KAYNAK HATALARI (IV) Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

Transkript

1 KAYNAK HATALARI (IV) Uluslararası Kaynak Enstitüsü, lameller yırtılma üzerinde tamamlayıcı bilgi edinmek amacıyla deney tipleri önermektedir. Aaıda verdiimiz bu tavsiye, bu deney yardımıyla bir çeliin lameller yırtılmaya hassasiyetinin tahmini amacını gütmektedir(doc.hs/iiw ). Bu «tip deneyler», Doc IX 'de «Belli bir çelik tipinin çeitli konstrüksiyonlar ve çalıma koulları için davranıının takdirini kolaylatırmayı amaçlayan deneyler» olarak tarif edilmilerdir. Bu tavsiye sadece karbonlu, karbon-manganezli ve çok az alaımlı karbonmanganezli (su verilip menevilenmi çelikler dıında) çelik saçlar, profiller ve çubuklara uygulanır. Bu çelikler, 365 ile 685 N/mm 2 arasında bir çekme mukavemetleri haiz olup + 50 ile 60 arasında sıcaklıklarda çalıan (en yüksek ve en alçak dı sıcaklıklar) kaynaklı konstrüksiyonlarda kullanılmak içindir. Bu tavsiyelerde, iyi bir kaynak uygulamasını salamak için gerekli önlemlerin alınmı olduunun öngörülmü olması doaldır. Sorun'un saptanması Belli bir kaynaklı birleme tipi (T, L veya +) için lameller yırtılmanın belirlenmesi aaıdaki hususlarca koullandırılacaktır. 1. Bir saçın, haddeleme yönündekilerine göre kalınlık yönündeki mukavemet ve süneklik özelliklerinin dümesi. Bu isotropi yokluu bilhassa, metalik olmayan girmelerin oranı ve bunların ekillerinden ileri gelip bu girmelerin kendileri de desoksidasyon türü, kükürtten temizlenme derecesi, gazdan arınma ve haddeleme sürecinin etkisinde kalırlar. 2. Kalınlık yönünde çekme zorlamalarının düzeyi aaıdakiler tarafından saptanmıtır. ergimi metal hacmi ile bunun souması sırasında çekme derecesi, ergimi metalin elastik sınırı, kaynaklı birlemenin rijidlii ve kaynaklı konstrüksiyonun tasarımı, birlemelerin sıklıı. 3. Çatlaın balama koulları dikkat nazara alınarak, aaıdaki önlemlerin alınması halinde lameller yırtılma tehlikesi azaltılabilir: a) Tasarının ıslâhı Kaynaklı birlemenin daha az rijid rasyonel tasarımı. Birlemenin geometrisi veya konstrüksiyon çiziminin ayrıntıları islâh edilebilir: Haçvari birletirmelerin yerine aynı eksende olmayan T eklinde konstrüksiyonların yelenmesi, T ya da L eklinde birletirmeler yerine uç uca birletirmelerin ikamesi, T eklindeki birletirmelerin, tespitin asgari olduu yerlere inhisar ettirilmesi, saçların yerine döme, dökme veya çekme parçaların T ya da L eklinde kritik birletirmelerden veya açı kaynaklarından kaçınmak için, kullanılması. Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

2 b)metalürjik etkenler Kısa en yönünde daha iyi karakteristiklere sahip bir çeliin seçimi; örnein, daha az girme içeren bir çeliin seçimi (alüminyumla muamele-desokside-edilmi veya vakumda gazdan arındırılmı çeliklerde kükürt oranı, girmelerin toplam oranı hakkında fikir verir). c) Kaynak ilemi ekline balı etkenler Aaıdaki önlemler faydalı olabilir: Saç yüzeyinin «yalanması» yani esas kaynaktan önce balantıyı iyiletirecek en uygun elektrodla bir tabaka çekilmesi, lameller yırtılmaya hassas saçlarda zorlamaları azaltmak üzere pasoların terkettikleri malzemenin sıklıının denetimi, ön ısıtma ile pasolar arası sıcaklıının, kaynak çevresindeki çekme gerilmelerini asgariye indirmek için denetimi, saçta çekme gerilmelerini azaltmak için daha aaı bir elastik sınır ve daha üstün bir süneklii haiz bir metal bırakan elektrodların kullanılması, elektrodun ve dekapan (flux)un çok daha iyi kurutulmasıyla daha düük hidrojen oranlı ergimi metal. Bu deiik önlemlerin uygulanması belli bir konstrüksiyonun gerçek tasarım ve imal koullarına balı olup bunlar bu koullara göre dikkat nazara alınacaklardır. Lameller yırtılma üzerinde tamamlayıcı bilgi edinme deneyi Kullanıcının, lameller yırtılmanın imalât sırasında sorun çıkarma tehlikesi arzettiini tahmin etmesi halinde, iyi etüd edilmi bir tasarımdan sonra bile, aaıdaki önlemlerin alınması ona önerilebilir. Saçların, özellikle kuvvetlice tespit edilmi kaynaklı birletirmelerin olduu yerlerde ultrasonik muayene yöntemlerinin kullanılması tavsiye edilir. Ancak ultrasonikle mutat yöntemlerin, tehlikeli olabilecek girmeleri kesinlikle saptayamaması nedeniyle, ek önlemlerin alınması gerekir ki bunlar, kısa en yönünde çekme deneyidir. Bunun için de iki tip deney çubuu gerçekletirilir. 1. Tip 1 Bu tipin deney çubukları bütün kalınlıklar için önerilmi olup kaynaklı ekleri (kulakları) haizdirler. Sürtünme ile kaynak edilmi birletirmelerden ilenebilirler (ek 30-32) Kulak kaynaının ergime yöntemiyle yapılması halinde, düük hidrojenli bir metal bırakan yöntem seçilecektir. Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

3 Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

4 2. Tip 2 Bu tipin deney çubukları (ek. 33) yüzeysel tabakaların tedkikinin mutlaka gerekli olmaması koulu ile 25 mm den daha kalın saçlar için tavsiye edilir. 1. Çekme deneyindeki büzülme, lameller yırtılmaya hassasiyetin takdiri için kriter mahiyetindedir. Bu kriter her iki deney için geçerlidir (tip 1 ve 2). 2. Saçın hidrojen içerii deney sonuçlarını etkileyebileceinden, çekme deneyi maksimum 16 saat süreyle maksimum 250 C sıcaklıkta ısıtmak suretiyle hidrojenin yok edilmesi ilemi yapılmamı deney çubuklarına uygulanmayacaktır. 3. Bugün bilindii kadarıyla, tip 1 ve 2 deney çubukları kullanıldıında %15 kadar bir ortalama kopma büzülme deeri, normal tespit koulları altında lameller yırtılma eilimi açısından memnunluk verici bir davranıa balanabilir. Bununla birlikte çok kuvvetli tespit durumunda olan konstrüksiyonlarda daha büyük deerler gerekli olabilir. Çounlukla bir minimum %25 büzülme uygun olacaktır. YORUMLAR Deneyin yaygınlıı ve deney çubuklarının saçın neresinden çıkarılacaı konusu alıcı ile metalurjist arasında anlaılacaktdır. «Z kalitesi»nde çelik siparii halinde her dökümden en az bir haddelenmi saçın deneye alınması ve bu saçın her ucundan üç deney çubuunun çıkarılması tavsiye edilir. Çeliin kalitesinin, lameller yırtılma tehlikesini etkileyen çok sayıdaki faktörden sadece biri olduu akılda tutulacak ve dolayısiyle lameller yırtılma sorunlarına, birçok halde, ekonomik bir çözüm getirebilecek olan tasarıma, kaynak ve imal tekniklerinin seçimine büyük dikkat sarfedilecektir. Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

5 LAMELLER YIRTILMADAN KAÇINMAK AMACIYLA ÇELKLERN DENEY ÇN ÖNERLEN UYGULAMALAR Tip 1 deney çubuu Bu,tetkik edilen saçın kısa en yönünde ilenmi bir silindirik çekme deney çubuudur. lâve kulakların kaynak edildii bir saçtan ilenebilir, bu kaynak sürtünme ile (ek. 30) veya haçvari kaynakla (ek. 31) olur. ek. 32, kaynaklı haçvari bir çubuun ilenme aamalarını gösterir. Deney çubuunun ergitme kaynaı ile hazırlanmı olması halinde (ek. 31 ve 32)soukta çatlamayı önleyici özel tedbirler alınacaktır: uygun bir kaynak yönteminin seçimi, kurutulmu alçak hidrojenli elektrodların kullanılması ve ön ısıtma. Numuneden ilenmi deney çubuu aaıdaki geometriyi haiz olacaktır: Çap: D 6 mm. Kalibre kısmının uzunluu: L 2D. Kalibre kısmın uzunluu L saçın kalınlıı + her uçta 5 mm. Konje (rakordman) yarı çapı 3 mm. Tip 2 deney çubuu ek.33 mucibince, tetkik edilecek saçın kısa en yönünde ilenmi bir silindirik deney çubuudur. Kalibre kısmın çapı D, deney çubuunun toplam boyu da L 1 ise, D asgari 6 mm. olmak üzere L 2D olması tavsiye edilir (L = kalibre kısmın uzunluu) ek. 33'de gösterilen boyutlar minimum deerlerdir. Tip 2 deney çubukları, saç kalınlıı 25 mm.'yi atıı ve yüzey kalitesinin hiç önemi bulunmadıına karar verildii hallerde seçilebilir. KAYNAKLI KONSTRÜKSYONLARDA YORULMA KIRILMALARI En genel anlamıyla «yorulma» terimi, tekrarlanan veya almaık zorlamalara maruz metalik malzemelerin uradıkları deime - bozulmalara uygulanır; mutat olarak bu terim özellikle, bu tabiatta zorlamaların uygulanması sonucu meydana gelebilen belli bir kırılma eklini ifade etmek için kullanılır. Kırılmaya götüren mekanizma yük ve gerilme devre (saykl)lerin birikiminin sonucudur. Aynı ekilde, kırılman kendisi de bir gelien ekil görünümüne bürünüp böylece öbür kırılma ekillerinden ayrılır; bu ayrılı özellikle, pratikte ani olan daha önce gördüümüz klivajla gevrek kırılmada belirgindir. Birçok durumda yorulma yoluyla zorlama basit bir çatlaın olumasına götürürse de bu çatlaın hasıl ettii kesit küçülmesi, ya da gerilmelerin younlaması veya bundan doan çentik etkisi tam kırılmaya götürebilir; bu kırılma ya plastik ekil deitirme ve sünek kırılma, ya da klivaj ekliyle olur. Yorulma ile kırılmaya götüren zorlamalar basit (çekme, basma, eilme veya burulma) veya basit zorlamaların bir birleimi olabilir. Genel olarak kırılmayı hasıl etmek için gerekli zorlama Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

6 düzeyi, malzemenin elastik sınırının altında olur; baka deyimle, bu zorlama bir kez uygulandıında ne kırılma, hatta ne de herhangi bir plastik ekil deitirmesi hasıl olur. Yorulma kırılmaları IIS/IIW tarafından üç grup halinde sınıflandırılmıtır. 1. Hatalı tasarım ya da hesap Parça veya kaynaklarda aırı gerilme yi etüd edilmemi çizim Çalıan parçalar üzerine hesapsız ölçüde kaynakla birletirilmi ilâve parça veya ayrıntılar. 2. Öngörülenden farklı çalıma koulları Anormal yüklenmeler Ortamın korozif etkisi. 3. Hatalı kaynak uygulaması Gerekli önlemler alınmadan zor kaynak edilebilen (zayıf kaynak kabiliyetli) çelik üzerinde yürütülen kaynak çte veya bakiye gerilmelere balı kusurlar içeren kaynaklar Kaynaktan önce özensiz hazırlık Kusurlu ekil arzeden kaynaklar Uygun olmayan kaynak tekniklerinin kullanılması. Bir kaynakta bu hata gruplarından birkaçının birarada bulunabilmesi de doaldır. Çeitli ülkeler, yorulma yüklemesine tabi konstrüksiyonların dizaynı için balıca kaideleri vaz etmilerdir. Yıllar boyunca yüksek cycle (saykl) yorulmasına ait standardların çounluu balıca köprüleri, özellikle demiryolu köprülerini hedef almıtır. Ancak bu aynı konu üzerinde bile deiik ülke standardları hayli farklar arzetmektedirler. Son yıllarda yorulma kırılmalarına maruz baka tip konstrüksiyonların dizaynlarıyla ilgili standard ortaya koyma eilimine tanık oluyoruz. Örnein ngiltere'de B.S.153-Çelik Kiri Köprüler standardında verilen kaidelere ek olarak B.S Kreynlerde müsaade edilen gerilmeler standardı neredilmi ve bu, bütün pratik amaçlar için B.S.153 ile aynı kaideleri içermektedir. Bununla birlikte baka özel kaynaklı konstrüksiyon için yorulma kaideleri mevcut olmayıp ve her yorulmanın bahis konusu olduu hallerde B.S.153'de verilmi kaideleri kullanma ii projecinin sa görüsüne bırakılmıtır. Aaıdaki tablo, yorulma dizayn kaidelerini içeren standardları verir.(*) iareti, standardın sürekli deime halinde olduunu ifade eder. Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

7 Ülke Standart Revizyon Uygulama Batı Almanya DV 848 DV * Demiryolu köprüleri Demiryolu lokomotifleri, arabaları DIN 120 e Aır hizmet kreynleeri, yürüyü yolları DIN yorulma * Vinçler (kreynler) ve çelik kiriler DIN 4132 kaideleri Vinç(kreyn) yürüyü yolları ve çelik kiriler talya CNR UNI Çelik konstrüksiyonlar Japonya Tentative specifications 1960* Demiryolu köprüleri for design of welded steel railway bridges ngiltere B.S. 153 B.S * 1966 Çelik köprüler e yorulma kaideleri Kreynler U.S.A. American Institute of 1969 Çelik konstrüksiyon Steel Constr. (AISC) American Railway Engineering Ass.(AREA) * Demiryolu köprüleri AWS, AASHO ve AREA American Association of State Highway Officials (AASHO) * Karayolu köprüleri yorulma kaideleri aynıdır. American Welding Society (AWS) 1969 Kaynaklı köprüler YÜKSEK MUKAVEMETL ÇELK KONTRÜKSYONLARDA DZAYN GERLMELER Yüksek mukavemetli çelikten konstrüksiyonlarin, yorulma dizayn kriteri bahis konusu olduu zaman, yumuak çelie göre daha yüksek gerilmeye göre hesap edilip edilemeyecei hususunda çeitli standartlar arasında hayli farklar mevcuttur. B.S.153'de, kaynaklı birletirmeler için yorulma dizayn gerilmelerinin, ana malzemenin statik mukavemetinden müstakil olduu hatırda tutulacaktır;oysa ki civatalı ve perçinli birletirmelerde, yüksek mukavemetli çeliklerde daha yüksek bir dizayn gerilmesine müsaade edilmitir. Bu, doal olarak, yüksek ortalama gerilme ve/veya kısa ömür koulları altında vaki olabilecek yorulma dizayn gerilmesinin yumuak çeliin statik dizayn gerilmesinin üstüne çıkması halinde, kaynaklı konstrük-siyonlarda yüksek mukavemetli çeliin yararlı kullanılmasını dılamaz. DZAYN YÖNTEM Bahis konusu çeitli standardlarda üç ayrı dizayn yönteminin varlıı görülüyor: 1. Dizayn, maksimum gerilmenin 2x10 6 kez vaki olduu ve öbür gerilmelerin hesaba Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

8 katılmayabilecekleri varsayımına dayanır. Bu yaklaıma B.AIman ve Japon standardlarında rastlanıyor. 2. Dizayn, biriken (kümülatif) zarar yaklaımı üzerine dayanır. Bu, B.S. 153'de kullanılan yöntem olmaktadır. 3. Amerikan standardları yukarda sözü edilen yaklaımların arasında bulunmaktadır. Biriken (kümülatif) zarar yaklaımı kullanılmıyor, buna karılık dizayn gerilmesi 10 5 ila 2x10 6 cycle'a göre ele alınıyor. AWS spesifikasyonunûa, deiik yük tipleri için varsayılacak cycle sayısı verilmitir. Emniyet katsayısı ise, deiik standardlarda 1,1 ile 2,0 arasında deimektedir. KIRILMA MEKANNN UYGULANMASI Kaynaklı konstrüksiyonlarda yorulmanın analizi, yorulma çatlaı ilerlemesinin etüdüne inhisar ettirilebilir ve kırılma mekanii, yorulma çatlaı ilerlemesi verilerinin analizinde kullanılır. Bir yorulma çatlaı ilerlemesi kanunu, kırılma mekaniine dayanmı olarak, yorulma davranıını peinen saptayabilir. Yorulma süreci üç aamadan ibarettir: çatlaın, bir gerilme younlaması alanında, balaması; bunun yayılması ve nihai kırılma. Çatlak balangıcı aamasının tamam olduu zamanın seçimi geni ölçüde keyfî olup bir çatlaın tarifine balıdır. Uygun bir tarife göre (x10) gücünde bir büyüteçle görülene çatlak denmektedir. Nihaî tükenmenin tarifi, bahis konusu konstrüksiyona balı olup örnein bir komponentin çatlamamı kesitinin, uygulanan gerilmeyi taıyamaz hale gelmesi zamanı veya bir kapta sızmanın vaki olduu zaman olabilir. Bir kaynaklı birlemede yorulma çatlaması herhangi baka birleme tipine göre, daha az cycle'da balar. Bunun nedeni, bir yorulma çatlaının baladıı örnein bir köe kaynaının ucu gibi pozisyon sadece bir gerilme younlaması bölgesi olmayıp kendisi dahi daha önceden mevcut kaynak kusuru olabilir. Ayrıca, bakiye gerilmeler, çatlaın balama pozisyonunda fiilî gerilmeyi artırabilirler. Kaynak uçlarında kusurların anlamı, çok sayıda metalik olmayan küçük girmelerle kusurların, daha önceden kaynak ucunda ergitilmi veya hamurlamı bölgede, varlıının ifadesi olmaktadır. Tetkik edilmi bütün numunelerde yorulma çatlaının bu tür kusurlardan baladıını göstermitir. Kusurların derinlii 0,02 mm den 0,4 mm'ye kadar deiik olarak görülmü ve kök yarıçapı çou kez 0,0025 mm kadar küçük olmu ki bunlar gerçekten çatlak olarak kabul edilebilirler. Özetle çatlaa benzer metalik olmayan kusurların çou kaynaın ucunda bulunması olasıdır. Kaynaklı birlemelerde yorulma çatlaı balangıcının baka durumlarında, yani çatlaın kaynak ucundan gayri pozisyonlarda balaması halinde (örnein yük taıyan bir köe ya da alın kaynaının kökünde), cüruf girmeleri, nüfuziyet veya alıtırma noksanı gibi kaynak kusurlarının çatlak balamasını nasıl etkilediini görmek kolaydır. Bu gerçek, yorulma çatlaı balamasının kaynaklı birletirmelerin toplam ömrünün sadece küçük bir bölümünü igal ettii, ömrün çounluunu çatlaın yayılmasının doldurduu Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

9 düüncesine yol açmıtır. Bunun, hatta kaynak ucunda balayan yorulma çatlakları için dahi mutlaka doru olmadıı da görülmütür. Bununla birlikte kaynak kusurlarının varlıı ve kaynak geometrilerine balı gerilme younlaması faktörü, geni bir uygulanmı gerilme alanı için bir yorulma çatlaının muhtemelen balayacaını ifade edip dolayısıyle yorulma çatlaı yayılması büyük önem taıyan bir konu olmaktadır. Kaynaklı birlemelerde yorulmanın etüdüne genellikle çatlak yayılması açısından yaklaılmaktadır. YORULMA ÇATLAI YAYILMA VERLERNN ANALZ Fraktografik tetkikler, uniform cyclik gerilmeler için her kırılma yüzeyi yivlenmesinin tek bir gerilme cycle'i tarafından meydana getirildiini göstermitir; ama her gerilme cycle'ının bir yivlenme hasıl ettii de mutlaka doru deildir; örnein kısmî basınç gerilme cycle'larının zarar verme etkisi bilinmemekte olup yayılmayan çatlakların varlıı, bazı alçak çekme gerilmelerinin yayılmaya götürmediini gösteriyor. Mamafih, bütün (yayılmayı mucip olmayan gerilmelerden büyük) çekme gerilmelerinin zarar verdiklerini ve dolayısiyle yivlenme meydana getirdiklerine hükmetmek akla yakın gibidir. Böylece tümden hasar verici gerilmeler altında yorulma çatlaı yayılmasına bir sürekli süreç olarak bakılabilir. Ayrıca, her ne kadar süreç cyclik ise de çatlak duraan olarak düünülebilir ve herhangi bir çatlak ucu gerilmesi analizi çatlak uzunluu ve uygulanan gerilmenin ani deerine dayandırılabilir. Bu varsayımlar lineer elastik kırılma mekaniinin yorulma çatlaına uygulanmasına götürmütür. Daha önce de görmü olduumuz gibi kırılma mekanii balarda bir çatlak ucundaki gerilmenin analizi için bir yöntem olarak gelitirilmi ve özellikle gevrek kırılmanın etüdünde kullanılmıtı. Bununla birlikte daha sonra daha birçok baka kırılma tiplerine uygulanmıtır. Kırılma mekaniinin yorulmaya uygulanması, bir çatlaın yayılmasının sadece çatlak ucundaki mevcut gerilme ya da ekil bozulmasına balı olduu varsayımına dayanır. Bu da, buna karılık çatlak uzunluuna, uygulanan nominal gerilmeye ve çatlaı içeren konstrüksiyonun geometrisine balı olur. Balarda bu konulara deinmi olduumuzdan yeniden çatlak yayılması etütlerine girecek deiliz. Kaldı ki bunlar bir makale çerçevesini çok aacak kadar ayrıntılı konulardır. Buna kar- ılık yukardan beri sözünü ettiimiz konstrüksiyonun geometrisi ve bu geometride hatalar, özellikle kaynaklı birletirmelerde bütün önemini korumaktadır. Bunlara aaıda deineceiz. «Kaynakta kusur var mı?» sorusuna kalite kontrol sorumluları sürekli olarak yanıt aramakta ve bunun için de, çou kez tahribatsız muayenelere bavurmaktadırlar. Ama güçlük, tehis koyma sırasında kendini göstermektedir. Muayene sonucunda ortaya çıkan hatalar, konstrüksiyon için öngörülmü olan standard ya da nizamnamelerin saptadıkları tolerans sınırları içinde midirler? Buna olumlu yanıt verilebiliyorsa, sorun çözülmü demektir. Aksi halde, tamir etmenin uygun olup olmayacaı, tamir ileminin durumu daha da kötüye götürüp götürmeyecei veya Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

10 konstrüksiyonun bu haliyle bırakılıp bırakılmayacaı saptanacaktır. Karar verme durumunda olanlar için hayli güç bir ikilemdir bu. Çok yüksek bir emniyet derecesi arzedecek tesislere uygulanan bazı standardlar hiçbir tolerans öngörmezler ve «hatanın salt yokluu» kaidesine dayanırlar. Bazıları da, yeterli bir garanti salamak için özellikle aır koullar öne sürerler. Birinci tutum, tolerans yokluunun aırı yüksek maliyetlere götürmesi itibariyle gerçekçi sayılmaz. kincisi de, hiç kimseye yarar salamayacak olan pahalı tesisleri zorunlu kılar. Bütün bunlar, bir yandan kaynaklarda hataların ortaya çıkarılması tekniklerinde dikkate deer ilerlemelerin kaydedilmesine karın bu aynı hataların tehis ve boyutlarının takdiri tekniklerinin aynı gelimeyi gösterememi olmasından kaynaklanmaktadır. Kaldı ki bu aynı sürede kırılma mekanii teorilerinin kaynaklı birlemelere uygulanması, «kabul edilebilir» hata kavramına gelinmesine olanak salamıtır. Bu itibarla zincirin iki ucunun, yani bir yandan hatanın bilinmesi, öbür yandan da onun makul ekilde kabulü ve reddinin, birletirilememesi üzücüdür. Bu duruma çare aramak için aratırmalar, «kusurların ve bunların kaynaklı konstrüksiyonlarda zararlılık derecesinin takdiri» üzerine younlamıtır. Bu aratırmaların esas amacı, daha iyi, daha ucuz imal etmek üzere tahribatsız muayenelerle kırılma mekaniini birletirmek olmaktadır. Büyük önemi itibariyle kaynaklı konstrüksiyonların yorulmayla kırılma sorununa etraflıca döneceiz. Ancak daha önce, bu tür kırılmalarda da büyük payı olan geometrik hataları irdeleyeceiz. Böylece ilerde göreceimiz yorulma kırılmasının birçok etkeni açıklık kazanmı olacaktır. KAYNAKLI ÇELK BRLETRMELERDE GEOMETRK HATALAR - TALEP KOULLARI SINIFLANDIRMASI Uluslararası Kaynak Enstitüsü, aaıda özetlediimiz bir dokümanı (Doc. IIS/IIW ) ile konuya ıık tutmaktadır. Bu tavsiye dokümanı, kaynaklı birletirmeler için üç talep koul sınıfı tarif etmektedir. Bu sınıflar, kaynaklı birletirmelerde mevcut geometri kusurlarının sayı ve boyutlarıyla ilgili olup balıca, uygulamanın kalitesini yansıtırlar. IIS/IIW'in «Kaynakların denenmeleri, ölçü ve kontrolları» V. Komisyonu'nca hazırlanmı olan bu tavsiye dokümanı, elle veya mekanik yolla, alaımsız veya alaımlı çelik mamullerin ark kaynaına dairdir. SINIRLARI Bu doküman bir standard olmayıp standard olarak kullanılmayacaktır. Bununla birlikte ilgili kiiler, nihaî kullanıcı, tasarımcı, konstrüksiyon standardları yazma komisyonları, her özel durum için,çeitli kusurların temsil ettikleri potansiyelde kopma-kırılma tehlikesine karı bir kesin emniyet salayacak ekilde bir kalite sınıfı veya sınıflar bileimi saptayacaklardır. Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

11 Bu tavsiyede verilen talep koulları, sert sınırlar olarak telâkki edilmeyecekler, daha çok sadece belli bir ihtimal derecesi için geçilebilecek sınırlar olarak düünüleceklerdir. Bu balamda, boyut sınırlarını aan hataların, mamulün kullanılmaya elverililiine halel getirmeden çou kez mevcut olabilecei akılda tutulacaktır. Asgari talep koulu olarak ele alınmı kalite sınıflarından birine dayanmakla birlikte bazı hallerde daha önemli hatalara izin veren («ki düzeyli sistem») bir kontrol sistemi tavsiye edilmektedir. Bu tavsiye, metalürjik türden hatalarla ilgili deildir. Profiller, borular ve sair hadde ürünleri standardları, ekil ve ölçülerde müsaade edilebilen sapmaları tarif ederler. Bunlara tekabül eden sınırlar döme ve dökme vs. mamuller için de mevcuttur. Müsaade edilen sapmalar, bu tavsiyedeki koulları uygun olmaktan çıkaracak mertebede olabilirler. Bu, özellikle hiza bozukluu tipinde (No.16), ama aynı zamanda, No.9'daki gibi baka tipteki kusurlara uygulanır. Bu itibarla, yarı mamullerin tayin edilmi ekil ve boyutlara göre önemli tip sapmalar arzetmeleri halinde bu tavsiye koullarının hangi ölçüde uygulanabileceini takdir etmek gerekli olur. Bu tavsiye, kalınlıı 3 ile 100 mm arasında bulunan kaynaklarla ilgilidir. REFERANSLAR 1. ISO 6520 «Metallerin ergitmeli kaynaklarında kusurların sınıflandırılması ve izahlı yorumlar» 2. ISO «Kaynaklar - resimler üzerinde simgesel temsili» 3. DOC IIS/IIW «Kullanılmaya elverililik kriterlerinin uygulanması çerçevesinde kaynakların kontrolü». 4. DOC IIS/IIW «Metallerin ergitmeli kaynaklarında kusurları niteleyen parametreler». KAYNAKLARIN DEERLENDRLMES Bir kaynaklı birletirme, aksi ifade edilmedikçe, her kusur tipi için ayrı ayrı deerlendirilecektir. Çatımı iki ya da daha çok kusur, tek bir kusur olarak ele alınacaktır. Kusurlar arasındaki mesafe, kaynaklı birlemenin yükseklik ve genilik yönünde ölçülmü olarak sırasıyla bu kusurların en büyüünün yükseklik veya geniliinden küçük ise, bu kusurlar çatımı sayılır. Kaynaklı birlemenin her kesiti ayrı ayrı deerlendirilecektir. Sadece aynı tipteki kusurlar hesaba katılacaktır. Bununla birlikte, bütün hava (gaz) boluu (blowhole) ekilleri (No. 3,4 ve 5) herzaman birlikte mütalâa edilecektir. Çatımı kusurların yükseklik ve genilik yönünde boyutları, kusurların karılıklı kenarları arasında ölçülecektir. Bir kusur, bahis konusu tipten kusurların toplam uzunluunun, muayene edilen kaynak kesiti uzunluunun %25'ini geçmemesi halinde, yerel olarak kabul edilir. Sadece aynı genel tipten kusurlar beraberce dikkate alınacaktır. Kaynaklı birletirmenin orta çizgisine farklı mesafelerde bulunan iki yada daha fazla kusur, eer çatımı deillerse, ayrı ayrı deerlendirileceklerdir. Uzun kaynaklar bölüm bölüm tetkik edilecek, bu bölümlerin herbiri Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

12 örnein bir radyografik filmin kapsayacaı uzunlua tekabül edecektir. Kaynak kalınlıının yaklaık 20 katı, ama 500 mm'yi geçmeyecek uzunluk tavsiye edilir. Her bölüm ayrı ayrı deerlendirilecektir. TALEP KOULLARI SINIFLARI Aaıda, kusurların sayısı, boyu ve durumu hakkında, üç sınıf için, sınırlar verilmitir. Kusurların toplam yükseklik sınırları: Aaıda bazı hallerde görülen daha sıkı koullar dıında, birlemenin kesitini azaltan kusurların toplam yükseklii, u sınırları amayacaktır: Ilımlı koul : kaynaın nominal kalınlıının %30'u, ama 10 mm'den fazla deil. Ortalama koul : kaynaın nominal kalınlıının %25'i, ama 10 mm'den fazla deil. Sıkı koul : kaynaın nominal kalınlıının %20'si, ama 10 mm'den fazla deil. Bu deerler, ister tek isterse birkaç tipten kusur bahis konusu olsun, kaynaklı birlemenin bütün kesiti için geçerlidir. ekillerde b: fazla kılınlıın genilii; h: kusurun yükseklii; s: kaynaın nominal kalınlıı; t: saç kalınlıı olarak kullanılmıtır. imdi, her tip kusur için üç koulun sınırlarını verelim. Kusur No. 1 Kusur tipi: çatlaklar ISO 6520'de kusur no.: 100 Her üç koul için tespit edilebilen bu kusurlara, müsaade edilmez. Kusur No. 2 Kusur tipi: krater çatlakları ISO 6520 kusur No.: 104 Ilımlı koul: Bazı krater çatlaklarına müsaade edilirse de sistematik (sürekli oluan) kusurlar kabul edilmez. Kusurun yükseklik ve uzunluu, 5 mm'yi amamak kaydıyla, kaynak kalınlıının %20'sini amayacaktır. Öbür iki koulda, tespit edilebilen krater çatlaklarına müsaade edilmez. Kusur No. 3 Kusur tipi: Tekdüze (yeknasak) olarak daılmı küresel hava (gaz) bolukları (blowhole) ISO 6520'de kusur No. 2011, 2012 (2016) Yorum: hatanın mevcut olduu bütün uzunluk boyunca birleme yüzeyine paralel bir düzlem içinde izdüüm. Hava bolukları arzeden bölgelerin her biri üzerinde bir deerlendirme yapılacaktır. Ilımlı koul: hava bolukları, izdüürülmü yüzeyin %4'ünü amayacak. Bir boluun boyutu 5 mm'yi geçmeyecek. Ortalama koul: hava bolukları, izdüürülmü yüzeyin %2'sini amayacak. Bir boluun boyutu 4 mm'yi geçmeyecek. Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

13 Sıkı koul: hava bolukları, izdüürülmü yüzeyin %1'ini amayacak. Bir boluun boyutu 3 mm'yi geçmeyecek. Kusur No. 4 Kusur tipi: Hava bolukları yuvası ISO 6520'de kusur No.: 2013 (2016) Yorum: Birleme yüzeyine paralel bir düzlem içinde izdüüm. Hava bolukları içeren bölge sınırlı olacak; sistematik kusurlara müsaade edilmez. Gözlenen yüzdelerin yaklaık %5'i geçmesi halinde, bunun baka kusurları maskeleyecei olasılıı göz önünde bulundurulacaktır. Ilımlı koul: Hava bolukları, izdüürülmü bölgenin %16'sını amayacak. Bir boluun boyutu 4 mm'yi geçmeyek. Ortalama koul: Hava bolukları, izdüürülmü bölgenin %8'ini amayacak. Bir boluun boyutu 3 mm'yi geçmeyecek. Sıkı koul: Hava bolukları izdüürülmü bölgenin %4'ünü amayacak. Bir boluun boyutu 2 mm'yi geçmeyecek. Kusur No. 5 Kusur tipi: Uzun hava boluu, kurt eklinde hava boluu, krater çekme boluu ISO 6520'de kusur No.: 2015, 2016, 2024 Yorum: Sadece küçük krater çekme boluklarına müsaade edilir. Sistemli ekilde tekrarlanmı kusurlar kabul edilmez. Ilımlı koul: Sürekli kusurların yükseklik ve genilii 2 mm'yi amayacaktır. Yerel kusurların yükseklik ve genilii 4 mm'yi geçmeyecektir. Ortalama koul: Tespit edilebilen sürekli kusurlara müsaade edilmez. Yerel kusurların yükseklii ve genilii 3 mm'yi amayacaktır. Sıkı koul: Tespit edilebilen sürekli koullara müsaade edilmez. Yerel kusurların yükseklii ve genilii 2 mm'yi amayacaktır. Kusur No. 6 Kusur tipi: Katı girmeler ISO 6520'de kusur No.: 300 Her üç koulda, 5 No.lu kusurdaki sınırlar geçerlidir. Kusur No. 7 Kusur tipi: Ergime noktası ISO 6520'de kusur No.: 401 Her üç koulda, tespit edilebilen kusurlara müsaade edilmez. Kusur No. 8 Kusur tipi: Nüfuziyet noksanı. ISO 6520'de kusur No.: 402 Yorum : Uç uca (alın), açı ve T birleme kaynakları nüfuziyetiyle ilgilidir. Kaynak Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

14 kalınlıının, saç kalınlıından az olacaı öngörülmüse, kusurun yükseklii, kaynaın nominal kalınlıı ile gerçek kalınlıı arasındaki farkla eit olur (ek. 34 ve 35). Ilımlı koul: Tespit edilebilen sürekli kusurlara müsaade edilmez. Yükseklii 2 mm'yi geçmemek ve kaynak kalınlıının %20'sinden fazla olmamak kaydıyla yerel kusurlara izin verilir. Ortalama koul: Tespit edilebilen sürekli kusurlara müsaade edilmez. Yükseklii 1,5 mm' yi geçmemek ve kaynak kalınlıının %10'undan fazla olmamak kaydıyla yerel kusurlara izin verilir. Sıkı koul: Tespit edilebilen sürekli kusurlara müsaade edilmez. Kusur No: 9 Kusur tipi: Kökte kertik ISO 6520'de kusur no: Yok Yorum: Tek taraftan yapılmı uç uca (alın) kaynaklarının kökünde kertik. Hiza noksanı kusuruyla yakınlık (ek.36) Keza bkz. kusur no. 16 Her üç koulda, kertiin yükseklii, Kusur No. 8'de derpi edilmi nüfuziyet noksanı sınırlarını amayacaktır. Keza bkz. No. 16 Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

15 Kusur No. 10 Kusur tipi: Oluk (Channel) ISO 6520'de kusur No.: 5011 Ilımlı koul: Sürekli kusurların yükseklii 0,6 mm'yi, yerel kusurların yükseklii de 1 mm'ye geçmeyecektir. Ortalama koul: Sürekli kusurların yükseklii 0,4 mm'yi, yerel kusurların yükseklii de 0,6 mm'yi geçmeyecektir. Sıkı koul: Sürekli kusurların yükseklii 0,2 mm'yi, yerel kusurların yükseklii de 0,4 mm'yi geçmeyecektir. Kusur No. 11 Kusur tipi: Uç uca (alın) kaynaında aırı fazla kalınlık. ISO 6520'de kusur No. 502 Ilımlı koul: Fazla kalınlıın yükseklii 10 mm'yi ve hiçbir surette de fazla kalınlıın geniliinin %25'i + 1 mm'yi amayacaktır. Ortalama koul: Fazla kalınlıın yükseklii 7 mm'yi ve hiçbir surette de fazla kalınlıın geniliinin %15'i + 1 mm'yi amayacaktır. Sıkı koul: Fazla kalınlıın yükseklii 5 mm'yi ve hiçbir surette de fazla kalınlıın geniliinin %10'u + 1 mm'yi amayacaktır. Kusur No. 12 Kusur tipi: Köe kaynaında aırı dıbükeylik (çok pasolu kaynaklarda benzer talep koulları pasoların her birine uygulanabilir. Bu takdirde fazla kalınlıın uzunluu yerine yıılan malzemenin genilii kullanılacaktır) ISO 6520'de kusur No: 503 Yorum: Yükseklik, gerçek boazdan itibaren ölçülecektir (ek. 39). Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

16 Ilımlı koul: Yükseklik 5 mm'yi ve hiçbir surette gerçek boazın %20'si + 1 mm'yi (1 mm + dikiin geniliinin %10'unu) amayacaktır. Ortalama koul: Yükseklik 4 mm'yi ve hiçbir surette gerçek boazın %15'i + 1 mm'yi (1 mm + dikiin geniliinin %7.5'unu) amayacaktır. Sıkı koul: Yükseklik 3 mm'yi ve hiçbir surette gerçek boazın %10'u + 1 mm'yi (1 mm + dikiin geniliinin %5'ini) amayacaktır. Kusur No. 13 Kusur tipi: Nominal deerden az bir boaza sahip köe kaynaı. ISO 6520'de kusur No: Yok Ilımlı koul: Sapma sadece yerel olacak ve 2 mm'yi ve hiçbir surette nominal boazın %5'i + 0,3 mm'yi amayacaktır. Ortalama koul: Sapma sadece yerel olacak ve 1 mm'yi ve hiçbir surette nominal boazın %5'i + 0,3 mm'yi amayacak. Sıkı koul: Hiçbir sapmaya müsaade edilmez. Kusur No. 14 Kusur tipi: Nominal deerden fazla bir boaza sahip köe kaynaı. ISO 6520'de kusur No.: Yok. Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

17 Ilımlı koul: Sapma 5 mm'yi ve hiçbir surette nominal boazın %20'si + 1 mm'yi amayacaktır. Ortalama koul: Sapma 4 mm'yi ve hiçbir surette nominal boazın % mm'yi amayacaktır. Sıkı koul: Sapma 3 mm'yi ve hiçbir surette nominal boazın %10'u + 1 mm'yi amayacaktır. Kusur No. 15 Kusur tipi: aırı nüfuziyet ISO 6520'de kusur No: 504 Ilımlı koul: Nüfuziyetin yükseklii 5 mm'yi ve hiçbir surette nüfuziyetin %120'si + 1 mm'yi amayacaktır. Ortalama koul: Nüfuziyetin yükseklii 4 mm' yi ve hiçbir surette nüfuziyetin %60'ı + 1 mm' yi amayacaktır. Sıkı koul: Nüfuziyet yükseklii 3 mm'yi ve hiçbir surette nüfuziyetin %30'u + 1 mm'yi amayacaktır. Kusur No. 16 Kusur tipi: Hiza hatası ISO 6520'de kusur No. 507 Yorum: Gösterilmi olan sınırlar, doru pozisyona göre sapmalarla ilgilidir. Doru pozisyon anlamı ise içinde bulunulan duruma balıdır. Aksi ifade edilmedikçe, eksenleri yarı kalınlıkta intibak etmi saçların doru pozisyonda oldukları kabul edilir. Yüzeyde ölçülmü hiza hataları, saç kalınlıının, boru çapının ve cidar kalınlıının deikenliine göre daha az veya daha önemli olabilirler (ek. 43). Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

18 Ilımlı koul: Sapma 4 mm'yi ve hiçbir surette saç kalınlıının %25'ini amayacaktır. Ortalama koul: sapma 3 mm'yi ve hiçbir surette saç kalınlıının %15'ini amayacaktır. Sıkı koul: Sapma 2 mm'yi ve hiçbir surette saç kalınlıının %10'unu amayacaktır. Kusur No. 17 Kusur tipi: Uç uca (alın) kaynakta kalınlık eksiklii ISO 6520'de kusur No. 511 Yorum: Deerler pürüzsüz ve yuvarlatılmı çekme halinde bir kaynak kesiti ile ilgilidir. Sivri kusurlar için 10 No.lu kusurda oluk için verilmi deerlere bkz. (ek. 44). Ilımlı koul: Hiçbir sürekli kusura müsaade edilmez.yerel kusurların derinlii 1,5 mm'yi ve hiçbir surette kalınlıın %20'sini amayacaktır. Ortalama koul: Hiçbir sürekli kusura müsaade edilmez.yerel kusurların derinlii 1 mm'yi ve hiçbir surette kalınlıın %10'unu amayacaktır. Sıkı koul: Hiçbir sürekli kusura müsaade edilmez.yerel kusurların derinlii 0,5 mm'yi ve hiçbir surette kalınlıın %5'ini amayacaktır. Kusur No: 18 Kusur tipi: Köe kaynaının simetriklik hatası. ISO 6520'de kusur No. 512 Ilımlı koul: Kenarların uzunlukları arasındaki fark, 2 mm + gerçek boazın %20'sini amayacaktır. Ortalama koul: Kenarların uzunlukları arasındaki fark, 2 mm+ gerçek boazın %15'ini amayacaktır. Sıkı koul: Kenarların uzunlukları arasındaki fark, 1,5 mm + gerçek boazın %15'ini amayacaktır. Kusur No. 19 Kusur tipi: Kökte çekme boluu ISO 6520'de kusur No.: 515 Her üç koul için 8 No.lu kusurdaki sınırların aynı. Kenarlar ergimise, alternatif olarak 10 No.lu kusur için verilmi sınırlar kullanılabilir. Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

19 Kusur No. 20 Kusur tipi: Açı kaynaklarında fena alıtırma ve nüfuziyet noksanı. ISO 6520'de kusur No.: Yok Yorum: Birletirilecek parçalar arasında mesafe ve nüfuziyet noksanı (ek. 46 ve 47) Ilımlı koul: Hatanın yükseklii 4 mm'yi ve hiçbir surette nominal boazın %3'u + 1 mm'yi amayacak. Ortalama koul: Hatanın yükseklii 3 mm'yi ve hiçbir surette nominal boazın %20'si + 0,5 mm'yi amayacak. Sıkı koul: Hatanın yükseklii 2 mm'yi ve hiçbir surette nominal boazın %10'u + 0,5 mm'yi amayacak. Aaıdaki ekler sadece bilgi mahiyetinde verilmi olup tavsiyeye dahil deildir. EK A 1. Kullanılmaya elverililik Bir ürünün kullanılmaya elverililii, bu ürünün, tasarlanmı ömrü boyunca memnunluk verici ekilde çalıtıı anlamına gelir. Kaynaklarda geometri hataları, kaynakların mukavemeti üzerine olumsuz etki yapabilir; büyük boyutta hata - kusurlar, kabul edilemez düzeye kadar mukavemeti azaltabilirler ve dolayısiyle ürünü kullanılmaya elverisiz kılarlar. Kalitenin zorunlu kıldıı koullar genellikle kullanılmaya elverililik temeline dayanır. Bütün bu hata-kusurlar, bu sav ııında deerlendirilecektir. Her imalâthane, kaynaklı imalâtın kalite kontrolüne uygulanabilir kalite talep koullarına sahip olmalıdır. Doal olarak kalite kontrolünün talepleri, iyi bir imal düzeyiyle ilgili olacaktır. Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

20 Günlük (veya uygun herhangi bir zaman aralıı) üretimi sonuçlarının tetkik eması, kaynak kalitesinin oynaklıını gösterir (ek. 48). Genel kaide olarak kabul kriterlerinin düzeyi bazı uygulamalarda kullanılmaya elverililik için öne sürülmü düzeyden aaı bir kusur boyutu (kusurun aırlıı)'na tekabül eder. Kusurların boyutlarıyla ilgili her iki düzey arasında büyük bir fark olabilir. Bu faktör, kusurların boyutu için emniyet katsayısı ilevini görür ve bu da muayenenin (kontrolün) belirsizliklerini dengeler. Tahribatsız muayene yöntemlerinin, kusurun gerçek boyut ve ekillenmesi hususunda ancak yaklaık bir deerlendirmede bulunabildikleri malumdur. Gerçek en büyük kusur, gözlenen (deerlendirilen) en büyük kusurdan çok daha büyük olabilir. Bu keyfiyet özellikle (ama münhasıran deil), kaynakların tümünün bir numunesi tetkik edildiinde vaki olur. Gözlenen (deerlendirilen),ilgili kabul düzeyinde saptanmı olanlardan daha büyük kusurlar, imalât kalite düzeyinin dütüünü ifade eder. Bir düzeltme gerekmektedir. Muayene edilmi ürün kriterlere uygun deildir ama bu, onun mutlaka kullanılmaya elverisiz olması demek deildir. Daha derin ve/veya daha etkin bir muayeneyle gerçek kusurun daha iyi bir deerlendirilmesinin elde edilmesi ve hiçbir kusurun kullanılmaya elverililik düzeyini amaması artıyla bir tamirden çou kez kaçınılabilir. EK B Balıca üç tür belirsizlikler kategorisi vardır: Numune almayla ilgili olanlar. Muayene yöntemleriyle ilgili olanlar. Muayene sisteminin yetersizliiyle ilgili olanlar. Bir kümeden numune alma,muayene maliyetini azaltmanın alıılagelmi bir türüdür. Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,

21 Bununla birlikte bir mamulün kaynaklarından tek bir numune (bir bölüm) muayene edildiinde, muayene edilmemi kaynakların kalitesi hakkında hiçbir iaret mevcut olmaz. En büyük kusurun boyutu deerlendirilebilirse de bu, belirsizlik içinde kalır. Bu belirsizliin önemi, muayene edilen numunenin önemine balı olur. Bu belirsizlik, daha önemli numuneler kullanmak suretiyle, azaltılabilir. Prensip olarak, bütün kaynaklar muayene edilecek olursa belirsizlik sıfır olur. Muayene yöntemlerine balı belirsizlikler, çok sayıda etken arasından bir tanesine balı olabilirler. Tahribatsız muayene, çou kez zor koullar altında çalıan muayenecileri gerektirir. Bu itibarla hata ve saptamalar olabilir. Mutat tahribatsız muayene yöntemleri mükemmel olmaktan uzaktır. Bütün kusurlar tespit edile mez ve kusurların ölçümü çok güçtür. Gözle muayene, yüzeysel kusurların deerlendirilmesinde alıılagelmi ve etkin bir yöntemdir. Tekrarlanabilme kabiliyetinin 0,5 mm. mertebesinde olduu kabul edilir. Kusurun yükseklii (örnein oluun derinlii, hesabedilen boaza göre gerçek boazın sapması, fazla kalınlıın yükseklii) kaynak boyunca deitiinden daha büyük sapmalar da çou kez sık vaki olur; bu itibarla ölçülen yükseklik ölçü pozisyonuna balı olur. Yüzey çatlaklarının genilii çou kez gözün seçebilme sınırının altında (yaklaık 0,05 mm) olur. Çıplak gözle muayene, yüzey çatlaklarının saptanması bakımından fazla güvenilir bir yöntem olamaz. Magnetoskopi ve penetrantlarla muayene, çatlaın gerçek geniliinden çok daha geni sonuçlara götürür. Bu yöntemlerden biriyle birlikte göz muayenesi, yüzey kusurlarının saptanması hususunda yeterince güvenilir olarak kabul edilmitir. Yüzey çatlaklarının yükseklii, özel olarak eitilmi muayenecileri gerektiren özel tahribatsız muayenelerle saptanabilir ve belirsizlik, yüzeye çıkmayan kusurların muayene sonuçlarınınkiyle aynı mertebededir. Radyografik ve ultrasonik muayene, nadir istisnalar dıında, ergimi metal içinde kusurların saptanıp deerlendirilmesi için elde bulunan yegâne yöntemlerdir. Radyografi, (geni) nüfuziyet noksanı, cüruf girmeleri ve hava bolukları gibi üç boyutlu süreksizliklere en duyarlı yöntem olmaktadır. Çatlaklar ya da ergime eksiklii gibi baka süreksizlikler, özellikle huzmeye göre birkaç derece yönelmi veya eri olanlar daha az güvenilirlikle saptanır. Filmde kolaylıkla görülebilmesi için,huzmeye paralel süreksizliin kalınlıı kaynak kalınlıının yaklaık %2'si kadar olmalıdır.kaynak kalınlıı arttıkça, kaynak içinde ıınların daılması nedeniyle, süreksizliin görüntü kalitesi azalır. Radyografiyle kusurun yüksekliini saptamak genellikle zor, hattâ olanak dııdır. Ultrasonik muayene, radyografinin aksine, iki boyutlu süreksizliklere çok, üç boyutlulara daha az duyarlıdır. Ultrasonik muayene, bir ultrasses huzmesinin kusur tarafından yansıtılması veya kırılmasını aratırır; bu vaki olmazsa, hata saptanamaz. Düz kusurlar, muayene için kullanılan huzme yönüne göre yönlenmeleri uygun deilse, yine saptanamayabilirler. Ultrasonik muayene yöntemleri, kusurun yüksekliini deerlendirmeye imkân verebilirler, ancak bunun için kusurun yönlenmesine tekabül eden bir huzme açısının kullanılması esastır (açı prob'ları) ki bu dahi yine önemli bir belirsizlik kaynaı olmaktadır. Burhan Ouz, KAYNAK BLM, OERLIKON Yayını, Sayı : 2,