MÜHENDİSLİĞİ KURULTAYI. bildiriler kitabı

Transkript

1 TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI ULUSAL ENDÜSTRİ-İŞLETMEÜ İ İ MÜHENDİSLİĞİ KURULTAYI bildiriler kitabı Ekim 2001 KOCAELİ Aralık 2001/Ankara Yayın No : E/2001/285

2 tmmob makina mühendisleri odası 1 I fi Sümer Sok. 36/1-A Demirtepe / ANKARA Tel: (0312) Faks: (0312) e-posta: mmo@mmo.org.tr Yayın No: E/2001/285 ISBN: X Bu yapıtın yayın hakkı Makina Mühendisleri Odası'na aittir. Kitabın hiçbir bölümü değiştirilemez. MMO'nm izni olmadan kitabın hiçbir bölümü elektronik, mekanik vb. yollarla kopya edilip kullanılamaz. Kaynak gösterilmek kaydı ile alıntı yapılabilir. Aralık 2001 / Ankara Baskı: Kardelen Ofset (0312) Û i

3 INTERNET TEMELLİ YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI EĞİTİMİ: İTÜ'DEN BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ Ataç SOYSAL, Füsun ÜLENGİN, Y. İlker TOPÇU' İTÜ İşletme Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, İstanbul, Türkiye ÖZET Bu çalışma, İstanbul Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü'nde gerçekleştirilmekte olan Web-Tabanlı Yöneylem Araştırması eğitimine ilişkin gelişmelere ışık tutmaktadır. Çalışmanın esas amacı, ABET'e başvurma aşamasında olan İTÜ'de gerçekleştirilen çalışmalara katkıda bulunmaktır. Söz konusu çalışma kapsamında halen yazarlar tarafından İTÜ İşletme Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü'nde Türkçe olarak verilmekte olan "Yöneylem Araştırması I" ve İngilizce verilmekte olan "Operations Research II" ile Maden Fakültesinde İngilizce olarak verilmekte olan "Operations Research" derslerinin, öncelikle 14'er haftalık ayrıntılı ders programları çıkartılmış, her dersin her haftasının ABET'in kriterlerine uyum düzeyi araştırılarak gerekli düzeltmeler yapılmıştır. İkinci aşamada ise, her ders ile ilgili genel bilgiler, ders notlan, ödevler, sınavların soru ve yanıtları gibi öğrencinin ulaşmak istediği ve/veya bilmesi gerektiği düşünülen her türlü bilgiye internet aracılığı ile erişilebilmesi hedeflenmiştir. Anahtar Sözcükler: Endüstri Mühendisliği Bölümü, Yöneylem Araştırması, Web-Tabanlı Eğitim Üçüncü Milenyum'a girdiğimiz gerçeği dikkate alındığında artık Türkiye'deki üniversitelerde eğitim sisteminin ders içeriklerinden öğretim üyelerinin dersi işleyiş şekillerine kadar belirli bir standarda oturtulması gerektiği kaçınılmaz bir gerçek olarak ortaya çıkmaktadır. Öğretim üyelerinin büyük bir çoğunluğu öğrenciyi "unutabilmektedir". Oysa bir dersin başarısı, öğrenci ile öğretim üyesi arasındaki karşılıklı bilgi ve istek iletişimine dayalıdır. Çağımızda bilgi teknolojileri ve özellikle internet alanındaki hızlı gelişim, bir yandan ' Biltliıiyi sunacak yazar 61

4 çok büyük yeni olanaklar sunarken bir yandan da bu olanaklardan gereği gibi yararlanabilmesi için toplumun eğitimine yönelik olarak yeni ihtiyaçları beraberinde getirmektedir. Bilginin sözlü ders anlatımına ek olarak internet aracılığı ile de öğrencilere aktarılır hale getirilmesi, öğrencinin ilgili konuyu çok daha iyi bir şekilde anlamasını sağlayacak, ayrıca, öğretim üyesinin gerekli ders içeriklerini sürekli gözden geçirip günün şartlarına uygun olarak güncellemesi ve dinamik bir yapı içinde tutabilmesi mümkün olacaktır. Araştırmalar göstermektedir ki bu tür bir yaklaşım öğrenci ile öğretim üyesi arasındaki iki yönlü bilgi akışını büyük ölçüde kolaylaştırmaktadır [1], [2]. Yeni eğitim sistemi tek taraflı bilgi akışı yerine öğrenci ile karşılıklı etkileşime olanak sağlayan ve eğitmekten çok öğrenmeye dayalı bir yaklaşımın yararını vurgulamaktadır [3]. Mültimedya, internet ve world wide web'teki patlama ise, öğrencilere bu şekilde "öğrenme" amaçlı bilgiyi aktarmada ve ders materyalleri sunmaya yönelik olarak yeni yollar ortaya koymaktadır. Örneğin bir öğrenciye, o öğrencinin alacağı bir derse ilişkin içeriğin, söz konusu dersin ilgili öğretim üyesince verilmeye başlanmasından çok daha önce, haftalık ders programı ayrıntıları, ödevleri, sınavları, derste başarılı olma koşulları gibi temel bilgiler halinde web-tabanlı olarak kendisine sunulması, öğrencinin gerek öğretim üyesinin kendisinden ne beklediğini gerekse de onun bu ders ve öğretim üyesinden beklentilerinin neler olabileceğini açık bir şekilde ortaya koyacaktır. Özellikle Yöneylem Araştırması (YA) gibi karmaşık matematiksel ve istatistiksel modellere dayanan derslerde, öğrenciye başvurabileceği web-tabanh bir kaynak verilmesi durumunda öğrenciler konuları daha iyi özümleyecek ve gerçek hayata dayalı vaka çalışmaları ile de pekiştirildiği taktirde, görünüşte teorik yapıda olan bu tür derslerin gerçek hayatta nasıl uygulanabileceğini de anlayabileceklerdir. Böylelikle teori ile pratik arasındaki köprüyü kurmaları sağlanmış olacaktır. Ayrıca, öğrenci derse gelmeden önce ilgili haftanın ders notlarını vveb'ten okuyarak derse hazırlıklı gelebilecek ve dersin verimi büyük ölçüde artacaktır. Bunun yanı sıra, ders içeriğine ilişkin tüm yeni gelişmeler, değişiklikler çok hızlı bir şekilde web ortamında gerekli güncellemeler yapılarak öğrenciye aktarılabilecek, bu şekilde sürekli olarak öğrenciye "çağı yakalamak" olanağı sağlanmış olacaktır. Bu nedenle, çağa ayak uydurmanın bir gereği olarak tüm öğretim üyeleri, kendi dersleri ile ilgili web sayfalarını hazırlamayı öğrenmelidir. Elektronik ortamda eğitim 3. milenyum'da mühendislik eğitiminin standardı haline gelecektir. Bu çalışmanın amacı, Türk Üniversitelerinde, modern eğitime açık olmanın kaçınılmaz olduğunu ve bu bağlamda web-tabanlı ders anlatımına geçişin gerekliliğini vurgulamaktır. Bu amaçla, ilk adım teşkil etmek üzere, bu çalışmanın yazarları tarafından İstanbul Teknik Üniversitesi Endüstri Mühendisliği ve Maden Mühendisliği Bölümlerinde verilmekte olan YA derslerinin web ortamına geçirilmesi sağlanmıştır. Çalışmanın ileriki bölümlerinde, söz konusu dersin web ortamına geçirilen adımları ayrıntıları ile görülmektedir. â i 62

5 YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI WEB SAYFALARININ KAPSAMI 21. yüzyıla girdiğimiz şu günlerde, dünyadaki saygın üniversitelerin ders planlan incelendiğinde, Endüstri Mühendisliği'nin en temel derslerinden olan YA derslerinin, gerek lisans gerekse de yüksek lisans seviyesinde web destekli yürütüldüğü görülmektedir. Bu nedenle, bu çalışmaya ilişkin web sayfasının oluşturulması sırasında, yurdışındaki tanınmış üniversitelerinin YA derslerine ilişkin web sayfalan taranmış ve bir sentezi yapılmıştır [4], [5], [6], [7], [8]. Çalışmanın ilk aşamasında OR/MS ana sayfasi hazirlanarak yoneylemarastirmasi [9] web adresine yerleştirilmiştir. Söz konusu sayfa Ek 1 ve Ek 2'de görülmektedir. Site ana sayfasında, İTÜ İşletme Fakültesi Endsütri Mühendisliği Bölümü'nde web-tabanlı eğitim çalışmasını yürüten ve YA ile ilgili dersleri veren veya yardımcılığını yapan öğretim üyelerinin kendi web sayfalarına bağlantılar (linkler) verilmiştir. Ayrıca ilgili derslerin ana sayfalarına ve ders notlarına bağlantılar da mevcuttur. Derslerin Ana Sayfaları Ek 3, Ek 4 ve Ek 5'de görüldüğü gibi bölümümüzde Türkçe olarak verilmekte olan "Yöneylem Araştırması I" ve İngilizce verilmekte olan "Operations Research II" ile Maden Fakültesinde İngilizce olarak verilmekte olan "Operations Research" derslerinin ana sayfalan yukarıda bahsedilen web adresinin [9] altındaki ders kodu ile isimlendirilen klasörlere yerleştirilmiştir. Her ana sayfada dersin kodu ve ismi ile öğretim üyesinin öğrencilere hitaben yazdığı yazılar mevcuttur. Ayrıca sırasıyla ders içeriği, haftalık ders programı, ders notları, ödevler, çözümler, öğrencilerin aldığı notlar, öğretim üyelerine nasıl ulaşılabileceği (ofisin bulunduğu yer, görüşme saatleri, telefon, e-posta ve web sayfası adresleri), OR/MS ana sayfasına bağlantılar verilmiştir. Gerektiğinde öğrencilere yapılacak duyurular (dersin zamanı ve yerinde yapılan değişiklik, not açıklanması, ödev veya yeni çözüm eklenmesi v.b. gibi) da bu sayfada yapılmaktadır. Ders İçerik Sayfaları Dersi tanıtan ders içeriği sayfalarında dersi veren öğretim üyesinin ismi, dersin tanımı ve amacı, ders kitabı, yararlanılacak diğer kaynaklar (kitap isimleri ve YA ile ilgili dergilere bağlantılar) ile başarı değerlendirilmesinin (notlamanın) nasıl yapılacağı ile ilgili bilgiler verilmektedir (Ek 6 ve Ek 7). Haftalık Ders Programı Sayfaları 14 hafta boyunca hangi hafta hangi konunun işleneceği, yarıyıl içi sınavın ne zaman yapılacağı gibi bilgiler Ek 8'de görüldüğü gibi ders programı sayfalarında verilmiştir. 63

6 Ders Notları Sayfaları Ders sırasında işlenecek konular başlıklar halinde bir liste ile verilmiş ve her başlığa bir bağlantı yapılarak ilgili konunun ekrana getirilmesi sağlanmıştır. Ders notlarına gerek ders ana sayfasından ders notlarına (lecture notes) bağlantı yapılarak Ek 9'da görüldüğü gibi salt o ders ile ilgili konulara ulaşılabileceği gibi gerekse de OR/MS ana sayfasından (Ek 1) "OR notes" bağlantısı ile YA ile ilgili tüm konulara ulaşılabilir. Ödev Sayfaları Ders süresince verilecek ödevlerin konulan, ödevlerin nasıl yapılacağı ve teslim edileceği ile veriliş ve teslim tarihleri ödev sayfalarında verilmektedir (Ek 10). Konuların üzerine konulan bağlantı ile ilgili ödev sorularına ulaşılabilmektedir. Çözüm Sayfaları Ödev, kısa sınav, yarıyıl içi sınav ve yarı yılsonu sınavlarının çözümleri (Ekil) uygun tarihlerde web'e yerleştirilmektedir. Örnek olarak Ekl2'de MAD222E dersinin yarıyıl sonu sınav çözümü sayfası verilmiştir. Günümüzde öğretim üyelerinin gerek ders içeriklerini gerekse de ders verme yöntem ve araçlarını standartlaştırması vazgeçilmez bir gereksinimdir. Öğrenciyle karşılıklı bilgi alışverişine dayalı bir yaklaşım Accreditation Board for Engineering and Technology'ye (ABET) tarafından Amerikan Üniversiteleri'ni akredite etme aşamasında önem verilen en önemli kriterlerden biridir [10]. İstanbul Teknik Üniversite'nin yılları arasında kademeli olarak tüm bölümlerini akredite etme planı göz önüne alındığında, web-tabanlı ders eğitimine geçilmesinin önemi açıkça ortaya konulmaktadır. Bu çalışma, İ.T.Ü Endüstri Mühendisliği ve Maden Fakültelerin'de verilmekte olan YA derslerinin web ortamına aktarılmasına yönelik ayrıntıları içermektedir. Söz konusu çalışmaya benzer yaklaşımlar, İ.T.Ü'nün başka fakültelerinde de eşanlı olarak devam etmektedir. Bu çalışmanın eğitim açısından katkısının beklenilen düzeyde olup olmadığının irdelenmesi, bu çalışmanın ikinci aşamasını oluşturacaktır. Bu bağlamda geliştirilen web sayfalarının öğrenciler tarafından kullanım sıklığı, aksaklıkları, yapılması gereken düzeltmeler ve eklerin saptanmasına yönelik olarak web sayfasını kullanan öğrencilere ayrıntılı bir anket çalışması yapılacaktır. Çalışmanın bir sonraki aşamasında ise yazarların YA dışında verdiği ve mevcut durumda webe yönelik temel çatısı oluşturulmuş olan tüm derslerin de ayrıntılı olarak web ortamına aktarılması gerçekleştilecektir. J lâf- ' 64

7 KAYNAKÇA 1. Gorska, R.A. (1999) Educational Model for the Future: Engineering Graphics Courses and the Web Site, Engineering Education in the Third Millenium Proceedings, Band 2, sayfa Bezjak, J. (1999) Using Multimedia at Technology Classes in Technical and Vocational Schools, Engineering Education in the Third Millenium Proceedings, Band 2, sayfa Dufrense R. J. (1996) Classtalk: A Classroom Communication System for Active Learning, Journal of Computing in Higher Education

8 Ek 1 OR/MS WEB SİTE İSTANBUL TECHNICAL UNIVERSITY MANAGEMENT FACULTY INDUSTRIAL ENGINEERING DEPARTMENT Prof. Dr. Arar SOVSAI Prof. Dr. Füsun ULENGIN SııtaOMSFI ŞAHIM COURSES SUBMITTED OR NOTES CASES»J Ek 2 I E** %.&, $#? 'Fjveritei''::, ": - ; Ad*«s ] ] http.mww (»oc(»s.c S: iiiii &"; ":'I Hom«- lom/yone^emaıastimasl/hcotıisst fsyonlet " HİA* ORNOTEŞ CASES COURSES SUBMITTED END331 YONEYI FM ARAŞTIRMASI I END337F OPERATIONS RFKFARCH İT MAD222E OPERATIONS RESEARCH NEW PARADIGMS İN OR GROUP DECISION MAKWG STRATEGV OF DISTRIBUTION MANAGEMENT COK AMAÇLI KARAR VERMEDE KATILIM TTî«f uıeb pageı are designed tvtttedıtat by Y Ukn TOPÇU bu aç sayfalarım ta&ofltotss \/c u&ztnistir. Z.aet R«H"MJ(: }uh/2z Son GUJI«I!*)[* 22 Ttnmtut

9 Ek 3» s* fim Fjpttte* J«* B«* hnp/a* ww geocıtıef com/y M* : Home Se«eh Fava* u diman/end331 /öden Mm 0 Hluar B- Mat a' A; J Q» )Jt* «İL El END 331 YÖNEYLEM ARAŞTIRMASI I Ders içeriği Program Ders notları Ödevler Çözümler Thest \ueb pağes ive designed and editeâ by bu ag >ayf*larini tasarlatvis vcyazmiatir. Ek 4 t* I. - '. b ' ö ss s e» B- '#" s.' a' - Stop Katiftrtı H«sm«S««eh fsvode» Hıaoç Mal ftmt Ed> Pttcutt END 332E OPERATIONS RESEARCH II I hope that you vvill enjoy this course and you vvill become potential OR fi Syllabus Schedule LeçtuneMotes Assignments Solutions Your Grades Contact Info OR/MS Home Page Füsun Ulengin 67

10 p-*j III. ULUSAL ENDÜSTRİ-İŞLETME MÜHENDİSLİĞİ KURULTAYI 4 Ek 5 * ' i B. ;: 'MT Shp n HMM i i SMKN * * O El MAD 222E OPERATIONS RESEARCH 7 w» be posting almost ali information aboutthis dass on this page for your use. Mosf probably it won't be tancy, but hopefıılly it will be useful! I hope that you will enjoy your partkipathn in this course, and more importantly, that you will learn a great deal and eypand your analytic capabilitigs. Cheers, Dr. Y. ilker Topçu Syllabus Schedule Lecture Notes Assignments Solutions Your Grades Ek 6 d Q ö s a a Stop ffohmfc HOMO Sattch fa*a««hiümy htlp /Amn geocıtıos com/yone^an«as<«maib'ma0222e/co MAD 222E - Operations Research Course Syllabus Instructor Dr. Y. ilker TOPÇU Course description and goals Learn the methodology of OR and various techniques of mathematical modeling and finding optimal solutions to problemsı Linear Programming (including sensitmty and duality) and Transportation, Assignment, and Transshiprnent Problems. We will use the Computer software package LINDO and Microsoft Excel add-in package Soh/er to solve these models. Text VVİnston W.l.. (1999) "Operations Research: Applications and Algorithms", Dûnburv Press, Wadsworth Inc., Delmont, USA. References Books Hesse, R. ( 1997), Managerial Spreadsheet Modeling and Analysis, Irwin, Chicago : Lawrence, J.A. Jr., PAsternack, B.A. (1998), "Applied Management Science: A Computer-Integrated Approach for Decision Making", John Wiley&Sons Inc., New York Robson.A.J. n99s\.''desranina and B u ^ 68

11 Ek 7 ' -.O D ' fi' 8 B ' Stco Rtfrah Htme $«««F^CMIM Htuoıy Mal Beasley J-E- (1996) "Advances in Linear and Integer Programming", Oxford Unh/ersity Press Joumals OR is a ne w field which started in the late 1930's and has grovvn and expanded tremendousiy in the last 30years (and is stili expanding). As such the academic journals contain many useful artides that reflect state of the art applicattons of OR. We give below a selection of the majör OR journals. pperatipns Research Management Science gufope,an Joumal gf Qpe,pat opal Research Journal ot the pperational Research Socıety ^aulfiinamcal Programrninp Naval Research Looistics Omega Tnterfaces Grading 6 Homeworks (2), 2 Quİzzgs (15%), Midterm exam (25%), Final exam (4) Cheating and plagiarism Do not. Studying together to understand the material is fine, but the work you jıand in İs to be your own Ek 8 Stat»»*5^m, *jp«* $"*<^ FBvtutot Hutay Mal ftrt Edt 0?^, Ma*wnqw END 332E - Operations Research II COURSESCHEDULE 3 wı W2. W3 22Feb 29Feb IĞMaı W4.22 Mat W5 29Mer f oimuialıny Inlegısr Programming Problem contmues How lo solve Püre tp Models conttnıtos Howto solve Mıx«id İP Models W6 5Apr W7 12Apr we 19 Apr W9 26Apr Project Managemant CPM&PERT Formulatıng Delermınıstfc Dynamıc Progra MİDTERM ıing Models W10:.3 May SoMng Determinislic DP Problems W11: 10 May contmues W12: 17 May Farmulaling and solving Probabilistic DP P W13 24 May W14 31 May Non-Uısat Programming contmues 69

12 Ek 9 ; Be * :Mew Ftf 5t» Rafıe* a- Md. Pıirt) ' E* AjHtss«#] http.//mvw.g m..jen0331/*»..nol«l«. END331 - Yöneylem Araştırması I Ders Notları Yöney le m. Aragtjrm^_ası x.yöıntem lejri^.x^rib.şei.ge_!işi_rni..yg._m_etod_oipjisi Sinıpleks Algoritma Örnek Yapay Değişkenler (M) Yöntemi Dualjte Duyarlılık Analizleri Transportasyon Transportasyon Modeli Transportasyon Probleminin LP Modeli Çözüm ile ilgili Kavramlar s. Ek 10 El Semch -Favontet Hısto^ Mal.". END 332E - Operations Research II Assignments Wft wıllhave apprüximately6homeworks. AllHWis due on the date specified Late HWwillnotbe accepted! Usually ali HW vvill be assigned vveekty on Ttıursday is due on the fohowing Thursday! You can constttut a group of max. nve stud«nts to submithws. No cheatlng will be toleratedi roilcwıng are the subjectş, asslgnment and due dates of the HWs. ûuestıons wi!l be given by llnks (to each subject on this page) at an approprıatetirne. Keepintouchüi Assıgn Subjecl (Plttas.e Download Ouestıoııs) HgrngwQrk gro Assıgn. Dale Due Date 29 February 15 March Hu* ID Sühti Mıned İP Models Fifşj patj Oıanl Motor Cnmnanv Casc (WınslonW and Albrigni et al, 2001) 15March 12 Aprıl MW3 HVM H\"/5 1 OPM &. P Solvııg Deterministe Dp Problems Foıtrulalıng and soivıng Pıoi/ DP Prpblems 12 April 26 April 3 May 17 May 24 May 31 May 31 May Final exam 70

13 Ekil İA.5İ*"» JÖ coma<or*ytarıaıastırrmsı/mad 222EAolulions.htm MAD 222E - Operations Research Solutions to Activities Homeworks HW 3 rserısihultv R OuaUtvl HW 4 tündü ft Salvart Quizzes oui? y fapril n. vn Oııty 3 y 15 r y Midterm Exam MMtaim.emv..U Final Exam Ek 12 Ete *,.s ert 'fjpiflflim. j«c*t; ı ; : ijeifii İ11 :' " = = "= "... '' <'. ;*» -,; 1:fı.- : - Stop -'".-HafMMh ". HotM.j: 1 ',8. MAD222E OPERATIONS RESEARCH FENAL EXAM QTJESTIONS Y.Ilker TOPÇU, Ph.D. 1 (25 pts) Turkeyco produces two types of turkey meatballs for sale to fast food restaurants Each type of meatball consısts of whıte meat and dark meat Meatball 1 selis for 4 MTIAg and must consıst of at least 7 vrfııte meat. Meatball 2 selis for 3 MTL/kg and must consıst of at kast 6 whıte meat At most 50 kg of meatball 1 and 30 kg of meatball 2 can be sold The two types of turkey used to manufacture the meatballs are purchased from the GuluGulu Turkey famı- Each type 1 turkey costs 10 MTL and yıelds 5 kg of ıvhıte meat and 2 kg of daık meat Each type 2 turkey costs 8 MTL and yıelds 3 kg of" whıte meat and 3 kg of dark meat Formulate an LP to makinize Turkeyco's profit (Define your decısıon vanables, show objectıve functıon, constiaınts. and sıgn restrıctıons!}. Lfüt T1 = nun^ber of typ I turkeys purchssed T2 - number of r/pe 2 turkeys purchased Dİ - kılograms of dark meat used in meatball 1 WI ~ kılograms of white rneatused in meatball 1 D2 = kflograms of dsrk meat used m meatball 2 W2 = kilograms of vvhıte meat used in meatball? Then the appropriate formulatıon ıs maxz=4(w1 + D1) + 3 (W2 + D2) - 10 T1-8 T2 s.t.vvl + Dİ <50 W < 30 W1 + W2 5 T1 + 3 T2 Dİ + D2 < 2 T1 + 3 T2 (meatball 1 demanti) (meatball 2 demand) (can't use more vvhtte meat than you havej (can't use more dark meat than you have) W1 /(W1 + Dİ) 10.7 (vvhıte meat percentage for meatball!) or0.3w1 > 0.7 Di 'ÖD* İjj0 In(en«9t 71

14 ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ LİSANSÜSTÜ EĞİTİMİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI Ataç SOYSAL Füsun ÜLENGİN', Y. İlker TOPÇU Şule Önsel ŞAHİN İTÜ İşletme Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, İstanbul, Türkiye ÖZET Bu bildiri, istanbul Teknik Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü'nün Yüksek Lisans Programlarının yeniden yapılandırılmasına ilişkin bir çalışmaya dayanmaktadır. Bu bağlamda, akredite olmuş 12 Amerikan Üniversitesi'nin Endüstri Mühendisliği ve Mühendislik Yönetimi yüksek lisans ve doktora programlan ile MBA programları irdelenmiştir. Bunun yanı sıra, Türkiye'de ODTÜ, Boğaziçi, Marmara, Bilkent, Gazi, Galatasaray, Yıldız Teknik, 9 Eylül ve İTÜ'nün Endüstri Mühendisliği ve Mühendislik Yönetimi yüksek lisans ve doktora programlan da ele alınmıştır. Söz konusu programlar, içerdikleri ders ve kredileri açısından değerlendirilerek kümeleme analizine tabi tutulmuştur. Bu aşamanın sonunda, birbirine benzerlikleri açısından 5 farklı ders kümesi (programı) elde edilmiştir. Çalışmanın son aşamasında, söz konusu kümelerin, İTÜ Endüstri Mühendisliği'nin vizyon ve misyonu açısından göreli değerlendirilmesi amacı ile önce, bölüm öğretim üyeleri, daha sonra ise bölüm mezunları ile Analitik Hiyerarşiye dayalı bir anket değerlendirmesi gerçekleştirilmiş ve sonuçta en uygun görülen program paketleri ve ders içerikleri ayrıntılı olarak oluşturulmuştur. Anahtar Sözcükler: Endüstri Mühendisliği Bölümü, Lisansüstü Eğitim, Kümeleme Analizi, AHS Endüstri Mühendisliği lisansüstü eğitim programı, öğrencilerine, bilim ve teknolojideki küresel gelişmeleri ülkemize uyarlayarak ulusal kalkınmamızı sağlamalarına yardımcı olacak bir dizi ders sunabilmelidir. Sözkonusu dersler, geleceğin yöneticileri olacak mezunlara, organizasyonların etkinliğini sağlayabilmeleri için gerekli olan bilgi ve uzmanlığı verebilmelidir. Bunun yanı sıra, akademisyen olmak isteyenlerin de gelecekteki değişimleri anlayıp, adapte olacak yaratıcı ve esnek bir düşünce yapısına sahip olmalarını destekleyebilirledir. Günümüzde "Endüstri Mühendisi kimdir?", "Ne iş yapar?", "Nerede ve nasıl çalışır?" sorularına verilecek ' Bildiriyi sunan yazar 73

15 yanıtlar hızla değişmektedir. Bu değişim de, tüm dünyadaki üniversitelerin lisansüstü $/* 4 eğitimlerinin karşı karşıya olduğu en önemli sorundur [1], [2], [3]. Bu aşamada öncelikle dikkate alınması gereken unsur büyük bir hızla büyüyen teknolojiye dayalı olarak hızla değişen bir dünyanın gereksinimlerini karşılayacak programlar ortaya koyabilmektir. Akademik çevrelerce, Endüstri Mühendisliği bölümlerinin programlarını, mezunlarım v i 3. Binyılm küresel ekonomisine hazırlayacak şekilde geliştirmeleri ve bu amaç doğrultusunda $g hem lisans hem de lisansüstü eğitimlerini yeniden yapılandırmaları gerekliliği anlaşılmıştır. Bu çalışma, İTÜ İşletme Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü için yeni bir lisansüstü program önerilmesini amaçlamaktadır. Bu bağlamda, akredite olmuş 12 Amerikan Üniversitesi'nin Endüstri Mühendisliği ve Mühendislik Yönetimi yüksek lisans ve doktora programlan ile MBA programlan irdelenmiştir. Bunun yanı sıra, Türkiye'de ODTÜ, Boğaziçi, Marmara, Bilkent, Gazi, Galatasaray, Yıldız Teknik, 9 Eylül ve İTÜ'nün Endüstri Mühendisliği ve Mühendislik Yönetimi yüksek lisans ve doktora programları incelenmiştir. Çalışmanın ikinci aşamasında incelenilen üniversitelerin ilgili programlarının dersleri, benzerliklerine göre 33 kategoriye ayrılmış, daha sonra da bu programlar, içerdikleri ders ve kredilerin değerlendirilmesine dayanılarak kümeleme analizine tabi tutulmuştur. Bu aşamanın sonunda, birbirine benzerlikleri açısından 5 farklı ders kümesi (programı) elde edilmiştir. Üçüncü aşamada bölüm vizyonu ve misyonu doğrultusunda, en iyi kümeyi seçme amacıyla, kümelerin göreli önemlerini saptamak için bölüm öğretim üyelerinin ve mezunlarının görüşlerine başvurulmuştur. Son aşamada ise, bölüm öğretim üyeleri ile gerçekleştirilen görüş alışverişi sonucu en önemli görülen ilk üç küme için 4 zorunlu, 6 seçmeli ders belirlenmiştir. Sonuçta ortaya konan programlar, dersler için elde edilen sıralamaların Borda puanı hesaplanması sonucu oluşturulmuştur. KIYASLAMA ÇALIŞMASI Bu çalışmanın birinci aşamasında, internet aracılığı ile çeşitli üniversitelerin "Endüstri Mühendisliği", "Yöneylem Araştırması", "Mühendislik Yönetimi" ve "MBA" ayrıntılı programlarına ulaşılmıştır. Endüstri Mühendisliği ile ilgili programların yanı sıra MBA programlarının da incelenmesinin nedeni; Endüstri Mühendisliği ile İşletme arasında gelecekte köprü kumlmasına yönelik yeni bir programın bölümümüzce uygulamaya konulma eğiliminin uygunluğunun irdelenmesine duyulan gereksinimdir. Lisansüstü programlarının analizi; incelenilen üniversitelerin, öğrencilere değişik fırsatlar sunan esnek programlar önerdiklerini göstermiştir. Programlarda çok sayıda ve farklı alanlardaki dersler sözkonusudur. Aynı zamanda yeterli sayıda seçmeli ders de bulunmaktadır. Derslerin fazlalığı ve yaygınlığı nedeniyle, tüm ders içerikleri incelenerek, kategorilere ayrılması uygun bulunmuştur. Aslında benzer bir araştırma olarak derslerin kategorilendirilmesi ve kümelenmesi çalışması 1995 yılında yapılmıştır [4]. Sözkonusu çalışmada dersler 25 kategori altında toplanmasına rağmen, bu çalışmada anlamlı en az 33 kategoriye gereksinim duyulacağı saptanmıştır. Biyomekanik, Eşzamanlı mühendislik, Veri Al 74

16 Tablo I. İncelenilen Lisansüstü Programlan ve Her Programdaki 33 Kategorinin Yüzdeleri Bivomckanik İs idaresi Eşzamanlı müh. Verianalizi ve yön. Karar analizi Ekonomi Ergonomi Finans & Muhasebe Teorik YA İnsan kavn. vön. Hukuk Lojistik Pazarlama Modeleme Modem üretim şist. İşletme vön. Organizasyon YA uygulamaları Üretim plan. & kontrol Üretim şist. & vön Proje ve tez Proie planlama Ar-Ge Kalite Güvenilirlik Seminer Sistem an. ve simulasvon Ür. Sis. Simulasyonu Özel konular İstatistik Stratejik pl. & yön. Teknolojik pl & vön. GeoMS 12% McGMBA 7% 7% 3 7% 7% 7% 1 7% 7% McGPhD, 5 25% 25% ArlE 2% 5% 5% 2% 1 2% 1 5% 2% n% 2% 5% 5% 9% 2% 2% 1 2% 5% Minim, 6 oy 5% 5% 5% 11% VinOMMS O".» MinOMPhD , 1 1, 2 1 SıMBA 31%,, 2 0'5» SlGMBA, 17% 25%,,,, 8 / 17% o 1 :-,, SıHR,, 3 67% SlOB 17%, 17%. 67%,. SlSU 42% 42% SrOlT 11%,, 22% 22% 11%,, 11% 22% PrEM 9%, 2% 1 22% PnMBA 1 2 5% 19%, 5%,, NCOR,, 2% 4 2% 21% 19% NCIE, 1% 9% 1 1% 1% 1% 1, ı ay CıırMBA, 1,, 29% 1,, CorExMBA, 17%, 17%, 0 0/ 00/ SIMBA, 2, 2, 2 2, 2 K'MBA, 9%, 1% 2% 2 1% 1%, 15%, 7% 12%,,, 2%, 5%, 1% VCIAMBA,, 11%,,,, 39% 39%, V) > f Ş. 5 m 3o ey 30 w

17 o> Tablo 1. İncelenilen Lisansüstü Programlan ve Her Programdaki 33 Kategorinin Yüzdeleri (Tablo 1 devam) Biyomekanik İş idaresi Eşzamanlı müh. Verianalizi ve yön. Karar analizi Ekonomi Ergonomi Finans & Muhasebe Teorik YA İnsan kayn. yön. Hukuk Lojistik Pazarlama Model eme Modem üretim şist. İşletme yön. Organizasyon YA uygulamaları Üretim plan. & kontrol Üretim şist. & yön Proje ve tez Proje planlama Ar-Ge Kalite Güvenilirlik Seminer Sistem an. ve simulasyon Ür. Sis. Simulasyonu Özel konular istatistik Stratejik pl. & yön. Teknolojik pl. & yön. BilMS 4 11% 11% 11% BilPhD % 1 ODTl'MS 15% 9% 9% 12% 7% 12% ODTVPhD 15% 9% 12% 12% 7% 12% BVOR 61% 17% 11% 11% 3 11% 11% 11% 22% 11% 67% 11% 22% 11% 11% 11% 11% 11% 11%!7% % 1 1 5% 1 5% 5% 5% 1 15% 1 5% 5% 1 15% 5% % 17% 17% 17% 11%, 7% 1 7% % 7% 7% 9% 15%, 1 15% 11% 15% 2 ^ 5 m 3 o a v>

18 Analizi ve Madenciliği, Ekonomi, Hukuk, Proje Planlama ve Yönetim, YA'da Uygulama bu yeni çalışmada yer alan farklı kategorilerdir. Tablo l'de, incelenilen programların listesi verilmiştir. Listede yeralan yüzdeler, 33 kategori altında toplanmış derslerin toplam kredisi, zorunlu ve seçmeli derslerin kredilerinin toplanması ile elde edilmiştir. Daha sonra ise Tablo l'deki her programın altındaki kategorilerin yüzdesi elde edilmiştir. KÜMELEME ANALİZİ SONUÇLARI Programların sınıflandırılması için, benzer özelliklerine göre kümeleme analizi yapılmıştır. Kümeleme analizi, nesneleri özelliklerine göre gruplandıran çok değişkenli bir veri analizi tekniğidir. Bu sınıflama başarılı olursa, kümeler içindeki nesneler benzer özelliklere sahip olacak ve kümeler arasında da önemli farklılıklar olacaktır. Bu çalışmada, Hiyerarşik Agglomerative Kümeleme kullanılmıştır. Bu yöntem, her nesnenin kendine ait bir kümeye atanması ile başlar. İlerleyen adımlarda, en yakın iki küme birleşerek yeni bir küme oluşturmakta ve böylece her adımda küme sayısı azalmaktadır. Kümeleme sürecinde, her adımda küme içi farklılıkların karesini enazladığı için Ward yöntemi seçilmiştir. Nesneler arası uzaklığı ölçmek için ise Öklid uzaklığının karesi alınmıştır. Kümeleme analizi hakkında daha fazla bilgi için Hair'e [5] başvurulabilir. Bu çalışmada, programlar, 33 kategorideki derslerin yüzdeliklerinin benzerliklerine göre kümelenmiştir. Dendrogramın analizi ve ANOVA testi ile elde edilen 5 kümenin grup ortalamaları arası farklılıkların anlamlılığı incelenmiştir. Her kümeye atanan programlardaki kategoriler belirlenmiş ve bir ad verilmiştir. Kümeler ve programlar Tablo 2'de verilmiştir. ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİNİN SONUÇLARI Çalışmanın üçüncü aşamasında, İTÜ Endüstri Mühendisliği Bölümü vizyonu ve misyonu doğrultusunda, en iyi kümeyi seçme amacıyla, bölüm öğretim üyelerinin ve mezunlarının görüşlerine başvurularak kümelerin göreli önemleri belirlenmiştir. Söz konusu vizyon "eğitim, öğretim, araştırma ve uygulama ile ulusal ve uluslararası düzeyde etkin ve öncü bir bölüm olmak" ve misyon "bilim ve teknolojideki küresel gelişmeleri ülkemize uyarlayarak, ulusal kalkınmamızı sağlayacak mühendisler yetiştirmek, sistemleri kurmak ve bunların performanslarını geliştirecek bilimsel desteği sağlamak, bunlarla ilgili araştırma ve uygulama çalışmalarında bulunmak" şeklindedir. Kümelerin göreli önemlerini belirlemek için ikili karşılaştırmalar matrisi [6] hazırlanarak bölüm öğretim üyelerine doldurtulmuştur. Ayrıca e-posta aracılığı ile yapılan çalışma hakkında mezunlara bilgi verilerek sözkonusu matris gönderilmiş ve mezunların bu matrisi doldurmaları istenmiştir. 15 öğretim üyesi ile 29 mezun tarafından geri gönderilen matrisler Team Expert Çhoice paket programına yüklenerek sentezi yapılmış ve çalışmaya katılanların ortak bir küme sıralaması elde edilmiştir (Tablo 3). 77

19 00 Tablo 2. Kümelenmiş Programlar Kümeler İçerdiği Programlar Benzer Ders Kategorileri Yönetim ve Organizasyon Georgia Tech. MSc in Mng.; McGill MBA; Stanford MBA in Business; Pennsylvania MBA; Cornell MBA; Cornell Exec. MBA; Washington MBA Finans ve Muhasebe; Organizasyon; Pazarlama; İş İdaresi; Veri Analizi ve Yönetimi; İşletme Yönetimi; İnsan Kaynakları Yönetimi; Stratejik Planlama ve Yönetimi Mühendislik Yönetimi Stanford MBA in Strategic Mng.; Stanford MBA in Information and Tech.; Portland MSc in Eng. Mng.; Marmara MSc/PhD in Eng. Mng.; Marmara MSc/PhD in Industrial Eng. (IE); ITU MSc in Eng. Mng. İş İdaresi; Stratejik Planlama ve Yönetimi; Finans ve Muhasebe; Lojistik; Üretim Planlama ve Kontrol; Çizelgeleme; Envanter Kontrolü; İşletme Yönetimi; Organizasyon; Pazarlama; Veri Analizi ve Yönetimi İnsan Kaynaklan Yönetimi Stanford MBA (General); Stanford MBA in Human Resource; Stanford MBA in Organizational Behavior; Sloan MBA İnsan Kaynakları Yönetimi; Organizasyon; Üretim Sistemleri ve Yönetimi; Stratejik Planlama ve Yönetimi; Karar Analizi; Ekonomi Yöneylem Araştırması ve Karar Analizi McGill PhD in Operations Mng.; Minnesota MSc in Information and Decision; Stanford PhD in IE.; North Carolina MSc in IE; North Carolina MSc in OR; UÇLA MBA; Boğaziçi MSc in Systems Modelling Teorik Yöneylem Araştırması; Veri Analizi ve Yönetimi; Özel konular; Sistem Analizi ve Simulasyon; İstatistik; Karar Analizi Üretim Mühendisliği ITU MSc in IE; ODTÜ MSc/PhD in IE; Galatasaray MSc in E; 9 Eylül MSc/PhD in IE; Boğaziçi MSc in Manufacturing and Production; Boğaziçi MSc in OR; Yıldız MSc in IE; Bilkent MSc/PhD in IE; Gazi MSc in IE; Minnesota MSc/PhD in Operations Mng.; Arizona State MSc in IE Üretim Planlama ve Kontrol; Çizelgeleme; Envanter Kontrolü; Teorik Yöneylem Araştırması; İstatistik; Karar Analizi; Üretim Sistemleri ve Yönetimi; Kalite; Sistem Analizi ve Simulasyon

20 II. ULUSAL ENDÜSTRİ-İŞLETME MÜHENDİSLİĞİ KURULTAYI Tablo 3. Kümelerin Göreli Önemleri Küme adı Yönetim ve Organizasyon Mühendislik Yönetimi Yöneylem Araştırması ve Karar Analizi Üretim Mühendisliği İnsan Kaynaklan Yönetimi Göreli önem 0,356 0,273 0,165 0,116 0,091 OLUŞTURULAN PROGRAMLAR Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) sonuçlarına göre bölüm öğretim üyeleri ve mezunlar tarafından en önemli bulunan üç küme; Yönetim ve Organizasyon, Mühendislik Yönetimi ile Yöneylem Araştırması ve Karar Analizi kümeleridir. İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü kararlarına göre, bir öğrenci lisansüstü eğitiminde 8 kredisi zorunlu olmak üzere toplam 24 kredi ders almak zorundadır. Son aşamada, her bir kümenin içereceği ayrıntılı ders isimlerinin belirlenmesinde daha fazla esneklik sağlamak için, bölüm öğretim üyelerinin her birinden, ayrıntılı ders isimlerinin bulunduğu listeden 4 zorunlu, 6 seçmeli dersi önemlerine göre sıralamaları istenmiştir. Esneklik sağlamak için, sözkonusu ders listesi tüm kümelerin içerdiği dersleri bünyesinde barındırmıştır. Örneğin, öğretim üyelerine, Yönetim ve Organizasyon kümesinin altında İş Yönetimi, Pazarlama, İşletme Yönetimi, Stratejik Planlama ve Teknolojik Planlama dersleri olduğu bildirilmiştir (Tablo 2'ye bakınız). Bunun yanı sıra, zorunlu ve seçmeli dersleri sözkonusu bu ortak kategorilerden ya da AHS'ye göre belirlenen diğer kümelerin ortak kategorilerinden seçmeleri konusunda özgür oldukları da söylenmiştir. Her bir kategorideki derslerin ayrıntılı listesi de seçim işlemini gerçekleştirmek için bölüm öğretim üyelerine verilmiştir. Değerlendirmeler ışığında, sonuçta ortaya konan her kümeye ait ders programlan seçilen derslerin Borda puanlan hesaplanarak oluşturulmuştur. Borda'nm önerdiği yöntem, m adet seçeneğe m-1, m-2,..., 1,0 değerlerini atayan bir sıralama yöntemidir. Daha sonra, sözkonusu seçenek için bireysel puanların toplamı alınarak o seçeneğin Borda puanı hesaplanır [7J. En yüksek Borda puanlarına sahip dersler de ilgili programda bulunmak üzere seçilir. Bu işlem süresince bir ders programının uyması zorunlu olan toplam kredi kısıtlamaları gözönünde bulundurulmuştur. Çalışmanın ayrıntılı sonuçları Tablo 4'de görülmektedir. Yukarıdaki tabloda O,,,Mühendislik Yönetimi" programı zorunlu dersleri;,,,yönetim ve Organizasyon" programı zorunlu dersleri;,,,yöneylem Araştırması ve Karar Analizi" programı zorunlu dersleri; O,,,Mühendislik Yönetimi" programı seçmeli dersleri;,,,yönetim ve Organizasyon" programı seçmeli dersleri ve,,,yöneylem Araştırması ve Karar Analizi" programı seçmeli dersleri için belirlenen simgelerdir. 79