FİZİK ÖĞRETİMİNDE ENERJİ KONUSUNDA GELİŞTİRİLEN ÇALIŞMA YAPRAKLARININ UYGULANMASI

Transkript

1 FİZİK ÖĞRETİMİNDE ENERJİ KONUSUNDA GELİŞTİRİLEN ÇALIŞMA YAPRAKLARININ UYGULANMASI Şengül KURT, Ali Rıza AKDENİZ KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi, OFMAE Bölümü, Fizik Eğitimi A.B.D., TRABZON ÖZET: Bu çalışmada, çağın hedeflediği araştırmacı ve problem çözücü bireyler yetiştirebilmek için lise 2.sınıf düzeyinde enerji konusunda bütünleştirici öğrenme kuramına uygun geliştirilen çalışma yapraklarının uygulama sürecini gözlemler, öğretmen ve öğrenci görüşleri doğrultusunda değerlendirmek amaçlanmaktadır. Bu amaçla daha önce geliştirilmiş olan çalışma yaprakları 2002 bahar yarıyılında Trabzon daki bir Anadolu Lisesinde 23 kişilik bir sınıfta 3 haftada, grup ve bireysel çalışma yöntemleri kullanılarak uygulanmıştır. Uygulama tamamlandıktan sonra ders öğretmeni ile yarı yapılandırılmış mülakat ve rasgele seçilen on yedi öğrenci ile grup mülakatları yapılmıştır. Ders sürecinin gözlenerek analizi, öğrencilerle ve öğretmenle yapılan mülakatlardan elde edilen bulgular ve tamamlanan çalışma yapraklarının doküman analiz yöntemi ile incelenmesi sonucu, çalışma yapraklarının fiziğe olan ilgiyi artırdığı, sınıfı organize etmede etkili olduğu ve öğrencilerin kendi öğrenmelerinden sorumlu olmalarını sağladığı ortaya çıkmıştır. Öğretmenlerin çalışma yapraklarını farklı sınıf ortamlarını ve öğrenci gruplarını göz önüne alarak hazırlaması gerektiği önerileri ile çalışma tamamlanmıştır. 1. GİRİŞ Dünyadaki bilgi ve teknoloji yarışında ülkemizin de yerini alabilmesi için fen bilimlerine gereken önemin verilmesi, dolayısıyla araştırmacı ve problem çözücü bireyler yetiştirilmesi gerektiği belirtilmektedir (Kaptan, 1999). Bu sorumluluğu üstlenen öğretmenler uygun öğretim yöntem ve tekniklerini seçmelidirler (Çepni, Ayas, Johnson ve Turgut, 1997). Bununla birlikte, deneyimli öğretmenlerin daha kalıcı öğrenmenin gerçekleştirilebilmesi için faydalı bulunan çağdaş öğretim yöntemleri yerine geleneksel yöntemleri tercih ettikleri ifade edilmektedir (Saka ve Akdeniz, 2001). Bu bağlamda, bireyin kendi bilgisini kendisinin kurarak daha iyi öğrendiği bütünleştirici öğrenme kuramına uygun yöntemlerin öğretim ortamlarında uygulanmasının zorunlu hale geldiği ifade edilmektedir (Capel, Leask ve Turner, 1998). Bütünleştirici öğrenme kuramına uygun yapılan bir öğretimde sonuçtan çok öğrencinin yaşadığı öğrenme süreci önemli olduğundan öğretmenin, öğrencileri gözlemleri yoluyla değerlendirdiği belirtilmektedir. Ayrıca, bütünleştirici öğrenme ortamlarında öğrencilerin grup halinde çalışarak fikirlerini tartıştıkları vurgulanmaktadır (Brooks ve Brooks, 1999). Yapılan grup çalışmaları ile başarı oranının yükseldiği ve derse istekli olarak katılımların arttığı ifade edilmektedir (Nakiboğlu, 1999). Bütünleştirici öğrenme kuramına uygun etkinliklerin yürütülmesinde öğrencilerin kontrolünün sağlanabilmesi, kişisel görüşlerinin tespit edilebilmesi ve en önemlisi onlarla yeterli iletişime girilebilmesi gerekmektedir. Bu bakımdan öğrenme amaçlarını gerçekleştirebilmenin yollarından biri de öğrenci çalışma yapraklarını geliştirip uygulamaktır (Proctor, Entwistle, Judge ve McKenzie- Murdoch, 1997). Bununla birlikte öğretmenler, öğrenciyi fazla zorlamayan basit araç-gereçlerle yapılabilecek deneyleri içeren çalışma yapraklarını öğrenmenin kalıcılığı açısından faydalı görmektedir. Bu nedenle bütünleştirici öğrenme kuramına uygun çalışma yapraklarının fiziğin bütün konularında hazırlanıp uygulanması gerektiği önerilmektedir (Yiğit, Akdeniz ve Kurt, 2001). Ayrıca, çağdaş öğretim yöntemlerine göre materyal geliştirme çalışmalarında konu bazında veya bir yönteme dayalı olarak geliştirilmesinin daha istenilir sonuçlar vereceği savunulmaktadır (Saka, 2001). Bu çalışmada, enerji konusunda bütünleştirici öğrenme kuramına uygun geliştirilen çalışma yapraklarının fizik derslerinde uygulanabilirliğini değerlendirilmiştir. 2. YÖNTEM Özel durum yaklaşımı ile yürütülen bu araştırmada bulguları elde etmek için mülakat ve gözlem metotları kullanılmıştır. Kurt un (2002) enerji ünitesinin iş, güç, iş-enerji teoremi, enerji dönüşümü ve yayın potansiyel enerjisi konularında geliştirdiği İş Ne Zaman Ne Kadar Yapılır?, Göster Gücünü, Enerjine Göre İş Yap, Enerjini Dönüştür ve Yayın Potansiyel Enerjisi isimli çalışma yaprakları aşağıdaki basamaklar takip edilerek uygulanmıştır. 1. Trabzon daki bir Anadolu Lisesi nde 23 kişilik bir sınıf belirlenmiştir. 2. Öğrenciler ve ders öğretmeni çalışma yaprakları ile derslerin nasıl yürütüleceği konusunda bilgilendirildikten sonra laboratuarda 4 ve 5 kişilik beş grup oluşturulmuştur. 3. Dersler araştırmacı ve öğretmenin karşılıklı işbirliği içinde yürütülmüştür.

2 4. Çalışma yapraklarından Göster Gücünü bireysel çalışma yapılarak sınıfta, diğerleri grup çalışması yapılarak laboratuarda uygulanmıştır. 5. Çalışma yapraklarıyla yürütülen dersler hakkındaki görüşleri almak amacıyla 17 (7+5+5 kişilik gruplar) öğrenciyle grup mülakatları ve ders öğretmeniyle dersi değerlendirmesi amacı ile yarı yapılandırılmış bir mülakat yürütülmüştür. 6. Bütün gözlem ve mülakatlar teyp ve kısa notlarla kaydedilmiştir. 7. Öğrencilerin tamamladıkları çalışma yaprakları doküman analiz yöntemi ile incelenmiştir. 8. Elde edilen bulgular önemine ve ilgili olduğu konuya göre düzenlenerek sunulmuştur. 3. BULGULAR Bu bölümde sırası ile çalışma yapraklarının lise 2.sınıfta uygulanması sürecinde yapılan gözlemler ve çalışma yapraklarındaki sorulara öğrencilerin verdikleri cevaplara ilişkin bulgular ve uygulama sonrası öğrencilerle yapılan grup mülakatlarından ve ders öğretmeniyle gerçekleştirilen görüşmelerden elde edilen veriler yer almaktadır Çalışma Yapraklarının Uygulanması Sürecinde Elde Edilen Bulgular Bu kısımda, çalışma yaprakları ile grup içi ve sınıf tartışmaları yapılarak yürütülen fizik derslerinin gözlenmesi ve tamamlanan çalışma yapraklarının incelenmesiyle elde edilen bulgular yer almaktadır. Çalışma yaprakları ile yürütülen derslerde öğrencilerin birbirleri ile, öğretmenleri ve çalışma yaprakları ile olan etkileşimleri gözlenmeye çalışılmıştır. Aşağıda çalışma yaprakları ile yürütülen derslerde gözlenen ortak olaylar verilmektedir. Ayrıca Enerjini Dönüştür çalışma yaprağı ile yürütülen dersteki durumlar örnek ifadelerle sunulmaktadır. Birinci bölüm: Genel olarak öğrencilerin çalışma yapraklarının birinci kısmında yer alan soruları grup içinde tartıştıkları, fakat sınıf tartışmalarına yeterince katılmadıkları gözlenmiştir. Çalışma yapraklarına bu bölümdeki soruyu tartışarak yazdıkları tespit edilmiştir. Enerjini Dönüştür çalışma yaprağı ile yürütülen fizik dersinde öğrenciler birinci bölümdeki soruya verdikleri cevaplar, Elektrik enerjisiyle ısınamazdık., Cisimler hep aynı hızla hareket ederdi., Enerji tükenmezdi. Potansiyel enerji kinetik enerjiye dönüşmediği için. Bir cisim mgh ile bırakılırsa dönüşüm olmazdı., Kinetik enerji bir şeye dönüşmediği için biter. şeklindedir. Benzer ifadelere öğrencilerin tamamlanan Enerjini Dönüştür isimli çalışma yapraklarında da rastlanmıştır. İkinci bölüm: Çalışma yaprakları ile yürütülen derslerde, gruplardaki öğrencilerin en az üçünün denemelere katıldığı diğerlerinin verileri kaydedip hesaplamalarla meşgul oldukları gözlenmiştir. Zaman zaman deney araç gereçleri hakkında yeterli deneyime sahip olmadıkları için güçlük çektikleri belirlenmiştir. Öğrencilerin bu bölümlerde elde ettikleri verileri yorumlarken birebir ilişki kurabildikleri ve cevaplarını nedenleriyle açıklamaya çalıştıkları tespit edilmiştir. Enerjini Dönüştür çalışma yaprağında ise öğrencilerin araştırmacı ile birlikte ölçümler aldıkları, elde edilen veriler ışığında hesaplamalar yapmaya çalıştıkları ve teorik bilgileri ile pratikteki deneyimlerini karşılaştırdıkları gözlenmiştir. Tamamlanan Enerjini Dönüştür isimli çalışma yapraklarındaki öğrenci ifadeleri aşağıdaki gibidir: Cevap Bilyenin ilk enerjisi son enerjisine eşittir Son enerji ilk enerjinin v 2 /10 katıdır İlk enerji azalırken son enerji artar Son enerjisi ilk enerjisinden fazladır İlk ve son enerjiler eşit değildir Sebebi Enerji korunumu vardır Enerjiler birbirine dönüşür Aletin yanlış ölçüm vermesi nedeniyle bu ifade görüşümüzü desteklemiyor. Yere yaklaştıkça E p azalır, E k artar Üçüncü Bölüm: Bu bölümlerde zaman yetersizlikleri nedeniyle sınıf tartışmaları yapılamamıştır. Grup içi tartışmalarla öğrencilerin cevapları tartışarak ortak kararlar almaya ve olayların nedenlerini açıklamaya çalıştıkları gözlenmiştir. Bu sırada öğretmen ve araştırmacı grupları

3 izleyerek gerekli rehberlikleri yapmıştır. Ancak, öğrencilerin öğretmene veya araştırmacıya soru sormadığı gözlenmiştir. Enerjini Dönüştür çalışma yaprağındaki Bir evin balkonuna sarmaşığa tırmanarak çıkan hırsız bir ipe tutunup aşağıya sabit hızla iniyor. Hırsızdaki bu hareketler boyunca enerji dönüşümleri nasıldır? sorusu için araştırmacının gruplardan biriyle girdiği diyalog aşağıdaki gibidir: Araştırmacı, Hırsızın sabit hızla aşağıya inmesi durumunda potansiyel enerjiye ne olur? diye sordu. Bir öğrenci, Potansiyel enerji azalır. dedi. Araştırmacı, Peki, kinetik enerji nasıl değişir? sorusuna aynı öğrenci, Onu düşünmemiştik. dedi. Başka biri, Potansiyel enerji kinetik enerjiye dönüşür. Araştırmacı, Bütün potansiyel enerji kinetik enerjiye dönüşür mü? diye sordu. Potansiyel enerji azalır, hepsi kinetiğe dönüşmez. Çünkü kinetik enerji sabit kalır. Araştırmacı, Bu enerjiye ne olur? Yok mu olur? Bir öğrenci, Başka bir enerjiye mi dönüşür. Isıya galiba. Bunun üzerine araştırmacı öğrencilere, Bir direkten aşağıya aynı hızla inmeye çalışsak ne yaparız?. dedi. Bir öğrenci, Ellerimizle sıkı tutunmaya çalışırız, ama bu sefer ellerimiz yanar, hem de biraz acı hissedebiliriz. Başka bir öğrenci, Eveet, demek ki potansiyel enerji bir sürtünme oluşmasından dolayı ısıya dönüşür. Kinetik enerji sabit kalır, ama potansiyel enerji yine de azalır. cevabından sonra, öğretmen, İşte cevabı kendiniz buldunuz. Bu işi iyi anladığınız belli dedi. Bunun üzerine öğrencilerin çalışma yapraklarına cevaplarını yazdıkları gözlenmiştir. Tamamlanan çalışma yapraklarındaki öğrenci ifadeleri ise şöyledir: Cevaplar Çıkarken E k, E p ye dönüşür, inerken E p, E k ye dönüşür Çıkarken potansiyel enerji artar, inerken azalır. Kinetik enerji değişmez İnerken enerjinin bir miktarı ısıya dönüşür Toplam enerji değişmez 3.2. Öğrencilerle Yapılan Grup Mülakatlarından Elde Edilen Bulgular Bu kısımda, uygulamalar sonunda öğrencilerin çalışma yapraklarıyla yürütülen fizik dersleri hakkındaki düşünceleri belirlenmeye çalışılmıştır. 1- Çalışma yapraklarıyla yürütülen fizik dersleri hakkındaki düşünceleriniz nelerdir? Öğrencilerin tümü, fizik derslerine ilgilerinin arttığını, bu esnada yapılan tartışmaların dersleri daha zevkli hale getirdiğini ve uygulamalar sayesinde daha kalıcı bilgiler öğrendiklerini belirtmektedirler. Öğrencilerin çoğu, öğretmenin ders anlattığı ve kendilerinin dinlediği ortamın ortadan kalktığını ve her şeyi kendi başlarına düşünerek yaptıklarını, düzenekleri kurduklarını ve doğruyu kendilerinin araştırıp bulduklarını ifade etmektedirler. Bazı öğrenciler çalışma yapraklarının uygulanması sürecindeki hislerini farklı olarak şu şekilde ifade etmektedirler;...derslere gelmek daha heyecanlı oldu...,...canlı olarak yaptığımız için her şey daha açık bir şekilde gözüküyor. O yüzden kafamız da karışmıyor... Öğrenciler yaparak ve düşünerek kendi deneyimleri ile daha kalıcı bilgiler öğrendiklerini düşünmektedirler. 2- Çalışma yapraklarıyla yürütülen derslerin size neler kazandırdığını düşünüyorsunuz? Öğrencilerin çoğu, bu soru üzerine; olayları nedenleri ile inceleme fırsatı bulduklarını belirtmektedirler. Öğrencilerin bir kısmı, bu çalışma sayesinde bilgileri ve formülleri ezberlemekten kurtulduklarını düşünmektedirler. Bunlara ek olarak bazı öğrencilerin düşünceleri aşağıdaki gibidir;...kendimi vererek katıldığım derslerde gerçekten çok kalıcı bilgiler öğrendim. Mesela, evde soru çözerken konuyu tekrar etmemiştim. Ama, formüller, birimler ve olaylar aklıma oturduğu için soruları çok rahat çözmüştüm... Öğrenciler, formülleşmiş bilgilerle fizik olaylarını derinlemesine anlayamayacaklarını fark ettiklerini ve çalışma yaprakları gibi uygulamalarla olayları nedenleriyle inceleyerek daha kalıcı bilgiler edinebileceklerini belirtmektedirler. Öğrencilerin bir kısmı, çalışma yapraklarındaki soruların günlük hayatla bağlantılı olması nedeniyle fikirlerini yazarken daha rahat olduklarını ve konuya ilgilerinin daha çok arttığını belirtmektedirler. Ayrıca bir öğrenci;

4 ...Özellikle enerjini dönüştür konulu çalışma yaprağı daha çok ilgimi çekti. Çünkü günlük hayatta diğerlerinden daha çok karşılaştığım için zor gelirdi. Görerek yapınca daha kolay ve zevkli geldi... şeklinde düşüncesini ifade etmektedir. Öğrencilerin çalışma yaprakları ile fiziği günlük hayatla daha kolay ilişkilendirebildiklerini belirtmektedirler. Öğrenciler, çalışma yapraklarının fiziği daha zevkli hale getirdiğini, daha kalıcı bilgi ve beceriler sağladığını düşünmektedirler. Çalışma yapraklarının olayları nedenleriyle inceleme fırsatı verdiğini düşünmektedirler. Ayrıca çalışma yaprakları ile fiziği günlük hayatla daha çok ilişkilendirebildiklerini belirtmektedirler Ders Öğretmeniyle Yapılan Mülakattan Elde Edilen Bulgular Çalışma yapraklarıyla fizik derslerinin yürütülmesinden sonra derslerin birlikte yapıldığı fizik öğretmeniyle dersi değerlendirmesi için yürütülen yarı yapılandırılmış mülakattan elde edilen bulgular aşağıdaki gibi düzenlenmiştir. 1- Çalışma yapraklarıyla yürütülen dersleri değerlendirir misiniz? Öğretmen çalışma yapraklarıyla yürütülen fizik derslerini faydalı bulduğunu belirtmektedir. Ayrıca, öğrencileri derslerde bir şeyler başarabilme konusunda hevesli gördüğünü söylemektedir. Dersler boyunca öğrencilerden daha orijinal fikirler belirtmelerini beklediğini ancak, sınav döneminden dolayı gerekli ilgiyi gösteremediklerini belirtmektedir. Bunun, gruplardaki her öğrencinin aynı derecede katılımı göstermemesinden de kaynaklanabileceğini ifade etmektedir. Bununla birlikte, gruplarda işbirliğinin yeterince yapılmadığını dile getirmektedir. Bununla birlikte öğretmen, çalışma yaprakları ile öğrencilerin bazı becerilerinin gelişmesi, konular üzerine dikkat gösterip belli bir düzen içinde çalışma açısından oldukça yararlı bulduğunu ifade etmektedir. Bunların yanında, öğrencilerden sormalarını beklediği konularda soru gelmediğini de ilave etmektedir. Öğrencilerinin kendilerinden dershane sisteminde yani kısa, öz ve net bilgileri içeren ders anlatılmasını ve çok soru çözülmesini istediklerini ifade etmektedir. Öğrencilerinin neden ve niçin diye cevap aradığı sorularına yeterince cevap veremediklerini ve neden-sonuç ilişkisini kuramadıklarını belirtmektedir. Öğretmen ayrıca, Çalışma yapraklarının en önemli amaçlarından biri de neden sonuç ilişkisini öğrenciye kurdurabilmekti, sınıfta da tartışma ortamları oluştukça bu gerçekleşti. Normal sınıf ortamlarında öğrenciler oturdukları yerden bunu yapamazlar, ancak çalışma yapraklarıyla yapabilirler. demektedir. Özellikle çalışma yapraklarının son bölümündeki soruların buna imkan tanıdığını ancak ders saatlerinin kısıtlı olması nedeniyle son bölümlerin sınıfça yeterince tartışılamadığını belirtmektedir. Bunun yanında sınıfın kalabalık olmasının kontrolü zorlaştırdığına değinmektedir. Ayrıca bu öğretmen, öğrencileri ezber yapmaktan kurtaramadığını, onların soru stillerine kadar her şeyi ezberlemeye çalıştıklarını ifade etmektedir. Bazı derslerde öğrencilerden ezberi bilgiler istendiği için fen bilimleri derslerinde öğrencinin bu tutumunu değiştirmenin oldukça güç olduğunu belirtmektedir. Ayrıca öğretmen diğer düşüncelerini; Öğrenciler kavrama ve uygulama seviyesinde soru çözmeye alışmışlar. Konuları günlük hayatla ilişkilendirebilmeli. Mesela iple ağacı çekme olayı. Oysa derslerde, tanım verilip peşinden formülü yazılıyor. Bu yüzden bütün dersler ezberletiliyor. şeklinde belirterek derslerin günlük hayatla ilişkilendirilmeden tanım ve formüllerle ezberi olarak işlendiğini düşünmektedir. Öğrencileri bir şeyleri başarma konusunda istekli bulduğunu ifade etmektedir. Grup çalışmalarında tüm öğrencilerin aynı düzeyde tartışmaya katılmadıklarını ve beklediği soruları sormadıklarını belirtmektedir. Çalışma yapraklarıyla yürütülen derslerde öğrencilere neden-sonuç ilişkisini kurabilecekleri ortamların sağlandığını vurgulamaktadır. Ayrıca zamanın kısıtlı olmasından dolayı istenilen düzeyde tartışmaların gerçekleştirilemediğini belirtmektedir.

5 4. SONUÇLAR Bu bölümde araştırmadan elde edilen bulgulara dayalı olarak varılan sonuçlar yer almaktadır. Uygulamalarda öğrencilerin sınıf tartışmalarına yeterince katılmadıkları belirlenmiştir. Bu durum geleneksel sınıflarda öğrencilerin bireysel çalışmaları nedeniyle düşüncelerini birbirleriyle paylaşmaya ve dönütler almaya alışık olmamalarından kaynaklanabilir. Çalışma yapraklarının uygulanması süresince öğrencilerin fazla soru sormadığı tespit edilmiştir. Buradan çalışma yapraklarının öğretmene fazla ihtiyaç hissettirmeden yeterli rehberliği sağladığı sonucuna varılabilir. Bu bağlamda çalışma yaprakları bütünleştirici öğrenme ortamlarında öğrencilere rehberlik eden önemli öğrenim araçları haline geldiği söylenebilir. Öğrencilerin çoğunlukla çalışma yapraklarının tüm bölümlerine cevap yazmaya çalıştıkları gözlenmiştir. Ayrıca, öğrencilerin elde ettikleri veriler arasında birebir ilişki kurabildikleri ve cevaplarını nedenleri ile açıklamaya çalıştıkları belirlenmiştir. Bu, öğrencilerin çalışma yapraklarını kendi düşüncelerini rahatlıkla ifade etme yolu olarak görmelerinden kaynaklanabilir. Bu bağlamda çalışma yaprakları öğrencilerin zihinlerinde bilginin nasıl yapılandığı ve organize olduğu konusunda önemli fikirler sağlayabilir. Öğrenciler çalışma yaprakları ile yürütülen fizik derslerini ezber yapmadan kendi başlarına öğrenme, olayları nedenleri ile düşünme ve güncelleştirebilme imkanı verdiği için zevkli ve faydalı bulduklarını ifade etmektedirler. Bu da geleneksel sınıf ortamlarında da bu tür olanakların sağlanamadığını göstermektedir. 5. ÖNERİLER Bu çalışmadan elde edilen ümit verici sonuçlar dikkate alınarak öğretmenler, öğrencileri daha aktif hale getirip kendi bilgilerini kurabilecekleri ortamları sağlayan çalışma yapraklarını fiziğin diğer konularında da hazırlayıp kullanmalıdırlar. Ayrıca, öğretmenler çalışma yapraklarını farklı sınıf ortamlarını ve öğrenci gruplarını göz önüne alarak oluşturması gerekmektedir. Çalışma yapraklarının sınıftaki bütün öğrencileri istekli olarak derse kattığı belirlenmiştir. Bu bağlamda, çalışma yapraklarının geleneksel yöntemlerle yürütülen derslerde ilgisiz olan öğrencileri ne oranda fizik dersiyle meşgul edebildiği araştırılmalıdır. Bu araştırmada çalışma yapraklarının yürütülme süreci incelenmiştir. Bundan sonraki araştırmalarda elde edilen deneyimler ışığında çalışma yapraklarının öğrenci başarısına katkılarına ve kavram yanılgılarını giderme boyutuna yönelik çalışmalar yapılmalıdır. 6. KAYNAKLAR Brooks, J.G. ve Brooks, M.G. (1999). In search of understanding: the case for constructivist classrooms. Association for Supervision and Curriculum Development. Capel, S., Leask, M. ve Turner, T. (1998). Learning to teach in the secondary school. London and New York: Routledge. Çepni, S., Ayas, A., Johnson, D. ve Turgut, F. (1997). Fizik öğretimi. Ankara: YÖK/ Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi, Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi. Kaptan, F. (1999). Fen bilgisi öğretimi. İstanbul: Öğretmen Kitapları Dizisi, Milli Eğitim Basımevi. Kurt, Ş. (2002). Fizik öğretiminde bütünleştirici öğrenme kuramına uygun çalışma yapraklarının geliştirilmesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, K.T.Ü., Trabzon. Nakiboğlu, C. (1999). Kimya öğretmeni eğitiminde bütünleştirici öğrenme modelinin öğrenci başarısına etkisi. D.E.Ü. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi Özel Sayı, 11, Proctor, A., Entwistle, M., Judge, B. ve McKenzie-Murdoch, S. (1997). Learning to teach in the primary classroom. London and New York: Routledge. Saka, A. (2001). Denetleyici ve düzenleyici sistemler ünitesi için öğretmen rehber materyallerinin geliştirilmesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, K.T.Ü., Trabzon. Saka, A. ve Akdeniz, A.R. (2001). Biyoloji öğretmenlerine çalışma yaprağı geliştirme ve kullanma becerileri kazandırmak için bir yaklaşım. Yeni Bin Yılın Başında Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Maltepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 7-8 Eylül, İstanbul. Bildiriler Kitabı. s Yiğit, N., Akdeniz, A.R. ve Kurt, Ş. (2001). Fizik öğretiminde çalışma yapraklarının geliştirilmesi. Yeni Bin Yılın Başında Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Maltepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 7-8 Eylül, İstanbul. Bildiriler Kitabı. s