KÖPRÜÜSTÜ VE MAKİNE DAİRESİ KAYNAKLARI YÖNETİMİ

Transkript

1 Ender ASYALI KÖPRÜÜSTÜ VE MAKİNE DAİRESİ KAYNAKLARI YÖNETİMİ STCW/ Manila Değişimlerine Uygun

2 Yayın No : 3063 İşletme Ekonomi : Baskı - Şubat İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask -Cilt : Beta Bas m A.fi. : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. Tel: (0-212) (Sertifika No ) Kapak Tasar m : Müge Mete Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.Ş. (Sertifima No ) Narl bahçe Sokak No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 ÖNSÖZ Bu kitap, son yıllarda denizde seyir emniyetinin arttırılması amacıyla geliştirilen Köprüüstü Kaynakları Yönetimi ve Makine Dairesi Kaynakları Yönetimi yaklaşımının ülkemiz gemilerinde yaygınlaşması ihtiyacının hissedilmesi ve bu alanda gemi kaptanları, başmühendisler, zabit, zabit adayları, deniz eğitimci ve akademisyenlerine yönelik rehber niteliğinde bir kaynağın eksikliğinin fark edilmesi ile ortaya çıkmıştır. Kitap temel olarak güverte ve makine personelinin kaynak yönetimi kapsamında ihtiyaç duyacağı takım çalışması, durum muhakemesi, iletişim, yönetim ve liderlik, işbirliği, karar verme, kültürlerarası yetkinlik, hata yönetimi ve girişkenlik gibi sosyal beceriler üzerinde durmaktadır. Yaklaşık 12 yılda BTM/BRM/ERM/MRM/ eğitimleri kapsamında çok sayıda güverte ve makine zabiti, kaptan ve başmühendisin eğitiminde görev almam, yönetim ve organizasyon alanındaki akademik çalışmalarım, ABD Maine Maritime Academy de simülatör destekli denizcilik eğitimi alanında saygın bir yere sahip Kaptan Samuel Teel ve ekibi ile birlikte alandaki çalışmalarım, 2009 yılından bu yana Swedish Club Academy tarafından geliştirilen Denizcilik Kaynakları Yönetimi (MRM) eğitim programının bir eğitmeni olmamı ve deniz tecrübemi göz önüne alarak böyle bir kaynağı kaleme alma konusunda kendimi sorumlu ve hazır hissettim. Kitabın köprüüstü ve makine dairesi takımlarında görev alan makine ve güverte zabit, kaptan ve başmühendislerine; Köprüüstü takımlarına hızlı bir şekilde entegre olmaları gereken kılavuz kaptanlara; Denizcilik şirketlerinin kara departmanlarında görev yapan ve artık takım oyununun geminin de dışına çıkarak kara personelini de içine alan bir olgu olduğu bilincine sahip enspektör ve denizcilik şirketlerinin yöneticilerine faydalı olacağını düşünmekteyim. Konu denizcilik, emniyet ve insan unsuru olduğunda içeriğin ne kadar karmaşık, geniş ve zor olduğunun bilincinde olarak bundan sonra bu alandaki çalışmalar için bir ilk adım olması dileğiyle kitabımı denizlerde halen görev yapan onurlu ve cefakar Türk denizcilerine ithaf ediyorum. Allah Selamet Versin Ender ASYALI İzmir Ekim 2013

4

5 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM Denizcilikte Yönetim ve Organizasyon ile İlgili Temel Kavramlar...1 İKİNCİ BÖLÜM Gemi Kazaları Nedenleri ve İnsan Faktörü...21 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Denizcilikte Emniyet ve Emniyet Kültürü...57 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Emniyet İçin Etkili İletişim...79 BEŞİNCİ BÖLÜM Denizcilik Endüstrisinde Takım Çalışması ALTINCI BÖLÜM Durum Muhakemesi, Karar Verme ve Hata Yönetimi YEDİNCİ BÖLÜM Kaptan ve Zabitlerinin Köprüüstü Takım Çalışmasına Yönelik Tutumlarının Belirlenmesine Yönelik bir Araştırma...155

6

7 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...III BİRİNCİ BÖLÜM DENİZCİLİKTE YÖNETİM VE ORGANİZASYON İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1. GİRİŞ YÖNETİM VE ORGANİZASYON Yeni Örgüt Yapıları Yönetim Yönetici Örgütsel Davranış X-Y Kuramı İKİNCİ BÖLÜM GEMİ KAZALARI NEDENLERİ VE İNSAN FAKTÖRÜ 1. GİRİŞ Emniyet Denizcilikte Emniyet İNSAN HATALARI VE NEDENLERİ Kişi Modeli Sistem Modeli DENİZ KAZALARINDA EN ETKİN İNSAN FAKTÖRLERİ VE KAYNAKLARI Yorgunluk Yetersiz Haberleşme... 35

8 VIII 3.3. Yetersiz Teknik Bilgi Gemi Sistemleri Hakkında Yetersiz Bilgi Otomasyonda Tasarım Hataları Yetersiz Bilgiye Dayalı Kararlar Hatalı Standartlar, Prosedürler Yetersiz Bakım Tutum Ağır Doğal Çevre Şartları Kendine Aşırı Güven Ticari Baskılar Zaman Baskısı DENİZ KAZA İSTATİSTİKLERİ İNSAN UNSURUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER İnsani Faktörler Gemi Üstü Organizasyon Çalışma ve Yaşam Koşulları Gemi Faktörleri Kara Yönetimi Dış Etmenler ve Çevre GEMİ ADAMLARININ YAŞAM KOŞULLARI Gemideki Organizasyon Yapısı Zihinsel Çalışma Talebi Fiziksel Şartlar Çalışma Süresi Eğitim Gerekleri Sosyal Hayat Görevlerin Entegrasyonu Çalışma Prosedürleri İNSAN HATALARININ OLUŞTUKLARI YERLERE GÖRE SINIFLANDIRILMASI İşletim Hataları... 45

9 IX 7.2. Montaj Hataları Tasarım Hataları Denetim Hataları Tesis ve Bakım Tutum Hataları KAZA MODELLERİ Basit Kaza Modeli Ara Kaza Modeli Çağdaş Kaza Modeli YORGUNLUK Yorgunluğun Azaltılmasında Gemi Tasarımının Rolü Ergonomi ve Yorgunluk İlişkisi EMNİYET YÖNETİMİ YAKLAŞIMLARI İnsan Modeli Mühendislik Modeli Örgüt Modeli Emniyetin Örgütsel Boyutu Normal kaza teorisi Yüksek güvenilirlikli örgütler teorisi ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DENİZCİLİKTE EMNİYET VE EMNİYET KÜLTÜRÜ 1. GİRİŞ ÖRGÜT KÜLTÜRÜ Örgüt Kültürünü Belirleyen Yedi Boyut Güçlü ve Zayıf Kültürler Örgüt Kültürünün İşlevleri MESLEKİ KÜLTÜR ULUSAL KÜLTÜR Türk Gemiadamları için Kültürlerarası Yetkinlik EMNİYET KÜLTÜRÜ... 71

10 X 5.1. Dört Farklı Gemi, Dört Farklı Kültür DÖRDÜNCÜ BÖLÜM EMNİYET İÇİN ETKİLİ İLETİŞİM 1. İLETİŞİM İletişimin Fonksiyonları KİŞİLERARASI İLETİŞİM İletişim Süreci ÖRGÜTSEL İLETİŞİM İletişim Akışının Yönü Aşağı yönlü iletişim Yukarı yönlü iletişim Yatay iletişim Çapraz iletişim Bilgilendirme Toplantıları Sözlü ve Sözsüz İletişim İletişim Ağları İLETİŞİM ENGELLERİ Kişisel Engeller Fiziksel Engeller Semantik Engeller Kişilerarası Etkili İletişim Engelleri Kişilerarası İletişim Engellerinin Aşılması BEŞİNCİ BÖLÜM DENİZCİLİK ENDÜSTRİSİNDE TAKIM ÇALIŞMASI 1. TAKIM ÇALIŞMASI Takımlar ve Gruplar Takım Türleri Dikey Takımlar

11 XI Yatay Takımlar DENİZCİLİK VE TAKIM ÇALIŞMASI Kaynak Yönetiminin Tarihi Gelişimi Köprüüstü ve Makine Dairesi Kaynakları Yönetimi Tanımları Köprüüstü Kaynakları Yönetimi (BRM) eğitimleri Makine Dairesi Kaynakları Yönetimi (ERM) eğitimleri BRM Eğitiminin Hedefleri ve Değerlendirilmesi Teknik beceriler değerlendirme formu Teknik olmayan beceriler değerlendirme formu Vardiya Tutma Prensipleri İyi Bir Köprüüstü ve Makine Dairesi Takımının Özellikleri KÖPRÜÜSTÜ TAKIMI VE KILAVUZ KAPTANIN ETKİLEŞİMİ Gemi Kaptanı ve Kılavuz Kaptan Arasında Bilgi Alışverişi Kullanılacak İletişim Dili ALTINCI BÖLÜM DURUM MUHAKEMESİ, KARAR VERME VE HATA YÖNETİMİ 1. DURUM MUHAKEMESİ Durum Muhakemesinin Oluşma Aşamaları Birinci aşama: algılama İkinci aşama: mevcut durumun kavranması/ idrak edilmesi Üçüncü aşama: öngörü Takım Durum Muhakemesi Durum Muhakemesinin Azalma Nedenleri Kişisel nedenler Çevresel nedenler Yönetim Otomasyon Seviyesi ve Durum Muhakemesi Durum Muhakemesi Kaybının Belirtileri KENDİNE GÜVEN/ GİRİŞKENLİK

12 XII 2.1. Rahatlık Durumu KARAR VERME Karar Tipleri Yapısal sorunlar ve programlanabilen kararlar Yapısal olmayan sorunlar ve programlanamayan kararlar HATA YÖNETİMİ Hata Yönetiminin Aşamaları Hatayı önleme Hatanın yakalanması Hatanın sonuçlarını azaltma Hatanın Şiddetlendirilmesi Bireysel Strateji Olarak Hata Yönetimi Örgütsel Strateji Olarak Hata Yönetimi Costa Concordia Kazası ve Hata Yönetimi YEDİNCİ BÖLÜM KAPTAN VE ZABİTLERİNİN KÖPRÜÜSTÜ TAKIM ÇALIŞMASINA YÖNELİK TUTUMLARININ BELİRLENMESİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA 1. ARAŞTIRMANIN AMACI ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ VERİ TOPLAMA VE ÖRNEKLEME BULGULAR Katılımcıların Profili Değerlendirme Tanımlayıcı istatistikler Takım çalışmasına yönelik tutumların hipotez testleri SONUÇLAR KAYNAKLAR

13 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1 Tablo 2 Tablo 3 Tablo 4 Tablo 5 Tablo 6 Tablo 7 Tablo 8 Tablo 9 Tablo 10 Tablo 11 Tablo 12 Tablo 13 Tablo 14 Tablo 15 Tablo 16 Tablo 17 : Değişen Örgütler...5 : Güverte Zabit ve Kaptanlarının Karşılaştırmalı Olarak Sahip Olmaları Gereken Beceriler...11 : Baş Mühendislerinin Sahip Olmaları Gereken Beceriler...13 : Zaman İçinde İnsana Yaklaşım...17 : X ve Y Kuramı...19 : Denizcilikte Tepkisel Yaklaşımdan Örnekler...26 : ATSB, TSB Canada ve UK MAIB Kaza Raporlarına Göre Kaza Nedenleri...37 : GLOBE Araştırması Sonuçlarından Bazı Örnekler...67 : Türk Gemiadamlarının SWOT Analizi Tablosu...71 : En Yaygın Üç Örgütsel İletişim Ağı ve Etkinlik Kriterlerine Göre Değerlendirilmesi...93 : Grupların ve Takımları Karşılaştırması : Köprüüstü Kaynakları Yönetimi : Güverte Bölümü için İşletim Düzeyinde Liderlik ve Takım Çalışması Becerileri : Güverte Bölümü içih Yönetim Düzeyinde Liderlik ve Takım Çalışması Becerileri : Makine Diresi Kaynakları Yönetimi : Makine Bölümü için İşletim Düzeyinde Liderlik ve Takım Çalışması Becerileri : Makine Bölümü için Yönetim Düzeyinde Liderlik ve Takım Çalışması Becerileri

14 XIV Tablo 18 Tablo 19 Tablo 20 Tablo 21 Tablo 22 Tablo 23 Tablo 24 Tablo 25 Tablo 26 Tablo27 : Davranış Şekilleri : Karar Kriterleri ve Ağırlıkları : Alternatifler : Alternatiflerin Değerlendirilmesi : Costa Concordia kazası ve Hata Yönetimi : Katılımcıların Profilleri : Tanımlayıcı İstatistikler : Gemi Türlerine Göre Takım Çalışmasına Yönelik Tutumların Karşılaştırmalı Sonuçları: H 1 Alt Hipotezler : Gemideki Pozisyona Göre Takım Çalışmasına Yönelik Tutumlarla İlgili Karşılaştırmalı Sonuçlar: H 2 Alt Hipotezleri : Gemideki Pozisyona Göre Takım Çalışmasına Yönelik Tutumların Karşılaştırmalı Sonuçları: H3 Alt Hipotezleri ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1 Şekil 2 Şekil 3 Şekil 4 Şekil 5 Şekil 6 Şekil 7 Şekil 8 Şekil 9 Şekil 10 Şekil 11 : Hiyerarşik Kademeler ve Yönetsel Beceriler Arasındaki İlişki...10 : Kaza Nedenlerinin Zaman İçinde Değişimi...39 : Yıllara Göre Tam Kayıplı Gemi Kazalar (100 GT ve üzeri)...40 : Kaza Piramidi...52 : Bireyin Davranışlarında Etkili Olan Kültürel Unsurlar...58 : İletişim Süreci...82 : Kapalı Çevrim Haberleşme...85 : Bavelas a Göre İletişim Biçimleri...91 : İletişim Sürecinde Gönderici ve Alıcı...94 : Köprüüstü Takım Performans Modeli : Hata Yönetimi Üçgeni Şekil 12 : Araştırmanın ve Hipotezlerin Kavramsal Modeli...156