OYUN ETKĠNLĠKLERĠNĠ PLANLAMA VE MATERYAL SEÇĠMĠ

Transkript

1 OYUN ETKĠNLĠKLERĠNĠ PLANLAMA VE MATERYAL SEÇĠMĠ Yrd. Doç. Dr. Müge YURTSEVER KILIÇGÜN OYUN ETKĠNLĠKLERĠ NEDEN PLANMALIDIR? Drake (2001) göre oyun etkinliklerini planlamak aģağıda belirtilen hedefler açısından önemlidir: Belirli bireysel veya grup ihtiyaçlarına yanıt verebilmek veya hedefleri belirlemek Öğrenilebilecek bilginin özelliklerini öne çıkarmak Çocukların baģlattığı bir oyunu geniģletmek ve bireysel/grup ilgisini geliģtirmek 1

2 Oyun Programları Düzenleme Programdan ne anlamamız gerektiğini Ģöyle açıklayabiliriz: Klasik anlayıģla "program", eğitim için yapılandırılmıģ çerçeve olarak kabul edilmekteydi. Oysa bugünkü çağdaģ eğitim anlayıģında "program", çocuğun yapılanmıģ veya planlanmamıģ her yaptığı, gördüğü, duyduğu, hissettiği durumları kapsamaktadır. Buradan yola çıkarak çocuk eğitiminin çok geniģ bir çerçevede ele alındığını ve yalnız yetiģkinlerin değil çocuğun da beraberinde getirdiği deneyim yelpazesine yer verildiğini görmekteyiz. Programın, çocukları güdülemede etkili olabilmesi anlamlı ve transfer edilebilecek öğrenmeye yol açması için esnek olması ve değerlendirmeyi kendi içinde barındıran sistemin planlama sürecini beslemesi gerekir. Ancak bu Ģekilde uygulayıcılar bireysel ilgi ve gereksinimleri tanımlayabilir ve yanıt verebilir. Programın esnek ve yapılandırılmamıģ olmasının yanısıra çocukların öğrenmelerini değerlendirecek ve planlayacak nitelikler taģıması dikkate alınmalıdır. 2

3 Oyun Planlama Oyun gerçekten çocuğun iģi olmasına karģın kaliteli deneyimlerin geliģime katkısı olabilmesi için çocuk oyunlarının ve dolayısıyla öğrenme süreçlerinin titizlikle planlanması gerekmektedir. Planlama, uygulayıcıların oyun içeriğinin veya belirli sonuçların yapılandırılması değildir. Ancak hedeflerin belirlenmesi, verimli çevre düzenlenmesi ve yetiģkin rehberliği etkili öğrenmeye yol açacaktır. Belirlenen amaçlar, çocuklardan istenilen ve beklenilen kazanımlarına yönelik olup hazırlanmıģ program içeriği değildir. Uygulayıcı bu doğrultuda çocuklara belirli amaçları gerçekleģtirecek olanakları sağlamalıdır. Planlama ve Uygulama 1. Oyun etkinliğini planlama Etkinliklerle gerçekleģtirilecek amaçları belirleme Etkinliklerin seçimi Etkinliklerin süresini belirleme Etkinliklerin planlanması Araç-gereç belirleme Oyun öğretimi için uygun yöntem ve teknikleri belirleme 3

4 2. Oyun etkinliklerinin uygulanması Oyun oynanacak yeri hazırlama Araç-gereci hazırlama Oyun grubunu hazırlama Isınma hareketleri Oyun oynama Yeni oyun öğretimi Değerlendirme 3. Eğitimi güç ve uyumsuz çocuklarda oyun Eğitimi güç ve uyumsuz çocukların tanımı ve özellikleri Yöntem ve teknikler 4

5 4. Oyunda öğretmenlerin rolü Deneme / Yanılma Taklit (model alma) Kavrayarak öğrenme Çocuğa değer vererek öğrenme Hedefe Yönelik Etkinlikler Hedefe yönelik etkinlikler veya deneyimler belli hedeflere ulaģmak için planlanmalıdır. Bu yolla çocuklar belirli becerileri, bilgiyi, kavramları ve tutumları kazanabilirler. Bu süreçte yetiģkinin çocuklarda öğrenmeyi desteklemek için nelere dikkat etmeleri gereği açıkça belirtilmiģtir. 5

6 Hedefe Yönelik Etkinlikler Hedefe yönelik etkinlikler veya deneyimler belli hedeflere ulaģmak için planlanmalıdır. Bu yolla çocuklar belirli becerileri, bilgiyi, kavramları ve tutumları kazanabilirler. Bu süreçte yetiģkinin çocuklarda öğrenmeyi desteklemek için nelere dikkat etmeleri gereği açıkça belirtilmiģtir. Oyun etkinliklerinin planlanmasına yönelik Ģu noktaların üzerinde durmakta yarar vardır: Planlama iģlemi Çerçeve planı hazırlarken nelere yer vermemiz gerekir? Bu etkinlikler ne derece önceden hazırlanmalıdır? Bir etkinliğin planlanması Hedef etkinliklerinin planlamasına örnekler 6

7 Oyun Etkinlik Süresini Planlama Bir oyun etkinliğine ne kadar süre ayıracağımızı planlarken katı sınırlar koymamalı, hedefler açıkça belirtilirken zaman esnek tutulmalıdır. Oyun sürecinde öğretmenin öğrenme hedeflerine ulaģıp ulaģılmadığını izlemesi, nerede araya girilmesi gerektiğini, nerede kaliteli sorular sorabileceğini ve oyunu nerede sonlandıracağını bilmesi onun becerisine kalmıģtır. Çocuklar için planlanan bu etkinlikler öğrenme hedeflerine iliģkin kazanımlarda bulunulması üzere bazen kısa tutulup, baģka bir oyun etkinliği ile değiģtirilebilir. Oyun saatini planlarken geniģ ve dengeli bir program çerçevesinde çocukların bilgi, kavram, beceri ve tutumlar geliģtirebileceği olanakların sağlanması gözönünde bulundurulmalıdır. Bunun için amaca yönelik oyun ortamları düzenlenmelidir. Oyun Etkinliğinin Değerlendirmesi Değerlendirmenin yararlı ve etkin olabilmesi için etkinliğin öğretmenlere uygulamalarına ve gelecekteki planlarını geliģtirmelerine iliģkin gerekli bilgiyi vermelidir. Bunun için birçok faktör gözönünde bulundurulmalıdır. Belli bir çerçeve içinde çalıģmakla veya soru yönlendirmeleriyle aģağıda belirtilen değerlendirme kriterleri önceden belirlenmelidir (Drake, 2001). Çocukların verdiği yanıtlar - Oyun çocukların ilgisini çekti mi? Araç-gereçler - Öğrenmeyi desteklemeye etkili oldu mu? Oyun tekrar oynandığında bazı ek materyaller eklenebilir veya çıkartılabilir mi? Oyunun oynandığı mekan - Oyun baģka bir mekanda oynandığında daha baģarılı olabilir mi? YetiĢkin rolü - YetiĢkin planladığı Ģekilde rolünü gerçekleģtirebildi mi? Beklenmedik rolleri üstlendi mi? Çocukların öğrenmesi - Elde edilen kazanımlar öğrenme hedeflerine ulaģtı mı? Beklenmedik öğrenmeler ortaya çıktı mı? Bu öğrenmenin türü ne olmuģtur? Oyun etkinliğinde ayırt edici olanaklar verildi mi? Gerektiğinde ne gibi değiģiklikler yapılmalı? Uygulanacak değiģiklikler deneyimin/etkinliğin kalitesini ne Ģekilde artırabilir? 7

8 OYUNLARIN ÖĞRENME HEDEFLERĠNE GÖRE PLANLANMASI Öğrenme hedefleri, geliģim alanları olan duygusal, sosyal, biliģsel, iletiģim, dil ve okuma yazma kavramları, matematik, yaģam ve çevre bilgisi, bedensel ve hareket geliģimi, yaratıcılık, kiģisel öz-bakını becerilerine göre belirlenir. Bazı durumlarda öğrenme diğer alanları da kapsayacak Ģekilde gerçekleģebilir. Kısa süreli etkinlik planlama, Ģu ortak özellikleri taģıyan formatta olup aģağıda düzenlenmiģ baģlıkları içermelidir. Öğrenmenin hedeflendiği alan Öğrenme hedefleri Etkin öğrenme amaçları Bir önceki öğrenme durumu (temel bilgiler) GiriĢ Temel etkinlik Sonuçlandırma / izleme çalıģması YetiĢkinin rolü Anahtar sorular / sözcükler Araç-gereçler (materyel) 8

9 Planlama ve Uygulamada YetiĢkinlerin ve Öğretmenlerin Rolü YetiĢkin, çocukların gereksinimlerini belirlemekte, geliģim evrelerini izlemekte ve oyunlarını yönlendirmekte kritik bir rol üstlenir. Burada yapılacak yönlendirmenin zamanlama ve Ģekli, içinde bulunulan ortamda öğrenme deneyimlerinin kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir. Uygulayıcılar oyun köģelerinde bir süre gözlem yapmayı planlamalı ve gerektiğinde oyuna katkıda bulunmalıdırlar. Çocuktan gelecek tepkilere göre oyuna girme ve doğaçlama rol üstlenme gibi oyunun bir parçası olabilme beklenebilir. YetiĢkinin ne tür rolü olabileceği yapılan etkinliğe bağlı olarak değiģir. Genelde yetiģkin dolaylı veya dolaysız, çocukların öğrenme sürecini destekleme giriģiminde bulunmalıdır. Dolaylı olarak verilecek destek Ģunlardır: Çocuğun ilgisini uyandırmak Kaliteli araç-gereç sağlamak Çocukların konuģmalarını dinlemek ve sorduklarını yanıtlamak Çocukları teģvik etmek için bireysel geliģimlerine uygun soru sormak Çocukların yanısıra çalıģmak, onlara anahtar sözcükler kullanarak model olmak TeĢvik edici, destekleyici, övücü olmak Çocukların baģarılarını (ortaya koyduklarını) değerli kılmak ve kullanmak 9

10 Bu giriģimlerde bulunmadan önce öğretmen, çocukları dikkatlice gözlemlemeli, ne zaman ve ne Ģekilde müdahale edeceğine (araya gireceğine) karar vermelidir. Zira rastgele yapılan müdahaleler olumlu olmaktan çok sürecin akıģını bozacak, çocuğu rahatsız edecektir. Dolaylı olarak yapılacak destek ise değerlendirme aģamasında olup gözlemle yapılır. EtkileĢim gerektiren bu tür destek yapılan etkinliğe dayanılarak öğrenme hedeflerine dayandırılmak Ģeklinde yerine getirilir. Örneğin, tanımlama ve canlı varlıkların adlarını söyleme, bu konuda bilgi edinmek için kitaplara baģvurma vb. YetiĢkin Desteği ile Güvenli Bir Oyun Ortamında Çocuklar; AraĢtırmaya yönelir, geliģir ve yaģadıkları dünyaya anlam verecek öğrenme deneyimleri kazanırlar. AlıĢtırma yapar, düģünceler, kavramlar ve beceriler geliģtirirler. Dürtülerini kontrol altına almayı ve kurallara uyma gereğini kavrarlar. Yalnızken, baģkalarının yanındayken veya iģbirliği içindeyken duygularını tanıma ve ifade etme olanağı bulurlar. Risk alma ve hata yapma ortamı bulurlar. Yaratıcı ve imgesel düģünmeyi öğrenirler. Sorunlarına çözüm getirirler veya bir konuyu araģtırırken baģkalarıyla etkileģimde bulunurlar. Güvenli ve kontrollü ortamlarda korkularını ve kaygı içeren deneyimlerini ifade edebilirler. 10

11 ÖĞRENME ALANLARINDA ĠZLENECEK ÖĞRENME DURUMLARI Planlanacak etkinlikler ve deneyimler aģağıda belirtilen öğrenme alanlarını dikkate almak zorundadır (Drake, 2001). ĠletiĢim, dil ve okuma yazma geliģimi Matematiksel geliģim KiĢisel, sosyal ve duygusal geliģim Yaratıcılık YaĢam bilgisi edinme ve anlam geliģtirme Bedensel ve hareket geliģimi Oyun Ortamındaki Öğrenme Alanları ve Bunlara Uygun Öğrenme Durumları ĠletiĢim, Dil ve Okuma- Yazına Kavramları Kazanımı Alanında Öğrenme BaĢka bir çocuğa yönerge verebilmek Soru sormak, dinlemek, söz almak için sırasını beklemek Betimleme dili kullanmak (kanatlarını çırparak uçmak) Matematiksel dil kullanmak (dolu, boģ, daha çok, kısa vb.) Materyallerin adlarını kullanmak Hikaye geliģtirmek (karakterleri ve olayları belirlemek) Adını yazabilmek 11

12 Matematiksel GeliĢim Alanında Öğrenme Farklı boyutlarda kaplarla kavramsal araģtırmalar yapma (boģaltma, doldurma, eģitleme) Birebir eģleģtirme yapma (iki çocuğa iki tabak) Matematiksel dil kullanma (sayı adlarını bilme az, çok, daha çok, daha az) Materyallerle uyumlu iliģkiler kurma ġekil ve boyutlara dikkat etme Sayıları eģleģtirme KiĢisel, Sosyal ve Duygusal GeliĢim Alanlarında Öğrenme Birlikte çalıģmak (bir çocuğun kabı tutup diğerinin ona su doldurması) BaĢkalarının oyunu izlerken ilgi göstermesi Bir etkinliğe odaklanması Bir araģtırma sürecinde dikkatini vermesi Özgür seçim yapması Uygun materyal seçimi ve kullanımı 12

13 Yaratıcılık Alanında Öğrenme Hikaye geliģtirme (hayal gücünü kullanma ve düģüncelerini ifade edebilme) "ÖyleymiĢ gibi" oyunlar oynama (limonata yapıp satma) YaĢam Bilgisi Alanında Öğrenme ve Anlam GeliĢtirme "Suyun gücünü", su değirmeni incelendiğinde anlaması, su üstünde yüzme, batma olgularını tanıması Limonataya iliģkin sıcak soğuk kavramlarının tartıģılması Suyun bazı materyalleri ıslattığını, su geçirmez düzeylerde yayıldığını, bazı dokularda emildiğini anlaması 13

14 Fiziksel-Bedensel ve Hareket Alanında Öğrenme EĢgüdümlü davranıģlar Birlikte yapılan iģlemler (bir elinde tuttuğu kaba, diğer elindeki ĢiĢeden su doldurup arkadaģına vermek) OYUN ORTAMLARININ DÜZENLENMESĠ Çocukların zengin ve uyarıcı deneyimleri için oyun ortamı iyi düzenlenmiģ ve planlanmıģ olmalıdır. Çocuklar ancak bu ortamlarda araģtırma, deneme, planlama ve kendi kendilerine karar verme etkinliklerine yönelirler. Oyunların oynanacağı öğrenme ortamlarının düzenlenmesi sırasında uygulayıcılar program geliģtirirken hangi öğrenme alanlarının olması gerektiğini belirlemelidirler. Bu alanların fiziksel özellikleri, kullanılacak materyallerin ve olanakların neler olacağını belirler. Sınırlı ve dar alanlarda etkili planlama gerekmektedir. 14

15 Oyun olanaklarını sağlayacak köģeler okul öncesi eğitiminde yer almalıdır. Sosyo-dramatik oyun alanı Yapı-inĢa oyunu Matematik oyunları Su oyunu Kum (yaģ ve kuru) Marangozluk Kil, plastilin, hamur Müzik aletleri, teyp Sanat etkinlikleri Kitap ve okuma - yazma oyunları Bilgisayar, hesap makinesi, faks Açık hava oyunları Bunlara ek olarak belli zamanlarda pasta ve basit yemeklerin hazırlanabileceği araç gereçlerin bulundurulması da uygun olur. Ayrıca bedensel geliģimleri için tırmanma, atlama, denge kurma gibi oyun araçları kalıcı materyaller arasında olup açık hava oyunlarında bahsedilmektedir. 15

16 Uygulayıcılar oyuna müdahale etmeden aģağıdaki öğretim stratejilerini kullanabilirler: Ġlgiyi geniģletmek, desteklemek ve uyarmak üzere yeni deneyimler sunmak Belirli durumlarda gösterilmesi beklenen davranıģ ve beceriler için model olmak Nasıl yapılacağına dair bilgi vermek Çoğunlukla bu stratejilerin birkaçını birden kullanmak Önemli olan gözlem sırasında çocukların neleri yapabildiklerini ve nerelerde yetersiz olduklarını belirlemek ve çocuğun öğrenmeye hazır olduğu, istediği ve ihtiyaç duyduğu an yardımda bulunmaktır. Çevre Planlanması Oyun eğitiminin planlanmasında çevrenin önemi büyüktür. Çevre yalnız fiziksel özellikleriyle değil aynı zamanda çocuğun öğrenmesinde dıģarıdan destek almadan onların deneme yanılma davranıģlarında özgür olmaları, inceleme ve kiģisel ilgilerine yanıt verebilmesi açısında da önemlidir. Çevre planlanması çocukların güvenli bir ortamda akıllarından geçenleri aktif ve bağımsız birer öğrenci olarak denemeleri için gereklidir. Ġdeal çevre, çocukların tek baģlarına, bir veya birkaç kiģilik gruplar halinde oynayabilmeleri için yeterli olmalıdır. KöĢeler ve materyaller kalıcı olmalıdır. Çocuk istediği zaman belirli köģeye herhangi bir zaman içinde tekrar dönebilmelidir. 16

17 Çocukların kolayca eriģebilecekleri ve kendilerinin seçecekleri Ģekilde düzenlenmiģ materyallerin bulundurulması gerekir. Nutbrown (1999)'a göre çocuklar bazı Ģeylerin her zaman aynı Ģekilde, aynı yerde bulunacağını bilmek isterler. Örneğin kullandığı boyaları, fırçaları, sevdiği kitapları vb. Bugün baģladıkları bir etkinliğe ertesi gün devam edebileceklerini, bitirebileceklerini bilmek onlara kendi düģünce ve davranıģlarının sürekliliğini sağlar. Çevre düzenlenmesinde sergileme de uyarıcı bir ortam yaratma açısından önemli bir unsurdur. Uzun vadeli planların hazırlanması, öğretme, öğrenme ve müfredat amaçlarının belirlenmesi müģterek kullanılan bir formatta gösterilmelidir. Çevre Planlanmasında Amaçlar Çevre planlamasını yaparken Ģu soruyu sormamız gerekir. Çocuklara hangi öğrenme olanaklarını vermek istiyoruz? Bütün öğrenme alanlarında aģağıdaki amaçlar güdülmelidir: AlıĢtırmalarla beceri kazandırmak Bilgi kazanımı ve kavram geliģimi Öğrenmeye yönelik olumlu tutumlar 17

18 MUTLAKA OKUYUNUZ! Sevinç. M. (2004). Erken Çocukluk GeliĢimi ve Eğitiminde Oyun. Ġstanbul: Morpa. - Oyunla Ġlgili Kuramlar (Sayfa ) KAYNAKLAR Sevinç. M. (2004). Erken Çocukluk GeliĢimi ve Eğitiminde Oyun. Ġstanbul: Morpa. Diğer 18