Yenilenebilir Enerji Konferansı 26 Şubat 2014, İstanbul

Transkript

1 Yenilenebilir Enerji Konferansı 26 Şubat 2014, İstanbul Yenilenebilir Enerji Sektöründe Risk Yönetimi Sezer Bozkuş Kahyaoğlu İşletme Risk Yönetimi Hizmetleri, Ortak CIA, CFE, CFSA, CRMA, SMMM

2 İçerik BÖLÜM 1 Sektöre Özgü İş Modeli BÖLÜM 2 Sektöre Özgü Risk Modeli BÖLÜM 3 Risk Yönetimi Stratejileri ve Tavsiyelerimiz 2

3 Yenilenebilir Enerji Sektörü Sektöre Özgü İş Modeli Yenilenebilir Enerji İş Modeli 1 Stratejik Yaklaşım Finansal Ölçümler Talep Analizi Risk Analizi 2 Kaynaklar Hidro enerji Biomass Rüzgar Güneş Jeotermal Dalga 3 Teknoloji Arz Üretim Dağıtım İletim Son Kullanıcı 4 Fizibilite Analizi Tarihi Veri Analizi Topografi Analizi Çevre Analizi 5 Müşteri ve Piyasa Elektirik Isıtma /Soğutma Tarım Diğer sektörler 6 Paydaşlar Rakipler Devlet Tedarikçi Yatırımcı Halk NGO Araştırmacı Müşteri Kullanıcı 7 Katma Değer Hizmet Alyapısı Yeni Gelir Modelleri Kaynak: Aslani ve Mohaghar, 2013

4 Küresel Yenilenebilir Enerji Yatırımları Küresel ekonomide 2010 yılında yenilenebilir enerji projelerine yapılan yatırımlar ilk defa fosil yakıtlara dayalı yatırımlara göre daha yüksek düzeyde gerçekleşmiştir. United Nations Environment Programme ve Bloomberg New Energy Finance araştırmalarına göre, yenilenebilir enerji projeleri emisyon miktarını düşürmeye yönelik politik baskıların da etkisiyle artış göstermektedir. Yenilebilir enerji projelerinin gerçekleştirilmesi ve hızlı artış trendinin sürdürülebilirliğinin sağlanması için risk yönetimi kritik önem taşımaktadır. Yenilenebilir enerji sektöründe ölçek büyürken ve yatırımların düzeyi artarken risk düzeyi de yükselmektedir. Yenilebilir enerji sektöründe risk yönetimi, yetersiz uzman ve sektör verilerinin analizler için yetersiz olması kıstı altındadır. Bununla birlikte, sektörün sigorta kapsamının genişletilmesine yönelik bir risk modelinin olmaması da risklerin etkilerini artırmaktadır. Bu durum aynı zamanda yenilenebilir enerji sektörünün sermaye yapısını da doğrudan etkilemektedir. Isınma Ulaşım Elektrik Kaynak: United Nations Environment Programme and Bloomberg New Energy Finance 4

5 Yenilenebilir Enerji Yatırım Kararları Öne Çıkan Temel Kriterler Mühendislik Mühendislik Etkinlik Endeksi Bölgesel Enerji Potansiyeli Yetişmiş İnsan Sermayesi Politika ve İş Ortamı Finans Endeksi Tüketim ve Pazar Dağılımı Devlet Destekleri ve Teşvikler Çevre Enerji Geri Ödeme (EPR) Rasyosu 5

6 Riskin tanımı Belirsizlik olarak risk Değişimden kaynaklanan risklerdir. Tehlike olarak risk Beklenmeyen olaylardan doğan risklerdir. Fırsat olarak risk Tehlikelerden doğan riskleri lehe kullanabilmek fırsattır. Planlanan amaçlardan sapmayı ortaya çıkaran her türlü durum bir risktir. Risk, gelecekte oluşabilecek potansiyel problemlere, tehdit ve tehlikelere işaret eder. Risk, tehlike ve belirsizliği kapsamaktadır; ancak tehlike ve belirsizlikler arayışları ortaya çıkardığından dolayı, fırsatları da barındıran çok önemli bir faktördür. Beklenmeyen olaylardan kaynaklanan risk tehlikeyi, değişimlerden kaynaklanan risk belirsizliği, çeşitli tehlikeleri lehe kullanabilme yeteneği de fırsatları beraberinde getirmektedir. 6

7 Riski ölçmeye neden ihtiyaç vardır? Makul güvence Performans artışı Azalan maliyetler Risk analizi Erken Uyarı Mekanizması Artan verimlilik Sürprizlere yer yok! Stratejik hedeflere ulaşmamıza yardımcı olur 7

8 Yenilenebilir Enerji Projelerinde Risk Yönetimi Maliyetler Zaman Planı İlk yatırım ve faaliyetlerin yürütülmesi için ne kadar sermaye gereklidir? Yatırımların geri dönüşü ne kadar zaman alacak? Paydaş Memnuniyeti -Müşteri -Yatırımcı -Hissedar - CAPEX/OPEX/DECAB Kalite Çevre ve Güvenlik Müşteri memnuniyeti sağlanıyor mu? Çevre ve güvenlik ile ilgili potansiyel kayıp durumu? ROI-Yatırımların getirisi planlandığı gibi gerçekleşmeli Sürdürülebilir proje performansı sağlanmalı 8

9 Yenilenebilir Enerji Projeleri Başarısız Olma Nedenleri ve Temel Risk Unsurları 1. Bütçe kısıtları 2. Yenilenebilir enerji piyasası ile ilgili talep miktarı ve potansiyeli konusunda bilgi eksikliği 3. Paydaşlar arasında koordinasyon eksikliği 4. Politika ve düzenlemeler konusunda gecikmeler 5. Nihai kullanıcıların yenilenebilir enerjiye erişim maliyetleri 6. Yenilenebilir enerjiye dönüşüm ve bu konuda yol haritası eksiklikleri 7. Operasyonel ve bakım maliyetleri 8. Kırsal kesimde modern ve etkin enerji hizmeti sunmanın zorlukları 9. Yenilenebilir enerji konusunda yetersiz teşvikler (vergi, tarifeler ve ikame) 10. Yenilenebilir enerji tanıtımı ile ilgili yetersiz destekler 11. Düşük seviyedeki kamuoyu bilgisi ve farkındalığı 12. Yeşil sertifika ve standartlar konusunda bilgi eksikliği 13. Stratejik kararların verilmesinde ve uygulama seviyesinde yenilenebilir enerji planlamasının yetersizliği 14. Fosil yakıtlar ile kıyaslandığında yenilenebilir enerji teknolojilerinde daha az stoklama kapasitesi 15. Piyasa ihtiyaçları ile araştırma projeleri arasındaki boşluk 16. Yenilenebilir enerji teknolojileri ve uygulamasının düşük kaliteli olması 17. Yenilenebilir enerji sektöründe yeterli deneyim ve donanıma sahip insan sermayesi eksikliği 18. Karbon bazlı teknolojilerin baskın oluşu 19. Sosyal ve çevresel engeller 20. Yer seçimi Kaynak: EIU,

10 Risk Yönetiminde Kullanılan Araçlar Politik Riskler Risk Yönetim Aracı Risk Yönetimi Stratejisi Maliyetlere Olan Etkileri Ülke CDS Risk Paylaşım Ortaklığı Politik Risk Sigortası Yerel Hükümetler ile Lobi Faaliyetleri Proje Yüklenici Garantisi Hükümetler ile Protokol Yoluyla Gecikmelerin Ekonomik Etkilerini Minimize Etme Kaçınma Transfer Transfer Kabul Transfer Kaçınma 10

11 Risk Yönetiminde Kullanılan Araçlar Finansal Riskler Risk Yönetim Aracı Risk Yönetimi Stratejisi Maliyetlere Olan Etkileri Joint Venture (JV) Sigorta Garantiler Türev Ürünler Nakit Akım Yönetimi Kaçınma Transfer Transfer Kabul Transfer 11

12 Risk Yönetiminde Kullanılan Araçlar Sosyal Riskler Risk Yönetim Aracı Bütünleşik Etki Analizi (CAPEX, OPEX, DECAB) Kurumsal Risk Yönetimi (COSO-ERM) Paydaş Protokolleri Risk Yönetimi Stratejisi Kabul Kaçınma Kaçınma Maliyetlere Olan Etkileri 12

13 Risk Yönetiminde Kullanılan Araçlar Teknolojik Riskler Risk Yönetim Aracı Risk Yönetimi Stratejisi Maliyetlere Olan Etkileri Ürün/Hizmet Garantileri Sigorta Garantiler Hizmet Seviyesi Sözleşmeleri Transfer Transfer Transfer Transfer 13

14 Risk Transfer Mekanizmaları ve Araçları Felaket Bonoları (CAT Bonds- ILS) : Riski yatırımcılara transfer eden menkul kıymetlerdir. Bu araçların finansal piyasalarla korelasyonu düşüktür ancak, finansal olmayan risklerle korelasyonu yüksektir. Türev Ürünler: Belirli değişikliklerin olması halinde (örnek hava tahminleri) veya enerji fiyatlarının değişmesine bağlı olarak yapılacak ödemeleri tanımlayan gelecek sözleşmeleridir. Sigorta: Üçüncü şahısların kayıplarını karşılamak üzere veya kendi potansiyel kayıplarını karşılamak amacıyla hazırlanan poliçelerdir. 14

15 Ölçek Büyüklüğünün Enerji Risk Yönetimine Etkileri Çeşitlendirme (Diversification): Büyük enerji üreticileri ölçek olarak küçük olanlara göre politik ve yasal risklerin teşhisi, hava koşulları ile ilgili risklere karşı çeşitlendirme imkanlarının olması ve teknolojik altyapı gelişmişliği gibi nedenlerle daha iyi durumda görünmektedir. Finansman (Financing): Büyük ölçekli yenilenebilir enerji yatırımcılarının uluslararası olanlarının finansman kaynaklarına erişmesi daha kolay olmaktadır. Aynı zamanda politik ve ekonomik gelişmelere göre hızlı karar alarak yatırımlarında değişiklikler yapabilmektedir. Deneyim (Expertise): Büyük firmaların iç kaynakları küçük olanlara oranla daha çeşitli olabilmektedir. Özellikle mühendislik, yasal uyum, risk yönetimi, halkla ilişkiler ve lobi faaliyetlerine tahsis edilen çalışanları bulunmaktadır. Ürün ve Araçlar (Products): Büyük ölçekli enerji yatırımcılarının risklerini transfer etmek üzere faydalanabileceği farklı hegding enstrümanları bulunmaktadır. Aynı zamanda kuruma özel hazırlanan sigorta kapsamı ile daha fazla riskten korunma imkanına sahiptirler. 15

16 Türkiye de İş Yaşamının Gerçekleri Risk kültüründe ortaya çıkan temel problemli alanlar Risk konusunda stratejik yaklaşım yerine iç güdüsel karar alma eğilimi Yönetim Kurulu Risk yönetimi ile ilgili ortak dil oluşturma ve kurum genelinde yönlendirme eksikliği Risklerle ilgili kapsamlı bilgi sahibidir ancak karar alma mekanizmasında etkinsizlik vardır CRO/ CREO CEO CFO Ağırlıklı olarak yasal risklere öncelik vermektedir. Risk türleri ile ilgili kapsamlı bilgi sahibi değildir. Satış İş Birimi 1 İş Birimi 2 İş Birimi n Kısa vadeli risklerin yönetilmesine yönelik araçlar kullanılmaktadır Operasyonel riskler yanında stratejik risklerin de ölçümü gereklidir. Ancak bu alanda teknik bilgi ve deneyimde yetersizlikler vardır.

17 CREO Yeni Bir Pozisyon mu, Yoksa Sadece Yeni Bir Rol müdür? Maliyetler nedeniyle Türkiye de CREO şimdilik sadece bir rol olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak bu rol, nadir bulunan çeşitli yeteneklere sahip olmayı gerektirmektedir. CREO niteliklerinin doğru şekilde uyumlaştırılması, kurumlara göre çeşitlilik göstermektedir. Ancak başarılı bir CREO nun şu özelliklere sahip olması gerektiği açıktır: Vizyon sahibi olma, sadece tasarruf ve verimlilik odaklı değil yeni fırsatlardan da yararlanılmasını sağlama. Bilgileri kavrama ve yorumlama yetkinliği Enerji piyasaları ve opsiyonları hakkında bilgi sahibi olması Proje geliştirme konusunda tecrübe sahibi olması Yenilikçi iş süreçleri ve yaklaşımları konusunda yetenekli olması Gelişmekte olan kaynaklar ve enerji teknolojileriyle ilgili olma 17

18 Enerji Risk Yönetimi Stratejileri Riskleri erken teşhis ve azaltma gayreti: Enerji Risklerinin Yönetimi ile ilgili araçlar kısıtlıdır. Bu açıdan iş risklerini genel olarak gözden geçirerek risklerin paylaşılması ve/veya transfer edilmesi tavsiye edilmektedir. Sektörel bilgi birimini ve işbirliğini artırma: Yenilenebilir enerji alanında teknik bilgi ve işbirliğinin artırılması yoluyla risklerin erken teşhisi mümkün olabilir. Ürün geliştirme ve sektörel uzmanlığın teşvik edilmesi: Daha etkin risk transfer araçlarının geliştirilmesi için ürün geliştirme ve sektörel uzmanlığın teşvik edilmesine öncelik verilmelidir. 18

19 Sezer Bozkuş Kahyaoğlu Özgeçmişi: 1993 yılında Boğaziçi Üniversitesi İşletme Bölümünden mezun olan Sezer Bozkuş Kahyaoğlu, yılları arasında İngiltere de Sheffield University'de yüksek öğrenim görmüştür. Ekonometri dalında doktora çalışmalarında tez aşamasındadır. İş yaşamına bankacılık alanında MT olarak başlamış olup, daha sonra Teftiş Kurulu nda görev yapmıştır. İzmir de Kurulan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası nın Kurucu Teftiş Kurulu Başkanlığını yapmıştır yılları arasında uluslararası bağımsız denetim, vergi ve danışmanlık firmasının Risk Yönetimi Danışmanlık Hizmetleri Bölümünde Kıdemli Müdür olarak çok çeşitli sektörlerde iç denetim, iç kontrol, risk yönetimi ve kurumsal yönetim projelerinin sorumlu yöneticiliğini üstlenmiştir. Eğitim, Lisans & Sertifikaları İşletme, Boğaziçi Üniversitesi, 1993 Para, Banka ve Finans Yüksek Lisansı, Sheffield Üniversitesi, İngiltere, 1997 Perakende Bankacılık Sertifikası, Manchester Üniversitesi, 2000 Serbest Muhasebeci Mali Müşavir (SMMM), 2004 Sertifikalı İç Denetçi (CIA), 2005 Sertifikalı Hile Denetçisi (CFE), 2006 Sertifikalı Finansal Hizmetler Denetçisi (CFSA), 2007 SPK Bağımsız Denetim Sertifikası, 2011 Sertifikalı Risk Yönetimi Güvence Denetçisi(CRMA), 2012 Ekonometri Doktora programı, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2005 Halen İzmir Ekonomi Üniversitesi ve İstanbul Bilgi Üniversitesi nde yarı zamanlı öğretim görevlisidir. Birisi uluslararası akademik yayınevi olan Lambert Academic Publications Para politikası üzerine; diğeri ise, Efil Yayınevinden çıkan Türev Piyasalarda Teminatlandırma Yöntemleri üzerine olan iki kitabı bulunmaktadır. Hakemli dergilerde yayınlanan, ulusal ve uluslararası konferanslarda sunulan çok sayıda makale ve bildirileri bulunmaktadır. Grant Thornton Türkiye nin İşletme Risk Yönetimi Danışmanlık Hizmetlerinden Sorumlu Ortağı olarak çalışmalarını sürdürmektedir. Üye Olduğu Mesleki Kuruluşlar İç Denetim Enstitüsü (IIA) üyesi İç Denetim Enstitüsü (IIA) Araştırma ve Eğitim Danışmanlığı Kurulu üyesi Uluslararası Suiistimal İnceleme Uzmanları Derneği üyesi (ACFE) Türkiye İç Denetim Enstitüsü (TİDE) üyesi Türkiye İç Denetim Enstitüsü (TİDE) Akademik İlişkiler Kurulu üyesi Türkiye Uluslararası Suiistimal İnceleme Uzmanları Derneği Kurucu üyesi (USİUD) Ege Genç İşadamları Derneği (EGİAD) üyesi Ege Bölgesi Sanayi Odası (EBSO) Ekonomik İlişkiler Komitesi İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Vakfı- Denetim Kurulu Üyesi ISACA Üyesi 19

20 OFİSLERİMİZ Abide-i Hürriyet Caddesi Bolkan Center, No:211, C Blok, Kat 3 Şişli, Kocaeli T: F: Eskişehir Yolu No:6, Armada İş Merkezi, A Blok, Kat:11, No: Söğütözü, Ankara T: F: Y.Yalova Yolu, Buttim Plaza, Kat 5, No:1607 Bursa T: F: Bu yayında Grant Thornton, biz ve bizim şeklindeki referanslar, ya küresel bir üye firmalar kuruluşu olan Grant Thornton International Ltd. ya da onun her biri ayrı bir yasal kuruluş olan ve birbirlerinin faaliyetlerinden sorumlu olmayan bireysel üye firmalarından bir veya daha fazlası ile ilgilidir. Grant Thornton International Ltd, sınırlı sorumlu bir İngiliz şirketi olup, müşterilerine hizmet sunmaz. Hizmetler, bağımsız olarak üye firmalar tarafından verilir. Grant Thornton International Ltd ve üye firmalar dünya çapında bir ortaklık değildir.