: 2014 Yılında Nihai Tüketicilere Yapılan CNG Satışlarının Lisans Türüne Göre Dağılımı (%).. 24 Şekil 6.1: 2014 Yılında İletim Şebekesine Giriş ve Çıkış Yapan Doğal Gaz Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...25 Şekil 6.2: 2014 Yılında En Yüksek Günlük Çekiş Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...26 Şekil 6.3: 2014 Yılında Gerçekleşen Sanal Ticaretin Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...27 Şekil 6.4: Şekil 6.5: 2014 Yılında İletim Şebekesinde Gerçekleşen Dengesizlik Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 ) Yılında İletim Şebekesinde Gerçekleşen Gün Sonu Ticaretinin Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...28 Şekil 6.6: Yıllara Göre İletilen Aylık LNG Miktarları (Milyon Sm 3 )...29 Şekil 6.7: Yıllara Göre İletilen LNG Miktarlarının Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )...29 Şekil 7.1: 2014 Yılı Sonu İtibariyle Abone-Serbest Tüketici Sayısının Dağılımı (%)...36 Şekil 7.2: Doğal Gaz Abonelerinin 2014 Yılı Aylık Doğal Gaz Tüketim Miktarları (Milyon Sm 3 ) Şekil 7.3: 2014 Yılı Geçici Doğal Gaz Kesintisi Nedenleri (%)...40 Şekil 7.4: 2014 Yılında Tüketiciler Tarafından Dağıtım Şirketlerine Yapılan Başvuru ve Şikâyet Konuları (%)...41 Şekil 7.5: 2014 Yılı Tüketicilerin Fatura İtiraz Başvuruları (%) Şekil 8.1: 2014 Yılı Doğal Gaz Sektörel Tüketim Dağılımı (%) Şekil 8.2: Aylık Bazda Sektörel Tüketim Dağılımlarının Toplam Tüketime Etkileri (Milyon Sm 3 ). 47 Şekil 8.3: 2014 Yılı Aylık Doğal Gaz Sektörel Tüketim Seyri (Milyon Sm 3 ) Şekil 8.4: 2014 Yılı Doğal Gaz Dağıtım Şirketlerinin Toplam Doğal Gaz Satış Bilgileri (Milyon Sm 3 ) Şekil 9.1: Yılları Arasında Dünya Doğal Gaz Fiyatları ($/1000m 3 )* Şekil 9.2: 2014 Yılında Dünya Doğal Gaz Fiyatları ($/1000m 3 )* XII

14 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 TÜRKİYE DOĞAL GAZ PİYASASI Türkiye doğal gaz piyasasının hukuki altyapısını oluşturan 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu nda (Kanun) ithalat, iletim, depolama, toptan satış, ihracat, dağıtım, sıkıştırılmış doğal gaz (CNG) dağıtım ve iletimi faaliyetlerinin yürütülmesi için, lisans alınması zorunlu piyasa faaliyetleri olarak sayılmıştır. Doğal gazın üretilerek satışa sunulması ile Kanunda piyasa faaliyeti olarak sayılan faaliyetlere ve tüketime ilişkin veri ve Şekillere alt başlıklar halinde bu bölümde yer verilmiştir. 1. Üretim Doğal gaz arama ve üretim faaliyetleri, 6491 sayılı Türk Petrol Kanununa göre Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (PİGM) tarafından verilen arama ve işletme ruhsatları kapsamında gerçekleştirilmektedir. Üretim faaliyeti, Kanunda piyasa faaliyeti olarak sayılmamakla birlikte üretim şirketleri, ürettikleri doğal gazı Kurumdan toptan satış lisansı almak kaydıyla toptan satış şirketlerine, ithalatçı şirketlere, ihracatçı şirketlere, dağıtım şirketlerine, kuyu başından olmak kaydıyla CNG satış şirketleri ile CNG iletim ve dağıtım şirketlerine veya serbest tüketicilere pazarlayabilir. Ayrıca, üretim şirketleri ihracat lisansı almak kaydıyla ürettikleri doğal gazı ihraç da edebilirler. Bu kapsamda Kurum dan toptan satış lisansı almış olan; Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) Transatlantic Exploration Mediterranean International Pty.Ltd. (Merkezi: Avustralya) Türkiye İstanbul Şubesi (TEMI) Tiway Turkey Limited Ankara Türkiye Şubesi (TIWAY) Thrace Basin Natural Gas Corporation Türkiye-Ankara Şubesi (THRACE BASIN) Petrogas Petrol Gaz ve Petrokimya Ürünleri İnşaat San. ve Tic. A.Ş. (PETROGAS) Tiway Turkey Petrol Arama Üretim A.Ş. Foinavon Energy, Inc. (Merkezi: Kanada) Türkiye-Ankara Şubesi (FOINAVON) Amity Oil International Pty. Limited Merkezi Avustralya Türkiye İstanbul Şubesi (AMITY) MARSA Turkey B.V. (Merkezi Hollanda) Türkiye Ankara Şubesi tarafından Güney Doğu Anadolu, Trakya ve Batı Karadeniz bölgelerinde üretilen doğal gaz, üretim bölgelerinde bulunan sınai ve ticari kuruluşlara, dağıtım şirketlerine, ithalatçı şirketlere, toptan satış şirketlerine ve kuyu başından sıkıştırılmış doğal gaz lisansı sahibi şirketlere sunulmaktadır. Toptan satış lisansı sahibi üretim şirketlerince gerçekleştirilen toplam doğal gaz üretim miktarları yıllar bazında Tablo 1.1 de verilmektedir. Tablo 1.1: Yılları Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 ) Yıllar Miktar

15 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu Şekil 1.1: Yılları Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 ) 2014 yılında söz konusu toptan satış lisansı sahibi şirketlerce gerçekleştirilen üretim miktarı 2013 yılına göre %10,8 oranında düşüş göstermiştir. Şekil 1.2 de görüldüğü gibi 2014 yılında Ocak-Aralık ayları arasında üretim miktarı aylık bazda çok değişim göstermemiştir Şekil 1.2: Yılları Aylık Doğal Gaz Üretimi Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) 2

16 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu İl Bazında Üretim Miktarı Doğal gaz üretiminin gerçekleştirildiği sahalara bakıldığında, %58,41 lik payla en fazla üretimin Tekirdağ ili içerisinde yer alan sahalarda yapıldığı görülmektedir. Ardından %14,82 ile Kırklareli ve %13,42 ile Düzce gelmektedir. Gerçekleştirilen üretimin sahaların yer aldığı illere ve aylara göre dağılımı Tablo 1.2 de verilmiştir. Tablo 1.2: 2014 Yılı İllere ve Aylara Göre Doğal Gaz Üretimi (Milyon Sm 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ADIYAMAN 0,06 0,03 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02 0,03 0,03 0,31 Genel Toplam DÜZCE 7,58 6,46 6,43 6,09 5,90 4,60 5,16 4,36 4,60 4,71 4,30 4,13 64,31 EDİRNE 2,06 1,45 1,30 1,14 1,18 1,10 1,00 0,69 0,65 0,59 0,54 0,48 12,18 İSTANBUL 2,73 2,53 2,11 2,64 2,99 3,74 3,50 3,85 5,24 4,32 3,70 4,65 41,99 KIRKLARELİ 7,08 5,67 6,37 6,19 6,33 5,55 5,40 6,20 5,69 5,39 5,50 5,66 71,02 MARDİN 0,81 0,94 0,82 0,54 0,50 1,13 0,80 1,14 1,06 0,86 0,60 0,35 9,55 TEKİRDAĞ 27,78 24,02 26,75 24,84 24,13 21,68 20,46 21,10 20,27 20,51 23,92 24,57 279,96 Genel Toplam 48,09 41,10 43,80 41,45 41,05 37,82 36,33 37,35 37,53 36,40 38,59 39,86 479,39 ADIYAMAN 0,06% DÜZCE 13,42% EDİRNE 2,54% İSTANBUL 8,76% TEKİRDAĞ 58,41% KIRKLARELİ 14,82% MARDİN 1,99% Şekil 1.3: 2014 Yılı Üretim Sahalarının Bulunduğu İllere Göre Doğal Gaz Üretim Oranları (%) 3

17 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 1.2. Şirket Bazında Üretim Miktarı Üretim yapan toptan satış lisansı sahibi şirketler tarafından 2014 yılında gerçekleştirilen 479,39 milyon Sm 3 lük doğal gaz üretiminin önemli miktardaki kısmı TPAO ve Thrace Basin Natural Gas Corporation şirketleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Toptan satış lisansı sahibi üretim şirketlerinin üretim miktarları ve payları Tablo 1.3 ve Şekil 1.4 te gösterilmektedir. Tablo 1.3: Toptan Satış Lisansı Sahibi Doğal Gaz Üretim Şirketlerinin 2014 Yılı Aylık Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Genel Toplam AMİTY OİL 2,029 1,709 1,860 1,661 1,763 1,917 1,661 1,474 1,564 1,647 1,279 1,263 19,826 FOİNAVON ENERGY 0,911 0,777 0,788 0,747 0,723 0,563 0,632 0,534 0,563 0,576 0,527 0,506 7,846 MARSA TURKEY 0,000 0,230 0,081 0,162 0,069 0,008 0,008 0,000 0,003 0,000 0,000 0,000 0,561 PETROGAS 0,334 0,297 0,303 0,271 0,241 0,261 0,239 0,097 0,131 0,128 0,119 0,118 2,538 THRACE BASİN 17,186 14,076 15,718 15,004 14,020 12,668 11,361 13,033 13,201 12,643 15,621 16, ,273 TIWAY TURKEY PETROL ARAMA ÜRETİM ANONİM TİWAY TURKEY LİMİTED ANKARA TÜRKİYE ŞUBESİ TRANSATLANTİC EXPLORATİON 2,092 1,785 1,721 1,630 1,579 1,229 1,379 1,166 1,230 1,259 1,150 1,104 17,325 1,589 1,240 1,464 1,147 1,094 1,589 1,317 1,577 1,521 1,328 1,031 0,761 15,660 1,751 1,175 1,024 0,896 0,966 0,862 0,778 0,598 0,526 0,484 0,445 0,385 9,889 TPAO 22,201 19,809 20,840 19,936 20,597 18,722 18,957 18,875 18,795 18,336 18,417 18, ,470 Genel Toplam 48,091 41,099 43,800 41,454 41,054 37,818 36,332 37,354 37,535 36,402 38,589 39, ,389 Aralık Kasım Ekim Eylül Ağustos Temmuz Haziran Mayıs Nisan Mart Şubat Ocak 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 4 AMİTY OİL FOİNAVON ENERGY MARSA TURKEY PETROGAS THRACE BASIN TIWAY TURKEY PETROL ARAMA ÜRETİM ANONİM TRANSATLANTIC EXPLORATION TİWAY TURKEY LİMİTED ANKARA TÜRKİYE ŞUBESİ TPAO Şekil 1.4: Toptan Satış Lisansı Sahibi Doğal Gaz Üretim Şirketlerinin 2014 Yılı Aylık Doğal Gaz Üretim Payları (%)

18 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 MARSA TURKEY 0,12% PETROGAS FOINAVON ENERGY 0,53% 1,64% AMİTY OİL 4,14% THRACE BASIN 35,73% TPAO 48,91% TRANSATLANTIC EXPLORATION 2,06% TIWAY TURKEY PETROL ARAMA ÜRETİM ANONİM 3,61% TIWAY TURKEY LİMİTED ANKARA TÜRKİYE ŞUBESİ 3,27% Şekil 1.5: 2014 Yılı Doğal Gaz Üretimi Yapan Toptan Satış Lisansı Sahibi Şirketlerin Üretim Payları (%) Söz konusu şirketler ürettikleri gazın %63,88 ini dolaysız hatlarla nihai tüketicilere satmaktadır yılından farklı olarak kuyu başından CNG satış şirketleri ile CNG iletim ve dağıtım şirketlerine %0,22 oranında satış yapıldığı görülmektedir. Üretim yapan toptan satış lisansı sahibi şirketlerin satış yaptıkları müşteri payları Şekil 1.6 da gösterilmektedir. SIKIŞTIRILMIŞ DOĞAL GAZ LİSANSI 0,22% DAĞITIM LİSANSI 4,01% İTHALAT LİSANSI 14,05% TOPTAN SATIŞ LİSANSI 17,84% NİHAİ TÜKETİCİ 63,88% Şekil 1.6: 2014 Yılı Üretim Yapan Toptan Satış Lisansı Sahibi Şirketlerin Satış Yaptıkları Müşterilerin Payları (%) 5

19 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2. Yurtdışı İle Doğal Gaz Ticareti 2.1 İthalat 1970 lerde kullanımına başlanan ve enerji talebindeki artışa paralel olarak sahip olduğu avantajlar nedeniyle kullanım oranı ve alanları gittikçe artan doğal gazın, mevcut ve potansiyel kullanımının karşılanmasında yurt içi rezerv ve üretim miktarlarının oldukça sınırlı düzeylerde kalması, Türkiye için doğal gaz ithalatını zorunlu hale getirmiştir Boru Hatlarıyla İthalat Rusya yla 1986 yılında imzalanan yıllık 6 milyar m 3 (plato) miktarındaki ilk alım anlaşmasının ardından, artan tüketim miktarının karşılanabilmesi amacıyla imzalanan diğer alım anlaşmaları kapsamında sırasıyla Rusya (İlave Batı Hattı), İran ve Rusya (Mavi Akım Hattı) dan doğal gaz alımına devam edilmiştir tarihinde imzalanan alım anlaşması kapsamında 2007 yılından itibaren Azerbaycan dan da doğal gaz alımına başlanmıştır. Böylece mevcut durum itibariyle Türkiye 3 farklı ülkeden uzun dönemli doğal gaz alım anlaşmaları kapsamında boru hatlarıyla doğal gaz ithalatı gerçekleştirmektedir Sıvılaştırılmış Doğal Gaz (LNG) ve Spot LNG İthalatı Doğal gazın boru hatları ile iletiminin teknik veya ekonomik açıdan mümkün olmadığı durumlarda doğal gaz, -162 o C ye kadar soğutularak sıvılaştırılır ve hacmi 600 kata kadar küçültülen sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) özel olarak imal edilmiş tankerler vasıtasıyla taşınır. Arz kaynaklarının çeşitlendirilerek arz güvenliğinin ve tedarikte esnekliğin artırılması amacıyla BOTAŞ tarafından, 1988 yılında imzalanan alım anlaşması kapsamında 1994 yılından itibaren Cezayir den, 1995 yılında imzalanan alım anlaşması kapsamında ise 1999 yılından itibaren Nijerya dan LNG alımına başlanmıştır yılında Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan doğal gaz krizi sonrasında Batı Hattından gelen doğal gazın azalması, İran ın teknik sorunlar ve iç tüketimini karşılayamadığı gerekçeleriyle ihraç ettiği doğal gazı kış aylarında kesmesi, yeterli depolama kapasitesine sahip olmayan Türkiye nin boru hatlarından gelen doğal gazda arz sıkıntısı yaşamasına neden olmuştur. Tedarikçi ve transit ülkelerden kaynaklanan nedenler ve teknik nedenlerle özellikle kış aylarında günlük gaz sözleşme değerlerinin altında doğal gaz arzının gerçekleştiği ve dolayısıyla günlük arz-talep dengesinin sağlanmasında sıkıntıların yaşandığı durumlarla karşı karşıya kalınmıştır. Diğer taraftan, tarihli ve 5784 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile LNG ithalatı, BOTAŞ ve diğer piyasa katılımcıları için serbest bırakılmış ve daha önce Kanun ile düzenlenmemiş olan ithalat (spot LNG) faaliyeti düzenleme altına alınmıştır. Ayrıca, alınacak tek bir ithalat (spot LNG) lisansı kapsamında birden fazla ülkeden ithalat yapılabilmesinin önü açılmıştır. Cezayir ve Nijerya dan uzun dönemli sözleşmelerle alınan LNG ile spot piyasadan alınan LNG nin depolanması, gazlaştırılması ve iletim hattına gönderilmek üzere kurulan ve faaliyeti olan iki adet LNG terminali bulunmaktadır. Bunlardan biri 1994 yılında işletmeye alınan BOTAŞ mülkiyet ve işletmesindeki Marmara Ereğlisi LNG Terminali, diğeri de Ege Gaz A.Ş. tarafından 2001 yılında Aliağa da kurulan ve 2006 yılında kullanılmaya başlanan Ege Gaz A.Ş. LNG Terminalidir. 6

20 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu Doğal Gaz İthalat Verileri yılları arasında gerçekleşen ithalat miktarları kaynak ülke bazında Tablo 2.1 de verilmektedir. Tablo 2.1: Yılları Doğal Gaz İthalat Miktarları (Milyon Sm 3 ) Rusya İran Azerbaycan Cezayir Nijerya Diğer* Toplam * Spot LNG ithalatının yapıldığı ülkeleri temsil etmektedir. Tablo 2.1 de görüldüğü üzere; ülkemizin, doğal gazda önemli ölçüde ithalata ve ithalatta da büyük ölçüde Rusya ya bağımlılığı söz konusudur. Spot LNG ithalatının artmasıyla birlikte Rusya dan yapılan ithalat payının 2013 yılına oranla azaldığı görülmektedir. DİĞER 3,43% AZERBAYCAN 12,33% CEZAYİR 8,48% İRAN 18,13% NİJERYA 2,87% RUSYA FEDERASYONU 54,76% * Spot LNG ithalatının yapıldığı ülkeleri temsil etmektedir. Şekil 2.1: 2014 Yılı Kaynak Ülkeler Bazında Türkiye nin Doğal Gaz İthalatı (%) 7

21 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu Rusya İran Azerbaycan Cezayir Nijerya Diğer* % 20% 40% 60% 80% 100% * Spot LNG ithalatının yapıldığı ülkeleri temsil etmektedir. Şekil 2.2: Yılları İthalat Kaynakları Payları Değişimi (%) 2014 yılında doğal gaz ithalatı gerçekleştiren şirketlerin ithalat miktarları aylık olarak Tablo 2.2 de gösterilmektedir. BOTAŞ 2014 yılı toplam ithalatının (boru gazı ve LNG toplam) %79,77 sini gerçekleştirmiştir. Tablo 2.2: 2014 Yılı Şirketler Bazında Doğal Gaz İthalatı (Milyon Sm 3 ) Şirket Unvanı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık AKFEL GAZ SANAYİ VE TİCARET ANONİM AVRASYA GAZ ANONİM BATI HATTI DOĞALGAZ TİCARET ANONİM BORU HATLARI İLE PETROL TAŞIMA ANONİM BOSPHORUS GAZ CORPORATİON ANONİM EGE GAZ ANONİM ENERCO ENERJİ SANAYİ VE TİCARET ANONİM KİBAR ENERJİ ANONİM SHELL ENERJİ ANONİM Genel Toplam 202,30 185,32 189,68 146,25 227,60 131,66 215,76 169,68 158,66 144,16 136,49 251, ,92 44,91 40,14 40,77 32,83 51,14 29,27 49,27 38,67 35,22 31,91 30,33 50,42 474,87 76,05 67,97 82,59 78,35 99,46 50,94 106,06 75,63 78,35 69,80 60,66 100,46 946, , , , , , , , , , , , , ,88 230,46 226,08 222,08 392,23 335,77 154,66 331,86 244,33 229,23 173,02 149,32 59, ,13 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 90,59 0,00 0,00 0,00 0,00 90,59 238,76 202,71 211,67 191,00 258,98 152,12 201,21 182,76 169,65 135,74 151,65 268, ,23 84,41 78,79 92,53 84,41 89,35 57,09 80,55 74,46 74,78 65,14 60,66 92,42 934,59 22,68 20,61 23,00 22,13 22,58 15,54 22,35 12,65 17,20 18,19 15,17 33,67 245,77 Genel Toplam 4.791, , , , , , , , , , , , ,28 8

22 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 AVRASYA 0,96% AKFEL BATI HATTI 4,38% 1,92% SHELL 0,50% KİBAR 1,90% ENERCO 4,80% EGE GAZ 0,18% BOSPHORUS 5,58% BOTAŞ 79,77% Şekil 2.3: 2014 Yılı Doğal Gaz İthalatında Şirketlerin Payları (%) 2014 yılı doğal gaz ithalatı 2013 yılında göre %8,82 oranında artmıştır. Tablo 2.3 ve Şekil 2.4 te veriler aylık karşılaştırmalı olarak gösterilmektedir. Tablo 2.3: Yılları Aylık Doğal Gaz İthalatının Karşılaştırılması (Milyon Sm 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,00 - Şekil 2.4: Yılları Aylık İthalat Miktarları Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) 9

23 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu Şekil 2.5 te görüleceği gibi, 2014 yılında 7.280,87 milyon Sm 3 LNG (Uzun Dönemli ve Spot) ithalatı yapılmış olup, söz konusu miktar toplam ithalatın %14,78 idir. LNG 14,78% BORU GAZI 85,22% Şekil 2.5: 2014 Yılı Toplam İthalatta Boru Gazı-LNG Payları (%) 2014 yılında gerçekleştirilen doğal gaz ithalatının %96,57 si uzun dönemli ithalat lisansı kapsamında yapılmış olup %3,43 lük kısım spot LNG olarak yapılmıştır. SPOT LNG 3,43% UZUN DÖNEMLİ İTHALAT LİSANSI 96,57% Şekil 2.6: 2014 Yılı Toplam İthalatta Uzun Dönemli İthalat Lisansı ile Yapılan İthalat ve Spot LNG İthalatı Payları (%) 10

24 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 Uzun dönemli ithalat lisansı sahibi olan şirketler doğal gaz ithalatını en çok Rusya dan, ardından İran dan gerçekleştirmişlerdir. AZERBAYCAN 12,77% CEZAYİR 8,78% İRAN 18,78% NİJERYA 2,97% RUSYA FEDERASYONU 56,70% Şekil 2.7: 2014 Yılı Uzun Dönemli İthalat Lisansı Sahibi Şirketlerin İthalat Miktarlarının İthalatın Gerçekleştiği Ülkelere Göre Dağılımı (%) Spot LNG ithalatı 2014 yılında Tablo 2.4 te de belirtildiği üzere 6 ayda gerçekleştirilmiştir. Tablo 2.4: 2014 Yılı Uzun Dönemli İthalat ve Spot LNG İthalatı Aylık Verileri (Milyon Sm 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam Spot LNG 385,35 257,56 128,83 0,00 0,00 0,00 0,00 90,59 0,00 0,00 395,02 431, ,72 Boru Gazı 3.830, , , , , , , , , , , , ,41 LNG 575,71 473,47 488,19 561,24 477,89 321,06 331,08 323,60 494,53 316,86 657,47 571, ,15 Toplam 4.791, , , , , , , , , , , , ,28 11

25 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 4.500, , , , , , , ,00 Spot LNG Boru Gazı LNG 500,00 0,00 Şekil 2.8: 2014 Yılı Uzun Dönemli İthalat ve Spot LNG İthalatı Aylık Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) LNG ithalatının % 74,72 lik kısmını Cezayir ve %25,28 lik kısmını Nijerya dan uzun dönemli sözleşmelerle alınan LNG oluşturmaktadır. Tablo 2.5: Yılları Uzun Dönemli LNG İthalatı ve Değişim Oranı (Milyon Sm 3 ) Ülke Adı Değişim (%) Cezayir 3.917, ,53 6,67 Nijerya 1.273, ,62 11,00 Toplam 5.190, ,15 7, , , , , , , , , , , , ,62 Cezayir Nijerya 500, Şekil 2.9: Yılları Uzun Dönemli LNG İthalatının İthalat Yapılan Ülkelere Göre Dağılımı (Milyon Sm 3 ) 12

26 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu Şekil 2.10: Yılları Arası Spot LNG İthalatı Değişimi (Milyon Sm 3 ) alatı içinde %3,43 lük bir paya sahip olmakla birlikte 4 farklı ülkeden gerçekleştirilmiştir. Bu ülkeler arasında Katar % 62,22 lik bir pay ile ilk sırada yer alırken Norveç % 16,77 lik pay ile ikinci sırada yer almaktadır. Verilere ilişkin detaylar Tablo 2.6 ve Şekil 2.11 de verilmektedir. Tablo 2.6: 2014 Yılı Spot LNG İthalatı (Milyon Sm 3 ) Ülke Adı Miktar İspanya 254,06 Katar 1.004,65 Nijerya 74,13 Norveç 270,70 Trinidad ve Tobago 85,17 Toplam 1.688,72 TRINIDAD VE TOBAGO 5,04% İSPANYA 15,04% NORVEÇ 16,03% NİJERYA 4,39% KATAR 59,49% Şekil 2.11: 2014 Yılı Spot LNG İthalatının İthalat Yapılan Ülkelere Göre Dağılımı (%) 13

27 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 yıl sonu itibariyle 39 adet ithalat (spot LNG) lisansı sahibi şirket bulunmaktadır. Bunlardan sadece 2 şirket 2014 yılı içerisinde spot LNG ithalatı (BOTAŞ ve EGEGAZ) gerçekleştirmiştir. Geri kalan 37 adet şirketten 9 adeti yurt içinden tedarik ettikleri gazın toptan satışı faaliyetinde bulunmuştur. Kalan 28 adet şirket ise 2014 yılı içerisinde lisansları kapsamında faaliyette bulunmamışlardır. Türkiye de BOTAŞ ve Ege Gaz A.Ş. tarafından gerçekleştirilen spot LNG ithalat miktarları kendi içerisinde değerlendirildiğinde, 2008 yılında ithal edilen spot LNG nin tümünün BOTAŞ tarafından, 2009 yılında % 91,5 inin BOTAŞ, % 8,5 inin ise Ege Gaz A.Ş. tarafından getirildiği görülmektedir yılında spot LNG ithalatının, % 62,3 ünün BOTAŞ tarafından, % 37,7 sinin Ege Gaz A.Ş. tarafından; 2011 yılında % 86,2 oranında BOTAŞ, % 13,8 oranında Ege Gaz A.Ş. tarafından; 2012 yılında %97,2 oranında BOTAŞ ve %2,8 oranında Ege Gaz A.Ş tarafından; 2013 yılında %75,38 oranında BOTAŞ ve %24,62 oranında Ege Gaz A.Ş tarafından sağlandığı; 2014 yılına bakıldığında ise %94,64 oranında BOTAŞ ve %5,36 oranında Ege Gaz A.Ş tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir. Bu durum Tablo 2.7 ve Şekil 2.12 de verilmektedir. Tablo 2.7: Yılları Spot LNG İthalatını Gerçekleştiren Şirketlerin Payları (%) EGE GAZ BOTAŞ ,46 91, ,66 62, ,83 86, ,8 97, ,62 75, ,36 94, % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% EGE GAZ BOTAŞ Şekil 2.12: Yılları Spot LNG İthalatını Gerçekleştiren Şirketlerin Payları (%) 14

28 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu Üretim - İthalat Değerlendirmesi 2014 yılında, toptan satış lisansı sahibi üretim şirketleri tarafından yurt içindeki yer altında bulunan yataklardan yer üstüne çıkartılarak, temizlenen ve arıtılan daha sonra da toplama hatları vasıtasıyla iletim hatlarına taşınan, başka bir deyişle üretilerek satışa sunulan doğal gazın miktarı 479,389 milyon Sm 3 tür. Ülkemizde doğal gaza talebin her geçen gün artması ve yurt içi rezerv ve üretim miktarlarının da bu talepleri karşılamak için yeterli olmaması, 2014 yılında da doğal gaz ithalatını zorunlu kılmıştır. Şekil 2.13 te de görüleceği üzere, ülkemizin toplam doğal gaz arzının % 0,96 sı Türkiye de üretilen doğal gaz ile geri kalan % 99,04 lük kısmı da yurt dışından ithalat lisansı sahibi şirketler tarafından değişik kaynaklardan gerçekleştirilen ithalat ile karşılanmıştır. ÜRETİM 0,96% İTHALAT 99,04% Şekil 2.13: 2014 Yılı Toplam Doğal Gaz Arzının Karşılandığı Kaynakların Payları (%) 2.3 İhracat İthal edilmiş veya yurt içinde üretilmiş doğal gazın yurt dışına ihraç faaliyeti, ihracat lisansı almış tüzel kişiler tarafından, lisanslarında belirtilen ülkeler dâhilinde gerçekleştirilebilmektedir. İhracat lisansları kapsamında lisans sahibi tüzel kişilerden hali hazırda sadece BOTAŞ faaliyette bulunmaktadır. Türkiye-Yunanistan Doğal Gaz Boru Hattı nın tamamlanması ile tarihinde doğal gaz ihracatına başlayan BOTAŞ ın, Yunanistan a ihraç ettiği doğal gaz miktarları Tablo 2.8 de verilmektedir. Tablo 2.8: Yıllarında Gerçekleşen İhracat Miktarları (Milyon Sm 3 ) Yıllar Miktar 30,8 435,8 708,5 648, ,63 15

29 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 708,5 648, ,63 435,8 30, Şekil 2.14: Yıllara Göre Doğal Gaz İhracat Miktarları (Milyon Sm 3 ) Tablo 2.9: Yıllara Göre İhraç Edilen Doğal Gaz Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam ,1 14,3 54,9 60,8 60,1 51,3 60,3 47,9 52, ,2 65,8 611, ,3 45,4 33,8 59,5 37,8 67,5 61,7 59,7 67,8 72,8 71,9 58,2 682, ,3 62,4 58,2 37,7 26,4 52,4 70,1 74,9 70,6 22,6 33,6 54,6 632, Şekil 2.15: 2012 ve 2014 Yıllarında İhraç Edilen Gaz Miktarının Aylara Göre Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) 16

30 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu Depolama Günlük ve mevsimlik değişiklikleri karşılamak ve doğal gaz temininin azalması veya durması ile meydana gelen doğal gaz açığını gidermek ve sistemin sağlıklı çalışması amacıyla doğal gazın yer altı veya yer üstünde depolanmasına ihtiyaç duyulmaktadır yılında mevcut depolama tesisleri için aylara göre toplam stok miktarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 3.1: Yıllara Göre Ay Sonu Doğal Gaz Stok Miktarları (Milyon Sm 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ,62 320,47 336,18 653, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,03 771,25 760, , , , , , , , , , Şekil 3.1: Yıllara Göre Ay Sonu Doğal Gaz Stok Miktarları (Milyon Sm 3 ) 17

31 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu Şekil 3.1 de depo stok miktarlarının, Mart başı gibi artışa geçtiği, Eylül sonundan itibaren ise hızlı bir düşüşe geçtiği görülmektedir. Depo stok miktarlarının ithalat ve tüketimle birlikte değerlendirilmesi için Şekil 3.2 de verilmektedir , , , , , ,00 - Depolama Tüketim İthalat Şekil 3.2: Aylara Göre İthalat-Tüketim-Stok Miktarları Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) Şekilden görüldüğü üzere; ithalat miktarının yaklaşık aynı seviyelerde seyrettiği yaz aylarında tüketimin azalması ile birlikte nisan ayı ve sonrasında enjeksiyon başlamakta, depo stok seviyeleri artmakta; tüketimin yoğun olduğu kış aylarında ise, ithalat miktarının artmasına rağmen enjeksiyonun azaldığı görülmektedir. 3.1 Yer Altı Doğal Gaz Depolama Yeraltı doğal gaz depolama lisansına sahip 4 şirket bulunmaktadır ve TPAO harici diğer depolar henüz faaliyete geçmemiştir. TPAO tarafından işletilen İstanbul un Silivri İlçesinde yer alan depolama tesisi 2014 yılında 5 i ithalat lisansı sahibi 4 ü toptan satış lisansı sahibi olmak üzere 9 adet tedarikçiye hizmet vermiştir. 3.2 LNG Depolama 1994 yılında devreye alınmış olan ve halen BOTAŞ mülkiyet ve işletmesinde olan Marmara Ereğlisi Terminali ile 2001 yılında İzmir Aliağa da kurulan ve 2006 yılında işletmeye alınan Ege Gaz A.Ş. LNG Terminali; LNG gemilerinin boşaltılması, LNG depolanması ve ithal edilen LNG nin gazlaştırılarak ana iletim hattına sevk edilmesi ve doğal gazın en fazla tüketildiği dönemlerde azami çekişleri düzenleyerek talep değişimlerinin karşılanmasında kullanılmak üzere kurulmuş olan tesislerdir. 18

32 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu yılı içerisinde; LNG depo lisansı sahibi şirketlerce kara tankerlerine teslim edilen LNG miktarları ile gazlaştırılarak ana iletim hattına sevk edilen doğal gaz miktarları aylık bazda aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Tablo 3.2: 2014 Yılı Aylara Göre LNG Depo Tesislerinden Çıkan Gaz Miktarı (Milyon Sm 3 ) İletim şebekesine verilen Kara tankerlerine teslim edilen Genel Toplam Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Genel Toplam 977,53 586,09 541,30 539,01 414,46 395,24 336,87 347,57 399,18 376,13 860, , ,07 41,69 36,49 40,73 39,23 44,32 43,75 44,68 50,82 52,86 48,97 49,82 40,18 533, ,22 622,58 582,03 578,23 458,78 438,99 381,55 398,39 452,04 425,10 910, , ,59 4. Toptan Satış İthal edilmiş veya yurt içinde üretilmiş doğal gazın yurt genelinde CNG, ithalat, ihracat, dağıtım ve diğer toptan satış şirketleri ile serbest tüketicilere satışı faaliyeti, Kurumumuzdan toptan satış lisansı almış tüzel kişiler tarafından gerçekleştirilmektedir. İthalat lisansı sahibi tüzel kişiler, toptan satış lisansı alma zorunluluğu olmadan toptan satış faaliyetlerini yürütmektedirler. Şekil 4.1 den görüleceği gibi, 2014 yılında ülkemizin toplam ,67 milyon Sm 3 olarak gerçekleşen doğal gaz arzının; %79,0 u BOTAŞ, %20,03 ü diğer ithalat lisansı sahibi şirketlerce (ithalat gerçekleştirmiş olanlar), %0,96 sı ise üretim gerçekleştiren toptan satış şirketlerince karşılanmıştır. ÜRETİM GERÇEKLEŞTİREN TOPTAN SATIŞ ŞİRKETLERİ 0,96% DİĞER İTHALAT ŞİRKETLERİ 20,03% BOTAŞ 79,00% Şekil 4.1: 2014 Yılı İthalatçı Şirketler ve Üretim Şirketlerinin Doğal Gaz Arzındaki Payları (%) 19

33 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu Kanunda öngörülen liberal piyasa modeli, rekabetçi dinamiklere sahip olan toptan satış faaliyeti alanında rekabetin oluşturulması temeline dayanmakta olup, bu kapsamda toptan satış faaliyeti alanında piyasa oyuncu sayısının artırılması ve hakim yapıların önlenmesi önem arz etmektedir yılsonu itibariyle toptan satış lisansına sahip 47 adet şirket bulunmaktadır. Bunlardan 9 adedi doğal gaz üretimi gerçekleştiren şirketlerdir. 14 adet şirket lisansı kapsamında faaliyette bulunmamıştır. Geri kalan 24 şirketin satışları incelendiğinde, 8 adedinin sadece LNG satışı gerçekleştirdiği, 14 adedinin sadece boru gazı satışı gerçekleştirdiği, 2 adet şirketin hem LNG, hem de boru gazı satışı gerçekleştirdiği görülmektedir. Toptan satış lisansı sahibi şirketler haricinde, ithalat lisansına sahip olan şirketlerce de toptan satış faaliyeti yürütülmektedir. Bu kapsamda ithalat lisansı sahibi şirketler incelendiğinde; yıl sonu itibariyle 39 adet ithalat (spot LNG) lisansı sahibi şirket bulunmaktadır. Bunlardan sadece 2 şirket 2014 yılı içerisinde spot LNG ithalatı (BOTAŞ ve EGEGAZ) gerçekleştirmiştir. Geri kalan 36 adet şirketten 9 adedi yurt içinden tedarik ettikleri gazın toptan satışı faaliyetinde bulunmuştur. Kalan 27 adet şirket ise 2014 yılı içerisinde lisansları kapsamında faaliyette bulunmamışlardır yılı içerisinde, uzun dönemli ithalat sözleşmeleri yoluyla gaz ithalatı gerçekleştirmiş olan BOTAŞ haricindeki 7 şirket de (Shell, Avrasya Gaz, Enerco, Kibar, Batı Hattı, Akfel ve Bosphorus Gaz) ithal ettikleri ve yurt içinden temin ettikleri gazların toptan satışını gerçekleştirmişlerdir. 4.1 Boru Hatlarıyla Toptan Satış 2014 yılında 47 adet şirket tarafından boru hatlarıyla toptan satış gerçekleştirilmiştir. Bu şirketlerden bir kısmı doğal gaz üretimi gerçekleştiren şirketler, bir kısmı doğal gaz ithalatı gerçekleştiren şirketler, bir kısmı ise üretim veya ithalat gerçekleştirmeyip, doğal gaz arzı sağlayan söz konusu şirketlerden doğal gazı satın alarak gaz satışı gerçekleştiren şirketlerdir. Boru gazı olarak yapılan satışların lisans türüne göre miktarları Tablo 4.1 de gösterilmektedir. Tablo 4.1: Boru Gazı Olarak Yapılan Satışların Lisans Türüne Göre Miktarları (Milyon Sm 3 ) Lisans türü Lisanslı şirketlere satış yapan şirket sayısı Lisanslı şirketlere yapılan satış miktarı Nihai tüketicilere satış yapan şirket sayısı Nihai tüketicilere yapılan satış miktarı Toplam satış miktarı Uzun Dönemli İthalat Lisansı , , ,36 Spot (LNG) İthalat Lisansı , , ,63 Toptan Satış Lisansı , , ,78 Toptan Satış Lisansı (Üretim yapan) 9 183, ,73 506,81 Toplam , , ,58 20

34 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 Boru gazı olarak yapılan toplam toptan satışların %44,67 si nihai kullanıcılara yapılan satışlar, %55,33 ü lisanslı şirketlere yapılan satışlardan oluşmaktadır. Lisanslı şirketlere yapılan satışların lisans türlerine göre oransal dağılımı aşağıdaki Şekilde verilmektedir. DAĞITIM LİSANSI 39,64% TOPTAN SATIŞ LİSANSI 28,78% İLETİM LİSANSI 4,47% İTHALAT LİSANSI 26,57% SIKIŞTIRILMIŞ DOĞAL GAZ LİSANSI 0,27% Şekil 4.2: 2014 Yılı Toplam Boru Gazı Toptan Satışlarının Lisans Türlerine Göre Dağılımı (%) 4.2 LNG Toptan Satışı Doğal gazın boru hatları ile taşınmasının teknik ve ekonomik anlamda uygun olmadığı yerlerde doğal gaz LNG olarak kullanılmakta ve LNG olarak satışı yapılan doğal gaz nihai tüketicilere kara tankerleriyle ulaştırılmaktadır. İthalatçı şirketlerce ithal edilen LNG formundaki doğal gazın bir kısmının Marmara Ereğlisi ve Aliağa LNG Terminallerinden LNG formunda temin edilerek piyasaya satışını gerçekleştiren Toptan Satış Lisansı Sahibi şirketlerin 2014 yılındaki satış miktarı 521,28 milyon Sm 3 olarak gerçekleşmiştir yılında nihai LNG kullanıcılarına LNG formunda gaz satışı, 12 adet şirket tarafından gerçekleştirilmiş olup, yılları LNG satış miktarları toplamının ulusal doğal gaz tüketimi içindeki payları Tablo 4.2 de gösterilmektedir. Tablo 4.2: LNG Satış Miktarlarının Tüketimi Karşılama Oranları (%) Yıllar Oran 1,50% 1,30% 1,30% 1,50% 1,50% 1,50% 1,40% 1,07% 21

35 2014 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 4.3 Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahipleri Arasındaki Doğal Gaz Ticareti Doğal gaz piyasasında faaliyet gösteren şirketlerin 2014 yılında kendi aralarında satışını yaptıkları gaz miktarı Tablo 4.3 te verilmektedir. Tablo 4.3: 2014 Yılında Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerinin Aralarında Yaptıkları Toplam Doğal Gaz Satış Miktarı (Milyon Sm 3 ) Lisans Sahiplerine Satılan Gaz Miktarı 2014 Yılı ,74 Yukarıda belirtilen ,74 Milyon Sm 3 lük gazı satışa sunan 70 şirket içerisinde en fazla gaz arzını sağlayan 10 şirket Tablo 4.4 te belirtilmektedir. Tablo 4.4: 2014 Yılında Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerine En Fazla Doğal Gaz Satan 10 Şirketin Satış Payları (Milyon Sm 3 ) Şirket Unvanı Satış Miktarı Pay (%) BORU HATLARI İLE PETROL TAŞIMA ANONİM ,97 37,99 AKFEL GAZ SANAYİ VE TİCARET ANONİM 2.957,43 7,33 ENERCO ENERJİ SANAYİ VE TİCARET ANONİM 2.866,56 7,10 BOSPHORUS GAZ CORPORATION ANONİM 2.779,47 6,89 DOĞAL ENERJİ İTHALAT ANONİM 2.452,84 6,08 GASTRANS ENERJİ SANAYİ VE TİCARET AŞ 1.795,18 4,45 EWE ENERJİ ANONİM 1.464,19 3,63 SHELL ENERJİ ANONİM 1.193,04 2,96 SOCAR & TURCAS PETROKİMYA ANONİM 1.142,92 2,83 BATI HATTI DOĞALGAZ TİCARET ANONİM 1.017,24 2,52 Doğal gaz piyasasında faaliyet gösteren lisans sahiplerinin 2014 yılında diğer lisans sahiplerinden satın aldıkları gaz miktarı Tablo 4.5 te verilmektedir. Tablo 4.5: Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerinin 2014 Yılında Diğer Lisans Sahiplerinden Satın Aldıkları Toplam Doğal Gaz Miktarı (Milyon Sm 3 ) Lisans Sahiplerinden Satın Alınan Gaz Miktarı 2014 Yılı ,62 Yurt içi piyasadan doğal gaz alımı yapan 130 şirket içerisinde en fazla alım yapan 10 şirket Tablo 4.6 da belirtilmektedir. 22

36 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu 2014 Tablo 4.6: 2014 Yılında Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerinden En Fazla Doğal Gaz Satın Alan Doğal Gaz Lisansı Sahibi 10 Şirketin Alış Payları (Milyon Sm 3 ) Şirket Unvanı Alış Miktarı Pay (%) İGDAŞ İSTANBUL GAZ DAĞITIM SANAYİ VE TİCARET ANONİM 4.943,89 12,33 BORU HATLARI İLE PETROL TAŞIMA ANONİM 3.335,81 8,32 DOĞAL ENERJİ İTHALAT ANONİM 2.449,24 6,11 BAŞKENT DOĞALGAZ DAĞITIM ANONİM 2.148,71 5,36 GASTRANS ENERJİ SANAYİ VE TİCARET AŞ 1.794,94 4,48 EWE ENERJİ ANONİM 1.679,79 4,19 ZORLU DOĞAL GAZ İTHALAT İHRACAT VE TOPTAN TİCARET ANONİM 1.419,68 3,54 SHELL ENERJİ ANONİM 1.409,15 3,52 OMV ENERJİ TİCARET LİMİTED 1.378,57 3,44 SOCAR GAZ TİCARETİ ANONİM 1.267,27 3,16 5. Sıkıştırılmış Doğal Gaz (CNG) CNG lisansı sahibi şirketler, almış oldukları lisans içeriğine göre yurt genelinde, doğal gazın kuyu başı, ulusal iletim şebekesi veya şehir içi dağıtım sisteminden, tedarikçilerden satın alınıp sıkıştırılması ve basınçlı kaplara doldurulması ve satışı, sıkıştırılmış haldeki doğal gazın özel vasıtalarla şehirlerarasında taşınması, CNG satış istasyonlarından temin edilen ve/veya üretim yapan toptan satış şirketlerinden kuyu başında satın alınarak taşıma vasıtası üzerindeki sıkıştırma ekipmanlarıyla sıkıştırılan ve basınçlı kaplara doldurulan sıkıştırılmış doğal gazın iletim şebekelerinin ulaşamadığı yerlerde basıncının düşürülerek satılması faaliyetlerini gerçekleştirir yılında CNG Lisansı sahibi şirketler tarafından %7,54 ü LNG olmak üzere toplam 139,60 milyon Sm 3 doğal gaz satın alınmıştır. Tedarikçi şirketlerin, lisans türlerine göre CNG (Satış) Lisansı sahiplerine satış payları Şekil 5.1 de verilmektedir. 23