Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download ""

Transkript

1 T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ RADYASYONA BAĞLI SERBEST RADİKAL HASARININ İNCELENMESİ Hazırlayan Serkan KANDİLCİK Danışman Yrd. Doç. Dr. Behzat ÇİMEN Eczacılık Fakültesi Bitirme Ödevi Haziran 2010 KAYSERİ

2

3 T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ RADYASYONA BAĞLI SERBEST RADİKAL HASARININ İNCELENMESİ Hazırlayan Serkan KANDİLCİK Danışman Yrd. Doç. Dr. Behzat ÇİMEN Eczacılık Fakültesi Bitirme Ödevi Haziran 2010 KAYSERİ

4 II Yrd.Doç.Dr. Behzat ÇİMEN danışmanlığında Serkan KANDİLCİK tarafından hazırlanan Radyasyona Bağlı Serbest Radikal Hasarının İncelenmesi konulu bu çalışma, jürimiz tarafından Erciyes Üniversitesi Eczacılık Fakültesi nde bitirme ödevi olarak kabul edilmiştir.././2010 JÜRİ Prof. Dr. İlhan DEMİRHAN İmza Doç. Dr. İbrahim NARİN Yrd. Doç. Dr. Behzat ÇİMEN (Danışman) ONAY Bu tezin kabulü Erciyes Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dekanlığının.. tarih ve.. sayılı kararı ile onaylanmıştır.././. Eczacılık Fakültesi Dekanı

5 III TEŞEKKÜR Radyasyona Bağlı Serbest Radikal Hasarının İncelenmesi konulu tez çalışmasının seçiminde, yürütülmesinde, sonuçlandırılmasında ve sonuçların değerlendirilmesinde maddi, manevi destek ve yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Behzat Çimen e teşekkür ederim. Tez çalışmam boyunca bana verdikleri maddi manevi destekten dolayı aileme, gösterdikleri sabır ve anlayıştan dolayı da ev arkadaşlarıma teşekkür ederim.

6 IV ÖZET RADYASYONA BAĞLI SERBEST RADİKAL HASARININ İNCELENMESİ 1895 yılında Wilhelm Conrad Röntgen tarafından keşfedilen radyasyon günümüzde birçok alanda kullanılmaktadır. Özellikle tıpta görüntüleme ve radyoterapi alanında geniş bir kullanıma sahiptir. Radyasyonun yararlı yönü olduğu gibi, canlı organizmalar üzerinde de birçok hasara yol açmaktadır. Non-iyonize ve iyonize edici şeklinde sınıflandırılan radyasyon, moleküler/hücresel hasara, genetik ve somatik hasara neden olmaktadır. Non-iyonize radyasyon ultraviyole ışınları ve infrared ışınlarıdır. Düşük dozda vücut yüzeyinde yanıklara neden olurlar. Daha yüksek dozlarda DNA üzerinde küçük değişiklikler yaparak mutasyonlara neden olmaktadır. Ayrıca hücre bölünmesini engelleyerek dev-hücre oluşumuna neden olmaktadır. İyonize edici radyasyon ya direkt olarak DNA zincirinde kırılmalar oluşturup lösemiler, kanserler, genetik mutasyonlar oluşturur ya da hücre içindeki moleküllerle etkileşerek serbest radikallerin oluşumunu yol açar. Serbest radikallerinin neden olduğu hücre hasarı, birçok kronik hastalığın komplikasyonlarına katkıda bulunmaktadır. Aterogenez, parkinson hastalığı, gebelik preeklampsisi, serviks kanseri ve birçok kansere radyasyona bağlı olarak ortaya çıkan serbest radikaller neden olmaktadır. Serbest radikallere karşı hücresel savunma antioksidanlardır ve serbest radikallerin etkilerini nötralize ederler. Radyasyon hasarı hücre yenilenmesinin fazla olduğu dokularda en fazladır. Embriyo ve fetus gibi gelişen organizmalar, lenfositler en radyosensitif hücrelerdir ve radyasyona tamamıyla dirençli hiç bir hücre yoktur. Radyasyon kaynağına maruz kalınma süresi arttıkça alınan doz artar. Alınan radyasyon dozu radyasyon kaynağına olan mesafenin karesi ile ters orantılıdır. Bu yüzden radyasyondan korunma adına gerekli önlemler alınmalıdır. Anahtar kelimeler: Radyoterapi, Non-iyonize radyasyon, İyonize edici radyasyon, Antioksidant, Serbest radikal, Radyosensitif

7 V ABSTRACT EXAMINATION OF FREE RADICAL DAMAGE DUE TO RADIATION In 1895, the radiation discovered by Wilhelm Conrad Roentgen is used in many areas today. Especially in medical imaging and radiation therapy has a wide application in the field. As useful as the direction of radiation, on living organisms are also damaged many. Non-ionizing and ionizing radiation are caused genetic, somatic, molecular and cellular damages. Non-ionizing radiation is ultraviolet rays and infrared rays. At low doses can cause burns on the body surface. At higher doses, DNA mutation is caused by small changes. Moreover, by blocking cell division leads to the formation of giant-cells. Ionizing radiation created directly to the DNA strands and these will cause the leukaemias, cancers and genetic mutations. Another effect of ionizing radiation is cause to the formation of free radicals by interacting with molecules in cells. Cell damage caused by free radicals, contributes to the complications of many chronic diseases. Aterogenez, Parkinson's disease, pregnancy preeclampsia, cervical cancer and most cancers arise due to the radiation is caused by free radicals. Cellular defense against free radicals is antioxidants and they can neutralize the effects of free radicals. Radiation damage is the most at tissue that is happen cell renewal. Developing organisms such as embryo, fetus and lymphocytes are the most radiosensitive cells and completely resistant to radiation is not any cell. With increasing duration of exposure to radiation sources received dose increases. Received radiation doses are inversely proportion the square of the distance to radiation source. Therefore necessary precaution for protection towards to radiation should be taken. Key words: Radiotherapy, Non-ionized radiation, Ionizing radiation, Antioxidant, Free radicals, Radiosensitive

8 VI İÇİNDEKİLER İÇ KAPAK I KABUL VE ONAY.....II TEŞEKKÜR... III ÖZET... IV ABSTRACT...V KISALTMALAR IX TABLO VE ŞEKİL LİSTESİ....X 1.GİRİŞ VE AMAÇ GENEL BİLGİLER RADYASYONUN TANIMI RADYASYONUN SINIFLANDIRILMASI Alfa Parçacıkları: Beta Parçacıkları X-ışınları Gama Işınları Nötronlar RADYASYON KAYNAKLARI RADYASYON BİRİMLERİ VE TANIMLARI RADYASYONUN TIPTA KULLANIMI Radyoterapi Radyoterapi teknikleri Harici (Eksternal) Radyoterapi Dahili (İnternal) Radyoterapi [Brakiterapi] Sistemik Selektif Radyoterapi RADYOTERAPİNİN YAN ETKİLERİ Kanda Görülen Yan Etkiler Ciltte Görülen Yan Etkiler Dişlerle ilgili yan etkiler Ağız boşluğu ve boyuna ait yan etkiler İştah azalması ve ona bağlı etkiler Ses değişiklikleri... 14

9 VII Saç ve kıl dökülmesi İYONLAŞTIRICI OLMAYAN RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ Ultraviyole ışınları İnfrared radyasyon İYONİZE EDİCİ RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ Moleküler/Hücresel Düzeyde Etki Doku/Sistem Düzeyinde Etki Akut Radyasyon Sendromu Hematopoetik Sendrom (HPS) Gastrointestinal Sendrom (GIS) Nörovasküler Sendrom (NVS) RADYASYONUN DERİ ÜZERİNE ETKİLERİ Eritem Kuru deskuamasyon Islak deskuamasyon Keratinositler üzerine etkisi Melanositler üzerine etkisi Fibroblastla üzerine etkisi Damarlar üzerine etkisi Deri ekleri üzerine etkisi Derideki radyasyon hasarının tedavisi İYONİZE EDİCİ RADYASYONUN BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ VE KAN BİYOKİMYASI ÜZERİNE ETKİLERİ İYONİZE EDİCİ RADYASYONUN KARDİYOVASKÜLER SİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ Perikard Üzerine Radyasyonun Etkisi Miyokard Üzerine Radyasyonun Etkisi Kapaklarda Radyasyona Bağlı Oluşan Değişiklikler Koroner Arterlere Radyasyonun Etkisi Radyasyona Bağlı Kalp ve Akciğer İşlev Değişiklikleri İYONİZE EDİCİ RADYASYONUN İNCE BAĞIRSAK ÜZERİNE ETKİLERİ İYONİZE EDİCİ RADYASYONUN BAŞ VE BOYUN BÖLGESİNE ETKİLERİ Mukozit... 33

10 VIII Kserostomi Cilt reaksiyonları RADYASYONUN MERKEZİ SİNİR SİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ RADYASYONUN FETUS ÜZERİNE ETKİLERİ Fetal Dönem ve Radyasyonun Etkisi Organ Gelişimi ve Radyasyon Etkisi Fetal Dönemde Radyasyonun Neoplazi Gelişimine Etkisi Embriyo ve Fetusu Radyasyon Etkilerinden Koruma Önlemleri Gebelikte Görüntüleme Yöntemleri Kullanımı ve Mutlak Radyoterapi Kararı İYONİZE EDİCİ RADYASYONUN HÜCRESEL ETKİLERİ Serbest radikallerin lipidlere etkileri Serbest radikallerin proteinlere etkileri Serbest radikallerin nükleik asitler ve DNA'ya etkileri Serbest radikallerin karbonhidratlara etkileri SERBEST RADİKALLERE KARŞI HÜCRESEL SAVUNMA VE ANTİOKSİDANTLAR Endojen Kaynaklı Antioksidantlar Eksojen Kaynaklı Antioksidantlar RADYOPROTEKTİF AJANLAR Radioprotektif etki mekanizmaları RADYASYONDAN KORUNMA TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR... 52

11 IX KISALTMALAR ACR: American College of Radiology, Amerikan Radyoloji Derneği BHK: bazal hücreli karsinom GIS: Gastrointestinal Sendrom GVS: Nörovasküler Sendrom HPS: Hematopoetik Sendrom ICRP: International Commission on Radiological Protection, Uluslararası Radyasyondan Korunma Komisyonu LET: lineer enerji transferi MRG: Manyetik resonans görüntüleme NK: natural killer ROS: reaktif oksijen türleri SHK: skuamöz hücreli karsinom SOD: Süperoksit dismutaz Sv: Sievert UV: Ultraviyole

12 X TABLO VE ŞEKİL LİSTESİ Tablo 2.1. Eski Birimlerin Yeni Birimlere Dönüşüm Tablosu... 9 Tablo 2.2. Alman radyasyondan korunma kuralları uyarınca radyasyona maruz kalabilecek insan gruplarının alabilecekleri maksimum doz değerleri Tablo 2.3. Vücudumuzun (Organ, Vücut bölümleri) radyasyona hassasiyeti Tablo 2.4. Doz değerlerine göre somatik belirti ve etkiler Tablo 2.5. Radyasyonun genel etkileri Şekil 2.1. Pozitif yüklü su molekülü Şekil 2.2.Negatif yüklü su molekülü Şekil 2.3. Hidroksil radikali... 40

13 1.GİRİŞ VE AMAÇ 1895 yılında Wilhelm Conrad Röntgen tarafından keşfedilen radyoaktif ışınlar bilim dünyasında geniş yankılar uyandırmıştır. Hatırı sayılır kalınlıktaki cisimlerin içinden geçen ve organik maddeler tarafından soğurulan bu ışınlar tıpta görüntüleme (radyoloji) ve tedavi (radyoterapi) amacıyla kullanılmaya başlamıştır. Işın tedavisi de denilen radyoterapi iyonize edici radyasyon ile özellikle kanser olgularında tümör hücrelerinin yok edilmesidir. Radyasyonun birçok zararlı etkileri vardır fakat tıp bugün radyasyonun tehlikeleri hakkında daha bilinçli ve daha deneyimlidir. Tecrübeler da gösteriyor ki radyasyonun tehlikeleri iyi anlaşılır ve bu tehlikeler minimuma indirilirse riski çok az yararları çok fazla olan bir tedavi modeli oluşacaktır. Tıpta geniş kullanım alanı bulan X-ışınları, gama ışınları iyonlaştırıcı özelliğe sahip radyasyon türüdür ve modern yaşamda bu ışınlardan izole olarak yaşamak nerdeyse imkansız hale gelmiştir. Radyasyon hakkında otorite olan uluslar arası kuruluşlar radyasyon maruziyeti için azami değerleri belirlemişleridir. Çalışmamın genel bilgiler kısmında bu değerlere ulaşabilecek ve azami değerler aşıldığı takdirde oluşabilecek hücresel/moleküler düzeydeki etkileri, doku/sistem düzeyindeki etkileri, genetik etkileri ve akut radyasyon sendromlarını bulacaksınız. İyonize edici radyasyonun hücrede bol miktarda bulunan su molekülünün ayrışmasına sebep olarak serbest radikallerin oluşmasına yol açtığı düşünülmektedir. Radyasyonun oluşturduğu hücresel hasarın serbest radikal oluşumları aracılığıyla

14 2 meydana geldiği kanıtlanmıştır. Oluşan serbest radikal unsurlarının hücrede yeni reaksiyonlar aracılığı ile daha başka serbest radikal oluşumları, lipit peroksidasyon zincir reaksiyonları ve başta intestinal kanamalar olmak üzere miyokardial iskemi, karsinogenezis, katarak oluşumu solunum düzensizliği, DNA zincir kırılması, mutajenik ve karsinojenik etkiler oluşturduğu saptanmıştır. İyonize edici radyasyonun canlı organizmalar üzerinde olumsuz biyolojik etkilere neden olduğu ve bu yan etkilerin radyasyonun dozuna ve maruz kalış süresine göre değiştiği bilinmektedir. Vücudumuzda radyasyona en duyarlı hücreler lenfosit hücreleridir ve immün sistemin radyasyona olan hassasiyetini gösterir. Küçük dozda dahi radyasyon bu hücrelerde hasara yol açabilir. Kemik iliği hasarına bağlı immünsistemin baskılanması, artan enfeksiyon riski, kanama eğilimi, anemi, yara iyileşmesinde gecikme ve bunlara bağlı komplikasyonlar gözlenir. İyonize edici radyasyona en hassas olan hücreler hızlı bölünen ve mitotik fazdaki hücrelerdir. Embriyo ve fetus gibi gelişen organizmalar hücre çoğalması, hücre göçü ve hücre farklılaşmasının oluştuğu dinamik bir sistem içerir. Bu nedenle radyasyonun meydana getirdiği değişiklikler embriyonun gelişme evreleri ile yakın ilişkilidir. Radyasyonun organizma üzerine etkileri doğum öncesi veya doğum sonrası ölüm ile sonuçlanabileceği gibi, doğumsal anomaliler, büyüme bozuklukları ve çeşitli yapısal ve fonksiyonel gerilikler olarak da görülmektedir. Hamile kadının radyasyona maruz kaldığı zaman oluşabilecek riskler ve öneriler Uluslararası Radyasyondan Korunma Komisyonu (ICRP) tarafından yayınlanan raporlarla belirtilmiştir. Radyasyon türlerinin ortak özelliklerinden biri duyu organları tarafından algılanamaz olmalarıdır. Radyasyona maruz kalma sonucunda radyasyon türüne göre vücudun belirli bölgelerine kadar ilerleyebilmektedir. Alfa ışını ancak birkaç santimetre ilerleyebilmekte, gama ışınları ise metrelerce uzağa ulaşabildikleri gibi belli kalınlıklara kadar kurşun levhalardan da geçebilmektedir. Ayrıca radyasyon kaynağına maruz kalınma süresi arttıkça alınan doz artar. Bu yüzden radyasyon kaynağı yakınında geçirilen zaman azaltılmalıdır. Alınan radyasyon dozu radyasyon kaynağına olan mesafenin karesi ile ters orantılıdır. Radyasyonun solunum, sindirim ve cilt yoluyla alınmasıyla radyasyona içten de maruz kalınabilir. Radyonükleidler vücuda alındıktan sonra yapılabilecek çok az şey kalacağından alınması gerekli en temel önlem radyoaktif materyalinin vücuda girmesini önlemektir.

15 3 2. GENEL BİLGİLER 1895 yılında Würzburg Üniversitesi profesörlerinden Wilhelm Conrad Röntgen ( ) yaptığı bir deney sırasında X-ışınlarını keşfeder. Keşfettiği bu ışınlar hatırı sayılır kalınlıktaki cisimlerden bile geçmektedir ama nedenini tam olarak anlayamamaktadır ve bu yüzden X-ışınları adını verir. Röntgen in bu buluşu bilim dünyasında geniş yankılar uyandırır(1). Fransız fizikçi Henri BECQUEREL ( ) Röntgen ışınlarını araştırmaya başlar ve 24 Şubat 1896 tarihinde doğada kendiliğinden radyasyon yayan maddelerin (radyoaktif) var olduğu saptar(1) yılında ünlü Polonya asıllı Fransız kimyacı Marie Curie ( ) bu olayı radyoaktivite olarak adlandırır. Radyasyonun keşfi ile radyasyonun zararları yavaş yavaş fark edilmeye başlar. Madam Curie yapacakları bir deney için radyum kaynağını asistanına verir ve onu birkaç gün saklamasını iyi muhafaza etmesini söyler. Asistanı da iyi muhafaza yeri olarak gömleğini cebini düşünür ve radyum kaynağını cebinde taşır. Birkaç gün sonra cildinde bir yara oluşur. Doktora gider muayeneden sonra yaranın radyum kaynağından meydana geldiği anlaşılır. Bu olayla birlikte radyasyonun zararlı etkileri de fark edilerek koruma önlemleri geliştirilir(2). Tarihte radyasyonun zararlı etkilerine dair birçok gerçek mevcuttur. X -ışınlarının keşfinden sadece 3 yıl sonra, 1899 yılında yüksek radyasyon dozuna maruz kalan bir radyoloğun sağ elinde yaralar görülmüş, 1902 yılında ise kanser olgusuna dair ilk rapor yayınlanmıştır. Elinde yaralar görülen radyoloğun 1932 yılında eli kesilmiş, 1933 yılında da kanserden ölmüştür. Bu

16 4 olay nedeniyle, 1903 yılından itibaren radyasyonlara karşı önlem alınmaya başlamış, 1933 yılından itibaren de daha etkili koruyucu önlemler alınmaya başlanmıştır(3) yılında, New Jersey saat fabrikasında saat minelerini radyumlu boya ile boyayan işçi kızlar üzerinde radyumun iç radyasyon etkisi saptanmış ve kemiklere yerleşen radyum nedeniyle kemik kanserlerinden ölenlerin olduğu gözlenmiştir(3). Radyoloji biliminin kurucusu Fransız fizikçi Prof. Dr. Wilhelm Conrad ROENTGEN ölümünden kısa bir süre önce kendisine bağırsak tümörü tanısı koymuştur(3) yılında Amerikalı genetikçi Herman Joseph MULLER ( ) tarafından, radyasyonun genlerde değişiklik yaparak mutasyona neden olduğu saptanmıştır, kendisine 1946 yılında Nobel Tıp Ödülü verilmiştir(3). Toryum tuzlarının radyoaktif olduğu saptayan, polonyum ve rodyum elementlerini bulan, ömrünü radyoaktif maddeler üzerindeki çalışmalarda harcayan, 1903 yılında Nobel Fizik Ödülünü Henri BECQUEREL ile paylaşan ve 1911 yılında Nobel Kimya ödülü alan Fransız fizikçi Marie CURIE ( ), 4 Temmuz 1934 yılında aşırı radyasyon dozuna bağlı lösemi nedeniyle ölmüştür. Bu nedenle; kendisine bilim için kendisini öldüren kadın denilmektedir(3). Dünyada yılları arasında 137 radyasyon kazası olmuştur yılında İngiltere de meydana gelen Windscale nükleer santral kazası, 1979 yılında ABD de meydana gelen Troe Mile Island reaktör kazası ve 1986 yılında eski Sovyetler Birliği nde meydana gelen Çernobil nükleer santral kazası gibi kazalarda da birçok insan ölmüş, yaralanmış veya sakat kalmıştır(3) RADYASYONUN TANIMI Radyasyon günümüzde birçok yararlı amaç için kullanılmaktadır. Radyasyonun bu yararlı yönü olduğu gibi, canlı organizmalara zarar verme özelliğinden dolayı, kullanımı sırasında bu zararlı yönü de dikkate alınmalıdır. Tecrübeler göstermiştir ki, eğer, radyasyonun etki ve tehlikeleri iyi anlaşılır, bu tehlikeleri minimuma indirgeyecek önlemler alınırsa radyasyon ile güvenli bir biçimde çalışmak mümkündür. Radyasyon insan duyu organlarınca (görme, duyma, tat alma, koklama ve dokunma) saptanamaz bir tehlikedir. Genelde insanların radyasyona bakış açıları, radyasyonun ve onun tehlikeleri hakkında bir şey bilmemekten kaynaklanan bana hiç bir şey olmaz mantığıdır, ya da, fobik derecedeki bir korku ile radyasyona karşı olma mantığıdır(5).

17 5 Radyasyon; en temel anlamda ortamda yol alan enerji olarak tanımlamak mümkündür ve bu kapsamda doğal ya da yapay radyoaktif çekirdeklerin kararlı yapıya geçebilmek için dışarı saldıkları hızlı parçacıklar ve elektromanyetik dalga seklinde taşınan fazla enerjilerdir. Radyasyon esas olarak iki kısımda incelenebilir; Parçacık tipi radyasyon; belli bir kütle ve enerjiye sahip çok hızlı hareket eden parçacıkları ifade eder. Dalga tipi radyasyon; belli bir enerjiye sahip kütlesiz radyasyondur. Dalga tipi radyasyon, titreşim yaparak ilerleyen elektrik ve manyetik enerji dalgaları gibidir. Bütün dalga tipi radyasyonlar ışık hızıyla (3x10 8 m/saniye) hareket ederler. Parçacık ve dalga tipi radyasyonları da yine iki gruba ayırmak mümkündür. Bunlar, iyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayan radyasyonlardır. İyonlaştırıcı radyasyon; çarptığı maddede yüklü parçacıklar (iyonlar) oluşturabilen radyasyon demektir. İyonlaşma, radyasyonla etkilesen herhangi bir maddede ve insanlar dahil tüm canlıların vücudunda da meydana gelebilir(4) RADYASYONUN SINIFLANDIRILMASI Genel kabul gören radyasyon sınıflaması aşağıda olduğu gibidir. 4 1.Non-iyonize (İyonlaştırıcı olmayan) elektromanyetik radyasyon -Radyo dalgaları -Mikrodalga -Kızıl ötesi ışınları -Görünen ışık (Kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi, mor) -Mor ötesi ışınlar 2.İyonize edici elektromanyetik radyasyon -X-ışınları -Gama ışınları -Kozmik ışınlar 3.İyonize edici Partiküler Radyasyon -Beta parçacıkları -Alfa parçacıkları -Nötronlar

18 Alfa Parçacıkları: Radyoaktif çekirdeğin kararlı hale gelmek için çıkardığı iki proton ve iki nötrondan oluşmuş bir helyum ( 2 He 4 ) çekirdeğidir ve pozitif yüklüdür. Çekirdeğin, alfa çıkararak parçalanması olayı atom numarası büyük izotoplarda görülür ve genellikle doğal radyoaktif atomlarda rastlanır(4) Beta Parçacıkları Çekirdekteki enerji fazlalığı çekirdek civarında, E=mc 2 eşitliğiyle açıklanabilen bir kütle oluşturur. Bu kütle çekirdekteki fazla yükü alır ve dışarıya bir beta ışını olarak çıkar. Bunlar pozitif veya negatif yüklü elektronlardır. Pozitif yüklü elektronlar "b + " ile, negatif yüklü elektronlar ise "b - " işaretiyle sembolize edilirler. Çekirdekteki enerji fazlalığı proton fazlalığından meydana geliyorsa b +, nötron fazlalığından meydana geliyorsa b -, çıkar(4) X-ışınları X-ışınları birkaç şekilde oluşabilir; Bir atoma dışarıdan gelen veya gönderilen yüksek enerjili elektronlar o atomun ilk halkalarından elektronlar koparırlar. Atomdan kopan bu elektronun yerine daha yüksek seviyelerden (üst halkalardan) elektronlar atlayarak kopan elektronun yerindeki boşluğu doldururlar. Bu sırada ortaya çıkan enerji fazlalığı X-ışını şeklinde dışarı salınır. Çekirdek içerisinde bulunan protonlardan bir tanesi hareketi esnasında atomun ilk halkalarındaki elektronu yakalar ve nötrleşir. Yakalanan bu elektronun halkasındaki boşalan yere diğer bir halkadan bir elektron atlamasıyla X- ışını meydana gelebilir. Bunların dışında da X-ışını yapay olarak, röntgen tüplerinde de elde edilir. Tüp içerisinde ısıtılmış katottan yayılan elektronlar, on binlerce voltluk gerilimle hızlandırılarak karsıdaki hedef anota çarptırılır. Bu çarpışma sonucu elektronlar durdurulurken elektronların kaybettiği enerji X-ışınları olarak yayılır. Bu olaya Bremmstrahlung (Frenleme ışını) olayı, çıkan X-ışınlarının oluşturduğu sürekli spektruma da Bremmstrahlung adi verilir(4) Gama Işınları Gama ışınları atomun çekirdeğinde oluşur. Çekirdek bir alfa veya bir beta parçacığı çıkarttıktan sonra genellikle kararlı bir durumda olmaz. Kararsızlığa neden olan çekirdek enerjisi bir elektromanyetik radyasyon halinde yayınlanır. Gama ışınları, beta ışınlarından daha yüksek enerjili ve dolayısıyla daha girici (nüfuz edici) ışınlardır ve γ ile gösterilir(4).

19 Nötronlar Nötronlar yüksüz parçacıklardır. Bu özelliklerinden dolayı herhangi bir madde içerisine kolaylıkla nüfuz edebilirler. Doğrudan bir iyonlaşmaya sebep olmazlar. Ancak atomlarla etkileşmeleri, iyonlaşmaya neden olan alfa, beta, gama veya X-ışınlarının ortaya çıkmasına neden olabilir(4) RADYASYON KAYNAKLARI Doğal Radyasyon Kaynakları: Kozmik ya da atmosferdeki radyasyon ve yerküre doğal radyasyonu olarak ikiye ayırabiliriz. Kozmik ya da atmosferdeki radyasyon; bize en yakın yıldız olan güneş saniyede milyarlarca hidrojen bombasının patladığı bir radyasyon kaynağıdır. Dünyaya ulaşan bu radyasyonun önemli bir bölümü atmosfer (özellikle ozon tabakası) tarafından soğrulur. Aynı zamanda hidrojen atomları radyoaktif izotop (H3) haline dönüşür. Bu yüzden atmosferimiz de bir radyoaktif kaynağıdır(5). Yeryüzündeki doğal radyasyonu; uranyum, toryum, radyum gibi radyoaktif maddelerin ve potasyum 40, karbon 14 gibi izotopların yaydığı radyasyondur ve yılda yaklaşık 0,2mSv değerindedir. Yeryüzünde en yüksek radyasyon değerine sahip bölge Hindistan'ın Kerela bölgesidir ve bu bölgede yılda 25mSv radyasyon ölçülmüştür. Potasyum 40 ve karbon 14 izotoplarının hemen hemen her maddede olduğunu düşünecek olursak her maddeyi bir radyoaktif kaynak olarak da düşünebiliriz. Örneğin: Kum 0-100µSv/yıl, beton µSv/yıl, kaya µSv/yıl, granit µsv/yıl oranında radyasyon yayar(5). Tıbbi Amaçla Kullanılan Radyasyon Kaynakları: Tıbbi amaçlı, teşhise yönelik röntgen ışınları ikinci en büyük radyasyon kaynağıdır. Bir göğüs ya da diş röntgeni bize 0,1mSv kadar radyasyon verir. Aynı şekilde kalça kemiği çevresi 0,9mSv, karın 1,5mSv, omurga röntgeninin çekilmesi 4mSv'lik radyasyon verir(5). Diğer Radyasyon Kaynakları: İnsan vücudu da içerdiği potasyum40 ve karbon14 izotoplarından dolayı bir radyasyon kaynağıdır ve yaklaşık 120Bequerel/kg oranında radyasyon yayarlar. Bunun dışında televizyon seyretmek, fosforlu aletler kullanmak, uçak yolculukları ile yıllık yaklaşık 0.01mSv'lik radyasyon alırız(5).

20 8 2.4.RADYASYON BİRİMLERİ VE TANIMLARI Aktivite (A): Radyoaktif bir maddenin saniyedeki bozunum sayısıdır. Birimi Bequerel (Bq), eski birimi Curie (Ci) dir. Curie 1gr radyumun aktivitesi olarak tanımlanır ve 1gr radyum saniyede 37 x 10 9 bozunuma uğradığına göre; 1Curie = 37 x 10 9 Bequerel dir(5). İyonlaşma Dozu (J): X veya Gamma ışınlarının, normal hava koşullarında (0C, 760mmHg), 1kg havada oluşturduğu iyon miktarıdır. Birimi: Amper x saniye / kg = Coulomb/kg, eski birimi, Röntgen (R) dir. Röntgen, normal hava koşullarında (0C o, 760mmHg), 1kg havada 2,58 x 10-4 coulomb luk iyon oluşturan X veya Gamma ışınlarının miktarı olduğuna göre; 1R = 2,58 x 10-4 Coulomb/kg dır(5). Enerji (Absorblama, Soğrulma) Doz Birimi (D): İyonlaşma dozu sadece X ve Gamma ışınlarının havadan geçerken soğrulan dozu ölçmek için tanımlanmıştır. Yüksek enerjili X-ışınlarının alfa, beta v.b. ışımalarının herhangi bir maddeden geçerken soğrulan enerjisinin ölçümünde Röntgen ve Coulomb/kg yetersiz kalmıştır. Bu nedenle radyasyonun cinsinden, enerjisinden ve soğurucu ortamdan bağımsız yeni bir birime (Gray) gerek duyulmuştur. 1Gy, ışınlanan maddenin 1 kg ına 1 Joule lük enerji veren radyasyon miktarıdır. Eski birim Rad (rd) ise ışınlanan maddenin 1 kg ına 10-2 Joule lük enerji veren radyasyon miktarı olduğuna göre; 1 Gy = 1 J / kg = 10-2 rad veya 1 rad = 10 2 Gy dir(5). Eşdeğer Personel Dozu (H): Radyasyonun bir maddede oluşturacağı etkiler soğrulan enerjisine (D) bağlıdır. Ancak biyolojik bir maddede görülen etkiler başka faktörlere de bağlı olduğundan, soğrulan doz biyolojik etkiyi hesaba katacak bir takım faktörler ile çarpılarak bulunabilir. H = D q q = biyolojik faktör katsayısı (x ve gamma ışınları için bire eşittir) Eşdeğer (Personel) Doz birimi Sievert (Sv) = J/kg dır, eski birim ise Rem (rem) dir. Sievert biyolojik bir maddenin 1kg. ına 1Joullük enerji veren radyasyon miktarıdır. Rem (Röntgen Equivalent Man) ise biyolojik bir maddenin 1kg ına 0,01Joullük enerji veren radyasyon miktarı olduğuna göre;(5) 1Rem (rem) = 0,01joule / kg Sievert (Sv) = Joule / kg

21 9 1Rem (rem) = 0,01 Sievert (Sv) 1Sievert (Sv) = 100 Rem (rem) Tablo 2.1 de eski birimlerin yeni birimlere dönüşümü gösterilmiştir. Tablo 2.1. Eski Birimlerin Yeni Birimlere Dönüşüm Tablosu(5) Fiziksel Büyüklükler Eski Birim Yeni Birim Eski-Yeni Dönüşümü Aktivite (A) Curie Ci Bequerel 1Bq=1/s 1Ci=37x109 Bq 1Ci=37 GBq İyonlaşma Dozu (J) Röntgen R Amper saniye/kg As/kg 1R=0,258x10-3 As/kg Enerji (soğrulma) Dozu (D) rad rd Gray Gy=Joule/kg 1 rd= 0,01 J/kg 1rd= 0,01 Gy Personel Eşdeğer Dozu (H) rem rem Sievert= Joule/kg 1 Sv = 1J /kg 1 rem= 0,01J/kg 1 rem= 0,01 Sv 2.5.RADYASYONUN TIPTA KULLANIMI Radyoterapi Yüksek enerjili parçacıkların hücre üzerinde yarattığı etkiden yararlanmayı esas alan bir tedavi biçimidir. Radyoterapi, tümör hücrelerinin iyonlaştırıcı radyasyonla yok edilmesi temeline dayanır. Kanser olgularında ameliyat ve kemoterapi gibi bir tedavi yöntemidir ve tek başına yapılabileceği gibi, ameliyat öncesi, sonrası ya da kemoterapi beraberliğinde de uygulanabilir. Yaklaşık yüzyıl önce radyoaktif ışınların keşfinden bu yana radyasyon tıpta teşhis (radyoloji) ve tedavi (radyoterapi) amacıyla giderek yaygınlaşarak kullanılmaktadır. Radyoterapide daha güçlü ışınlar kullanılmasına rağmen hasta tedavi sırasında, röntgen çekiminde olduğu gibi, işlemi hissetmez. Radyasyon tedavisi, gereği gibi kullanıldığında riski çok az, yararları ise çok daha fazla olan bir tedavi modelidir(6).

22 10 Radyoterapinin genel amacı; tanımlanmış tümör hacmine, tümörü çevreleyen sağlıklı dokuya en az zarar verecek şekilde, yüksek doğrulukla ölçülmüş radyasyon dozunu vermek ve bu sayede tümör içindeki hastalıklı hücrelerin çoğalmalarını devamlı olarak durdurmak, tümörün yok olmasını sağlamak, hayat kalitesini artırmak ve kanserli hasta sağ kalımını uzatmaktır. Kısaca; çok fazla yan etkiye yol açmadan kanseri bölgesel olarak yok etmektir(6). Radyasyon ya doğrudan DNA zincirlerini kırarak hücreyi hasara uğratır, ya da içinden geçtiği ortamdaki suyu iyonlaştırarak bir tür hücre zehri etkisi gösteren hidroksil molekülleri ve peroksitler oluşturarak dolaylı hasar oluşturur(6). Tümör hücreleri normal hücrelerden daha hızlı bölünürler. Bu hızdan dolayı dirençleri düşer ve radyasyondan daha fazla etkilenirler. Tümör hücreleri hızlı bölünüp çoğaldıkları için kendilerinde meydana gelen hasarı tamir etmeye yönelmezler. Tedavi alanı içindeki normal hücreler de bu ışınlardan kötü etkilenseler de, onların kendilerini onarma yetenekleri vardır. Dolayısıyla radyasyona bağlı normal doku hasarı çoğu kez geçicidir. Muhtemel yan etkilerden olabildiğince kaçınmak amacıyla radyoterapide verilmesi planlanan toplam doz, seanslara bölünerek verilir. Genellikle haftanın beş günü günde bir seans şeklinde uygulanır ve hafta sonu hastanın dinlenmesi öngörülür. Böylece normal hücrelerin iyileşmesine de fırsat tanınmış olur(6). Radyoterapide kullanılan radyasyonlar yapılarına göre ikiye ayrılır:(6) 1. Elektromanyetik radyasyonlar (X-ışınları, γ ışınları) 2. Parçacık şeklindeki radyasyonlar (elektronlar, protonlar ve nötronlar) Radyoterapi teknikleri Radyoterapide genel hedef kanser hücresi ve dokusudur. Kanserli dokuyu tedavi ederken, çevresindeki dokulara en az zararı verme ilkesinden hareketle değişik radyoterapi teknikleri geliştirilmiştir. Günümüzde uygulanan üç ana yöntem mevcuttur:(6) I. Harici (Eksternal) Radyoterapi [Teleterapi] II. Dahili (İnternal) Radyoterapi [Brakiterapi] III. Sistemik Selektif Radyoterapi Harici (Eksternal) Radyoterapi Radyoaktif kaynak ya da ışını hastaya gönderen ana bölüm ile hasta arasında cm gibi uzaklığın bulunduğu radyoterapi tekniğidir. Radyoterapide en sık kullanılan yöntemdir. Bu tedavide X-ışınları, Co 60 gama ışınları ve parçacık şeklindeki

23 11 radyasyonlar (genellikle elektronlar) kullanılır. Derinde yerleşmiş ve geniş alan ışınlamasının gerektiği hemen tüm kanser türlerinde kullanılabilirler. Işınlama hastaya tek bir alandan verilebildiği gibi, karşılıklı veya üç-dört alandan girilerek verilebilir. Günümüzde, özellikle ışınlama yapılan saha kenarlarında daha keskin bir odaklamaya sahip olması ve radyoaktif bir madde içermemesi nedeniyle X-ışını ile tedavi yapan lineer hızlandırıcılar kullanılmaktadır. Derinde bulunan tümörler için daha iyi odaklama yapabilir. Lineer hızlandırıcıların başka bir avantajı ise ihtiyaca göre değişik birkaç enerji seviyesinde ışıma yapabilmeleridir(6) Dahili (İnternal) Radyoterapi [Brakiterapi] Brakiterapinin sözcük anlamı yakın tedavidir. Radyoaktif kaynakların veya kaynak taşıyıcı aygıtların vücuda ya da tümöre değecek, doğal vücut boşluklarına yerleştirilecek veya tümörün içinde olacak şekilde kullanıldığı radyoterapi yöntemidir. Gama ışınları veren kapalı kaynaklar ve beta parçacıkları kullanılır. Bu tedavinin amacı, radyasyon kaynağının hastanın cilt, beden boşluğu veya dokusu içine yerleştirilerek yalnızca o bölgede yüksek doz toplanmasını sağlamaktır. Doz kaynaktan uzaklaştıkça çok hızlı bir biçimde azalmaktadır. Böylece kaynağa temas halinde olan veya yakınına yerleşik olan tümör maksimum doz alırken, tümör etrafındaki normal doku elemanlarının dozu çok düşük olmaktadır(6). Dahili radyoterapi üç şekilde uygulanır: İntrakaviter Tedavi: Radyoaktif kaynakların özel aplikatörler yardımıyla, doğal bir vücut boşluğuna, ışınlanacak doku ile temas edecek şekilde yerleştirilmesiyle gerçekleştirilir. Daha çok jinekolojik kanserlerin, bronş ve yemek borusu kanserlerinin tedavisinde bu yöntem uygulanır. Çoğunlukla önce harici radyoterapi uygulamasının ardından hastalık bölgesinde dozu arttırabilmek için bu uygulamaya geçilir.(6) İnterstisyel Tedavi: Radyoaktif kaynakların tümörü sınırlayacak şekilde doku içine yerleştirilmesi esasına dayanır. Burada iğne, tel, şerit ve tanecik şeklindeki radyoizotoplar kullanılır. Genellikle gama ışını veren ve konulduğu yerin 1-2cm çevresinde en yüksek doz sağlayan maddeler kullanılır. Kısa yarı ömürlü olan maddeler doku içine bırakılır, uzun yarı ömürlü olanlar belli bir doz verildikten sonra çıkarılır. Bu tedavi harici radyoterapinin tamamlayıcısı olabileceği gibi esas tedavi olarak da kullanılabilir. Özellikle daha önce harici radyoterapi uygulanmış hastalarda izlenen yerel nüks durumlarında, çevre normal dokulara asgari hasarla tümörlü dokuya yeterli

24 12 doz verilebilmesi avantajıyla ayrıcalıklı bir yöntemdir. Safra kesesi kanseri, göğüs kanseri tedavisinde kullanılır(6). Süperfisyel Tedavi: Yüzeysel tedavi yöntemidir. Plak ve kalıp şeklindeki aplikatörler cilt kanserlerinin ve göz tümörlerinin tedavisinde kullanılır(6) Sistemik Selektif Radyoterapi Bu tedavide radyoaktif maddenin damar içine verilerek hastalıklı organda toplanması ve hastalıklı organın ışınlanması sağlanmaktadır. Beta parçacıkları ve gama ışınları veren açık kaynaklar sıvı ve kolloid şeklinde kullanılır. Bu uygulama için en iyi örnek tiroit kanserlerinde I 131 (yarı ömrü 8,05 gün) ve kemik tümörlerinde Sr 89 (yarı ömrü 50,6 gün) uygulamasıdır. Burada sıvı haldeki radyoizotoplar oral veya intravenöz yolla bütün vücuda ya da lokal olarak kanserli organa uygulanır RADYOTERAPİNİN YAN ETKİLERİ Radyoterapinin amacı kanserli hücreleri yok etmektir, ama bu arada tedavi alanı içinde kalan sağlıklı hücreler de etkilenecektir. Bu şekilde ortaya çıkabilecek yan etkiler çoğu zaman hafif olmakla beraber, bazı hastalarda önemli sakıncalar yaratabilir. Radyoterapinin olası yan etkileri birçok faktöre aynı anda bağlıdır: 1)Tedavi alanının genişliği ve lokalizasyonu 2)Uygulanacak toplam ve günlük doz miktarı 3)Hastanın yaşı ve genel durumu 4)Tedavinin kalitesi Radyoterapi, olası yan etkilerden olabildiğince kaçınabilmek amacıyla, seanslara bölünerek verilir. Ayrıca yan etkileri asgariye indirebilmek için, tedavi alanı içinde kalan ve ışınlanmasına gerek olmayan sağlıklı dokuları radyasyondan korumak amacıyla özel yapılmış kurşun koruma blokları kullanılır. Radyoterapinin yan etkileri, tedavi süresince görülen "erken komplikasyonlar" ve tedaviden bir süre sonra beliren "geç komplikasyonlar" olarak sınıflandırılır. Ayrıca olası yan etkiler, tedavinin uygulandığı bölgeye göre değişir(6) Kanda Görülen Yan Etkiler Radyoterapi bazen kan yapıcı sistemin ürettiği hücreleri etkileyebilir. Erişkin bir insanda kan hücrelerinin yapımı özellikle kemik iliği dokusunda gerçekleşir. Dolayısıyla radyoterapi alanı dahilindeki kemik dokusu hacmi arttıkça (omurga, kalça kemiği gibi) kanla ilgili yan etki riski de artar. Ayrıca kemoterapi ile birlikte giden ya

25 13 da kemoterapiden hemen sonra başlayan radyoterapide kan ile ilgili yan etkiler daha sık görülmektedir. Kandaki olası yan etkileri zamanında saptayabilmek ve gerekli önlemleri zamanında alabilmek için radyoterapiye giren her hastaya haftanın belli bir günü, düzenli olarak kan sayımı yapılır. Eritrositlerin sayısının azalmasına bağlı olarak yorgunluk, halsizlik, iştahsızlık hissedilir ve tedaviye ara vermek gerekebilir. Eritrositlerin sayısı çok düşerse kan nakli ya da kan yapımını hızlandıran ilaçlar kullanılabilir. Lökositler azalma riski en fazla olan hücre grubudur. Bu hücrelerin düşüklüğü hissedilmez. Bunu ancak rutin ve düzenli yapılan kan sayımları ortaya koyabilir. Bu hücrelerin belli bir seviyenin altına düşmesi, hastayı enfeksiyonlara karşı daha duyarlı kılar, direnci düşürür. Lökosit sayısı çok düşükse tedaviye ara vermek, birtakım ilaçlar kullanmak gerekebilir. Hatta enfeksiyon riskine karşı evde ya da hastanede, izole bir odada bir süre istirahat edilmesi, antibiyotik kullanımı gerekebilir. Trombositler radyoterapiye bağlı olarak pek nadiren azalan hücrelerdir. Azalması durumunda çeşitli yerlerden küçük kanamalar, ciltte noktacıklar ya da çürüme tarzında görünümler olur(6) Ciltte Görülen Yan Etkiler Koltuk altı, boyun gibi cilt dokusunun ince olduğu bölgelerde, anüs bölgesi, ağız içi gibi mukoza dokularında bir takım yan etkiler gelişebilir. Cilde ait yan etkiler, üzerine basmakla solan hafif kızarıklıklarla başlar (güneş yanığı gibi) ve sulu, açık yaralara kadar gidebilir. Bazen tedavi sonrasında, radyoterapiye maruz kalan ciltte noktasal tarzda, kalıcı, koyu renkli lekeler (telenjektazi) oluşabilir. Fakat bu lekeler zararsızdır. O bölge cilt, diğer bölgelere göre daha koyu renkli ve daha serttir ve bu durum çoğu kez zamanla normale yaklaşır(6) Dişlerle ilgili yan etkiler Ağız boşluğuna radyoterapi uygulanması, dişlerin çürüme eğilimini artırabilir Ağız boşluğu ve boyuna ait yan etkiler Ağız içi hücreler radyasyona duyarlı olduğundan, tedavi süresince ağız içinde yaralar olabilir. Bu bölgede tükürük üreten çok sayıda salgı bezi vardır ve bunlar radyoterapiden etkilenerek tükürük üretimini oldukça azaltabilir, hatta tamamen sonlandırabilirler. Bu durum sıkıntılı bir tablo yaratabilir. Yutma güçlüğü, ağız kuruluğu, çiğneme zorluğu sıkça görülür. Ayrıca tükürük salgısının azaldığı bu ortam fırsatçı enfeksiyonlar için çok uygun bir ortamdır. Bir fırsatçı mantar enfeksiyonu tablosu olan Pamukçuk Hastalığı bu hastalarda sık görülür. Bu tedavi dili de

26 14 etkileyeceği için bu bölgede bulunan tat almadan sorumlu hücrelerin fonksiyonu azalabilir(6) İştah azalması ve ona bağlı etkiler Ağızda olan bu yan etkiler iştah azalmasına ve dolayısıyla kilo kaybına yol açabilir. Hızlı kilo kaybı vücudun direncini düşürür, bu da tedaviyi etkileyebilir(6) Ses değişiklikleri Ses tellerinin bulunduğu bölgeye (boyun) radyoterapi uygulanıyorsa, sesin boğuklaşıp kısıldığı, bazen tamamen kesildiği olabilir(6) Saç ve kıl dökülmesi Sadece radyoterapi uygulanan bölgede olmak üzere, saç ve vücut kılları dökülebilir. Genellikle tedavinin ikinci haftasından sonra başlar. Bu durum geçicidir, tedavi bitiminden 2-3 ay sonra normal haline döner(6). 2.7.İYONLAŞTIRICI OLMAYAN RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ Ultraviyole ışınları Ultraviyole ışınlarının temel kaynağı güneştir. Elektrik arkları, kaynak arkları, ultraviyole lambaları ve güneş lambası olarak bilinen ultraviyole lambalarının bu özelliği bulunmaktadır. Güneşten dünyaya ulaşan ışın miktarı: 1. Koruyucu ozon tabakası 2. Bulut durumu 3. Mevsim 4. Günün saati 5. Enlem 6. Deniz düzeyinden yükseklik gibi durumlarda bağlıdır. UV ışınları su, kar veya kumdan yansıyarak etkili olabilir. 7 Ultraviyole ışınlarının maddelerden geçebilmesi zordur. Bu nedenle kolay engellenebilen bir ışındır. Normal pencere camları yüksek frekanslı ışınların büyük bölümünü engeller. Açık renkli elbiselerde aynı etkiyi yapmaktadır. Ultraviyole ışınlarının etkisi belirli bir düzeye ulaşmadan önce görülemediğinden kişiler farkına vardıklarında büyük oranda etkilenmiş ve zarar görmüş durumda olmaktadırlar. Deride erken yaşlanma, bulantı, kusma, bitkinlik durumlarına neden olmaktadır. Ülkemizde özellikle saunalarda güneş lambası olarak derinin renginin kararması amacıyla kullanılmaktadır. Uluslararası Radyasyondan Koruma Ajansı güneş lambaları

27 15 kullanımının önlenmesini önermektedir. Yazın sıcak günlerinde özellikle öğle güneşinden kaçınılması, açık ve bol bir elbise giyilmesi, geniş kenarlı bir şapka ile korunulması önerilmektedir. Kişiler kendilerini ultraviyole ışınlarını absorbe edebilme özelliği olan kremler veya losyonlar sürerek de koruyabilmektedir. Ultraviyole ışık, iyonize edici radyasyondan daha düşük enerjili ve dalga boyuna bağlı olarak soğurma özelliği nedeni ile ayrılır. UV radyasyonun etkileri şöyle sıralanabilir. 7 Yanıklar: UV ışık, güneş yanığı dediğimiz, deri üzerinde etki yaratır. Mutasyon Oluşturması: UV ışık, bakteri ve virüsler dahil tüm hücreler üzerinde mutasyon yaratır. Mutasyonun, DNA üzerinde küçük kimyasal değişiklikler yarattığı düşünülmektedir. Kromozom bölünmeleri yaratması: UV nin, iyonize edici radyasyona göre az da olsa kromozomları parçaladığı bilinmektedir(4, 7). Hücre bölünmesinde gecikme ve dev-hücre oluşumu: Hücre bölünmesinin UV ışınları ile engellenebildiği ve böylece hücrelerin aşırı büyüme gösterdiği tespit edilmiştir(7). Metabolizma ve Protein sentezine etkisi: UV nin DNA sentezi üzerinde iyonize edici radyasyona göre daha fazla etkisi olduğu bulunmuştur(7) İnfrared radyasyon Bütün cisimler düşük yüzeyel sıcaklık değerine sahip olan diğer cisimlere infrared ışınlar yayarlar. Sıcaklığın artması radyasyonun enerjisinin ve frekansının artmasına neden olmaktadır. İleri derecede sıcaklık artmasına bağlı olarak emisyon enerjileri infrared bölümünden görünür ışık bölümüne hatta düşük ultraviyole spektrum bölgelerine kayabilmektedir. İnfrared ışınları derinin derin tabakalarına penetre olmamaktadır. Ancak eğer kontrol edilemeyecek olursa deri yanıklarına, gözde katarakta, retinal harabiyete neden olabilir. Bu spektrum insan vücudunun ısısını terleme mekanizmasıyla etkin soğuyamayacak boyutlara kadar çıkarabilir. İnfrared ışınlar parlak ve cilalanmış yüzeylerden kolayca yansıyabilmektedir(7). 2.8.İYONİZE EDİCİ RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ İyonize edici radyasyonun olumsuz sağlık etkileri bilinmekle birlikte modern yaşamda radyasyonun izolasyonu olanaksızdır. Bu nedenle radyasyon ve uygulama alanları konusunda otorite olan uluslar arası kuruluşlarca halk için ve radyasyonla uğraşan profesyoneller için azami izin verilen doz sınırları tespit edilmiştir. Buna göre

28 16 radyasyon görevlileri için azami doz ardışık beş yıl için 20mSv/yıl, tek yıl için 50mSv/yıl olarak belirlenmiştir. Halk için ise ardışık beş yıl için 10mSv/yıl, tek yıl için 5mSv/yıl olarak belirlenmiştir. Tablo 2.2 de insan gruplarının radyasyona maruz kalabilecekleri sınır değerler belirtilmiştir. Öte yandan, iyonize edici radyasyonun her dozda zararlı etkileri olabileceği unutulmamalıdır(4). Tablo 2.2. Alman radyasyondan korunma kuralları uyarınca radyasyona maruz kalabilecek insan gruplarının alabilecekleri maksimum doz değerleri. 5 İNSAN GRUPLARI 1.Mesleği gereği radyasyonla çalışanlar Çalışma Grubu A1 Çalışma Grubu B2 VÜCUT BÖLGESİ Doz Sınır Değeri (Bir Çalışma Yılı, 2000saat- Süresinde) Doz Sınır Değeri (Birbirini takip eden 3 ay içinde) Tüm Vücut 50mSv 25mSv Vücudun bir bölümü 500mSv 250mSv Tüm Vücut 15mSv 7,5mSv Vücudun bir bölümü 150mSv 75mSv 2.Radyasyondan a)18 yaşın Tüm Vücut 5mSv özellikle korunması altındakiler gereken b)hamileler Rahim mSv/ay 3.Kontrol ve gözetim bölgesindekiler Tüm Vücut 5mSv Diğer kişiler Tüm Vücut 1,5mSv Tabloda belirtilen "Çalışma grubu A" yıllık ışınlamaların doz eşdeğer sınırlarının onda üçünü geçebileceği çalışma alanlarında çalışanları, "Çalışma grubu B" ise yıllık ışınlamaların doz eşdeğer sınırlarının onda üçünü aşılmasının beklenmediği çalışma alanlarında çalışanları tanımlamaktadır. İyonize edici radyasyonun tıbbi etkileri çeşitli safhalarda incelenebilir Moleküler/Hücresel Düzeyde Etki: İyonize edici radyasyon ya direkt olarak DNA zincirinde kırılmalar oluşturur ya da hücre içindeki moleküllerle etkileşerek oksijen radikalleri oluşumunu sağlar ve bu oksijen radikalleri DNA bileşenleri ile etkileşerek zincirde kırılmalar (baz hasarı, tek ve çift zincir kırılmaları) ve diğer tip

29 17 bozulmalara yol açarlar. Her hücre tipinin radyasyona duyarlılığı farklıdır. Tablo 2.3 te doku ve organların radyasyona hassasiyetleri belirtilmiştir. Sık bölünen ve andiferansiye olan hücrelerin (over ve testisin germinal hücreleri, hematopoetik sistem hücreleri, gastrointestinal sistem epitel hücreleri) duyarlılığı fazla iken, bölünmeyen ve üst diferansiasyon gösteren hücrelerin (Karaciğer, böbrek, kas, sinir hücreleri) duyarlılığı daha azdır(4). Tablo 2.3. Vücudumuzun (Organ, Vücut bölümleri) radyasyona hassasiyeti(5) Radyasyon Hassasiyeti Organ (Vücut Bölümleri) İlk (hafif) Etki Dozu, Sievert (Sv) Ağır hasar dozu Sievert (Sv) Yüksek Lenf Damarları, 0,25 0,5 4 8 Dokular, Lenf Düğümleri, Dalak Yüksek İlik, 0,5-1 5 Kan Hücreleri Yüksek Hayalar 0,5 3 4 Yüksek Yumurtalıklar 0,5 3,5 4 Yüksek Deri 0,25 0,25 3 Orta Mukoza Az Sinir sistemi, Ciğer Doku/Sistem Düzeyinde Etki: Doku sistem etkileri somatik ve genetik (kalıtımsal) olarak incelenebilir(4). Somatik etkiler Non-sitokastik-deterministik etkiler ve sitokastik-non-deterministik etkiler olarak incelenir(4). Non Sitokastik-deterministik etkiler Geniş ölçekte vücut alanın maruziyeti ile oluşur ve oluşum için bir eşik değer mevcuttur. Doz arttıkça hasar miktarı artar. Erken (radyasyon hastalığı, eritem,

30 18 pulmoner pnömoni, epilasyon vb.) ve geç (katarakt, akciğer fibrozisi, keratozis, infertilite, fibroartropati vb.) dönem etkiler olarak iki ana alt gruba ayrılır(4). Sitokastik-Non Deterministik etkiler Sadece birkaç hücrenin bile etkilenmesi ile gelişebilir. Eşik değer yoktur, doz arttıkça hasar oranı artmaz ancak etkilenen birey sayısı artar (lösemiler, kanserler, genetik mutasyonlar). Oluşan mutasyonların veya kanserlerin doğal yollarla oluşanlardan bir farkı yoktur(4). Tablo 2.4. Doz değerlerine göre somatik belirti ve etkiler. 5 Vücut Bölgesi Doz Değeri mili Sievert (msv) Belirti ve Etkiler Gözlenebilir hasar yok Bütün Vücut Vücudun bir kısmı Derinin Işınlanması Hayaların Işınlanması Yumurtalıkların Işınlanması Radyasyon hastalığı 1 (Bulantı, kusma, halsizlik, kanda değişmeler) Radyasyon hastalığı 2 (30-60 gün sonra %50'den az ölüm olasılığı, tedavi gereklidir) Radyasyon hastalığı 3 (30 gün sonra % 50 ölüm olasılığı, tedavi gereklidir) 6000'den fazla Radyasyon hastalığı 4 ve 5 (30 gün içinde %100 ölüm, tedavi gereklidir) 200 Saç dökülmesi derece yanık derece yanık derece yanık Geçici kısırlık (3 Hafta) 6000 Sürekli kısırlık 1700 Geçici kısırlık (3 Hafta) 3000 Sürekli kısırlık Gözlerin Işınlanması Göze perde inmesi (Katarakt)

31 19 Genetik (kalitimsal) Etkiler Bu tip etki, organizmanın üreme hücrelerinde bulunan kromozomların radyasyon maruziyeti sonucu hasarlanması ile oluşur. Bu durumda önemli olan hasarlanan hücrenin yaşaması ve döllenme işlevini yerine getirmesidir. Böylece hasar bireyde değil çocuklarında ortaya çıkar ve sonraki kuşaklara da aktarılabilir. Bu etkiler sitokastik tipte etkilerdir(4). Tablo 2.5. Radyasyonun genel etkileri(5). Somatik Genetik İlk belirtiler Sonraki etkiler Kan hücrelerinde azalma, Cilt yanıkları, Saç dökülmesi, Ölüm Lösemi, Kanser, Hayat süresinin kısalması, yaşlılık belirtileri Gelişme çağındaki yapı bozuklukları Diğer kuşaklara (torunlara) etki Akut Radyasyon Sendromu İnsan vücudunun yüksek doz radyasyona tüm vücut ışınlaması seklinde maruz kalması sonucu akut radyasyon sendromu adi verilen klinik tablonun ortaya çıkmasına neden olur. Oluşan klinik tablo doz ile doğru orantılıdır. Sendromlar dozun şiddetine bağlı olarak prodromal faz, latent faz ve manifest faz olarak 3 fazda kendini gösterir. Başlıca 3 sendrom tanımlanmıştır;(4) Hematopoetik Sendrom (HPS) Gastrointestinal Sendrom (GIS) Nörovasküler Sendrom (NVS) Hematopoetik Sendrom (HPS) 4Gy lik bir ışınlamayı tabiken yaklaşık 2 hafta içinde ortaya çıkar. Temel problem radyasyon maruziyetine bağlı kemik iliği depresyonu oluşumudur. Kemik iliği depresyonuna bağlı trombositopeni, granülositopeni, anemi ve lenfopeni gelişir. Lenfosit sayısı, radyasyona maruziyette en hassas belirteç durumundadır. Sayısı ilk düsen hücreler lenfositlerdir ve 1-2Gy dozda ilk 48 saat içinde sayıları yaklaşık % 50 azalır. İnsan kemik iliğinde, 5Gy sonrası 3-4. günlerde, 2-4Gy sonrası 5-7. günlerde

32 20 total çekirdekli hücre sayısı minimuma iner. Klinik tabloda kemik iliği hasarına bağlı immün sistemin baskılanması, artan enfeksiyon riski, kanama eğilimi, anemi, yara iyileşmesinde gecikme ve bunlara bağlı komplikasyonlar ön plana çıkar. Tedavide; enfeksiyon proflaksisi, enfeksiyon ve nötropeni tedavisi, immünglobülin tedavisi, hematopoetik growth faktör (citokin) tedavisi, trombositopeni ve anemi tedavisi (tam kan ve trombosit transfüzyonu), kemik iliği ve kök hücre transplantasyonu klinik duruma bağlı olarak uygulanır(4) Gastrointestinal Sendrom (GIS) 6-8Gy lik bir ışınlamadan sonra 1-2 hafta içinde belirtiler görülür. İntestinal epitel kriptalarinin hasara uğraması, mukozal atrofi ve ülserasyon görülür. Patolojik değişikliklere bağlı olarak intestinal bakterilerin (flora) vücuda serbest giriş olanağı bulmaları ile enfeksiyon, epitel dokusunu kaybeden alanlardan kanama ve sıvı-elektrolit kaybı, gastrointestinal absorbsiyon kapasitesinin azalması ile malnutrisyon ve intestinal motilitede azalma gözlenir. HPS de bu tabloya eşlik eder. Ölüm, sepsis ve/veya hemorajiye bağlı gelişebilir. Tedavide; HPS için yapılan girişimlere ek olarak barsak dekontaminasyonu, bulantı, kusma ve dairenin kontrolü, sıvı elektrolit replasmanı, sitokin tedavisi, enterik besleme gibi yaklaşımlar uygulanır(4) Nörovasküler Sendrom (NVS) 50Gy lik bir ışınlamayı takiben 2 gün içinde ölüm görülür. Yaralıda, maruziyetten birkaç saat sonra bulantı-kusma, konfüzyon, oryantasyon bozukluğu, hipotansiyon, intrakraniyal basınç artışı, ödem, hipertermi izlenir. Klinik tablo ölümcül seyreder, Yoğun tıbbi tedavi geçici bir iyilik hali sağlamaya yardımcı olur. Narkotik analjezikler ve trankilizan ajanlar tedavide kullanılır. Yaralı sıvı kaybı, ödem, intrakranial basınç artışı ve serebral anoksi nedeniyle 1-2 gün içerisinde kaybedilir(4). 2.9.RADYASYONUN DERİ ÜZERİNE ETKİLERİ Derideki gözlem kolaylığı, bu konu ile ilgili yoğun çalışmaların yapılmasını sağlamıştır. Radyasyonun yumuşak dokular üzerindeki yan etkisi doğal ortamı değiştirmesiyle olur. Derideki her hücre tipi radyasyon hasarına kendine özgü bir şekilde cevap verir. Derinin radyasyona cevabı, 6 aydan kısa sürede ortaya çıkıyorsa erken reaksiyon, 6 aydan uzun sürede ortaya çıkıyorsa geç reaksiyon olmak üzere iki grupta incelenebilir(8). Erken reaksiyonlar;

33 21 - eritem - kuru deskuamasyon, - ıslak deskuamasyon olmak üzere üç türlüdür Eritem En erken görülen yan etkidir ve ışınım alanına sınırlıdır. 1Gy'lik tek doz radyasyonu takip ederek 1-24 saat içinde beliren erken eritem 2-3gün içinde ve genellikle fark edilemeden gözden kaybolur. Bu etkinin, proteolitik enzim aktivasyonu ile kapiller geçirgenliğin artmasına bağlı olduğu düşünülmektedir. Hafif bir pigmentasyon kalabilir veya hiç olmaz. Çoğunlukla gözlenen esas eritem, 8Gy'lik tek doz radyasyonu takip ederek yaklaşık 8 gün sonra ortaya çıkar. İzleyen 8 gün için de en belirgin hale gelir. Eritemin ortaya çıkış zamanı, yoğunluğu ve izlenme süresi doza bağımlıdır. Bu eritem genellikle pigmentasyonla sonuçlanır. Esas eritemin, epidermisin bazal tabakasındaki hücrelerin zedelenmesine bağlı olarak gelişen inflamatuvar reaksiyondan kaynaklandığı sanılmaktadır. Radyasyondan 6-7 hafta sonra bazen eritemin 3.devresi gelişebilir ki, bu da 2-3 hafta devam edebilir(8) Kuru deskuamasyon Epidermisin bazal hücreleri, bölünmekte olan diğer hücreler gibi radyasyona oldukça hassastır. Günde 1Gy gibi düşük dozlar bile mitoz hızını azaltarak epitelde geçici bir incelemeye neden olur. Eğer canlılığını koruyan hücreler 3-4 hafta zarfında ölü hücreleri telafi edebilirse kuru deskuamasyon görülür. Bu deskuamasyon, koyu hatta bazen siyah renktedir. Koyu renk, radyasyon etkisi ile melanositlerde spesifik enzimatik aktivitenin artmasına bağlıdır(8) Islak deskuamasyon Daha yüksek dozlarda bazal hücrelerin hemen hemen tamamı kaybedilir. Yaklaşık 4 haftalık süre içerisinde skuamöz hücrelerin tümü stratum korneuma ulaşarak dökülmüş olacağından, dermiş açığa çıkar ve yüzeyde seröz bir sızıntı oluşur. Her erken reaksiyonu bir dereceye kadar kalıcı olarak tanımlanabilecek geç reaksiyonlar izler. Eritem, pigmentasyon ve hatta kuru deskuamasyon düzelebilir; ancak bu, hiçbir zaman derinin iyileştiğini göstermez. Ayrıca radyasyon doz ve kalitesine bağlı olmak üzere erken reaksiyonlar görülmeksizin, ülserasyon ve kar-sinom gibi ciddi geç reaksiyonlar da oluşabilir(8).

Kaynak: Forum Media Yayıncılık; İş Sağlığı ve Güvenliği için Eğitim Seti

Kaynak: Forum Media Yayıncılık; İş Sağlığı ve Güvenliği için Eğitim Seti Kaynak: Forum Media Yayıncılık; İş Sağlığı ve Güvenliği için Eğitim Seti Radyasyonun Keşfi 1895 yılında Wilhelm Conrad Röntgen tarafından X-ışınlarının keşfi yapılmıştır. Radyasyonun Keşfi 1896 yılında

Detaylı

Doz Birimleri. SI birim sisteminde doz birimi Gray dir.

Doz Birimleri. SI birim sisteminde doz birimi Gray dir. Doz Birimleri Bir canlının üzerine düşen radyasyon miktarından daha önemlisi ne kadar doz soğurduğudur. Soğurulan doz için kullanılan birimler aşağıdaki gibidir. 1 rad: Radyoaktif bir ışımaya maruz kalan

Detaylı

Radyasyon, Radyoaktivite, Doz, Birimler ve Tanımlar. Dr. Halil DEMİREL

Radyasyon, Radyoaktivite, Doz, Birimler ve Tanımlar. Dr. Halil DEMİREL Radyasyon, Radyoaktivite, Doz, Birimler ve Tanımlar Dr. Halil DEMİREL Radyasyon, Radyoaktivite, Doz ve Birimler Çekirdek Elektron Elektron Yörüngesi Nötron Proton Nükleon Atom 18.05.2011 TAEK - ADHK 2

Detaylı

Radyasyona Bağlı Hücre Zedelenmesi. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015

Radyasyona Bağlı Hücre Zedelenmesi. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Radyasyona Bağlı Hücre Zedelenmesi Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Radyasyon nedir? «Yüksek hızlı partiküller ya da dalgalar şeklinde yayılan enerji» Radyasyon kaynakları 1- Doğal kaynaklar 2- Yapay kaynaklar

Detaylı

RADYASYON GÜVENLİĞİ. Öğr.Gör. Şükrü OĞUZ KTÜ Tıp Fakültesi Radyoloji AB

RADYASYON GÜVENLİĞİ. Öğr.Gör. Şükrü OĞUZ KTÜ Tıp Fakültesi Radyoloji AB RADYASYON GÜVENLİĞİ Öğr.Gör. Şükrü OĞUZ KTÜ Tıp Fakültesi Radyoloji AB İyonlaştırıcı radyasyonlar canlılar üzerinde olumsuz etkileri vardır. 1895 W.Conrad Roentgen X ışınını bulduktan 4 ay sonra saç dökülmesini

Detaylı

Bölüm 4 Nükleer Fiziğin Uygulamaları. Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU

Bölüm 4 Nükleer Fiziğin Uygulamaları. Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU Bölüm 4 Nükleer Fiziğin Uygulamaları Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU İÇİNDEKİLER Maddede Radyasyon Tahribatı Radyasyon Birimleri Radyasyonun Zararları Maddede Radyasyon Tahribatı Madde tarafından absorbe

Detaylı

Nötronlar kinetik enerjilerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar

Nötronlar kinetik enerjilerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar Nötronlar kinetik enerjilerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar Termal nötronlar (0.025 ev) Orta enerjili nötronlar (0.5-10 kev) Hızlı nötronlar (10 kev-10 MeV) Çok hızlı nötronlar (10 MeV in üzerinde)

Detaylı

Sağlık Fiziği. 1. Bölüm

Sağlık Fiziği. 1. Bölüm Sağlık Fiziği 1. Bölüm Tıbbi Uygulamalar Tanı Radyasyon başta Radyoloji olmak üzere, Nükleer Tıp, Radyoterapi ve çeşitli tıp dallarında tanı amaçlı kullanılmaktadır. En yüksek oranda tanı amaçlı kullanımı

Detaylı

Morötesi ışınlar (ultraviole ışınlar); güneş ışını içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak da meydana getirilir ve x-ışınlarına göre dalga boyları

Morötesi ışınlar (ultraviole ışınlar); güneş ışını içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak da meydana getirilir ve x-ışınlarına göre dalga boyları RADYASYON 1.Radyasyonun tanımı, türleri, kaynakları: Radyasyon Latince bir kelime olup dilimizde ışıma olarak kullanılır. Atomlardan, Güneş ten ve diğer yıldızlardan yayılan enerjiye, radyasyon enerji

Detaylı

9- RADYASYONUN ETKİ MEKANİZMALARI 9.1- RADYASYONUN İNDİREKT (DOLAYLI) ETKİSİ

9- RADYASYONUN ETKİ MEKANİZMALARI 9.1- RADYASYONUN İNDİREKT (DOLAYLI) ETKİSİ 9- RADYASYONUN ETKİ MEKANİZMALARI 9.1- RADYASYONUN İNDİREKT (DOLAYLI) ETKİSİ Radyasyonun indirekt etkisi iyonlaştırdığı su moleküllerinin oluşturdukları serbest radikaller aracılığıyla olmaktadır. Çünkü

Detaylı

RADYOAKTİVİTE Radyoaktivite (Radyoaktiflik / Işınetkinlik)

RADYOAKTİVİTE Radyoaktivite (Radyoaktiflik / Işınetkinlik) RADYOAKTİVİTE Radyoaktivite (Radyoaktiflik / Işınetkinlik), atom çekirdeğinin, tanecikler veya elektromanyetik ışımalar yayarak kendiliğinden parçalanmasıdır, bir enerji türüdür. Çevremizde her zaman için

Detaylı

Bölüm 7 Radyasyon Güvenliği. Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU

Bölüm 7 Radyasyon Güvenliği. Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU Bölüm 7 Radyasyon Güvenliği Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU RADYASYON NEDİR? Radyasyon, elektromanyetik dalgalar veya parçacıklar biçiminde enerji yayılımı ya da aktarımıdır. RADYASYON ÇEŞİTLERİ İYONLAŞTIRICI

Detaylı

GÜNEŞİN ELEKTROMANYETİK SPEKTRUMU

GÜNEŞİN ELEKTROMANYETİK SPEKTRUMU GÜNEŞİN ELEKTROMANYETİK SPEKTRUMU Güneş ışınımı değişik dalga boylarında yayılır. Yayılan bu dalga boylarının sıralı görünümü de güneş spektrumu olarak isimlendirilir. Tam olarak ifade edilecek olursa;

Detaylı

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İŞ HİJYENİ-4 PROF. DR. SARPER ERDOĞAN İş Hijyeni-4 Işınlar İyonizan olmayan ışınlar İyonizan ışınlar Eşik değerler 1 Işınlar

Detaylı

Radyasyon nedir Nasıl ölçülür Günlük pratikte alınan radyasyon ERCP de durum ne Azaltmak için ne yapılabilir

Radyasyon nedir Nasıl ölçülür Günlük pratikte alınan radyasyon ERCP de durum ne Azaltmak için ne yapılabilir MÖ 460-377 980-1037 MÖ 460-377 980-1037 Radyasyon nedir Nasıl ölçülür Günlük pratikte alınan radyasyon ERCP de durum ne Azaltmak için ne yapılabilir RADYASYON NEDİR X ışınını 1895 te Wilhelm Conrad Roentgen

Detaylı

Nükleer Tekniklerin Endüstriyel Uygulamalarında Radyasyondan Korunma. Prof.Dr.Ali Nezihi BİLGE İstanbul Bilgi Üniversitesi

Nükleer Tekniklerin Endüstriyel Uygulamalarında Radyasyondan Korunma. Prof.Dr.Ali Nezihi BİLGE İstanbul Bilgi Üniversitesi Nükleer Tekniklerin Endüstriyel Uygulamalarında Radyasyondan Korunma Prof.Dr.Ali Nezihi BİLGE İstanbul Bilgi Üniversitesi Endüstride Nükleer Teknikler Radyoaktif izleyiciler Radyasyonla Ölçüm Cihazları

Detaylı

X IŞINLARININ ELDE EDİLİŞİ

X IŞINLARININ ELDE EDİLİŞİ X IŞINLARININ ELDE EDİLİŞİ Radyografide ve radyoterapide kullanılan X- ışınları, havası boşaltılmış bir tüp içinde, yüksek gerilim altında, ısıtılan katottan çıkan elektron demetinin hızlandırılarak anota

Detaylı

12. SINIF KONU ANLATIMLI

12. SINIF KONU ANLATIMLI 12. SINIF KONU ANLATIMLI 3. ÜNİTE: DALGA MEKANİĞİ 2. Konu ELEKTROMANYETİK DALGA ETKİNLİK VE TEST ÇÖZÜMLERİ 2 Elektromanyetik Dalga Etkinlik A nın Yanıtları 1. Elektromanyetik spektrum şekildeki gibidir.

Detaylı

Hayat Kurtaran Radyasyon

Hayat Kurtaran Radyasyon Hayat Kurtaran Radyasyon GÜNLÜK HAYAT KONUSU: Kanser tedavisinde kullanılan radyoterapi KĐMYA ĐLE ĐLĐŞKĐSĐ: Radyoterapi bazı maddelerin radyoaktif özellikleri dolayısıyla ışımalar yapması esasına dayanan

Detaylı

RADYASYON VE RADYASYONDAN KORUNMA

RADYASYON VE RADYASYONDAN KORUNMA RADYASYON VE RADYASYONDAN KORUNMA Mehmet YÜKSEL Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fizik Anabilim Dalı MADDENİN YAPISI (ATOM) Çekirdek Elektronlar RADYASYON NEDİR? Radyasyon; iç dönüşüm geçiren

Detaylı

Selami SERHATLIOĞLU Tıbbi Görüntüleme Teknikleri F.Ü. SHMYO -2014

Selami SERHATLIOĞLU Tıbbi Görüntüleme Teknikleri F.Ü. SHMYO -2014 Selami SERHATLIOĞLU Tıbbi Görüntüleme Teknikleri F.Ü. SHMYO -2014 Radyoterapinin amacı kanserli hücreleri yok etmektir, ama bu arada tedavi alanı içinde kalan sağlıklı hücreler de etkilenecektir. Bu şekilde

Detaylı

Büyük Patlama ve Evrenin Oluşumu. Test 1 in Çözümleri

Büyük Patlama ve Evrenin Oluşumu. Test 1 in Çözümleri 7 Büyük Patlama ve Evrenin Oluşumu 225 Test 1 in Çözümleri 1. Elektrikçe yüksüz parçacıklar olan fotonların kütleleri yoktur. Işık hızıyla hareket ettikleri için atom içerisinde bulunamazlar. Fotonlar

Detaylı

İÇİNDEKİLER ANA BÖLÜM I: RADYASYON, RADYOAKTİVİTE,VÜCUDA ETKİLER VE RİSK KAVRAMI...1. Bölüm 1: Radyasyonla İlgili Kısa Açıklamalar...

İÇİNDEKİLER ANA BÖLÜM I: RADYASYON, RADYOAKTİVİTE,VÜCUDA ETKİLER VE RİSK KAVRAMI...1. Bölüm 1: Radyasyonla İlgili Kısa Açıklamalar... İÇİNDEKİLER ANA BÖLÜM I: RADYASYON, RADYOAKTİVİTE,VÜCUDA ETKİLER VE RİSK KAVRAMI...1 Bölüm 1: Radyasyonla İlgili Kısa Açıklamalar...3 Bölüm 2: İyonlaştırıcı Radyasyonlar Vücudumuzu Nasıl Etkiliyor?...7

Detaylı

6- RADYASYON KAYNAKLARI VE DOZU

6- RADYASYON KAYNAKLARI VE DOZU 6- RADYASYON KAYNAKLARI VE DOZU Güneşten gelen ısı ve ışık enerjisi radyasyonun doğal formudur. Bunlar çevremizde doğal olarak bulundukları gibi yapay olarak da elde edilmektedir. O nedenle radyasyon kaynağına

Detaylı

Kan Kanserleri (Lösemiler)

Kan Kanserleri (Lösemiler) Lösemi Nedir? Lösemi bir kanser türüdür. Kanser, sayısı 100'den fazla olan bir hastalık grubunun ortak adıdır. Kanserde iki önemli özellik bulunur. İlk önce bedendeki bazı hücreler anormalleşir. İkinci

Detaylı

ALARA RGD RKS SINAVI ÇALIŞMA SORULARI

ALARA RGD RKS SINAVI ÇALIŞMA SORULARI 1) Radyoaktivite nedir? ALARA RGD RKS SINAVI ÇALIŞMA SORULARI a. Çekirdeğin enerji açığa çıkararak 2 farklı atoma bölünmesidir b. Atomun yörünge elektronlarından birinin koparılmasıdır. c. Karasız atom

Detaylı

İşyeri ortamlarında, çalışanların sağlığını. ve güvenliğini korumak amacıyla yapılan bilimsel çalışmaların tümü diye tanımlanabilir.

İşyeri ortamlarında, çalışanların sağlığını. ve güvenliğini korumak amacıyla yapılan bilimsel çalışmaların tümü diye tanımlanabilir. İş Sağlığı ve Güvenliği İşyeri ortamlarında, çalışanların sağlığını ve güvenliğini korumak amacıyla yapılan bilimsel çalışmaların tümü diye tanımlanabilir. Çalışanların sağlığı ve güvenliğin bozulması

Detaylı

AAPM NĠN TG-51 KLĠNĠK REFERANS DOZĠMETRĠ PROTOKOLÜ VE UYGULAMALARI

AAPM NĠN TG-51 KLĠNĠK REFERANS DOZĠMETRĠ PROTOKOLÜ VE UYGULAMALARI Çukurova Üniversitesi AAPM NĠN TG-51 KLĠNĠK REFERANS DOZĠMETRĠ PROTOKOLÜ VE UYGULAMALARI Mehmet YÜKSEL, Zehra YEĞĠNGĠL Lüminesans Dozimetri Kongresi IV Gaziantep Üniversitesi, 20-22 Eylül 2010 1 İÇERİK

Detaylı

3- KİMYASAL ELEMENTLER VE FONKSİYONLARI

3- KİMYASAL ELEMENTLER VE FONKSİYONLARI 3- KİMYASAL ELEMENTLER VE FONKSİYONLARI Doğada 103 elementin olduğu bilinmektedir. Bunlardan 84 metal elementlerdir. Metal elementler toksik olan ve toksik olmayan elementler olarak ikiye ayrılmaktadır.

Detaylı

Serbest radikallerin etkileri ve oluşum mekanizmaları

Serbest radikallerin etkileri ve oluşum mekanizmaları Serbest radikallerin etkileri ve oluşum mekanizmaları Serbest radikallerin yapısında, çoğunlukla oksijen yer almaktadır. (reaktif oksijen türleri=ros) ROS oksijen içeren, küçük ve oldukça reaktif moleküllerdir.

Detaylı

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ Prof. Dr. Niyazi MERİÇ Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü meric@ankara.edu.tr Proton (pozitiv yük) Nötron (yüksüz) Elektron (negativ yük) Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 2 Prof. Dr. Niyazi MERİÇ ÇEKİRDEKTE

Detaylı

27.01.2014. İçerik. Temel Atom ve Çekirdek Yapısı RADYASYON TEMEL KAVRAMLAR. Çekirdek. Nötronlar (yüksüz) Elektronlar (-1)

27.01.2014. İçerik. Temel Atom ve Çekirdek Yapısı RADYASYON TEMEL KAVRAMLAR. Çekirdek. Nötronlar (yüksüz) Elektronlar (-1) TEKNİKERLERE YÖNELİK BİLGİSAYARLI TOMOGRAFİ SİSTEMLERİNDE RADYASYONDAN KORUNMA VE PERFORMANS TESTLERİ BİLGİLENDİRME SEMİNERLERİ 24-25 OCAK 2014 RADYASYON TEMEL KAVRAMLAR Dr. Aydın PARMAKSIZ Türkiye Atom

Detaylı

Atomlar ve Moleküller

Atomlar ve Moleküller Atomlar ve Moleküller Madde, uzayda yer işgal eden ve kütlesi olan herşeydir. Element, kimyasal tepkimelerle başka bileşiklere parçalanamayan maddedir. -Doğada 92 tane element bulunmaktadır. Bileşik, belli

Detaylı

RADYASYON ETKİLERİ ve KORUNMA. Doç. Dr. M. Esin OCAKTAN

RADYASYON ETKİLERİ ve KORUNMA. Doç. Dr. M. Esin OCAKTAN RADYASYON ETKİLERİ ve KORUNMA Doç. Dr. M. Esin OCAKTAN 1 Amaç Radyasyonun tanımı, tarihçesi, kaynakları, birimleri, türleri, sağlık üzerine etkileri, korunma yöntemleri hakkında bilgi ve tutum kazandırmak.

Detaylı

Radyoaktivitenin Canlılar Üzerindeki Etkisi

Radyoaktivitenin Canlılar Üzerindeki Etkisi Radyoaktivitenin Canlılar Üzerindeki Etkisi Atom: Elementin tüm özelliklerini gösteren en küçük yapı taşıdır. Yunanlı filozofların, tüm maddelerin bölünmeyen yapıtaşları ndan oluştuğunu ilk olarak öne

Detaylı

27.09.2012 RADYASYON YARALANMALARI. Çernobil Nükleer Santral Kazası. Ülkemizdeki Radyasyon Kazaları

27.09.2012 RADYASYON YARALANMALARI. Çernobil Nükleer Santral Kazası. Ülkemizdeki Radyasyon Kazaları RADYASYON YARALANMALARI Dr. DERYA YILMAZ 04.09.1209 PLAN Radyasyon kazaları Tanımlar Radyasyon klinik etkileri Hasta ve durum yönetimi RADYASYON KAZALARI Dünya genelinde 1944-2001 arası 420 radyasyon kazası

Detaylı

15- RADYASYONUN NÜKLEİK ASİTLER VE PROTEİNLERE ETKİLERİ

15- RADYASYONUN NÜKLEİK ASİTLER VE PROTEİNLERE ETKİLERİ 15- RADYASYONUN NÜKLEİK ASİTLER VE PROTEİNLERE ETKİLERİ İyonlaştırıcı radyasyonların biyomoleküllere örneğin nükleik asitler ve proteinlere olan etkisi hakkında yeterli bilgi yoktur. Ancak, nükleik asitlerden

Detaylı

12. SINIF KONU ANLATIMLI

12. SINIF KONU ANLATIMLI 12. SINIF KONU ANLATIMLI 3. ÜNİTE: DALGA MEKANİĞİ 2. Konu ELEKTROMANYETİK DALGA ETKİNLİK VE TEST ÇÖZÜMLERİ 2 Elektromanyetik Dalga Testin 1 in Çözümleri 1. B manyetik alanı sabit v hızıyla hareket ederken,

Detaylı

Yıldızlara gidemeyiz; sadece onlardan gelen ışınımı teleskopların yardımıyla gözleyebilir ve çözümleyebiliriz.

Yıldızlara gidemeyiz; sadece onlardan gelen ışınımı teleskopların yardımıyla gözleyebilir ve çözümleyebiliriz. Yıldızlara gidemeyiz; sadece onlardan gelen ışınımı teleskopların yardımıyla gözleyebilir ve çözümleyebiliriz. Işık genellikle titreşen elektromanyetik dalga olarak düşünülür; bu suda ilerleyen dalgaya

Detaylı

Vücutta dolaşan akkan sistemidir. Bağışıklığımızı sağlayan hücreler bu sistemle vücuda dağılır.

Vücutta dolaşan akkan sistemidir. Bağışıklığımızı sağlayan hücreler bu sistemle vücuda dağılır. HODGKIN LENFOMA HODGKIN LENFOMA NEDİR? Hodgkin lenfoma, lenf sisteminin kötü huylu bir hastalığıdır. Lenf sisteminde genç lenf hücreleri (Hodgkin ve Reed- Sternberg hücreleri) çoğalır ve vücuttaki lenf

Detaylı

Radyasyon Yaralılarının Tıbbi Yönetimi

Radyasyon Yaralılarının Tıbbi Yönetimi Radyasyon Yaralılarının Tıbbi Yönetimi İyonize Radyasyonun Tipleri Radyasyon Kaynağı Alfa Partikülü Kağıt Beta Partikülü Plastik, Deri Gamma Işını Kurşun veya beton 2 / 19 Radyoaktif Materyal ÖLÇÜM FİZİKİ

Detaylı

KEMOTERAPİ NASIL İŞLEV GÖRÜR?

KEMOTERAPİ NASIL İŞLEV GÖRÜR? KEMOTERAPİ NEDİR? Kanser hücrelerini tahrip eden kanser ilaçları kullanılarak yapılan tedaviye kemoterapi denir. Bu tedavilerde kullanılan ilaçlara antikanser ilaçlar da denir. Kanserin türüne göre kemoterapinin

Detaylı

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü 101537 RADYASYON FİZİĞİ Prof. Dr. Niyazi MERİÇ Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü TEMEL KAVRAMLAR Radyasyon, Elektromanyetik Dalga, Uyarılma ve İyonlaşma, peryodik cetvel radyoaktif bozunum

Detaylı

Malzeme Bilgisi Prof. Dr. Akgün ALSARAN. Temel kavramlar Atomsal yapı

Malzeme Bilgisi Prof. Dr. Akgün ALSARAN. Temel kavramlar Atomsal yapı Malzeme Bilgisi Prof. Dr. Akgün ALSARAN Temel kavramlar Atomsal yapı İçerik Temel kavramlar Atom modeli Elektron düzeni Periyodik sistem 2 Temel kavramlar Bütün maddeler kimyasal elementlerden oluşur.

Detaylı

Kanserin sebebi, belirtileri, tedavi ve korunma yöntemleri...

Kanserin sebebi, belirtileri, tedavi ve korunma yöntemleri... Kanser Nedir? Kanserin sebebi, belirtileri, tedavi ve korunma yöntemleri... Kanser, günümüzün en önemli sağlık sorunlarından birisi. Sık görülmesi ve öldürücülüğünün yüksek olması nedeniyle de bir halk

Detaylı

İyonize Radyasyonun Hücresel Düzeydeki Etkileri ve Moleküler Yaklaşımlar

İyonize Radyasyonun Hücresel Düzeydeki Etkileri ve Moleküler Yaklaşımlar İyonize Radyasyonun Hücresel Düzeydeki Etkileri ve Moleküler Yaklaşımlar Aysun Manisalıgil, Ayşegül Yurt Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Medikal Fizik Anabilim Dalı Hücre ve Moleküller

Detaylı

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ "RADYASYON GÜVENLİĞİ ÜST KURULU KURULUŞ VE ÇALIŞMA ESASLARI YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM. Amaç, Kapsam, Yasal Dayanak ve Tanımlar

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ RADYASYON GÜVENLİĞİ ÜST KURULU KURULUŞ VE ÇALIŞMA ESASLARI YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM. Amaç, Kapsam, Yasal Dayanak ve Tanımlar SELÇUK ÜNİVERSİTESİ "RADYASYON GÜVENLİĞİ ÜST KURULU KURULUŞ VE ÇALIŞMA ESASLARI YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Yasal Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1- Bu yönerge, Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi

Detaylı

Elektromanyetik Dalgalar. Test 1 in Çözümleri

Elektromanyetik Dalgalar. Test 1 in Çözümleri 38 Elektromanyetik Dalgalar 1 Test 1 in Çözümleri 1. Radyo dalgaları elektronların titreşiminden doğan elektromanyetik dalgalar olup ışık hızıyla hareket eder. Radyo dalgalarının titreşim frekansı ışık

Detaylı

RADYASYON VE SAĞLIK A.HİKMET ERİŞ TIBBİ RADYOFİZİK UZM. BEZMİALEM VAKIF ÜNİV.TIP FAK.

RADYASYON VE SAĞLIK A.HİKMET ERİŞ TIBBİ RADYOFİZİK UZM. BEZMİALEM VAKIF ÜNİV.TIP FAK. RADYASYON VE SAĞLIK A.HİKMET ERİŞ TIBBİ RADYOFİZİK UZM. BEZMİALEM VAKIF ÜNİV.TIP FAK. RADYASYON ÇALIŞANLARI VE BİLİNMESİ GEREKENLER RADYASYON TANIMI: DALGA VE TANECİK ÖZELLİKTE UZAYDA DOLAŞAN ENERJİ PAKETİ.

Detaylı

ÇALIŞTAY İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE RADYASYONDAN KORUNMANIN YERİ VE ÖNEMİ. Prof. Dr. Doğan Bor

ÇALIŞTAY İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE RADYASYONDAN KORUNMANIN YERİ VE ÖNEMİ. Prof. Dr. Doğan Bor ÇALIŞTAY İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE RADYASYONDAN KORUNMANIN YERİ VE ÖNEMİ 11, Ekim, 2014 Antalya Radyasyondan Korunma Uzmanlığı Eğitim programları ve Uygulamaları Prof. Dr. Doğan Bor RADYASYON Yaşamın

Detaylı

KİM-117 TEMEL KİMYA Prof. Dr. Zeliha HAYVALI Ankara Üniversitesi Kimya Bölümü

KİM-117 TEMEL KİMYA Prof. Dr. Zeliha HAYVALI Ankara Üniversitesi Kimya Bölümü KİM-117 TEMEL KİMYA Prof. Dr. Zeliha HAYVALI Ankara Üniversitesi Kimya Bölümü Bu slaytlarda anlatılanlar sadece özet olup ayrıntılı bilgiler ve örnek çözümleri derste verilecektir. BÖLÜM 5 ATOM ÇEKİRDEĞİNİN

Detaylı

TIPTA RADYASYONDAN KORUNMA

TIPTA RADYASYONDAN KORUNMA TIPTA RADYASYONDAN KORUNMA 1. Ulusal Radyasyondan Korunma Kongresi İş Sağlığı ve Güvenliğinde Temel Radyasyondan Korunma Kursu Prof. Dr. Doğan BOR Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fizik Mühendisliği

Detaylı

RÖNTGEN FİZİĞİ 6. X-Işınlarının madde ile etkileşimi. Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak

RÖNTGEN FİZİĞİ 6. X-Işınlarının madde ile etkileşimi. Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak RÖNTGEN FİZİĞİ 6 X-Işınlarının madde ile etkileşimi Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak X-IŞINI MADDE ETKİLEŞİMİ Elektromanyetik enerjiler kendi dalga boylarına yakın maddelerle etkileşime

Detaylı

LENFATİK VE İMMÜN SİSTEM HANGİ ORGANLARDAN OLUŞUR?

LENFATİK VE İMMÜN SİSTEM HANGİ ORGANLARDAN OLUŞUR? LENFOMA NEDİR? Lenfoma, diğer grup onkolojik hastalıklar içinde yaşamın uzatılması ve daha kaliteli yaşam sağlanması ve hastaların kurtarılmaları açısından daha fazla başarı elde edilmiş bir hastalıktır.

Detaylı

Radyasyondan Korunma Prensipleri ve Yönetmelikler Dr. Emin GÜNGÖR

Radyasyondan Korunma Prensipleri ve Yönetmelikler Dr. Emin GÜNGÖR Radyasyondan Korunma Prensipleri ve Yönetmelikler Dr. Emin GÜNGÖR İçerik Radyasyon Nedir? Radyasyonun Biyolojik Etkileri Radyasyondan Korunma Yapay kaynaklardan toplum ışınlanmaları Radyasyon etkilerinin

Detaylı

Fotovoltaik Teknoloji

Fotovoltaik Teknoloji Fotovoltaik Teknoloji Bölüm 3: Güneş Enerjisi Güneşin Yapısı Güneş Işınımı Güneş Spektrumu Toplam Güneş Işınımı Güneş Işınımının Ölçülmesi Dr. Osman Turan Makine ve İmalat Mühendisliği Bilecik Şeyh Edebali

Detaylı

2- Bileşim 3- Güneş İç Yapısı a) Çekirdek

2- Bileşim 3- Güneş İç Yapısı a) Çekirdek GÜNEŞ 1- Büyüklük Güneş, güneş sisteminin en uzak ve en büyük yıldızıdır. Dünya ya uzaklığı yaklaşık 150 milyon kilometre, çapı ise 1.392.000 kilometredir. Bu çap, Yeryüzünün 109 katı, Jüpiter in de 10

Detaylı

İçerik. İçerik. Radyasyon. Radyasyon güvenliği ve radyasyondan korunma yöntemleri

İçerik. İçerik. Radyasyon. Radyasyon güvenliği ve radyasyondan korunma yöntemleri İçerik Radyasyon güvenliği ve radyasyondan korunma yöntemleri Dr. Zeynep Yazıcı Uludağ Üniversitesi, Radyoloji AD Radyasyon ve iyonlaştırıcı radyasyon nedir? İyonlaştırıcı radyasyonun biyolojik İyonlaştırıcı

Detaylı

Fisyon,Füzyon, Nükleer Güç Santralleri ve Radyasyon. Prof. Dr. Niyazi MERİÇ A.Ü. Nükleer Bilimler Enstitüsü

Fisyon,Füzyon, Nükleer Güç Santralleri ve Radyasyon. Prof. Dr. Niyazi MERİÇ A.Ü. Nükleer Bilimler Enstitüsü Fisyon,Füzyon, Nükleer Güç Santralleri ve Radyasyon Prof. Dr. Niyazi MERİÇ A.Ü. Nükleer Bilimler Enstitüsü Fisyon Otto Hahn ve Fritz Strassmann 1939 yılında 235 U i bir n ile bombardıman edilmesiyle ilk

Detaylı

DÖNEM 2- I. DERS KURULU AMAÇ VE HEDEFLERİ

DÖNEM 2- I. DERS KURULU AMAÇ VE HEDEFLERİ DÖNEM 2- I. DERS KURULU AMAÇ VE HEDEFLERİ Kan, kalp, dolaşım ve solunum sistemine ait normal yapı ve fonksiyonların öğrenilmesi 1. Kanın bileşenlerini, fiziksel ve fonksiyonel özelliklerini sayar, plazmanın

Detaylı

HODGKIN DIŞI LENFOMA

HODGKIN DIŞI LENFOMA HODGKIN DIŞI LENFOMA HODGKIN DIŞI LENFOMA NEDİR? Hodgkin dışı lenfoma (HDL) veya Non-Hodgkin lenfoma (NHL), vücudun savunma sistemini sağlayan lenf bezlerinden kaynaklanan kötü huylu bir hastalıktır. Lenf

Detaylı

Lineer Enerji Transferi (LET) ve Rölatif Biyolojik Etkinin (RBE) Radyobiyolojik Önemi

Lineer Enerji Transferi (LET) ve Rölatif Biyolojik Etkinin (RBE) Radyobiyolojik Önemi Lineer Enerji Transferi (LET) ve Rölatif Biyolojik Etkinin (RBE) Radyobiyolojik Önemi Klinik Radyobiyoloji Kursu 19-20 Şubat 2010 Dr. Serra Kamer serra.kamer@ege.edu.tr Radyosensitiviteyi Etkileyen Fiziksel

Detaylı

Radyoaktif elementin tek başına bulunması, bileşik içinde bulunması, katı, sıvı, gaz, iyon halinde bulunması radyoaktif özelliğini etkilemez.

Radyoaktif elementin tek başına bulunması, bileşik içinde bulunması, katı, sıvı, gaz, iyon halinde bulunması radyoaktif özelliğini etkilemez. RADYOAKTİFLİK Kendiliğinden ışıma yapabilen maddelere radyoaktif maddeler denir. Radyoaktiflik çekirdek yapısıyla ilişkilidir. Radyoaktif bir atom hangi bileşiğin yapısına girerse o bileşiği radyoaktif

Detaylı

ATOM BİLGİSİ Atom Modelleri

ATOM BİLGİSİ Atom Modelleri 1. Atom Modelleri BÖLÜM2 Maddenin atom adı verilen bir takım taneciklerden oluştuğu fikri çok eskiye dayanmaktadır. Ancak, bilimsel bir (deneye dayalı) atom modeli ilk defa Dalton tarafından ileri sürülmüştür.

Detaylı

Doç. Dr. Fadime Akman

Doç. Dr. Fadime Akman RADYOTERAPİNİN TÜMÖR ÜZERİNE ETKİSİ Dr. Fadime Akman DEÜTF Radyasyon Onkolojisi AD 2005 TÜMÖR HÜCRELERİ NELER YAPIYOR? Prolifere olan steril Veya farklılaşmış Dinlenme veya G0 ÖLÜ Radyasyonun etki mekanizmaları

Detaylı

Temel Radyoterapi ye Giriş. F.Ü. SHMYO Tıbbi Görüntüleme Teknikleri Selami SERHATLIOĞLU

Temel Radyoterapi ye Giriş. F.Ü. SHMYO Tıbbi Görüntüleme Teknikleri Selami SERHATLIOĞLU Temel Radyoterapi ye Giriş F.Ü. SHMYO - 2014 Tıbbi Görüntüleme Teknikleri Selami SERHATLIOĞLU Radyoterapi Nedir? Radyoterapi, radyasyonla tedavi demektir. Radyasyon dalga, parçacık veya foton olarak adlandırılan

Detaylı

RADYASYON ve RADYASYONDAN KORUNMA. Cansu Akbay Biyomedikal Yük. Mühendisi Elektrik Mühendisleri Odası Ankara Şubesi

RADYASYON ve RADYASYONDAN KORUNMA. Cansu Akbay Biyomedikal Yük. Mühendisi Elektrik Mühendisleri Odası Ankara Şubesi RADYASYON ve RADYASYONDAN KORUNMA Cansu Akbay Biyomedikal Yük. Mühendisi Elektrik Mühendisleri Odası Ankara Şubesi Radyasyon: Dalga veya parçacık şeklinde uzayda enerji yayılımı RADYASYON İyonlaştırıcı

Detaylı

B unl a r ı B i l i yor mus unuz? MİTOZ. Canlının en küçük yapı biriminin hücre olduğunu 6. sınıfta öğrenmiştik. Hücreler; hücre zarı,

B unl a r ı B i l i yor mus unuz? MİTOZ. Canlının en küçük yapı biriminin hücre olduğunu 6. sınıfta öğrenmiştik. Hücreler; hücre zarı, MİTOZ Canlının en küçük yapı biriminin hücre olduğunu 6. sınıfta öğrenmiştik. Hücreler; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdekten meydana gelmiştir. Hücreler büyüme ve gelişme sonucunda belli bir olgunluğa

Detaylı

24- HÜCRESEL RADYASYON CEVABININ GENETİK KONTROLÜ

24- HÜCRESEL RADYASYON CEVABININ GENETİK KONTROLÜ 24- HÜCRESEL RADYASYON CEVABININ GENETİK KONTROLÜ Radyasyona aşırı duyarlı bazı hücreler kullanılarak hücresel radyasyon cevabının genetik kontrolü ile ilgili önemli bilgiler sağlanmıştır.bu hücreler genellikle

Detaylı

1. Hafta. İzotop : Proton sayısı aynı nötron sayısı farklı olan çekirdeklere izotop denir. ÖRNEK = oksijenin izotoplarıdır.

1. Hafta. İzotop : Proton sayısı aynı nötron sayısı farklı olan çekirdeklere izotop denir. ÖRNEK = oksijenin izotoplarıdır. 1. Hafta 1) GİRİŞ veya A : Çekirdeğin Kütle Numarası (Nükleer kütle ile temel kütle birimi arasıdaki orana en yakın bir tamsayı) A > Z Z: Atom Numarası (Protonların sayısı ) N : Nötronların Sayısı A =

Detaylı

Radyasyon ve Tipleri

Radyasyon ve Tipleri Radyasyon ve Tipleri RADYASYON İYONLAŞTIRICI RADYASYON PARÇACIK TİPİ Hızlı elektronlar Alfa parçacıkları Beta parçacıkları Dolaylı iyonlaştırıcı Nötron parçacıkları DALGA TİPİ X-Işınları Gama ışınları

Detaylı

RÖNTGEN FİZİĞİ X-Işını oluşumu. Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak

RÖNTGEN FİZİĞİ X-Işını oluşumu. Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak RÖNTGEN FİZİĞİ X-Işını oluşumu Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak X-IŞINI OLUŞUMU Hızlandırılmış elektronların anotla etkileşimi ATOMUN YAPISI VE PARÇACIKLARI Bir elementi temsil eden en küçük

Detaylı

ATOM ve İZOTOPlar RADYOAKTİVİTE ve RADYASYON. Prof. Dr. Arif Altıntaş

ATOM ve İZOTOPlar RADYOAKTİVİTE ve RADYASYON. Prof. Dr. Arif Altıntaş ATOM ve İZOTOPlar RADYOAKTİVİTE ve RADYASYON Prof. Dr. Arif Altıntaş Atom nedir? Atomlar tüm maddeler için yapıyı oluşturan çok küçük partiküllerdir. Atom; bir elementin kimyasal özelliklerini gösteren

Detaylı

RADYOAKTİVİTE. Radyasyon; iç dönüşüm geçiren atomlar tarafından yayımlanan, boşlukta ve madde içerisinde hareket edebilen enerjidir.

RADYOAKTİVİTE. Radyasyon; iç dönüşüm geçiren atomlar tarafından yayımlanan, boşlukta ve madde içerisinde hareket edebilen enerjidir. Radyasyon; iç dönüşüm geçiren atomlar tarafından yayımlanan, boşlukta ve madde içerisinde hareket edebilen enerjidir. RADYOAKTİVİTE Kendiliğinden ışıma yapabilen maddelere radyoaktif maddeler denir. Radyoaktiflik

Detaylı

Radyasyon Uygulamalarının Fizik Mühendisliği ve Eğitiminden Beklentileri. Dr. Abdullah ZARARSIZ Fizik Mühendisleri Odası

Radyasyon Uygulamalarının Fizik Mühendisliği ve Eğitiminden Beklentileri. Dr. Abdullah ZARARSIZ Fizik Mühendisleri Odası Radyasyon Uygulamalarının Fizik Mühendisliği ve Eğitiminden Beklentileri Dr. Abdullah ZARARSIZ Fizik Mühendisleri Odası İÇERİK - İYONLAŞTIRICI RADYASYON Endüstriyel Uygulamalar Medikal Uygulamalar Diğer

Detaylı

Geçen Süre/Yarı ömür. İlk madde miktarı. Kalan madde miktarı

Geçen Süre/Yarı ömür. İlk madde miktarı. Kalan madde miktarı 27.10.2017 1 27.10.2017 2 27.10.2017 3 Geçen Süre/Yarı ömür Kalan madde miktarı İlk madde miktarı 27.10.2017 4 Soru 1: Yarı ömrü 18 gün olan radyoaktif bir elementin, 72 gün sonunda % kaçı bozunmadan kalır?

Detaylı

ATOM ve İZOTOPLAR. Prof. Dr. Arif Altıntaş.

ATOM ve İZOTOPLAR. Prof. Dr. Arif Altıntaş. ATOM ve İZOTOPLAR RADYOAKTİVİTE TE ve RADYASYON Prof. Dr. Arif Altıntaş altintas@veterinary.ankara.edu.tr Atom nedir? Atomlar tüm maddeler için yapıyı oluşturan çok küçük partiküllerdir. Atom; bir elementin

Detaylı

AKCİĞER KANSERİ AKCİĞER KANSERİNE NEDEN OLAN FAKTÖRLER

AKCİĞER KANSERİ AKCİĞER KANSERİNE NEDEN OLAN FAKTÖRLER AKCİĞER KANSERİ Akciğer kanseri; akciğerlerde anormal hücrelerin kontrolsüz olarak çoğalması sonucu ortaya çıkar. Kanser hücreleri akciğerlere, komşu dokulara veya vücudun diğer bölgelerine yayılabilir.

Detaylı

2)Subatomik parçacıklardan oluşan radyasyon. α, β ışınları

2)Subatomik parçacıklardan oluşan radyasyon. α, β ışınları B) RADYASYON UYGULAMALARI Radyasyon = enerji yayılması 1)Elektromanyetik radyasyon. UV, X ve γ ışınları 2)Subatomik parçacıklardan oluşan radyasyon. α, β ışınları İyonizan ışınların canlı hücreler üzerine

Detaylı

AKCİĞER KANSERİ TANISI KONULDUKTAN SONRA NE YAPILIR HASTA NASIL TAKİP VE İDARE EDİLİR

AKCİĞER KANSERİ TANISI KONULDUKTAN SONRA NE YAPILIR HASTA NASIL TAKİP VE İDARE EDİLİR AKCİĞER KANSERİ TANISI KONULDUKTAN SONRA NE YAPILIR HASTA NASIL TAKİP VE İDARE EDİLİR Akciğer kanseri olmak her şeyin sonu değildir. Bu hastalığı yenmek için mutlaka azimli, inançlı ve sabırlı olmanız

Detaylı

RÖNTGEN FİZİĞİ 5 X-ışınlarının özellikleri, kalitesi ve kantitesi. Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak

RÖNTGEN FİZİĞİ 5 X-ışınlarının özellikleri, kalitesi ve kantitesi. Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak RÖNTGEN FİZİĞİ 5 X-ışınlarının özellikleri, kalitesi ve kantitesi Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak X-ışınlarının özellikleri, kalitesi ve kantitesi X-ışınları cam veya metal kılıfın penceresinden

Detaylı

Bölüm 1 Maddenin Yapısı ve Radyasyon. Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU

Bölüm 1 Maddenin Yapısı ve Radyasyon. Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU Bölüm 1 Maddenin Yapısı ve Radyasyon Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU İÇİNDEKİLER X-ışınlarının elde edilmesi X-ışınlarının Soğrulma Mekanizması X-ışınlarının özellikleri X-ışını cihazlarının parametreleri

Detaylı

PROSTAT BÜYÜMESİ VE KANSERİ

PROSTAT BÜYÜMESİ VE KANSERİ PROSTAT BÜYÜMESİ VE KANSERİ PROSTAT BÜYÜMESİ Prostat her erkekte doğumdan itibaren bulunan, idrar torbasının hemen altında yer alan bir organdır. Yaklaşık 20 gr ağırlığındadır ve idrar torbasındaki idrarı

Detaylı

MEME KANSERİ. Söke Fehime Faik Kocagöz Devlet Hastanesi Sağlıklı Günler Diler

MEME KANSERİ. Söke Fehime Faik Kocagöz Devlet Hastanesi Sağlıklı Günler Diler MEME KANSERİ Söke Fehime Faik Kocagöz Devlet Hastanesi Sağlıklı Günler Diler KANSER NEDİR? Hücrelerin kontrolsüz olarak sürekli çoğalmaları sonucu yakındaki ve uzaktaki başka organlara yayılarak kötü klinik

Detaylı

FİZ314 Fizikte Güncel Konular

FİZ314 Fizikte Güncel Konular FİZ34 Fizikte Güncel Konular 205-206 Bahar Yarıyılı Bölüm-7 23.05.206 Ankara A. OZANSOY 23.05.206 A.Ozansoy, 206 Bölüm 7: Nükleer Reaksiyonlar ve Uygulamalar.Nötron İçeren Etkileşmeler 2.Nükleer Fisyon

Detaylı

ISTAKOZ KABUĞUNDAKİ KİTİN SAYESİNDE RADYASYONDAN KORUNUYORUM

ISTAKOZ KABUĞUNDAKİ KİTİN SAYESİNDE RADYASYONDAN KORUNUYORUM ISTAKOZ KABUĞUNDAKİ KİTİN SAYESİNDE RADYASYONDAN KORUNUYORUM HAZIRLAYAN ÖĞRENCİLER 7-E Janset GÜNEY Su Hazal ÇALLI DANIŞMAN ÖĞRETMEN Nilüfer DEMİR İZMİR 2014 İÇİNDEKİLER 1.PROJENİN AMACI...2 2. RADYASYON

Detaylı

Radyasyon ve İnsan Sağlığı

Radyasyon ve İnsan Sağlığı Gökhan Özyiğit Gözde Yazıcı Radyasyon ve İnsan Sağlığı Bazı atomların çekirdekleri doğal veya yapay olarak stabil olmadığı için, fazla enerjilerini iyonlaştırıcı radyasyon şeklinde yayarak stabil hale

Detaylı

RÖNTGEN FİZİĞİ X-Işını oluşumu. Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak

RÖNTGEN FİZİĞİ X-Işını oluşumu. Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak RÖNTGEN FİZİĞİ X-Işını oluşumu Doç. Dr. Zafer KOÇ Başkent Üniversitesi Tıp Fak X-IŞINI TÜPÜ X-IŞINI TÜPÜ PARÇALARI 1. Metal korunak (hausing) 2. Havası alınmış cam veya metal tüp 3. Katot 4. Anot X-ışın

Detaylı

RADYASYONDAN KORUNMA. Radyofizik Uzm.YÜCEL SAĞLAM VKV Amerikan Hastanesi

RADYASYONDAN KORUNMA. Radyofizik Uzm.YÜCEL SAĞLAM VKV Amerikan Hastanesi 1 RADYASYONDAN KORUNMA Radyofizik Uzm.YÜCEL SAĞLAM VKV Amerikan Hastanesi 2 Sunum İçeriği Radyasyon birimleri Radyasyonun biyolojik etkileri Radyasyondan Korunmada Prensipleri Doz sınırlamaları Radyoterapide

Detaylı

Theory Tajik (Tajikistan)

Theory Tajik (Tajikistan) Q3-1 Büyük Hadron Çarpıştırıcısı Bu probleme başlamadan önce ayrı bir zarfta verilen genel talimatları lütfen okuyunuz. Bu görevde, CERN de bulunan parçacık hızlandırıcısının LHC ( Büyük Hadron Çarpıştırıcısı)

Detaylı

X IŞINLARININ NİTELİĞİ VE MİKTARI

X IŞINLARININ NİTELİĞİ VE MİKTARI X IŞINLARININ NİTELİĞİ VE MİKTARI X IŞINI MİKTARINI ETKİLEYENLER X-ışınlarının miktarı Röntgen (R) ya da miliröntgen (mr) birimleri ile ölçülmektedir. Bu birimlerle ifade edilen değerler ışın yoğunluğu

Detaylı

Nükleer Spektroskopi Arş. Gör. Muhammed Fatih KULUÖZTÜRK fatih.fizik@gmail.com

Nükleer Spektroskopi Arş. Gör. Muhammed Fatih KULUÖZTÜRK fatih.fizik@gmail.com BİTLİS EREN ÜNİVERSİTESİ FİZİK BÖLÜMÜ BÖLÜM SEMİNERLERİ 26.03.2014 Nükleer Spektroskopi Arş. Gör. Muhammed Fatih KULUÖZTÜRK fatih.fizik@gmail.com NÜKLEER SPEKTROSKOPİ Radyasyon ve Radyoaktivite Radyasyon

Detaylı

ADIM ADIM YGS LYS Adım DOLAŞIM SİSTEMİ 5 İNSANDA BAĞIŞIKLIK VE VÜCUDUN SAVUNULMASI

ADIM ADIM YGS LYS Adım DOLAŞIM SİSTEMİ 5 İNSANDA BAĞIŞIKLIK VE VÜCUDUN SAVUNULMASI ADIM ADIM YGS LYS 177. Adım DOLAŞIM SİSTEMİ 5 İNSANDA BAĞIŞIKLIK VE VÜCUDUN SAVUNULMASI İNSANDA BAĞIŞIKLIK VE VÜCUDUN SAVUNULMASI Hastalık yapıcı organizmalara karşı vücudun gösterdiği dirence bağışıklık

Detaylı

RADYONÜKLİTLERİN KİMYASI VE ANALİZİ

RADYONÜKLİTLERİN KİMYASI VE ANALİZİ RADYONÜKLİTLERİN KİMYASI VE ANALİZİ 6. ALKALİ TOPRAK METALLERİN RADYOKİMYASI Doç. Dr. Gaye Çakal ALKALİ TOPRAK METALLERİN RADYOKİMYASI 1. ALKALİ TOPRAK METALLERİN EN ÖNEMLİ RADYONÜKLİTLERİ 2. ALKALİ TOPRAK

Detaylı

RADYASYON FİZİĞİ 1. Prof. Dr. Kıvanç Kamburoğlu

RADYASYON FİZİĞİ 1. Prof. Dr. Kıvanç Kamburoğlu RADYASYON FİZİĞİ 1 Prof. Dr. Kıvanç Kamburoğlu Herbirimiz kısa bir süre yaşarız ve bu kısa süre içerisinde tüm evrenin ancak çok küçük bir bölümünü keşfedebiliriz Evrenle ilgili olarak en anlaşılamayan

Detaylı

BMM307-H02. Yrd.Doç.Dr. Ziynet PAMUK

BMM307-H02. Yrd.Doç.Dr. Ziynet PAMUK BMM307-H02 Yrd.Doç.Dr. Ziynet PAMUK ziynetpamuk@gmail.com 1 BİYOELEKTRİK NEDİR? Biyoelektrik, canlıların üretmiş olduğu elektriktir. Ancak bu derste anlatılacak olan insan vücudundan elektrotlar vasıtasıyla

Detaylı

BİYOLOJİK MOLEKÜLLERDEKİ

BİYOLOJİK MOLEKÜLLERDEKİ BİYOLOJİK MOLEKÜLLERDEKİ KİMYASALBAĞLAR BAĞLAR KİMYASAL VE HÜCRESEL REAKSİYONLAR Yrd. Doç.Dr. Funda BULMUŞ Atomun Yapısı Maddenin en küçük yapı taşı olan atom elektron, proton ve nötrondan oluşmuştur.

Detaylı

9. SINIF KONU ANLATIMI 5 CANLININ TEMEL BİLEŞENLERİ -İNORGANİK MADDELER 1- SU

9. SINIF KONU ANLATIMI 5 CANLININ TEMEL BİLEŞENLERİ -İNORGANİK MADDELER 1- SU 9. SINIF KONU ANLATIMI 5 CANLININ TEMEL BİLEŞENLERİ -İNORGANİK MADDELER 1- SU Canlıların yapısına katılan maddeler çeşitli özellikler nedeni ile temel olarak iki grupta incelenir. Canlının Temel Bileşenleri

Detaylı

LÖKOSİT. WBC; White Blood Cell,; Akyuvar. Lökosit için normal değer : Lökosit sayısını arttıran sebepler: Lökosit sayısını azaltan sebepler:

LÖKOSİT. WBC; White Blood Cell,; Akyuvar. Lökosit için normal değer : Lökosit sayısını arttıran sebepler: Lökosit sayısını azaltan sebepler: LÖKOSİT WBC; White Blood Cell,; Akyuvar Lökositler kanın beyaz hücreleridir ve vücudun savunmasında görev alırlar. Lökositler kemik iliğinde yapılır ve kan yoluyla bütün dokulara ulaşır vücudumuzu mikrop

Detaylı