Meme Kanserinin Geneti i ve Risk Faktörleri Prof. Dr. Melek Öztürk

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Meme Kanserinin Geneti i ve Risk Faktörleri Prof. Dr. Melek Öztürk"

Transkript

1 . Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Meme Kanseri Sempozyum Dizisi No: 54 Aral k 2006; s Meme Kanserinin Geneti i ve Risk Faktörleri Prof. Dr. Melek Öztürk Meme kanseri ve di er maligniteler hücre büyümesi ve geliflimine kat lan önemli hücresel yollar etkileyen genetik de iflimler ile çok ad ml bir ifllem sonucu ortaya ç kar. Ço u genetik de iflimler sadece kanserli dokudaki kanser hücrelerinde gözlenirken, daha az s kl kla da olsa germ hücrelerindeki genetik de iflimler ile ortaya ç kan maligniteler kal tsal özellik tafl rlar. Genomdaki bu kal tsal veya kal tsal olmayan genetik de iflimler, belli hücresel genlerin belli özel de iflimleri ile iliflkili bulunmufltur. Bunlar onkogenler olarak isimlendirilirler ve normal ifllevlere sahip bir di er gen grubundan (protoonkogenlerden) türevlenirler. Proto-onkogenler normal hücre büyümesi ve farkl laflmas için önemli olan baz proteinlere ait kodlar içerirler. E er bir mutasyon sonucu proto-onkogenin yap s de iflirse oluflan hasar, genin dolay s ile gen ürünün yap s n n de iflmesine neden olur ve çeflitli yollarla hücre bölünmesinin kontrolü ortadan kalkar ve malignite ortaya ç kar. Kanser oluflumunda, onkogenlerden baflka önemli ikinci bir gen grubu da tümör-bask lay c genlerdir. Bu iki gen grubu kanserogenezde birbiriyle z t etkilidir. Onkogenler malign transformasyona neden olurken tümör bask lay c genler, hücre büyümesinde ifllev gören genleri kontrol ederek tümör oluflumunu engellerler. E er bu tümör bask lay c genlerde bir hasar olursa büyüme kontrolü ortadan kalkaca ndan kanser ortaya ç kar. (1,2) Onkogenlerin kanser oluflumuna kat lmas hakk nda iki hipotez vard r. Birincisi; onkogenin ekspresyon seviyelerindeki kantitatif de ifliklikler, ikincisi onkogen yap s nda meydana gelen de iflikliklerdir. Onkogenlerdeki de ifliklikler nokta mutasyonu, gen delesyonu, kromozomlarda yeni düzenlenmeler, gen amplifikasyonu (gen ço alt m ) ve insersiyonal mutagenez (yeni DNA kat l m ) olarak s ralanabilir. Proto-onkogenler, DNA dizilerindeki sadece bir baz n de iflmesi (nokta mutasyon) ile onkogenlere dönüflebilirler. Somatik hücrelerde bu olay anormal gen ürününün (onkoprotein) sentezine yol açar ve bu ürün, hücre bölünmesini ve geliflimini uyararak kansere neden olur. Kromozomlardaki yap sal mutasyonlar proto-onkogenlerin aktivasyonunu etkileyen mekanizmalardan biridir. Çeflitli kanser türlerinde, bir kromozomun her zaman ayn yerinde bir k r k veya translokasyonun meydana gelmesi o kanser türü için ay r c bir özellik olarak gözlenir. Gen amplifikasyonunda ise onkogene ait DNA parças çok fazla say da replike olur. Bu ifllem normal hücrelerde ya hiç gözlenmez yada çok nadir gözlenir. Fakat kanserli hücrelerde s k rastlanan bir olayd r. Proto-onkogenin amplifikasyonu ayn zamanda çok fazla miktarda gen ürünlerininde (m-rna ve onkoproteinler) ortaya ç kmas na (afl r ekspresyon) yol açar. Amplifiye olan DNA n n kodlad proteinler normal ifllevlerini kaybederler veya anormal tarzda ifllev görürler. Amplifikasyonun tümör geliflimi ve ilerlemesi ile yak n iliflkisi saptanm flt r. Bu konuda tipik örneklerden biri meme kanserinde cerbb-2(her2-neu) onkogeninin amplifikasyonudur. nsersiyonal mutagenez olarak isimlendirilen bir baflka mekanizma ile de onkogenler faaliyete geçerler. Baz durumlarda retroviral genomlar n küçük bir parças n n, hücresel onkogenlerin hemen bitifli ine kaynaflt gözlenir ve bu yol ile hücresel onkogenlere promotor etki yaparlar. Bu olay n c-myc protoonkogeni için söz konusu olabilece i bildirilmifltir (2). Tüm bu mekanizmalar sonucu ortaya ç kan onkogenlerin ürünleri hücrede yerlefltikleri yerlerde özel fonksiyonlar görerek hücrenin fizyolojik aktivitesinde de ifliklikler ortaya ç kar rlar. Onkoproteinler, hücre proliferasyonu ve farkl laflmas s ras nda hücrenin nukleusundan plasma zar na kadar uzanan bir seri ifllemde rol al rlar. Örne in hücresel onkogenler büyüme faktörü ve çeflitli hormon reseptörlerine ait kodlar içerebilirler. Böylece bu proteinler plazma membran ndan nukleusa do ru çeflitli sinyallerin 15

2 Prof. Dr. Melek Öztürk iletilmesinde rol al rlar. Baz onkogenler ise gen ekspresyonunu düzenlemek için transkripsiyon düzenleyici faktörler gibi DNA ya ba lanan proteinlerin ifllevini görecek olan onkoproteinleri kodlarlar. Onkogenler hücre seviyesinde dominant bir etkiye sahiptir. Bu genler aktiflefltiklerinde tek bir mutant allel bile, bir hücrenin normalden malign flekle dönüflmesine yeterli etkidedir.(1) Proto-onkogenlerin ürünleri, büyüme ve geliflmeyi ilerletici ifllevlere sahiptirler. Ancak hücrede, proto-onkogenlerin çal flmalar n kontrol eden, anormal büyümeyi ve malign de iflimleri engelleyen tümör bask lay c genler bulunur. Bu genlere ait her iki allel kayboldu unda (heterozigotluk kayb ) veya bu genler mutasyona u rad nda kontrol mekanizmas ortadan kalkar ve tümör oluflumu gerçekleflir. Proto-onkogenlerdeki mutasyonlar n n tersine tümör bask lay c genlerdeki mutasyonlar çekinik karakterlidir. Tümör bask lay c geninin tek bir fonksiyonel kopyas (normal alleli) normal hücre fenotipinin ortaya ç kmas için yeterlidir. Retinoblastoma, Wilm tümörü ve nadir ailesel kanser tipi Li- Fraumeni sendromunda tümör bask lay c genlerde de iflimler tespit edilmifltir. Tümör bask lay c genlerden olan p53, 17.kromozomun k sa kolunda saptanm flt r. Bu bölgenin kayb ile meme kanserlerinde aras nda yak n iliflki bulunmufltur. (3). MEME KANSER NDE ETK L ONKOGENLER Meme kanserinin gelifliminde yüksek riske sahip hastalarda ba lant analizlerine dayanan çal flmalar onkogenlerin ailesel meme kanserlerinde primer lezyonlarda yeri olmad, fakat tümör bask lay c genlerdeki resesif de iflimlerin primer lezyon oluflumuna kat ld n gösteren çal flmalar vard r. Bu modele göre onkogenlerdeki de iflimler daha s kl kla tümör invazyonu veya metastaz ile iliflkili olabilirler Çok ad ml tümorogenez hipotezinin benzeri bir model meme kanserleri için de düflünülebilir. Meme kanserinin ortaya ç k fl na, ilerlemesine ve metastaz na kat lan bir çok faktörün varl bilinmektedir (Tablo.1) (4). Meme kanserlerinin bir bölümü, yukar da aç klanan mekanizmalar ile baz onkogenlerde ve tümör bask lay c genlerde meydana gelen çeflitli de iflimler sonucu ortaya ç kar. Meme kanserinde heterozigosite kayb ve gen kopyalar n n say s ndaki art fl ile hiperplaziden in situ duktal karsinoma (DCIS) geçiflte hatta daha ileri DCIS derecelerine geçiflte ani art fllar gözlenir. Bu genetik de iflimler taraf ndan etkilenen hücresel ifllem yollar di er birçok hücresel yol ile oldukça s k iliflkili oldu undan bu karmafla nedeniyle teflhis ve tedavi uygulamalar da oldukça yavafl ilerlemektedir. Meme için ay r c özellikler tafl yan onkogenler vard r. Hem normal hemde kanserli meme dokular nda ço unlukla saptanan bu özel onkogenler ras,myc ve cerbb-2 (veya HER2/neu) olarak s ralanabilir (7). Büyüme Faktörü Reseptörleri Epidermal Büyüme Faktör Reseptörü (EGFR): Hücre membran reseptörü olan EGFR ailesi; EGFR, HER2, HER3 ve HER4 den oluflur. EGFR, tirozin kinaz aktivitesine sahiptir. Bu aileye ait üyeler transfosforilasyon sonucu bir seri etkileflimler ile heterodimerler oluflturabilirler ve farkl protein ailelerinin aktivasyonunu düzenlerler. EGF nin reseptörüne ba lanmas ile reseptörün uyar l r ve EGF hücre içine al n r, ayn zaman EGFR nin otofosforilasyonuna ve di er hücre içi substratlar n fosforilasyonuna yol açar. Bu yol ile nukleusta transkripsiyon faktörlerinin aktivasyonu artar, hücre bölünmesi uyar l r. Hücre membran ndan nukleusa do ru sinyal iletiminin aktar lmas nda proto-onkogen ailesinden baz üyeler (ras, src ailesi gibi) buna arac l k etmektedir. Bu sinyal iletim flelalesinde yer alan bir çok proto-onkogen çeflitli kanserlerde etkili bulunmufltur. Bu flelale boyunca ortaya ç kan onkogenik mutasyonlar devaml olarak mitozu aktifleyen sinyallerin tafl nmas nda rol al rlar (2,7,9). EGFR gen amplifikasyonun kötü prognoz ile iliflkili oldugu bir çok karsinomda gösterilmifltir (7). Kanser 16

3 hücrelerinde EGFR gen amplikasyonunun gözlenmesi onun onkogen oldu unun göstergesidir. Hormona ba ml ve ba ms z meme kanseri hücre soylar karfl laflt r ld nda ER yoklu u ve yüksek EGFR düzeyleri gözlenmektedir. Meme tümörlerinde yüksek EGFR düzeyleri, ER den ba ms z olarak kötü prognozla iliflkisini gösterir. EGF, forbol esterler ve östrojen gibi maddeler EGFR düzeyini de ifltirmek için farkl mekanizmalar kullanabilirler. Meme kanserlerinde EGFR amplifikasyon bulgular na karfl l k herhangi bir mutasyon bildirilmemifltir. Tüm meme kanserlerinin yaklafl k olarak yar s nda EGFR nün afl r üretimi saptan r, ancak amplifikasyon oran %0 ile14 aras nda de iflmektedir (7). Çal flmalar n bir ço unda EGFR ile ER ekspresyonu ve relaps z survi aras nda negatif bir iliflki oldu u bulunmufltur. 459 hasta ile yap lan prospektif bir çal flmada EGFR ekspresyonu ile hem hastal ks z dönem hemde yaflam süresi aras nda oldukça yak n bir ba lant oldu u tespit edilmifltir. EGFR ekspresyonunun özellikle invazif lobular karsinomlu hastalarda daha önemli oldu u, EGFR ekspresyon seviyesi yüksek olan bu hastalarda di er meme kanser alt tiplerine göre survinin çok k sa oldu u bildirilmifltir ve bu tip için önemli bir prognostik belirteç olabilece i vurgulanm flt r (8,9). CerbB-2 (HER2/Neu): HER-2/Neu, di er ad ile cerbb-2 veya p185 olarak isimlendirilen bu onkogen 17. kromozomda q12 ye yerleflmifltir ve protein ürünü hücre bölünmesi ve farkl laflmas na kat l r. Ancak gen amplifikasyonu ve afl r ekspresyon nedeniyle kanser patogenezine kat lan bu onkogen, meme kanserleri için önemli bir prognostik belirteç olarak kabul edilmektedir. CerbB-2 onkoproteini plazma membran na yerleflmifl EGFR ne benzer bir membran reseptördür (10). CerbB-2, meme kanseri araflt rmalar nda ve tedavisinde en yo un çal fl lan onkogenlerden biridir. HER2 ve di er üyeler (HER1, HER3 veya HER 4) aras ndaki liganda ba l bir heterodimerizasyon cerbb-2 sinyal yolunu aktifler. CerbB-2 geninin amplifikasyonu veya proteinin afl r ekspresyonu meme kanserlerindeki neoplastik hücrelerin %10-40 nda gösterilmifltir. Bu onkogonenin kopya say lar n n yüksek bulunuflu, tümör fliddeti ile do ru orant l olarak saptanm flt r (11-14). Erken dönem meme kanserinde cerbb-2 gen amplifikasyonu kötü prognoz ile yak n iliflkili bulunmufltur. Çok say daki çal flma ile cerbb-2 amplifikasyonunun di er kötü prognostik faktörlerin varl, tedaviye düflük cevap ve lenf nodu pozitif meme kanserlerinde hastalar n yaflam süreleriyle iliflkili oldu u, tek bafl na bir prognostik faktör olabilece i desteklenmifltir. CerbB-2 ekspresyonu ile ilgili verilerin ço u lenf nodu pozitif hastalardan elde edilmesine ra men uzun süreli takip sonras nda lenf nodu negatif hastalarda da cerbb-2 amplifikasyonu olanlar n daha kötü prognoza sahip olduklar gözlenir (15). nvazif meme kanserlerinin alt tipleri aras nda sadece invazif duktal karsinomlarda cerbb-2 amplifikasyonu gösterilmifltir. Genellikle invazif lobular karsinomlarda cerbb-2 aktivasyonu görülmez. n situ lobuler karsinomlarda da afl r üretime rastlanmam flt r. Buna karfl l k in situ duktal karsinomlar n alt tipi olan komedo tipte cerbb2 afl r üretiminin prevalansi %90 in üzerindedir. Bu tipteki karsinomlarda bu proteinin çok miktardaki üretimi ile gen amplikasyonu aras nda ba lant oldu u ve gen amplifikasyonunun meme kanserinin komedo tipi için erken bir genetik bulgu oldu u gösterilmifltir (16). Sinyal letimi ile liflkili Nuklear Onkogenler Meme Kanserinin Geneti i ve Risk Faktörleri Farkl dokularda büyümeyi indükleyici steroidlerin ve büyüme faktörlerinin etkileri nuklear protoonkogenler arac l ile gerçeklefltirilmektedir. Hücrelerin mitojenle etkileflimlerinden k sa bir süre sonra c-fos, c-myc, c-myb ve c-jun proto-onkogenleri indüklenir. Bu onkogenlerin indüksiyonu ile hücre proliferasyonu aras nda bir ba lant vard r. Meme kanserinde östrojen ve progesteron ile c-myc, c-fos ve c-jun proto-onkogenlerinin aktiflefltikleri gösterilmifltir (17). c-myc: c-myc geni kromozom 8q24 e yerleflmifltir. c-myc proteini hücre proliferasyonu, hücre farkl laflmas ve apoptoz ile iliflkili genlerin transkripsiyonlar n düzenleyen bir fosfoproteindir. c-myc in 17

4 Prof. Dr. Melek Öztürk gen amplifikasyonu ise hücre döngüsünün bozulmas na neden olur ve p53 e ba l yoldan hücrenin apoptoza gönderilmesinde rol oynar. c-myc geninin afl r üretimi veya gen yap s ndaki de ifliklikler meme kanserine neden olmaktad r. Karsinomlar n %32 sinde myc proto-onkogeninin 2-15 kat amplifiye oldu u invazif duktal karsinomlarda ise myc geninin yap sal de ifliklikler tafl d gösterilmifltir. Bazen kötü prognoz ve agressif klinik gidifle neden olan tümörlerde myc amplifikasyonu gösterilmifltir. Ancak myc in tümörün histolojik tipi ve derecesi ile ayr ca östrojen reseptör statüsü ile iliflkisi gösterilmemifltir. Myc ekspresyonu tek bafl na meme karsinogenezi için yeterli olabilir. Hatta myc in hormona yan t vermemede veya kemoterapiye dirençten sorumlu oldu u ileri sürülür. Yafll kad nlarda meme kanseri ile c-myc proto-onkogeni aras nda yak n bir iliflki bulunmufltur. c-myc gen amplifikasyonu meme kanserindeki en s k rastlanan genetik de iflikliklerden biridir. Meme kanserlerinin 1/3 i bu genetik de iflikli i tafl r (2,3,18). Ras: Ras proteinleri 21 kd dur (p21) ve G proteinleri ailesinden olup guanosin nukleosidlerini ba lama yetene indedir. Sinyal iletiminde önemli bir arac moleküldür. Genellikle plazma membran ndaki büyüme faktörü reseptörlerinin sitoplazmik parçalar na yak n bölgeye yerleflirler ve GTP ile aktiflenir ve protein kinazlar ile iliflkiye girerek mitozun aktifleflmesinde rol al rlar. Ras n onkogenik özellik kazanmas nokta mutasyonu veya gen ekspresyonunun art fl ile olur (2,5,9). Mutasyonlar n ve amplifikasyonun nadiren gözlenmesi ras gen aktivasyonunun di er mutasyon mekanizmalar taraf ndan etkilendi ini gösterir. Meme kanserlerinde ras onkogenlerinde en s k rastlanan mutasyon afl r ekspresyondur. H-ras n artm fl ekspresyonu lemf nodu metastazlar nda ve ileri histolojik dereceye sahip tümörlerde görülmüfltür. Selim fibrokistik, fibroadenom ve karsinomlu kiflilerde yap lan çal flmada c-myc, H-ras, K-ras ve N-ras ekspresyon seviyelerinin selim meme dokular ndan çok karsinomlarda daha yüksek olduklar bildirilmifltir (19). H-ras1 allel kayb n n histolojik grade-iii tümörlerde, östrojen ve/veya progesteron reseptör kayb ve kötü klinik geliflime sahip hastalar ile önemli derecede iliflkili oldu u gösterilmifltir (20). Böylece H-ras1 lokusunun genotipik analizi meme kanser riski tafl yan hastalar n tayininde prognostik bir de er olabilecegi ileri sürülmüfltür. p21 in seviyelerinin, hormonacevap veren meme kanser vakalar n n herbirinde yüksek bulunmas na ra men hormon ile iliflkisiz tümör vakalar nda da saptanm flt r (21). Ras n yüksek seviyeleri hiperplastik lezyonlar ile karfl laflt r ld nda invazif meme karsinomlar nda daha yüksek bulunmufltur. Postmenoposal hastalarda yüksek seviyelerde p21 ekspresyonuna e ilim vard r. H-ras gen mutasyonlar nadir olmakla birlikte meme kanserinde %70 lik bir risk nedenidir (5,6). Siklinler, Sikline ba ml kinazlar ve nhibitörleri Siklinler, sikline ba ml kinazlar (CDK) ve inhibitörleri (CDKI) hücre döngüsünü do rudan kontrol eden proteinlerdir. Meme kanserlerinde siklin-d1 (PRAD1) ve siklin-e nin %30 oran nda afl r üretimi saptanm flt r ve prognostik faktör olabilecekleri ileri sürülmüfltür (22,23). Meme kanserlerinde tespit edilen bir di er gen kromozom 9p21 e yerleflen CDK-2 dir. Meme kanseri hücrelerinde bu genin yerleflti i kromozom bölgesinin mutasyonu ve homozigot delesyonu bildirilmifltir (24). CDKI-4 (siklin ba ml kinaz inhibitör-4) ün ise delesyon yada mutasyon tafl d bilinmektedir. Amplifiye siklinler onkogen gibi davran rken siklin inhibitörlerinde tümör bask lay c olma olas l yüksektir (9). CDK aktifleflince Rb (retinoblastoma) ve di er baz nüklear proteinleri fosforiller ve G 0 faz n n geçilip hücrenin mitoza girmesi sa lan r. CDK lar n ifllevleri siklinler taraf ndan düzenlenir. SiklinD1 ve sikline ekspresyonlar ndaki afl r art fllar hücre döngüsünün kontrolünün bozulmas na yol açar. Örne in, siklind1 ekpresyonundaki art fl invazif meme kanserlerinde %20-30 oran nda gözlenirken, sikline nin yüksek seviyelerdeki ekspresyonu ie artm fl proliferasyon indeksi ve ER pozitifli i ile yak n iliflkili bulunmufltur (23). 18

5 Meme Kanserinin Geneti i ve Risk Faktörleri Steroid Reseptörleri Östrojen reseptörü (ER), Progesteron reseptörü (PR): ER ve PR gen regülasyonunda ifl gören reseptörlerdir. ER geni, ER nin bir alt ünitesini kodlar. Bu alt ünite farkl proteinler ile örn: s floku proteini ile kompleks oluflturur ve ER aktif formu ortaya ç kar. Meme kanserlerinde ER genine ait alternatif k rp lma olaylar ile farkl protein sentezleri ve mutasyonlar gözlenmifltir. PR geni ise meme dokusunda 3 farkl izoformu kodlar. Homodimer veya heterodimerler oluflturarak ifl görürler. Meme kanserlerinde ER ve PR izoformlar n n çeflitlili i dimerizasyonda önemli farkl l klara, ayr ca ligand n ba lanma özgüllü ünde degiflikliklere neden olarak hedef genin farkl bir flekilde düzenlenmesine neden olabilirler (25). Meme kanserinin geliflmesinde difli seks hormonlar n n rolü vard r ve her zaman geçerli olmasa da, antihormonal terapiye cevap verdikleri için tümörlerde ER veya PR nün tayini iyi prognoz olarak kabul edilir. Meme kanserlerinde %60 dan daha fazlas nda ER pozitif olmas na ra men bunlar n yaklafl k üçte biri endokrin tedaviye cevap vermezler. Tümörün prognozu aç s ndan ER tayininin daha güvenilir olmas için östrojen ile düzenlenen PR protein düzeyine de bak l r. Meme kanseri ER pozitif dokularda PR de pozitif bulunur. Hormona ba ml meme kanserlerinde ER ve PR nün aktivasyonu normale göre daha fazlad r. Hormona cevaps z olanlarda, ya reseptörde bir mutasyon veya reseptör kontrolündeki bir proteinin etkisi veya reseptör izoformlar n n farkl seçiminden dolay olabilir. %70 PR pozitif %25-30 PR negatif tümörlerinde hormon tedavisine cevap verir. Bunun nedeni tam olarak bilinmiyor ancak nedenleri aras nda hasarl gen veya ürününün rolü oldu u söylenebilir (9). ER ve PR onkogen veya tümör bask lay gen s n flar na dahil edilemezler, ancak meme kanserinin hem bafllang c nda hemde ilerlemesinde arac rol oynad klar ndan kanser genleri gibi düflünülebilirler. MEME KANSER NDE ETK L TÜMÖR BASKILAYICI GENLER P 53: P53 geni 17. kromozomun p13-1 band na yerleflmifltir ve moleküler a rl 53 kd luk nuklear bir proteini kodlar. UV fl k, karsinojenler ve sitostatiklerin DNA da oluflturduklar hasar ortadan kald rmak üzere aktifleflir. Hasar düzeltilemez ise hücre apoptoza yönlendirilir. P53 geninin her iki alleldeki kayb (heterozigotluk kayb ) veya nokta mutasyonlar çeflitli tümörlerde ve meme kanserlerinde gösterilmifltir. Meme kanserlerinde p53 ün yaklaflik %60 n n nokta mutasyonu fleklinde bulundu u, bunun birçok kanser tipinde kimyasal kanserojenlerle oldugu ileri sürülmüfltür. Meme kanserlerinde 17p nin kayb ile malign histopatolojik özellikler aras nda yak n iliflki vard r (26-29). Meme kanserlerinde afl r p53 protein üretimi kötü prognoz için bir indikatördür. Dokuda mutant p53 pozitifli inin tespiti %80-90 oran nda meme kanserlerini do rular. Meme kanserlerinde yap lan çal flmalar, p53 ekspresyonu ile yüksek tümör derecesi, yüksek proliferasyon indeksi, aneploidi ayr ca ER ve PR yoklu u aras nda yak n iliflki oldu u fikrinde birleflilmifltir.bu parametreler k sa ömür ile iliflkili oldu undan p53 pozitifli i kötü prognoz ile de yak n iliflkilidir. Teflhis s ras nda lenf nodu metastaz na sahip olanlar kadar genelde tüm hastalarda k sa yaflam süresi ve hastal n gözlenmedi i aral klar ile p53 ekspresyonu aras nda prognostik bir anlaml l k bulunmufltur ( 29). Meme kanserlerinin %20-30 unda p53 inaktivasyonu gözlenir. P53 mutasyonlar n n tespiti in situ dan invazif karsinomaya geçifl için bir marker olarak kullan labilir. n situ duktal karsinomlar da p53 mutasyonu gözlenmedi i, buna karfl l k meme karsinogenezinin erken devrelerinde p53 ün mutasyona u rad bildirilmifltir. Primer meme kanserli vakalarda p53, %15 oran nda pozitif saptanm fl, EGFRpozitif ve ER-negatif vakalarda ise anlaml olarak yüksek bulunmufltur ve p53 ün meme kanserinin prognozundaki önemi belirtilmifltir (28). Li-Fraumeni sendromuna sahip ailelerin germ hücrelerinde p53 predipozisyonu tespit edilmifltir. Li-Fraumeni sendromuna ait veriler içeren kiflilerde, ayr ca normal meme dokusunda p53 mutasyonu saptan rsa bu erken bir meme karsinogenez bulgusu olarak kabul edilir (30). P53 mutasyonlar n n invaziv meme kanserlerinin gelifliminden önce ortaya ç kt, özellikle 19

6 Prof. Dr. Melek Öztürk yüksek histolojik dereceli DKIS de, hastal n önlenmesi ve tedavisi için önemli bir belirteç oldu u ileri sürülmektedir (31). P53 ün tümor çap ve aksiller lenf tutulumu ile iliflkili olmad n gösteren çal flmalar yan nda, ER negatif meme karsinomlar nda özellikle medullar ve adenoid kistik karsinomlarda p53 pozitifli i dikkat çekicidir (32). ATM geni (Mutant ataxia-telengiectasia) ATM resesif olarak kal t l r. Kromozom 11 de yerleflmifltir. ATM geni çok uzun ve komplekstir, çok say da çeflitli ve mutasyonlar gözlenir. ki hasarl (mutant) allel hastal k geliflimine neden olur. Meme kanseri için yüksek risk tafl r. Bir mutant allel tafl yanlarda ise meme kanseri riskinin çok yüksek oldu u gösterilmifltir. ATM tafl y c lar oldukça yayg nd r. 1/200 ila 1/100 kad nda bu mutasyon orta derecede artm fl genetik risk olarak kal t l r. Toplumdaki meme kanserinin %2-7 sinden bu gen sorumludur. (33). Tümör Bask lay c Aday genler Meme kanserleri ile yap lan çal flmalar ile yeni tümor bask lay c gen adaylar bildirilmektedir. Bunlardan nm23 geninin protein ürünü NDK kinaz aktivitesi gösterir ve nm23 gen kayb ile meme kanserinin metastaz aras nda yak n bir iliflki bulunmufltur.di er aday genlerden E-kaderin (uvomorulin), hücre-hücre adezyon proteini kodlar ve sitoplazmik parças kateninler ile hücre iskeletine ba lan r. Hücre-hücre adezyon molekülleri, hücre hareketini s n rlar ve farkl laflmay ilerletir. Meme kanserlerinde, E-kaderin ekspresyon kayb veya sitoplazmik parças n n fosforilasyonundaki bozukluk nedeniyle epitel hücreleri hareketlilik kazan r ve lokal yay lmada art fl gözlenir. Kaderin eksikli i invazif fenotipin ortaya ç kmas ndan sorumludur ve duktal karsinomlarda kötü prognoza yol açar. Yeni klonlanan genlerden biride Brush-1 dir. 13. kromozomun q12-13 band na yerleflmifltir. Baz meme kanseri hücre soylar ile kanserli meme dokular nda yap lan çal flmalarda özellikle Brush-1 gen delesyonu saptanm flt r. (2,9). MEME KANSER NDE ETK L D ER GENLER Bcl-2-, Apoptoz genleri: Bcl-2 geni, ilk kez B-hücre lenfomas nda bir resiprokal kromozom translokasyonu ile tespit edilmifltir. Bcl-2 mitokondrion, endoplazmik retikulum ve nukleus membran na yerleflik bir proteindir ve apoptotik hücre ölümü ile iliflkilidir. Meme tümör dokular nda Bcl-2 nin afl r ekspresyonunu gösteren çal flmalar vard r. Genelde Bcl-2 ekspresyonu ER varl ile yak n iliflki gösterirken EGFR ve p53 ekspresyonu ile iliflkisi yoktur. Bcl-2 ekspresyonunun ba ms z bir prognostik faktör oldu u konusunda yeterli destek yoktur. Duktal meme karsinomlar nda apoptoz kayb ile iliflkili Bcl-2 afl r ekspresyonunun, p53 negatif tümörler aras nda, hastal n ilerlemesi ile yak n iliflkisinin yan nda ilave genetik lezyonlar nda katk s oldu u bildirilmifltir (34). Telomeraz: Meme kanserlerinde ve di er bir çok kanser ile iliflkili bulunan bir di er gen ve gen ürünüde telomerazlard r. Bu enzim DNA replikasyonu s ras nda k salan kromozom ucundaki tekrarlanan DNA dizilerinin (telomerlerin) tamamlanmas nda ifl görür. Telomeraz somatik hücrelerde aktivasyon göstermez iken kanser hücrelerinde ve germ hücrelerinde, ayr ca, sürekli bölünen hücrelerde aktiftir. Baz meme kanserlerinde de telomeraz aktivitesi tespit edilmifltir. Telomerazlar malign tümör fenotiplerin ortaya ç kmas nda rol oynarlar. Telomer aktivitesini kontrol eden herhangi bir protein veya onkogen flimdilik bilinmiyor (2,35) 20

7 Meme Kanserinin Geneti i ve Risk Faktörleri A LESEL MEME KANSER VE YATKINLIK GENLER Meme kanserinin büyük ço unlu u sporadik vakalar olmas na ra men yaklafl k %5-10 oran nda kal tsal nedenli ailesel meme kanseri ortaya ç kmaktad r. Meme kanseri oluflumuna birçok gen kar fl r ancak kal tsal meme kanserlerinden sorumlu olarak, özellikle genom devaml l n n koruyuculu unda ifl gören proteinleri üreten baz genlerin germ hücrelerindeki mutasyonlar gösterilmifltir. Kal tsal meme kanserinde nadir gözlenen yüksek penetransa sahip meme kanserine yatk nl k genleri olarak BRCA1 ve BRCA2 genleri bulunmufltur. Bu genlerdeki germ hücre soyu mutasyonlar n içeren kad nlar n yaflamlar n n bir döneminde meme kanseri gelifltirme riski %50-80 aras nda de iflmektedir (36). BRCA1 ve BRCA2 genlerindeki germ soyu mutasyonlar, yüksek penetransa sahip ve hastal k için yüksek risk oluflturan faktörler olarak bir çok çal flmada gösterilmifltir. Bu iki kansere yatk nl k genlerinin germ hücrelerindeki mutasyonlar ovaryum kanserlerinde %10, meme kanserlerinde %7 oran nda dominant olarak kal t m gösterir. Halen ailesel meme kanseri için en fliddetli etkiye sahip mutasyonlar tafl yan bu iki gen, meme kanseri risk tespitinde mutasyon analizlerinin yap lmas nda ön s rada yer almaktad r. BRCA1 ve BRCA2 genleri: BRCA1 geni, kromozom 17q21 e, BRCA2 ise kromozom 13q12 e yerleflik bir gendir. BRCA1 geni 1863 amino asitlik (aa), BRCA2 geni ise 3418 aa lik bir proteini kodlar. Her iki protein de hücrenin di er baz proteinleri ile ba lanarak ifllev görür. BRCA1 ve BRCA2 proteinlerinin hücre proliferasyonunun kontrolünde tümör bask lay c proteinler ile, DNA hasar na ve tamirine kat lan proteinler ile, transkripsiyonun düzenlenmesinde rol alan proteinler ile, hücre siklusunun kontrol noktalar n n önemli proteinleri ile ve DNA da rekombinasyonda ifl gören proteinler ile yak n iliflkileri gösterilmifltir. BRCA1 ve BRCA2 deki mutasyonlar ve BRCA proteinlerinin inaktivasyonu tümör bask lay c proteinlerin ve di er genom koruyucu rolü olan proteinlerinde inaktivasyonuna neden olarak hücreyi tümör oluflumuna götürürler (36-38). Bugüne kadar yap lan çal flmalar ile BRCA1 ve BRCA2 genlerinde 1000 den fazla birbirinden farkl DNA dizi de iflikli ine dayanan mutasyonlar tespit edilmifltir Çeflitli mutasyon tiplerine ra men BRCA ve BRCA2 genlerindeki germ soyu mutasyonlar n büyük bir ço unlu u tek tiptir. Baz mutasyonlar n topluma ve etnik gruba özel oldu u da gösterilmifltir. BRCA1 ve BRCA2 nin güçlü bir atasal mutasyon etkisine sahip toplumlarda, ayn tip mutant aleller daha yüksek s kl kta tayin edilmifltir. Örne in Ashkenazi yahudilerde üç tane ortak BRCA1/BRCA2 atasal mutasyonlar vard r. Bunlar BRCA1 deki 185delAG ve 5382insC mutasyonlar, BRCA2 deki 6174delT mutasyonudur (39). Türk toplumunda yap lan çal flmalarda meme ve/veya ovaryum kanserli hastalarda yap lan BRCA1 ve BRCA2 genlerine ait mutasyon taramalar nda, Türk toplumuna özgü say lacak tekrarlayan bir mutasyon bildirilmemifltir (40). Ba lant analizleri ile meme ve/veya ovaryum kanserlerinin çeflitli vakalar na sahip ailelerin büyük bir ço unlu unda BRCA1 ve BRCA2 germ soyu mutasyonlar bulunur. Meme ile birlikte ovaryum kanserine yatk nl k geni tafl yan ailelerde BRCA1 ile %80 e yak n iliflki vard r. Gene özgü meme kanserli ailelerde BRCA1 için bu oran %45 tir, BRCA2 için %35 tir. Büyük ölçekli çal flmalarda, ailesinde 60 yafl ndan önce meme kanseri teflhisi konan en az dört kad n bireyin veya herhangi bir yaflta meme kanserli erkek bireyin oldu u ailelerde BRCA1 (%52) ve BRCA2 (%32) mutant allellerinin meme kanseri ile yak n iliflkisi gösterilmifltir. Ailelerdeki özellikler daha alt gruplara bölündü ünde örne in ailede hem meme hem ovaryum kanserini birarada tafl yanlar oldu unda BRCA1 bu gruptan %81 oran nda, hem kad n hem erkek meme kanseri tafl yan ailelerde BRCA2 nin %76 oran nda sorumlu oldu u bulunmufltur (39). Çeflitli populasyonlarda genin penetrans ndaki çeflitlilik BRCA1 ve BRCA2 21

8 Prof. Dr. Melek Öztürk tafl y c lar nda kanser gelifliminde genetik veya çevresel faktörler rol oynar, keza klinik gidifl de farkl l k gösterir. BRCA1 veya BRCA2 mutasyonu tafl yan bir kad n kanser olmadan 80 yafl na kadar yaflayabilir veya 20 li yafllarda kanser geliflebilir. Birçok çevresrel faktörler, beslenme tarz, egzersiz, hormonal tedavi ve karsinojenlere maruz kalma gibi faktörler bu farkl l ktan sorumlu olabilir. Meme dokusunda alveoler ve duktal epitel hücrelerinde BRCA1 in ekspresyonu gözlenir. Bu gen hamilelik ve emzirme dönemlerinde belirgin olarak aktif çal fl rken, parturisyonda laktasyon sonras ekspresyonu azal r. BRCA1 mutasyonuna sahip kad nlarda pubertedan sonra meme ve/veya ovaryum tümörlerinin geliflme riski %5-10 kat artar. BRCA1 steroide ba ml bir hücre siklusu düzenleyicisi olarak fonksiyon görüyor olabilir. Gerçektende BRCA1 ve BRCA2 genleri insan meme kanseri hücrelerinde östrojene duyarl d r ve cevap olarakta her iki gene ait m-rna seviyeleri artar. BRCA-1 geninin bir allelindeki mutasyon erken dönem difli meme kanserlerinde yüksek risk oluflturur, buna karfl l k kolon ve prostatta daha düflük bir risk tafl r. BRCA-2 genindeki mutasyonlar ise erken dönem erkek meme kanserlerinde yüksek bir risk tafl r (40-44). Germ soyu mutasyonlar, özellikle erken yaflta önemli morbidite ve mortaliteye sebep olanlar, populasyonlarda oldukça nadir gözlenir. Bu nedenle, kanserle iliflkili germ soyu mutasyonlar n n testi genel populasyonda kullan lmaz. BRCA1 ve BRCA2 mutasyon tarama testi için uygun kad nlar belirlemek için çeflitli kriterler vard r. Soy a ac na göre artan genetik risk gösteren kad nlar genetik test yap lmas için seçilir. Mutasyon taramas yap lacak hastalar n seçimi için, teflhis yafl na, 1.ve 2. dereceden akrabalarda etkilenenlerin say s na ve her aile üyesinin flimdiki veya ölüm yafl na dayal tek tip kriterler kullan l r. 40 yafl n alt nda meme kanseri, 50 yafl n alt nda tek tarf tutulumlu meme kanseri, 50 yafl n alt nda iki taraf tutulumlu meme kanseri, erkek meme kanseri, herhangi bir yaflta ovaryum kanseri teflhisi konmufl veya 3 yada daha fazla say da 1. dereceden ve 2. dereceden akrabalar etkilenmifl olan hastalara özel dikkat gösterilir (43). TEDAV DE MOLEKÜLER YAKLAfiIMLAR Son 10 y ldaki geliflmeler ile ortaya ç kar lan özel genler ve proteinler hakk nda elde edilen bilgilerdeki art fl sadece kanserin moleküler yollar hak nda de il ayn zamanda kanserin tedavisinde de yeni yollar n ve yaklafl mlar n gelifltirilmesi için temel oluflturmaktad r. Meme kanserlerinde moleküler anomalilerin erken tespiti prognozun tayini ve tedavi seçimi için stratejik bir önem taflir. Meme kanserlerinin onkogen kaynakl olanlarinin tedavisinde yeni yöntemler ve yaklaflimlar vard r. Meme kanserli hastalarda özellikle p53 ve cerbb-2 moleküler biyobelirteçler olarak prognostik öneme sahiptirler ve her ikisi içinde çeflitli tedavi metodlari gelifltirilmektedir (29,45-49). CerbB-2 ekspresyonunun tespiti meme kanserinin teflhisindeki önemi kadar tedaviye cevap verecek hasta gruplarinin ortaya ç karilmasi açisindan da önemi büyüktür. ER pozitif, ER negatif veya PR pozitif hastalar aras nda hormonal tedaviye yetersiz cevap verenler ile serumda yüksek oranda cerbb2 antijeni olanlar aras nda bir iliflki vard r. CerbB-2 afl r üretimine sahip hastalara yüksek doz antrasiklin kemoterapinin yararl olaca, ya da lenf nodu pozitif meme kanserli hastalarda çeflitli kombine kemoterapi ajanlar ile yap lan adjuvan tedavinin sürviyi artt rd ve hastal k ilerlemesini durdurdugu gözlenmifltir (48). CerbB-2 geninin amplifikasyonu veya onkoproteinin afl r ekspresyonu meme kanserlerindeki transforme hücrelerin %10-40 inda gösterilmifltir. Bu de iflimler tümörün agresifligi, prognoz ve hormonal ve sitotoksik ajanlara cevaps zl k ile iliflkilidir. Bu bulgular cerbb-2 ile ilgili olarak tümöre özgü uygun bir hedefin gereklili ini ortaya koymufltur. Bu konuda yap lan çal flmalardan biri insana uygun gelifltirilen cerbb-2 ye karfl monoklonal antikorlar n üretilmesidir. CerbB-2 geninin 22

9 amplifikasyonuna sahip hastalarda ve metastaz bulunan meme kanserli hastalarda kullan lan ve de ilk oluflturulan biyolojik düzenleyici Trastuzumab (=Herceptin= rhumabher2) dir. Bu ilaç cerbb-2 proteinine yüksek ba lanma kapasitesine sahip, insana göre gelifltirilmifl bir rekombinant monoklonal antikordur ve cerbb-2 yi afl r üreten meme kanser hücrelerinin büyümesini bask lar (47,48). kincisi emodin gibi tirozin kinaz inhibitörleridir. Bu ilaç cerbb-2 nin fosforilasyonunu ve hücre içi sinyalleflmesini engeller. Üçüncüsü aktif immunterapidir. Bir digeri ise s floku proteini (Hsp) 90 ile iliflkili sinyal inhibitörüdür. Bunlar tirozin kinaz reseptörünün (örnegin;her2) parçalanmas n indüklerler (13,45). HER2 nin afl r üretimini bask lamak amac yla gen-terapi yöntemleride kullan lm flt r. Kanser hücrelerinde özellikle antisens oligonukleotid (ODN) ler kullan larak ODN lerin hem cerbb-2 m-rna hemde protein seviyelerini doza ba l ve diziye özgün olarak bask lad ve bu bask laman n hücre siklusunu Go/G1 de tutarak hücreyi apoptotik ölüme götürdü ü gösterilmifltir (50). nsan meme kanser hücresinin plazma zar ndaki cerbb reseptörüne yönelik iki antikor arac l ajan gelifltirilmifltir. Biri reseptörün aktivasyonunu geriletmek, di eri yüksek konsantrasyonda toksik bir bilefli in cerbb tafl yan hücrelerle birleflerek hücreyi ortadan kald rmak (sitotoksik etki). Her iki durumdada cerbb2 ye karfl gelifltirilen insan monoklonal antikorlar n n kullan m söz konusudur. Büyük ölçekli klinik çaliflmalarla bu yeni tedavi metodlar n n özellikle de kemoterapi ajanlari ile birlikte kullan m ile elde edilecek sonuçlar n de erlendirilmesi gereklidir P53 gen mutasyonlar na ve p53 ün afl r üretimine sahip meme kanserli hastalarda da adjuvan tedaviler kullan lmaktad r. Kemoterapi ajanlar n n etki mekanizmalar ndan biri DNA hasar oluflturmak (örne in; Fluorourasil-Epirubucin-Cyclophosphamide=FEC ile) ve hücreyi normal p53 yolu ile apoptoza göndermektir. Bir di er mekanizma ise mikrotubul stabilizasyonu ( örne in paclitaxel ile) sa lamakt r. FEC ve paclitaxel in p53 mutasyonlar veya afl r üretimi üzerine etkileri incelendi inde FEC grubunun tedavide yetersiz kald saptanm flt r. Paclitaxel in sitotoksik etkisi mutant-p53 tafl yanlar ile iliflkili bulunmufltur. Paclitaxel in olumlu etkisi mitoz s ras nda, p53 yoklu undan dolay G1 faz nda duraksaman n olmamas ancak ilac n mikrotubul stabilizasyonunu sa lamas ile aç klanm fl ve p53 eksikli ine sahip tümörlerde paclitaxelin yararl olabilece i öne sürülmüfltür (46,51). KAYNAKLAR Meme Kanserinin Geneti i ve Risk Faktörleri 1- Dickson RB, Lipman ME, Oncogenes and Supressor Genes In: Disease of the Breast Ed.Harris JR, Morrow M, Lippman ME, Hellman S., Lippincott-Raven Publishers, Philadephia-NewYork 1996, p: Gelmann EP. Oncogenes in human breast Cancer. In:The Breast: Comprehensive management of benign and malignant Diseases. Vol I. Ed:Bland KI, Copeland EM. WB saunders Company, USA, 1998, p: Osborne C, Wilson P, Tripathy D. Oncogenec and tumorsupressor genes in breast cancer: Potential diagnostic and therapetic applications. Oncologist. 9:361-77, Beckmann MW, Niederacher D, Schnurch HG, Gusterson BA, Bender HG. Multistep carcinogenesis of breast cancer and tumour heterogenity. J Mol Med 75(6):429-39, von Lintig FC, Dreilinger AD, Varki NM, Wallace AM, Casteel DE, Boss GR. Ras activation in human breast cancer. Breast Cancer Res Treat 62(1):51-62, Walker RA, Wilkinson N: p21 ras protein expression in benign and malignant human breast. J Pathol 156: , Klijn JGM, Berns PMJJ, Schmits PLM, Foekens JA. The Clinical significance of epidermal growth factor receptor (EGF-R) in human breast cancer: a review on 5232 patients. Endocr Rev 13:3-17,

10 Prof. Dr. Melek Öztürk 8- Sainsbury JR, Nicholson S, Angus B, Farndon JR, malcolm AJ, Harris AL: Epidermal growth factor receptor status of histological sub-types of breast cancer. Br J Cancer 8: , DicksonRB, Lippman ME.Cancer of the breast. In Cancer: Princ ples and Practice of Oncology. Fifth Edition, Ed: DeVita VT, Hellman S, Rosenberg SA. Lippincott-Raven Publishers, Philadephia, 1997 p: Yamamoto T, Ikawa S, Akiyama T, Semba K, Nomura N, Miyajima N, Saito T, Toyoshima K. Similarity of protein encoded by the human cerbb2 gene to epidermal growth factor receptor. Nature 319, , Perren TJ. CerbB2 oncogene as a prognostic marker in breast cancer. Br J Cancer 63: , Ozturk M, Bolkent S,Y lmazer S, Kaner G, Unal H. Detection of c-erbb-2 mrnas using diglabelled oligonucleotide probe with in situ hybridisation in human breast carcinoma:comparison with immunohistochemical results. Anal Cell Pathol 16(4): , Erensoy N, Süsleyici B, Ozturk M, Y lmazer, S Kaner G, Unal H. Amplification and overexpression of c-erbb-2 gene in breast carcinomas. Breast. 4(Suppl 1):S55, Kurebayashi JJ. Biological and clinical significance of her2 overexpression in breast cancer. Breast Cancer 8(1):45-51, Allred DC, Cllark GM, Tandon AK, Molina R, Tormey DC, et al. Her-2/neu in node-negative breast cancer: Prognostic significance of overexpression influenced by the presence of in situ carcinoma. J Clin Oncol 10: , Liu E, Thor A, Hem, Barcos M, Ljung BM, Benz C. The Her 2 (cerb B2) oncogene is frequently amplified in in situ carcinomas of the breast. Oncogene 7: , van Der Burg B, De Groot RB,Isbruk L, Kruijer W, DeLaat SWJ. Oestrogen directly stimulates growth factor signal transduction pathways in human breast cancer cells. J Steroid Biochem Mol Biol 43: , Liao DJ, Dickson RB. C-Myc in breast cancer. Endocr Relat Cancer 7(3): , Whittaker JL, Walker RA, Varley JM. Differential expression of cellular oncogenes in benign and malignant human breast tissue. Int J Cancer 38: , Theillet C, Liderecu R, Escot C, Hutzell P,Brunet M, Gest J, Schlom J,Callahan R. Loss of a charas-1 allele and agressive human primary breast carcinomas. Cancer Res 46: , Pethe V, Shekhar PV. Estrogen inducibility of c-ha-ras transcription in breast cancer cells. Identification of functional estrogen-responsive transcriptional regulatlory elements in exon 1./ intron 1 of the cha ras gene. J. Biol Chem 274 (43): , Zukerberg LR, Yang WL, Gadd M, Wooster R. Cyclin d1 (prad1) protein expression in breast cancer: approximately one third of infiltrating mammary carcinomas show overexpression of the cyclin D1 oncogene. Mol Pathol 8: , Kemomarsi K, Conte D.J, Toyofuku W, Fox MP, Scambia G. Deregulation of cyclin-e in breast cancer. Oncogene:11: , Cairns P, Polascik TJ, Eby Y, Tokino K, Califono J et al. Frequency of homozygous deletion at p16/cdkn2 in primary breast carcinoma. Nature Genet 11: , Smith D, Toft D. Steroid receptors and their associated proteins. Mol Endocrinol 7:4-11, Norberg T, Jansson T, Sjogren S, Martensson C, Adereasson I, et al. Overview on human breast cancer with focus on prognostic and predictive factors with special attention on the tumour suppressor gene p53. Acta Oncologica 35 (suppl 5):96-102, Lane DP. P53; guardian of the genome. Nature 358:15-16, Cattoretti G, Rilke F, Andreda S, Mato LDA, Delia D. p53 expression in breast cancer. Int J Cancer 41: , Sirvent JJ, Fortuno Mar A, Olona M, Orti A. Prognostic value of p53 protein expression and clinicopathological factors in infiltrating ductal carcinoma of the breast. A study of 192 patients Histol Histopathol 16 (1):99-106,

11 Meme Kanserinin Geneti i ve Risk Faktörleri 30-Malkin D, Li FP, Strong LC, Fraumeni JF. p53 mutation in a familial syndrome of breast cancer, sarcomas and other neoplasms. Science 250: , Done SJ,Eskardarian S, Bull S,Redston M, Andrulis IL. p53 missense mutations in microdissected high-grade ductal carcinoma in situ of the breast. J Natl Cancer Inst 93(9): , Caleffi M, Teague MW, Jensen RA, Vnencak-Jones CL, Dupont, p53 gene mutations and steroid receptor status in breast cancer. Clinicopathologic correlations and prognostic assessment.cancer 73(8): , Ahmed M, Rahman N. ATM and breast cancer susceptibility.oncogene. 25;25(43): Sierra A, Castellsague X, Escobedo A, Lloveras B, Garcia-Ramirez M, et al. Bcl-2 with loss of apoptosis allows accumulation of genetic alteration: a pathway to metastatik progression in human breast cancer. Int J Cancer 89 (2): , Herbert BS, Wright WE, Shay JW. Telomerase and breast cancer. Breast Cancer Res 3(3):146-9, Polyak K. Breast cancer gene discovery. http/ Miki Y, Swensen J, Shattuck-Eidens D, Futreal PA, Harsman K et al. A strong candidate for the breast and ovarian cancer susceptibility gene BRCA1. Science 266:66-71, Wooster R, Neuhausen SL, Mangion J, Quirk Y, Ford D et al. Localization of a breast cancer susceptibility gene BRCA2 to chromosome 13q Science 30(265)5181: , Roa BB,Boyd AA, Volcik K, Richard CS. Ashkenazi Jewish population frequencies for common mutation in BRCA1 and BRCA2. Nat Genet 14:185-7, Manguoglu AE, Lüleci G, Özçelik T, Çolak T, Schayek, Akayd n M, Freidman E. Germ line mutations in BRCA1 and BRCA2 genes in Turkish Breast/ovarian cancer patients Hum Mutat 21(4): Lynch HT,Lynch JF. Hereditary cancer:family history, diagnosis, molecular genetics, ecogenetics, and managment strategies. Biochimie 84 :3-17, Rebbeck TR. The contribution of inherited genotype to breast cancer. Breast Cancer Res 4: 85-89, Meijers-Heijboer EJ, Verhoog LC, Brekelmans CTM, Seynaeve C, Tilanus-Linthorst MMA, et al. Presymptomatic DNA testing and prophylactic surgery in families with a BRCA1 or BRCA2 mutation. The Lancet 355: , Neuhausen SL, Marshall CJ. Loss of heterozygosity in familial tumors from three BRCA1-kinked kindreds. Cancer Res 54: , Di Modugno F, Buglioni S, Mottolese M, Del Bello D, Cascioli S, et al.polyclonal antibodies against gp 185 HER2 peptides:ttheir putative role in the identification of a particular HER2 status in patients with breast cancer. J Immunother 24(3): , Kandioler-Eckersberger D, Ludwig C, Rudas M, Kappel S, Janschek E, et al. TP53 mutation and p53 overexpression for prediction ofresponse toneoadjuvant treatment in breast cancer patients. Clin Cancer Res 6(1):50-56, Fornier M. Esteva FJ. Seidman AD Trastuzumab in combinaton with of metastatic breast cancer. Semin Oncol 27(6 Suppl 11):38-45, Leitzel K, Tramoto Y, Konrad K, Chinchilli VM, Volas G, et al. Elevated serum c-erbb-2 antigen levels and decreased response to hormone therapy of breast cancer. J Clin Oncol 13: , Nabholtz JM, Slamon D. New adiuvant strategies for breast cancer: Meeting the challenge of integrating chemotherapy and trastuzumab (Herceptin). Semin Oncol 28(1 Suppl 3):1-12, Roh H, Pippin JA, Green DW, Boswell CB, Hirose CT, et al. HER2/neu antisence targeting of human breast carcinoma. Oncogene 19(53): , Clahsen PC, van develde VJ, Duval C, Palluld C, Mandard AM, et al. p53 protein accumulation and response to adjuvant chemotherapy in premenopausal women with node-negative early breast cancer. J Clin Oncol 16(29): ,

12 Prof. Dr. Melek Öztürk Tablo 1. Meme kanserinin oluflumuna ve ilerleyifline kat lan faktörler ile olas çok aflamal karsinogenez modeli. Normal Epitel Yatk nl k Genleri BRCA1(17q21), BRCA2(13q12-13) p53(17p13.1), ATM(11q22-23) Hormonlar Östrojen, progestron Genetik de ifliklikler Onkogenler 8q24 (c-myc), 11q13 (int2,) Bcl, 17q12(erbB2) Tümör süpresör genler 6q(ER),11p(H-Ras1) 11q(PR), 13q(RB1), 17q(NM23), Hücre Proliferasyonu Büyüme Faktörleri EGF, TGFα, IGF,1-2,gp35, amfiregülin, heregülin Atipik Hücre Proliferasyonu Östrojen reseptörü Heterojenite, mutasyon, transkripsiyon farkl l klar hipermetilasyon,heterozigotlu un kayb (LOH 6q25.1) nvazyon KatepsinD ve B, kollajenaz I-IV, metalloproteinazlar Proliferasyon faktörleri erbb1-4, myc, int-2, ras, mos, ras Metastaz NME1, CD44 Anjiogenez FGF, APF, CD31 In situ Karsinom (DKIS/LKIS) Metastaz Hücre adezyon molekülleri N-CAM,kaderinler, E-kaderin nvazif Karsinom (IDK/ILK) METASTAZLAR 26

Kanser Tedavisi: Günümüz

Kanser Tedavisi: Günümüz KANSER TEDAVİSİNDE MOLEKÜLER HEDEFLER Doç. Dr. Işık G. YULUĞ Bilkent Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü yulug@fen.bilkent.edu.tr Kanser Tedavisi: Günümüz Geleneksel sitotoksik ilaçlar ve

Detaylı

MESANE TÜMÖRLERİNİN DOĞAL SEYRİ

MESANE TÜMÖRLERİNİN DOĞAL SEYRİ MESANE TÜMÖRLERİNİN DOĞAL SEYRİ ve MOLEKÜLER PROGNOSTİK FAKTÖRLER Prof. Dr. Levent Türkeri Üroloji Anabilim Dalı Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mesane Tümörü (Transizyonel Hücreli Karsinom) Yüzeyel

Detaylı

KANSER NEDİR? ONKOGEN VE KANSER. Hücre döngüsü. Siklin-Siklin Kinaz 1/30/2012 HÜCRE DÖNGÜSÜ. Siklin Kinaz inhibitörleri BÜYÜME FAKTÖRLERİ

KANSER NEDİR? ONKOGEN VE KANSER. Hücre döngüsü. Siklin-Siklin Kinaz 1/30/2012 HÜCRE DÖNGÜSÜ. Siklin Kinaz inhibitörleri BÜYÜME FAKTÖRLERİ KANSER NEDİR? ONKOGEN VE KANSER Prof.Dr.Dildar Konukoğlu Bir hücre veya hücre grubunun kontrol dışı büyümesi ve çoğalması ve Bu hücrelerin bulundukları yerden ayrılarak farklı lokalizasyonlarda bu faaliyetlerini

Detaylı

fiekil 2 Menapoz sonras dönemde kistik, unilateral adneksiyel kitleye yaklafl m algoritmas (6)

fiekil 2 Menapoz sonras dönemde kistik, unilateral adneksiyel kitleye yaklafl m algoritmas (6) over kanseri taramas ndaki yetersizli ini göstermektedir. (1) Transvaginal ultrasonografinin sensitivitesinin iyi olmas na ra men spesifitesinin yeterli olmamas kullan m n k s tlamaktad r. Son yay nlarda

Detaylı

MEME KARSİNOMLARINDA GATA 3 EKSPRESYONU VE KLİNİKOPATOLOJİK PARAMETRELER İLE İLİŞKİSİ

MEME KARSİNOMLARINDA GATA 3 EKSPRESYONU VE KLİNİKOPATOLOJİK PARAMETRELER İLE İLİŞKİSİ MEME KARSİNOMLARINDA GATA 3 EKSPRESYONU VE KLİNİKOPATOLOJİK PARAMETRELER İLE İLİŞKİSİ Aslı ÇAKIR 1, Özgür EKİNCİ 2, İpek IŞIK GÖNÜL 2, Bülent ÇETİN 3, Mustafa BENEKLİ 3, Ömer ULUOĞLU 2 1 Çorlu Devlet Hastanesi

Detaylı

This information on (4) Breast cancer and genetics is in Turkish Göğüs kanseri ve genetiği (İngilizce'si Breast cancer and genetics)

This information on (4) Breast cancer and genetics is in Turkish Göğüs kanseri ve genetiği (İngilizce'si Breast cancer and genetics) Kanser ve genler This information on (4) Breast cancer and genetics is in Turkish Göğüs kanseri ve genetiği (İngilizce'si Breast cancer and genetics) Vücudumuz milyonlarca hücreden (cells) meydana gelir.

Detaylı

MEME KANSERİ KÖK HÜCRELERİNİN GEN EKSPRESYON PROFİLİ

MEME KANSERİ KÖK HÜCRELERİNİN GEN EKSPRESYON PROFİLİ MEME KANSERİ KÖK HÜCRELERİNİN GEN EKSPRESYON PROFİLİ Sait Murat Doğan, A. Pınar Erçetin, Zekiye Altun, Duygu Dursun, Safiye Aktaş Dokuz Eylül Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, İzmir Slayt 1 / 14 Meme Kanseri

Detaylı

KHDAK da Güncel Hedef Tedaviler

KHDAK da Güncel Hedef Tedaviler KHDAK da Güncel Hedef Tedaviler Prof.Dr. Adnan Aydıner İstanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü İstanbul William, WN et al. Nature Reviews, 2009 a Güncel Hedef Tedaviler EGFR İnhibitörleri EGFR: transmembran

Detaylı

Tarifname BCL2 BASKILAMA İŞLEVİYLE ANTİ-KARSİNOJENİK ETKİ GÖSTERMEYE YÖNELİK BİR FORMÜLASYON

Tarifname BCL2 BASKILAMA İŞLEVİYLE ANTİ-KARSİNOJENİK ETKİ GÖSTERMEYE YÖNELİK BİR FORMÜLASYON 1 Tarifname BCL2 BASKILAMA İŞLEVİYLE ANTİ-KARSİNOJENİK ETKİ GÖSTERMEYE Teknik Alan YÖNELİK BİR FORMÜLASYON Buluş, bcl2 baskılama işleviyle anti-karsinojenik etki göstermeye yönelik oluşturulmuş bir formülasyon

Detaylı

08.11.2008 VİTAMİN D VE İMMÜN SİSTEM VİTAMİN D

08.11.2008 VİTAMİN D VE İMMÜN SİSTEM VİTAMİN D VİTAMİN D VE İMMÜN SİSTEM VİTAMİN D Vitamin D ve İmmün Sistem İnsülin Sekresyonuna Etkisi Besinlerde D Vitamini Makaleler Vitamin D, normal bir kemik gelişimi ve kalsiyum-fosfor homeostazisi için elzem

Detaylı

Hücre zedelenmesi etkenleri. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015

Hücre zedelenmesi etkenleri. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Hücre zedelenmesi etkenleri Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Homeostaz Homeostaz = hücre içindeki denge Hücrenin aktif olarak hayatını sürdürebilmesi için homeostaz korunmalıdır Hücre zedelenirse ne olur? Hücre

Detaylı

KANSER EPİDEMİYOLOJİSİ VE KARSİNOGENEZ

KANSER EPİDEMİYOLOJİSİ VE KARSİNOGENEZ KANSER EPİDEMİYOLOJİSİ VE KARSİNOGENEZ Gökhan Erdem GATA Tıbbi Onkoloji BD 19 Mart 2014 5. Türk Tıbbi Onkoloji Kongresi, 19-23 Mart 2014, Antalya EPİDEMİYOLOJİ Epidemiyoloji, sağlık olaylarının görünme

Detaylı

ÇOK HÜCRELİ ORGANİZMALARIN GELİŞİMİ

ÇOK HÜCRELİ ORGANİZMALARIN GELİŞİMİ ÇOK HÜCRELİ ORGANİZMALARIN GELİŞİMİ Seçici gen ifadesi embriyonun gelişmesini sağlayan 4 temel işlevi denetler: 1. Hücre çoğalması 2. Hücre farklılaşması 3. Hücre etkileşimleri 4. Hücre hareketi HÜCRE

Detaylı

Dr. Filiz FİLİZ. T.C.S.B. Nusaybin Devlet Hastanesi

Dr. Filiz FİLİZ. T.C.S.B. Nusaybin Devlet Hastanesi Dr. Filiz FİLİZ T.C.S.B. Nusaybin Devlet Hastanesi MEME KARSİNOMU Meme kanseri dünyada kadınlar arasında en sık görülen malign tümördür. Spesifik morfolojik ve immünhistokimyasal özellikleri ve klinik

Detaylı

En Etkili Kemoterapi İlacı Seçimine Yardımcı Olan Moleküler Genetik Test

En Etkili Kemoterapi İlacı Seçimine Yardımcı Olan Moleküler Genetik Test En Etkili Kemoterapi İlacı Seçimine Yardımcı Olan Moleküler Genetik Test Yeni Nesil DNA Dizileme (NGS), İmmünHistoKimya (IHC) ile Hastanızın Kanser Tipinin ve Kemoterapi İlacının Belirlenmesi Kanser Tanı

Detaylı

HER2 POZİTİF HASTALIĞA YAKLAŞIM

HER2 POZİTİF HASTALIĞA YAKLAŞIM HER2 POZİTİF HASTALIĞA YAKLAŞIM Dr.Merih Güray Durak DEÜTF Patoloji ABD 9.Ekim.2014 İzmir Meme Hastalıkları Derneği Bilimsel Toplantısı Meme Kanserinde HER2 HER2 (human epidermal growth factor receptor

Detaylı

Kanser nedir? neoplasia. Kontrolsuz hücre çoğalması (neoplasm) Normal büyüme Neoplasm. Gen mutasyonları

Kanser nedir? neoplasia. Kontrolsuz hücre çoğalması (neoplasm) Normal büyüme Neoplasm. Gen mutasyonları Kanser ve Genetik Kanser nedir? neoplasia Kontrolsuz hücre çoğalması (neoplasm) Gen mutasyonları -prolif or cell cycle. -cytoskeletal inv ed with contact inhibition -programmed cell death -detecting and

Detaylı

ANKARA MEME HASTALIKLARI DERNEĞİ BİLİMSEL TOPLANTISI

ANKARA MEME HASTALIKLARI DERNEĞİ BİLİMSEL TOPLANTISI ANKARA MEME HASTALIKLARI DERNEĞİ BİLİMSEL TOPLANTISI 27.11.2014 GEBELİK VE LAKTASYON DÖNEMİNDE MEME KANSERİ Dr.Pınar Uyar Göçün Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Patoloji AD 41 y, kadın Sağ memeden

Detaylı

TTOD MEME KANSERİ GÜNCELLEME KURSU 13-14 HAZİRAN 2015 İSTANBUL 08:25-08:30 Açılış 08:00-08:30 Pratiği değiştiren çalışmalar. (salonda kahvaltı ile)

TTOD MEME KANSERİ GÜNCELLEME KURSU 13-14 HAZİRAN 2015 İSTANBUL 08:25-08:30 Açılış 08:00-08:30 Pratiği değiştiren çalışmalar. (salonda kahvaltı ile) TTOD MEME KANSERİ GÜNCELLEME KURSU 13-14 HAZİRAN 2015 İSTANBUL 08:25-08:30 Açılış 08:00-08:30 Pratiği değiştiren çalışmalar. (salonda kahvaltı ile) 1. Gün 1. Oturum: Meme kanserine giriş, Patoloji ve Alt

Detaylı

Yüksek riskli hastalarda güncel tarama nasıl olmalıdır? Kim, ne zaman, nasıl?

Yüksek riskli hastalarda güncel tarama nasıl olmalıdır? Kim, ne zaman, nasıl? Yüksek riskli hastalarda güncel tarama nasıl olmalıdır? Kim, ne zaman, nasıl? Dr. Cengiz Erol İstanbul Medipol Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyoloji AD Meme Kanseri Epidemiyoloji Kadınlarda en sık görülen

Detaylı

Kanser Genetiği ARŞİV 2003; 12: 328

Kanser Genetiği ARŞİV 2003; 12: 328 ARŞİV 2003; 12: 328 Kanser Genetiği Uzm.Ayfer PAZARBAŞI Prof.Dr.Mülkiye KASAP 1.GİRİŞ Normal gelişim ve hücre farklılaşması, genlerle düzenlenen ve yönetilen biyolojik bir süreçtir. Genetik değişim sonucu

Detaylı

KOLOREKTAL KANSERLERİN MOLEKÜLER SINIFLAMASI. Doç.Dr.Aytekin AKYOL Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Patoloji Anabilim Dalı 23 Mart 2014

KOLOREKTAL KANSERLERİN MOLEKÜLER SINIFLAMASI. Doç.Dr.Aytekin AKYOL Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Patoloji Anabilim Dalı 23 Mart 2014 KOLOREKTAL KANSERLERİN MOLEKÜLER SINIFLAMASI Doç.Dr.Aytekin AKYOL Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Patoloji Anabilim Dalı 23 Mart 2014 Kolorektal Kanserler; Sunum Planı Genel bilgiler Moleküler

Detaylı

K MYA K MYASAL TEPK MELER VE HESAPLAMALARI ÖRNEK 1 :

K MYA K MYASAL TEPK MELER VE HESAPLAMALARI ÖRNEK 1 : K MYA K MYASAL TEPK MELER VE ESAPLAMALARI ÖRNEK 1 : ÖRNEK : X ile Y tepkimeye girdi inde yaln z X Y oluflturmaktad r. Tepkimenin bafllang c nda 0, mol X ve 0, mol Y al nm flt r. Bu tepkimede X ve Y ten

Detaylı

MEME KANSERİNDE TIBBİ TEDAVİ PRENSİPLERİ. Prof.Dr.Evin Büyükünal İç Hastalıkları Medikal Onkoloji Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

MEME KANSERİNDE TIBBİ TEDAVİ PRENSİPLERİ. Prof.Dr.Evin Büyükünal İç Hastalıkları Medikal Onkoloji Cerrahpaşa Tıp Fakültesi MEME KANSERİNDE TIBBİ TEDAVİ PRENSİPLERİ Prof.Dr.Evin Büyükünal İç Hastalıkları Medikal Onkoloji Cerrahpaşa Tıp Fakültesi A.B.D İstatistiklerine Göre 180.000 MEME KANSERİ VAKASI MEVCUT İLK TEDAVİDEN SONRA

Detaylı

Erken Evre Meme Kanserinde Adjuvan Kemoterapi ve Hormonal Tedavi Uzm. Dr. Hande Turna

Erken Evre Meme Kanserinde Adjuvan Kemoterapi ve Hormonal Tedavi Uzm. Dr. Hande Turna . Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Meme Kanseri Sempozyum Dizisi No: 54 Aral k 2006; s. 105-109 Erken Evre Meme Kanserinde Adjuvan Kemoterapi ve Hormonal Tedavi Uzm. Dr. Hande

Detaylı

MİDE KANSERİNDE APOPİTOZİSİN BİYOLOJİK BELİRTEÇLERİNİN PROGNOSTİK ÖNEMİ

MİDE KANSERİNDE APOPİTOZİSİN BİYOLOJİK BELİRTEÇLERİNİN PROGNOSTİK ÖNEMİ MİDE KANSERİNDE APOPİTOZİSİN BİYOLOJİK BELİRTEÇLERİNİN PROGNOSTİK ÖNEMİ Cem Sezer 1, Mustafa Yıldırım 2, Mustafa Yıldız 2, Arsenal Sezgin Alikanoğlu 1,Utku Dönem Dilli 1, Sevil Göktaş 1, Nurullah Bülbüller

Detaylı

Kanser Oluşumu ve Risk Faktörleri. Doç. Dr. Mustafa Benekli Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı

Kanser Oluşumu ve Risk Faktörleri. Doç. Dr. Mustafa Benekli Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı Kanser Oluşumu ve Risk Faktörleri Doç. Dr. Mustafa Benekli Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı 1 Kanser: Genel Etiyoloji ve Patogenez Etyolojik ajanlar: Çevresel (kimyasal, fiziksel,

Detaylı

ÜNİTE 19 KANSER VE GENETİK

ÜNİTE 19 KANSER VE GENETİK ÜNİTE 19 KANSER VE GENETİK Prof. Dr. Gönül OĞUR 19.1. Normal Hücre-Kanser İlişkisi Vücut hücreleri, konsepsiyonu (spermin ovumu döllemesi) takiben oluşan zigotun ilk hücrelerinin defalarca tekrarlanan

Detaylı

HÜCRE SĠNYAL OLAYLARI PROF. DR. FATMA SAVRAN OĞUZ

HÜCRE SĠNYAL OLAYLARI PROF. DR. FATMA SAVRAN OĞUZ HÜCRE SĠNYAL OLAYLARI PROF. DR. FATMA SAVRAN OĞUZ Çok hücreli organizmaların kompleks omurgalılara evrimi, hücreler birbirleriyle iletişim kuramasalardı mümkün olmazdı. Hücre-hücre Hücre-matriks etkileşimini

Detaylı

KARSİNOGENEZ Prof.Dr.Şevket Ruacan

KARSİNOGENEZ Prof.Dr.Şevket Ruacan KARSİNOGENEZ 2007 Prof.Dr.Şevket Ruacan Kanser anormal bir doku kitlesidir. Büyümesi normal dokulardan daha hızlıdır ve onlarla uyumlu değildir. Bu bozukluk değişimi başlatan uyarı ortadan kalktıktan sonra

Detaylı

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Hmfl. Sevgili GÜREL Emekli, Ac badem Sa l k Grubu Ac badem Hastanesi, Merkezi Sterilizasyon Ünitesi, STANBUL e-posta: sgurkan@asg.com.tr H

Detaylı

KARSİNOGENEZ. Prof.Dr.Şevket Ruacan

KARSİNOGENEZ. Prof.Dr.Şevket Ruacan KARSİNOGENEZ Prof.Dr.Şevket Ruacan Kanser anormal bir doku kitlesidir. Büyümesi normal dokulardan daha hızlıdır ve onlarla uyumlu değildir. Bu bozukluk değişimi başlatan uyarı ortadan kalktıktan sonra

Detaylı

Oluşan farklı Cdk-siklin kompleksi de farklı hedef proteinlerin foforilasyonunu gerçekleştirerek döngünün ilerlemesine neden olmaktadır.

Oluşan farklı Cdk-siklin kompleksi de farklı hedef proteinlerin foforilasyonunu gerçekleştirerek döngünün ilerlemesine neden olmaktadır. Prof. Dr. F.Aydın Hücre siklusunu kontrol eden özelleşmiş proteinler Hücred döngüsü siklik olarak aktif hale geçen protein kinazlar tarafından yönlendirilmektedir. Hücre döngüsünün moleküler mekanizmaları

Detaylı

GAZLAR ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g)

GAZLAR ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g) ÖRNEK 16: ÖRNEK 17: X (g) Y (g) Z (g) Sürtünmesiz piston H (g) He Yukar daki üç özdefl elastik balon ayn koflullarda bulunmaktad r. Balonlar n hacimleri eflit oldu una göre;. Gazlar n özkütleleri. Gazlar

Detaylı

Ders 3: SORUN ANAL Z. Sorun analizi nedir? Sorun analizinin yöntemi. Sorun analizinin ana ad mlar. Sorun A ac

Ders 3: SORUN ANAL Z. Sorun analizi nedir? Sorun analizinin yöntemi. Sorun analizinin ana ad mlar. Sorun A ac Ders 3: SORUN ANAL Z Sorun analizi nedir? Sorun analizi, toplumda varolan bir sorunu temel sorun olarak ele al r ve bu sorun çevresinde yer alan tüm olumsuzluklar ortaya ç karmaya çal fl r. Temel sorunun

Detaylı

ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR

ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR GUATR NED R? Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org Tiroid bezi Guatr Tiroid

Detaylı

MEME KANSERİNDE YÜKSEK RİSK TANIMI

MEME KANSERİNDE YÜKSEK RİSK TANIMI MEME KANSERİNDE YÜKSEK RİSK TANIMI DOÇ DR GÜL DAĞLAR ANEAH GENEL CERRAHİ MEME ENDOKRİN CERRAHİSİ KLİNİĞİ Prof Dr Lale Atahan Risk nedir? Absolut risk Belli bir sürede belli bir hastalığın bir olguda gelişme

Detaylı

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz?

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz? CO RAFYA GRAF KLER ÖRNEK 1 : Afla daki grafikte, y llara göre, Türkiye'nin yafl üzerindeki toplam nufusu ile bu nüfus içindeki okuryazar kad n ve erkek say lar gösterilmifltir. Bin kifli 5. 5.. 35. 3.

Detaylı

10. ULUSAL RADYASYON ONKOLOJİSİ KONGRESİ 19-23 Nisan 2012, Antalya

10. ULUSAL RADYASYON ONKOLOJİSİ KONGRESİ 19-23 Nisan 2012, Antalya 10. ULUSAL RADYASYON ONKOLOJİSİ KONGRESİ 19-23 Nisan 2012, Antalya Meme Kanserlerinde Lokal Kontrole Etki Eden Prognostik Faktörler Patolojik Faktörler Prof Dr Tülay CANDA Dokuz Eylül Üniv.Tıp Fak. Meme

Detaylı

Endometrium Karsinomları

Endometrium Karsinomları Endometrium Karsinomları Prof. Dr. Türkan KÜÇÜKALİ Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı Ankara Endometrium Adenokarsinomlarının Histolojik Tipleri Endometrioid adenokarsinom Silli

Detaylı

BCC DE GÜNCEL Prof. Dr. Kamer GÜNDÜZ

BCC DE GÜNCEL Prof. Dr. Kamer GÜNDÜZ BCC DE GÜNCEL Prof. Dr. Kamer GÜNDÜZ Celal Bayar Üniversitesi Deri ve Zührevi Hastalıklar Anabilim Dalı-MANİSA Bazal Hücreli Kanser (BCC) 1827 - Arthur Jacob En sık rastlanan deri kanseri (%70-80) Açık

Detaylı

KANSEROLOJİDE FARMAKOGENOMİ

KANSEROLOJİDE FARMAKOGENOMİ KANSEROLOJİDE FARMAKOGENOMİ Prof.Dr. Işık TUĞLULAR Ege Üniversitesi İlaç Geliştirme ve Farmakokinetik Araştırma - Uygulama Merkezi ( ARGEFAR ) Müdürü Farmakogenomik Kursu 24 Mart 2010 ANTALYA İLAÇ Klinik

Detaylı

KARSİNOGENEZ II. Doç. Dr. Yasemin Özlük. 1- Büyüme sinyallerinde kendi kendine yeterlilik

KARSİNOGENEZ II. Doç. Dr. Yasemin Özlük. 1- Büyüme sinyallerinde kendi kendine yeterlilik KARSİNOGENEZ II Doç. Dr. Yasemin Özlük 1- Büyüme sinyallerinde kendi kendine yeterlilik Kanser hücrelerinde, hücre büyümesini otonom olarak uyaran genlere onkogen denir. Protoonkogenlerin mutasyonu sonucu

Detaylı

SİNYAL İLETİMİ ve KANSER. Dr. Lale Doğan Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü Temel Onkoloji ABD

SİNYAL İLETİMİ ve KANSER. Dr. Lale Doğan Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü Temel Onkoloji ABD SİNYAL İLETİMİ ve KANSER Dr. Lale Doğan Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü Temel Onkoloji ABD Reseptör Tirozin Kinaz (RTK)= Protein Tirozin Kinaz RTK lar hücre membranında yerleşim gösterir. İnsan

Detaylı

Herediter Meme Over Kanseri Sendromunda. Prof.Dr.Mehmet Ali Ergün Gazi Üniversitesi Tı p Fakültesi T ı bbi Genetik Anabilim Dalı

Herediter Meme Over Kanseri Sendromunda. Prof.Dr.Mehmet Ali Ergün Gazi Üniversitesi Tı p Fakültesi T ı bbi Genetik Anabilim Dalı Herediter Meme Over Kanseri Sendromunda Prof.Dr.Mehmet Ali Ergün Gazi Üniversitesi Tı p Fakültesi T ı bbi Genetik Anabilim Dalı Herediter Meme Over Kanseri (HBOC) %5-10 arası kalıtsaldır Erken başlama

Detaylı

GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL

GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL Hasta Rehberi Say 7 GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Genç Yetiflkinlerde Büyüme Hormonu Eksikli i - Say 7 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading

Detaylı

Sağlık Bakanlığından Muaf Hekimin Ünvanı - Adı Soyadı. Bildiriyi Sunacak Kişi Ünvanı - Adı Soyadı. Bildiriyi Sunacak Kişi Kurumu

Sağlık Bakanlığından Muaf Hekimin Ünvanı - Adı Soyadı. Bildiriyi Sunacak Kişi Ünvanı - Adı Soyadı. Bildiriyi Sunacak Kişi Kurumu Sağlık Bakanlığından Muaf Hekimin Ünvanı - Adı Soyadı Dr. Asım Armağan Aydın Bildiriyi Sunacak Kişi Ünvanı - Adı Soyadı Dr. Asım Armağan Aydın Bildiriyi Sunacak Kişi Kurumu antalya EAH Çalışmaya Katılan

Detaylı

PAPİLLER TİROİD KARSİNOMLU OLGULARIMIZDA BRAF(V600E) GEN MUTASYON ANALİZİ. Klinik ve patolojik özellikler

PAPİLLER TİROİD KARSİNOMLU OLGULARIMIZDA BRAF(V600E) GEN MUTASYON ANALİZİ. Klinik ve patolojik özellikler PAPİLLER TİROİD KARSİNOMLU OLGULARIMIZDA BRAF(V600E) GEN MUTASYON ANALİZİ Klinik ve patolojik özellikler Neslihan KURTULMUŞ,, Mete DÜREN, D Serdar GİRAY, G Ümit İNCE, Önder PEKER, Özlem AYDIN, M.Cengiz

Detaylı

HER2 Pozitif Meme Kanseri; Sorunlar ve Direnç Mekanizmaları

HER2 Pozitif Meme Kanseri; Sorunlar ve Direnç Mekanizmaları HER2 Pozitif Meme Kanseri; Sorunlar ve Direnç Mekanizmaları Dr Nilüfer Güler Özel Bayındır Hastanesi Medikal Onkoloji Bölümü;ANKARA 25 Mart 2010;Antalya HER-2 Terminolojisi Gen: HER-2/neu Onkogeni (Rat

Detaylı

İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ

İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ İSTANBUL TİCARET ÜNİVERSİTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR SİSTEMLERİ LABORATUARI YÜZEY DOLDURMA TEKNİKLERİ Deneyde dolu alan tarama dönüşümünün nasıl yapıldığı anlatılacaktır. Dolu alan tarama

Detaylı

Meme Kanserinde Hormon Reseptörleri ve Direnç Mekanizmaları

Meme Kanserinde Hormon Reseptörleri ve Direnç Mekanizmaları Meme Kanserinde Hormon Reseptörleri ve Direnç Mekanizmaları DOÇ.DR.PINAR UYAR GÖÇÜN GAZİ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ TIBBİ PATOLOJİ ANABİLİM DALI 08.11.2018 Östrojen Reseptörü (ER) ER transkripsiyon faktörü

Detaylı

Küçük Hücreli Dışı Akciğer Karsinomlarının EGFR Mutasyon Analizinde Real-Time PCR Yöntemi ile Mutasyona Spesifik İmmünohistokimyanın Karşılaştırılması

Küçük Hücreli Dışı Akciğer Karsinomlarının EGFR Mutasyon Analizinde Real-Time PCR Yöntemi ile Mutasyona Spesifik İmmünohistokimyanın Karşılaştırılması Küçük Hücreli Dışı Akciğer Karsinomlarının EGFR Mutasyon Analizinde Real-Time PCR Yöntemi ile Mutasyona Spesifik nın Karşılaştırılması Dr.M.Çisel Aydın, Doç.Dr.Sevgen Önder, Prof.Dr.Gaye Güler Tezel Hacettepe

Detaylı

1. Oturum: Meme Kanserine Giriş, Patoloji ve Alt Tiplendirme Oturum Başkanları : Dr. Orhan ŞENCAN, Dr. İrfan ÇİÇİN

1. Oturum: Meme Kanserine Giriş, Patoloji ve Alt Tiplendirme Oturum Başkanları : Dr. Orhan ŞENCAN, Dr. İrfan ÇİÇİN TTOD Meme Kanseri Güncelleme Kursu 13-14 Haziran 2015 İstanbul 08:25-08:30 Açılış Dr. Cem BÖRÜBAN Oturum Başkanları : Dr. Fikri İÇLİ, Dr. Gül Başaran, Dr. Erhan GÖKMEN 08:00-08:30 Pratiği Değiştiren Çalışmalar.

Detaylı

www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar

www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar www.mercedes-benz.com.tr Mercedes-Benz Orijinal Ya lar Kazand ran Güç Mercedes-Benz orijinal ya lar arac n z üreten uzmanlar taraf ndan, gelifltirilmifltir. Mercedes-Benz in dilinden en iyi Mercedes-Benz

Detaylı

Doksorubisin uygulanan PARP-1 geni silinmiş farelerde FOXO transkripsiyon faktörlerinin ekspresyonları spermatogenez sürecinde değişiklik gösterir

Doksorubisin uygulanan PARP-1 geni silinmiş farelerde FOXO transkripsiyon faktörlerinin ekspresyonları spermatogenez sürecinde değişiklik gösterir Doksorubisin uygulanan PARP-1 geni silinmiş farelerde FOXO transkripsiyon faktörlerinin ekspresyonları spermatogenez sürecinde değişiklik gösterir Çiler Çelik-Özenci*, Nilay Kuşcu*, Nayçe Bektaş*, Ece

Detaylı

3- Kayan Filament Teorisi

3- Kayan Filament Teorisi 3- Kayan Filament Teorisi Madde 1. Giriş Bir kas hücresi kasıldığı zaman, ince filamentler kalınların üzerinden kayar ve sarkomer kısalır. Madde 2. Amaçlar İnce ve kalın filamentlerin moleküler yapı ve

Detaylı

MEME KANSERİNDE TEDAVİ DR.YAVUZ ÖZIŞIK HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ ONKOLOJİ ENSTİTÜSÜ MEDİKAL ONKOLOJİ BİLİM DALI

MEME KANSERİNDE TEDAVİ DR.YAVUZ ÖZIŞIK HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ ONKOLOJİ ENSTİTÜSÜ MEDİKAL ONKOLOJİ BİLİM DALI MEME KANSERİNDE TEDAVİ DR.YAVUZ ÖZIŞIK HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ ONKOLOJİ ENSTİTÜSÜ MEDİKAL ONKOLOJİ BİLİM DALI METASTATIC BREAST CANCER At first recurrence --------------------------- brain (5-10%) At autopsy

Detaylı

MAYMET Triple Negatif Meme Kanseri Moleküler Sınıflama. Dr.Fügen Aker HNEAH Patoloji Bölümü

MAYMET Triple Negatif Meme Kanseri Moleküler Sınıflama. Dr.Fügen Aker HNEAH Patoloji Bölümü MAYMET Triple Negatif Meme Kanseri Moleküler Sınıflama Dr.Fügen Aker HNEAH Patoloji Bölümü Rutin patoloji pratiğinde; -Tümör derecelemesini giderek daha standart bir şekilde (tubul formasyonu+mitoz+nukleer

Detaylı

KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ

KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Hasta Rehberi Say 6 KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Orta kolayl kta okunabilir rehber Konjenital Adrenal Hiperplazi - Say 6 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri

Detaylı

Pnömokokal hastal klar

Pnömokokal hastal klar Pnömokokal hastal klar HASTALIK Pnömokokal hastal klar n etkeni nedir? Pnömokokal hastal klara Streptococcus pneumoniae ad verilen bir bakteri neden olur. Bu bakterinin 80 den fazla tipi vard r. Bunlar

Detaylı

Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanserinde(KHDAK) Hedefe Yönelik Tedavi Seçenekleri

Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanserinde(KHDAK) Hedefe Yönelik Tedavi Seçenekleri Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanserinde(KHDAK) Hedefe Yönelik Tedavi Seçenekleri Dr. Deniz Tural Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıbbi Onkoloji KHDAK Hedefe Yönelik Tedavi Seçenekleri

Detaylı

Amniyosentezden önce bir şansınız daha var!

Amniyosentezden önce bir şansınız daha var! Hassasiyeti YÜKSEK ve GÜVENİLİR Bir Tarama Testi Fetal trizomilerin taranması ve Y kromozomunun değerlendirilmesinde kullanılan son derece gelişmiş bir kan testi Amniyosentezden önce bir şansınız daha

Detaylı

Dünyada ve Türkiye de Güncel Verilerle HIV/AIDS. Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araflt rma Merkezi (HATAM)

Dünyada ve Türkiye de Güncel Verilerle HIV/AIDS. Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araflt rma Merkezi (HATAM) Dünyada ve Türkiye de Güncel Verilerle /AIDS Dr. Aygen Tümer Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araflt rma Merkezi (HATAM) Dünyada /AIDS Dünya Sa l k Örgütü (DSÖ)/UNAIDS taraf ndan Aral k 2010 tarihinde

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi K lavuz Notlar Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.11 De erlemelerin Gözden Geçirilmesi 1.0 Girifl 1.1 Bir de erlemenin gözden geçirilmesi, tarafs z bir hüküm ile bir De erleme Uzman n n çal flmas n

Detaylı

Endometrium Kanserinin Moleküler ve Genetik Sınıflaması, Ne Değişti?

Endometrium Kanserinin Moleküler ve Genetik Sınıflaması, Ne Değişti? Endometrium Kanserinin Moleküler ve Genetik Sınıflaması, Ne Değişti? Dr. Şevki Göksun Gökulu Hatay Devlet Hastanesi Endometrium kanseri Bokhman Dualistik Sınıflaması Bokhman JV, Gynecol oncol 1983 Tip1

Detaylı

24- HÜCRESEL RADYASYON CEVABININ GENETİK KONTROLÜ

24- HÜCRESEL RADYASYON CEVABININ GENETİK KONTROLÜ 24- HÜCRESEL RADYASYON CEVABININ GENETİK KONTROLÜ Radyasyona aşırı duyarlı bazı hücreler kullanılarak hücresel radyasyon cevabının genetik kontrolü ile ilgili önemli bilgiler sağlanmıştır.bu hücreler genellikle

Detaylı

4/A (SSK) S GORTALILARININ YAfiLILIK AYLI INA HAK KAZANMA KOfiULLARI

4/A (SSK) S GORTALILARININ YAfiLILIK AYLI INA HAK KAZANMA KOfiULLARI 4/A (SSK) S GORTALILARININ YAfiLILIK AYLI INA HAK KAZANMA KOfiULLARI Resul KURT* I. G R fi Ülkemizde 4447 say l Kanunla, emeklilikte köklü reformlar yap lm fl, ancak 4447 say l yasan n emeklilikte kademeli

Detaylı

Kanser Genetiğinde Temel Kavramlar

Kanser Genetiğinde Temel Kavramlar Kanser Genetiğinde Temel Kavramlar 1. Germline mutasyon: Gonadlardaki germ hücrelerinde (eşey hücresi; sperm ya da ovum) ortaya çıkan mutasyonlardır. Bu tür bir mutasyon taşıyan bireyler bunu çocuklarına

Detaylı

ÇOCUKLUKTA ve ERGENL KTE KEM K SA LI I

ÇOCUKLUKTA ve ERGENL KTE KEM K SA LI I ÇOCUKLUKTA ve ERGENL KTE KEM K SA LI I Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE

Detaylı

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman GÖRÜfiLER Uzm. Dr. Özlem Erman Son y llarda dünyadaki h zl teknolojik geliflmeye paralel olarak t p alan nda da h zl bir de iflim yaflanmakta, neredeyse her gün yeni tan, tedavi yöntemleri, yeni ilaçlar

Detaylı

TGF-β, HESPERİDİN VE KUERSETİNİN MCF-7 HÜCRESİNİN upa AKTİVİTESİ ÜZERİNE VE PAI-1 EKSPRESYONUNA ETKİSİ

TGF-β, HESPERİDİN VE KUERSETİNİN MCF-7 HÜCRESİNİN upa AKTİVİTESİ ÜZERİNE VE PAI-1 EKSPRESYONUNA ETKİSİ T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TGF-β, HESPERİDİN VE KUERSETİNİN MCF-7 HÜCRESİNİN upa AKTİVİTESİ ÜZERİNE VE PAI-1 EKSPRESYONUNA ETKİSİ Hatice Müge SAMANCI DURSUN YÜKSEK LİSANS TEZİ

Detaylı

Tarifname P53 AKTİVASYONU VESİLESİ İLE ANTİ-KARSİNOJENİK ETKİ GÖSTEREN BİR FORMÜLASYON

Tarifname P53 AKTİVASYONU VESİLESİ İLE ANTİ-KARSİNOJENİK ETKİ GÖSTEREN BİR FORMÜLASYON 1 Tarifname P3 AKTİVASYONU VESİLESİ İLE ANTİ-KARSİNOJENİK ETKİ GÖSTEREN BİR Teknik Alan FORMÜLASYON Buluş, p3 aktivasyonu vesilesi ile anti-karsinojenik etki göstermeye yönelik oluşturulmuş bir formülasyon

Detaylı

6 MADDE VE ÖZELL KLER

6 MADDE VE ÖZELL KLER 6 MADDE VE ÖZELL KLER TERMOD NAM K MODEL SORU 1 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER MODEL SORU 2 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER 1. Birbirine temasdaki iki cisimden s cakl büyük olan s verir, küçük olan s al r. ki cisim bir

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme

Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme Uluslararas De erleme K lavuz Notu No. 13 Mülklerin Vergilendirilmesi için Toplu De erleme 1.0. Girifl 1.1. Bu K lavuz Notunun amac ; Uluslararas De erleme Standartlar Komitesine (UDSK) üye tüm ülkelerde,

Detaylı

Romatizmal Ateş ve Streptokok Enfeksiyonu Sonrası Gelişen Reaktif Artrit

Romatizmal Ateş ve Streptokok Enfeksiyonu Sonrası Gelişen Reaktif Artrit www.printo.it/pediatric-rheumatology/tr/intro Romatizmal Ateş ve Streptokok Enfeksiyonu Sonrası Gelişen Reaktif Artrit 2016 un türevi 1. ROMATİZMAL ATEŞ NEDİR? 1.1 Nedir? Romatizmal ateş, streptokok adı

Detaylı

Azospermi Nedir, Belirtileri Nedir, Nas l Tedavi Edilir?

Azospermi Nedir, Belirtileri Nedir, Nas l Tedavi Edilir? Azospermi Nedir, Belirtileri Nedir, Nas l Tedavi Edilir? Azospermi, al nan meni örne inde hiçbir sperm hücresinin bulunmamas d r. Azospermi sorunu iki ba l kta incelenmektedir; T kan kl a ba l olan ve

Detaylı

MEMENİN SELİM PREKANSERÖZ HASTALIKLARININ YÖNETİMİ. Op. Dr. Gülden BALLI İzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Genel Cerrahi Kliniği

MEMENİN SELİM PREKANSERÖZ HASTALIKLARININ YÖNETİMİ. Op. Dr. Gülden BALLI İzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Genel Cerrahi Kliniği MEMENİN SELİM PREKANSERÖZ HASTALIKLARININ YÖNETİMİ Op. Dr. Gülden BALLI İzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Genel Cerrahi Kliniği PROLİFERATİF LEZYONLAR Meme kanseri için risk artışı yapan lezyonlar(prekanseröz)

Detaylı

Tarifname SARKOPENİ NİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON

Tarifname SARKOPENİ NİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON 1 Tarifname SARKOPENİ NİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON Teknik Alan Buluş, sarkopeni nin tedavisine yönelik oluşturulmuş bir kompozisyon ile ilgilidir. Tekniğin Bilinen Durumu Günümüzde sarkopeni,

Detaylı

LENFOMA NEDİR? Lenfoma lenf dokusunun kötü huylu tümörüne verilen genel bir isimdir.

LENFOMA NEDİR? Lenfoma lenf dokusunun kötü huylu tümörüne verilen genel bir isimdir. LENFOMA LENFOMA NEDİR? Lenfoma lenf dokusunun kötü huylu tümörüne verilen genel bir isimdir. LENF SİSTEMİ NEDİR? Lenf sistemi vücuttaki akkan dolaşım sistemidir. Lenf yolu damarlarındaki bağışıklık hücreleri,

Detaylı

Telomeraz enzim eksikliğinin tedavisinde yeni yaklaşımlar. Prof. Dr. Fatma İnanç Tolun 08.11.2013 / Kahramanmaraş

Telomeraz enzim eksikliğinin tedavisinde yeni yaklaşımlar. Prof. Dr. Fatma İnanç Tolun 08.11.2013 / Kahramanmaraş Telomeraz enzim eksikliğinin tedavisinde yeni yaklaşımlar Prof. Dr. Fatma İnanç Tolun 08.11.2013 / Kahramanmaraş Sunum Akışı DNA replikasyonu Telomer Telomeraz Telomeraz eksikliğinde görülen hastalıklar

Detaylı

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m

Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m Uluslararas De erleme K lavuz Notu, No.8 Finansal Raporlama çin Maliyet Yaklafl m 1.0 Girifl 1.1 Bu K lavuz Notu nun (KN) amac finansal raporlama için De erleme Raporu nu kullananlar ve haz rlayanlar Uluslararas

Detaylı

MEMENİN PAGET HASTALIĞI. Doç. Dr. M. Ali Gülçelik Ankara Onkoloji Hastanesi

MEMENİN PAGET HASTALIĞI. Doç. Dr. M. Ali Gülçelik Ankara Onkoloji Hastanesi MEMENİN PAGET HASTALIĞI Doç. Dr. M. Ali Gülçelik Ankara Onkoloji Hastanesi Meme başındaki eritamatöz ve ekzamatöz değişiklikler ilk kez 1856 da Velpeau tarafından tariflenmiştir. 1874 de ilk kez Sir James

Detaylı

KORELASYON VE REGRESYON ANALİZİ

KORELASYON VE REGRESYON ANALİZİ KORELASON VE REGRESON ANALİZİ rd. Doç. Dr. S. Kenan KÖSE İki ya da daha çok değişken arasında ilişki olup olmadığını, ilişki varsa yönünü ve gücünü inceleyen korelasyon analizi ile değişkenlerden birisi

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Kuruluş : 27 Ekim 1989 Adres : Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Kampüsü Dikimevi - Ankara Tel : 363 03 26-363 03 27 ANKARA ÜNİVERSİTESİ

Detaylı

ANALOG LABORATUARI İÇİN BAZI GEREKLİ BİLGİLER

ANALOG LABORATUARI İÇİN BAZI GEREKLİ BİLGİLER ANALOG LABORATUARI İÇİN BAZI GEREKLİ BİLGİLER Şekil-1: BREADBOARD Yukarıda, deneylerde kullandığımız breadboard un şekli görünmektedir. Bu board üzerinde harflerle isimlendirilen satırlar ve numaralarla

Detaylı

OVER KANSERİNDE BİYOLOJİK TEDAVİ

OVER KANSERİNDE BİYOLOJİK TEDAVİ OVER KANSERİNDE BİYOLOJİK TEDAVİ DR. KAZIM UYGUN KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ TIBBİ ONKOLOJİ BİLİM DALI Over Kanseri Jinekolojik tümörler içinde 2. sıklıkta Ölüm sıralamasında ise ilk sırada Kadın kanser ölümlerinde

Detaylı

Artan bilgi ile birlikte hasta ve ailelerin bilinçlendirilmesi

Artan bilgi ile birlikte hasta ve ailelerin bilinçlendirilmesi 2 Artan bilgi ile birlikte hasta ve ailelerin bilinçlendirilmesi «Genetik bilgiden hastaların ve ailelerin yararlanması için tüm sağlık çalışanları insan genetiğinin temelinde yatan prensipleri anlamalıdır»

Detaylı

Klasik Hodgkin Lenfoma Vakalarında PD-L1 Ekspresyonunun Sıklığı, EBV ile İlişkisi, Klinik ve Prognostik Önemi

Klasik Hodgkin Lenfoma Vakalarında PD-L1 Ekspresyonunun Sıklığı, EBV ile İlişkisi, Klinik ve Prognostik Önemi Klasik Hodgkin Lenfoma Vakalarında PD-L1 Ekspresyonunun Sıklığı, EBV ile İlişkisi, Klinik ve Prognostik Önemi Dr. Süleyman ÖZDEMİR, Uzm. Dr Özlem TON, Prof Dr. Fevziye KABUKÇUOĞLU Sağlık Bilimleri Üniversitesi

Detaylı

Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanserinde(KHDAK) Hedefe Yönelik Tedavi Seçenekleri

Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanserinde(KHDAK) Hedefe Yönelik Tedavi Seçenekleri Küçük Hücreli Dışı Akciğer Kanserinde(KHDAK) Hedefe Yönelik Tedavi Seçenekleri Dr. Deniz Tural Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıbbi Onkoloji KHDAK Hedefe Yönelik Tedavi Seçenekleri

Detaylı

Hipofiz adenomu; Prolaktin salgılayan hipofiz adenomu;

Hipofiz adenomu; Prolaktin salgılayan hipofiz adenomu; PROLAKTİNOMA Hipofiz adenomu; Prolaktin salgılayan hipofiz adenomu; Prolaktinoma beyinde yer alan hipofiz bezinin prolaktin salgılayan tümörüdür. Kanserleşmez ancak hormonal dengeyi bozar. Prolaktin hormonu

Detaylı

Over Kanserinde Tedavi. Dr. M. Faruk Köse Etlik Zübeyde Hanım Kadın Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi

Over Kanserinde Tedavi. Dr. M. Faruk Köse Etlik Zübeyde Hanım Kadın Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Over Kanserinde Tedavi Dr. M. Faruk Köse Etlik Zübeyde Hanım Kadın Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Over Ca Tipleri Tip 1 Tip 2 Yavaş ilerleyen İyi belirlenmiş borderline prekürsör lezyonları

Detaylı

TRİPLE NEGATİF MEME KANSERİNE YAKLAŞIM RADYOTERAPİ

TRİPLE NEGATİF MEME KANSERİNE YAKLAŞIM RADYOTERAPİ TRİPLE NEGATİF MEME KANSERİNE YAKLAŞIM RADYOTERAPİ Dr. Zümre ARICAN ALICIKUŞ Dokuz Eylül Üniversitesi Radyasyon Onkolojisi AD Mart 2014 Sunum Planı: Meme Kanserinde Radyoterapinin Yeri Triple Negatif Meme

Detaylı

Yard. Doç. Dr. Ercan ARICAN. İ.Ü. FEN FAKÜLTESİ, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü

Yard. Doç. Dr. Ercan ARICAN. İ.Ü. FEN FAKÜLTESİ, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü KANSER OLUŞUMUNDA ROL OYNAYAN EPİGENETİK MEKANİZMALAR Yard. Doç. Dr. Ercan ARICAN İ.Ü. FEN FAKÜLTESİ, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü Epigenetik Nedir? Gen ekspresyonuna dayanan kalıtsal bilgi epigenetik

Detaylı

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler

Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uygulama Önerileri 59 Uygulama Önerisi 1110-2: ç Denetim Yöneticisi- Hiyerarflik liflkiler Uluslararas ç Denetim Meslekî Uygulama Standartlar ndan Standart 1110 un Yorumu lgili Standart 1110 Kurum çi Ba

Detaylı

POLİKİSTİK OVER SENDROMU VE GENİTAL KANSER İLİŞKİSİ

POLİKİSTİK OVER SENDROMU VE GENİTAL KANSER İLİŞKİSİ POLİKİSTİK OVER SENDROMU VE GENİTAL KANSER İLİŞKİSİ Prof. Dr. Fırat ORTAÇ Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum AD. Jinekolojik Onkoloji Departmanı Polikistik Over Sendromu(PKOS)

Detaylı

JİNEKOLOJİK KANSERLERDE SÜREN-ÜMİT VAAT EDEN ÇALIŞMALAR

JİNEKOLOJİK KANSERLERDE SÜREN-ÜMİT VAAT EDEN ÇALIŞMALAR JİNEKOLOJİK KANSERLERDE SÜREN-ÜMİT VAAT EDEN ÇALIŞMALAR Prof Dr Funda Tanay Eren MarmaraÜ niversitesitıp Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı OVER YÜZEY EPİTELYAL TÜMÖRLERİ Seröz Müsinöz Endometrioid Berrak

Detaylı

Protoonkogenlerden Tümör bask lay c Apoptosis gen Hasarl DNA n n onkogen oluflumu genlerin kayb de ifliklikleri onar m na engeller

Protoonkogenlerden Tümör bask lay c Apoptosis gen Hasarl DNA n n onkogen oluflumu genlerin kayb de ifliklikleri onar m na engeller Neoplazi-2 7/B Dr. Ayfle Ayhan KANSER N MOLEKÜLER TEMEL Malign tümörler kendi aralar nda belirgin makroskopik, mikroskopik ve genetik materyal farkl l klar gösterseler de büyüme ve biyolojik davran fllar

Detaylı

2008 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ ÖN DEĞERLENDİRME NOTU

2008 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ ÖN DEĞERLENDİRME NOTU 2008 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ ÖN DEĞERLENDİRME NOTU I- 2008 Mali Yılı Bütçe Sonuçları: Mali Disiplin Sağlandı mı? Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan 2008 mali yılı geçici bütçe uygulama sonuçlarına

Detaylı

Metastatik Prostat Kanserinde Gelecekten Beklentiler

Metastatik Prostat Kanserinde Gelecekten Beklentiler Metastatik Prostat Kanserinde Gelecekten Beklentiler Dr Çağatay Arslan İzmir Üniversitesi MedicalPark İzmir Hastanesi Medikal Onkoloji Böl. 14.03.2015 Çeşme Prostat Kanserinde Hormonal Tedavinin Gelişimi

Detaylı

6. Tabloya bakt m za canl lardan K s 1 CEVAP B. 7. Titreflim hareketi yapan herfley bir ses kayna d r ve. II. ve III. yarg lar do rudur.

6. Tabloya bakt m za canl lardan K s 1 CEVAP B. 7. Titreflim hareketi yapan herfley bir ses kayna d r ve. II. ve III. yarg lar do rudur. SES DALGALARI 1. Kesik koni biçiminde k vr lm fl bir mukavvan n dar k sm kula a tutuldu unda sesin daha iyi duyulmas sesin mukavvan n yüzeyinde çarp p yans mas n n bir sonucudur. Di erleri sesin iletimi

Detaylı